Khái quát lịch sử hình thành
Nghiệp vụ giao dịch kỳ hạn (Forward Operation)
Giao dịch kỳ hạn có nguồn gốc từ thị trường gạo Nhật Bản vào thế kỷ XVII hoặc từ thời Trung cổ Châu Âu, nhưng đều xuất phát từ mối quan hệ thương mại giữa nông dân và thương lái trong bối cảnh nền kinh tế nông nghiệp với kỹ thuật sản xuất lạc hậu Những yếu tố như thiên tai và dịch bệnh thường ảnh hưởng lớn đến mùa vụ, dẫn đến tình trạng nông dân giữ hàng khi mất mùa để tăng giá, trong khi thương lái lại ép giá khi bội thu Để giảm thiểu rủi ro về biến động giá cả, thương nhân và nông dân đã thỏa thuận trước giá cả trước mỗi vụ mùa, tạo tiền đề cho sự ra đời của giao dịch kỳ hạn.
Trong bối cảnh phát triển kinh tế, nhu cầu thương mại gia tăng đã dẫn đến sự hình thành các trung tâm giao dịch, trong đó có The Chicago Board of Trade (CBOT) được thành lập vào năm 1848 tại Mỹ Tại CBOT, hình thức giao dịch hợp đồng kỳ hạn (forward contract) đã ra đời, cho phép các bên ký kết thỏa thuận mua bán lúa mì tiêu chuẩn hóa vào một thời điểm tương lai Điều này mang lại lợi ích cho nông dân khi họ biết trước số tiền sẽ nhận được từ vụ mùa, trong khi thương nhân có thể dự đoán lợi nhuận Các bên tham gia ký hợp đồng và đặt cọc một khoản tiền bảo đảm, tạo ra sự an tâm trong giao dịch.
2 download by : skknchat@gmail.com
Với sự phát triển của các trung tâm tài chính toàn cầu, nhu cầu mua bán và trao đổi tiền tệ ngày càng gia tăng, cùng với việc phòng ngừa rủi ro và đầu cơ tỷ giá Điều này đã dẫn đến việc mở rộng các hợp đồng kỳ hạn ra ngoài nông sản, bao gồm nhiều loại hàng hóa có giá trị khác Năm 1972, The International Monetary Market (IMM) được thành lập tại Mỹ để cung cấp các giao dịch kỳ hạn với tiêu chuẩn hóa cao, đa dạng hóa các công cụ như hợp đồng giao sau ngoại tệ, lãi suất và chỉ số chứng khoán.
Nghiệp vụ giao dịch hoán đổi (Swap operation)
Hợp đồng hoán đổi, xuất hiện từ những năm 1960 dưới hình thức hoán đổi tiền tệ, đã trở thành một công cụ quan trọng giúp các công ty đa quốc gia vượt qua rào cản pháp lý trong việc tài trợ vốn Chẳng hạn, một công ty đa quốc gia tại Anh có thể sử dụng hợp đồng hoán đổi để chuyển đổi vốn dư thừa của mình thành đồng USD để đầu tư vào chi nhánh tại Mỹ, trong khi một công ty Mỹ cũng có thể làm điều tương tự để đầu tư vào Anh Nhờ vào hợp đồng hoán đổi tiền tệ, các công ty này có thể đáp ứng nhu cầu tài chính mà không bị hạn chế bởi luật chuyển đổi tiền tệ tại hai quốc gia.
Cuối thập niên 80 và đầu thập niên 90, sự nới lỏng thị trường vốn cùng với biến động mạnh của lãi suất và tỷ giá đã thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của các công cụ hoán đổi Những công cụ này không chỉ phục vụ cho hoạt động tài trợ vốn mà còn giúp phòng ngừa rủi ro và đầu cơ Hợp đồng hoán đổi đã trở thành một công cụ quan trọng trong quản lý rủi ro của các công ty đa quốc gia trên thị trường vốn quốc tế.
3 download by : skknchat@gmail.com
Ngày nay, nghiệp vụ hoán đổi tài sản đã trở nên đa dạng và thường được thực hiện trên thị trường OTC Các loại hợp đồng hoán đổi như hoán đổi lãi suất, hoán đổi tiền tệ và hoán đổi chứng khoán đều có những đặc điểm riêng biệt, yêu cầu kỹ thuật xử lý và tính toán khác nhau.
Cơ sở lý thuyết hợp đồng kỳ hạn và hoán đổi ngoại tệ
Hợp đồng kỳ hạn
Hợp đồng kỳ hạn là thỏa thuận mua hoặc bán một số lượng nhất định của tài sản cơ sở tại một thời điểm xác định trong tương lai, trong đó người mua sẽ thanh toán và người bán sẽ giao tài sản theo mức giá đã thỏa thuận ngay từ đầu.
Thời điểm xác định trong tương lai gọi là ngày thanh toán hợp đồng hay ngày đáo hạn;
Thời gian từ khi ký hợp đồng đến ngày thanh toán gọi là kỳ hạn của hợp đồng;
Giá xác định từ trước và sẽ áp dụng trong ngày thanh toán hợp đồng gọi là giá kỳ hạn.
Trong hợp đồng kỳ hạn, nếu giá kỳ hạn cao hơn giá giao ngay, thì sự chênh lệch này được gọi là khoản thặng dư (forward premium) Ngược lại, nếu giá kỳ hạn thấp hơn, chênh lệch sẽ được gọi là khoản khấu trừ (forward discount).
Hợp đồng kỳ hạn được tiêu chuẩn hóa và giao dịch trên các thị trường tập trung được gọi là hợp đồng tương lai (futures contract) Hợp đồng tương lai không chỉ là một loại hợp đồng kỳ hạn mà còn sở hữu những đặc điểm riêng biệt, tạo nên sự khác biệt trong cách thức giao dịch và quản lý rủi ro.
4 download by : skknchat@gmail.com b Một số loại hợp đồng kỳ hạn phân theo tài sản cơ sở:
Hợp đồng kỳ hạn hàng hóa (nông sản, kim loại, nhiên liệu).
Hợp đồng kỳ hạn lãi suất (liên ngân hàng, tín phiếu kho bạc, trái phiếu chính phủ, trái phiếu chính quyền địa phương).
Hợp đồng kỳ hạn chỉ số cổ phiếu.
Hợp đồng kỳ hạn ngoại hối. c Hợp đồng kỳ hạn ngoại hối
Hợp đồng kỳ hạn ngoại hối là thỏa thuận giữa hai bên về việc mua bán một lượng ngoại tệ nhất định với tỷ giá đã được xác định ngay tại thời điểm ký kết Việc thanh toán sẽ diễn ra vào một ngày cụ thể trong tương lai, tối thiểu là ba ngày làm việc kể từ ngày ký hợp đồng.
Giao dịch kỳ hạn hiện nay đã trở thành một phần quan trọng trên thị trường ngoại hối, giúp các công ty phòng ngừa rủi ro tỷ giá hối đoái trong các hoạt động xuất nhập khẩu, vay nợ nước ngoài và đầu tư quốc tế Bên cạnh đó, thị trường kỳ hạn cũng thu hút nhiều nhà đầu cơ tìm kiếm cơ hội lợi nhuận.
- Giao dịch ngoại hối kỳ hạn được thực hiện trên thị trường ngoại hối phi tập trung (OTC).
- Các bên tham gia phải có nghĩa vụ thực hiện hợp đồng.
- Tỷ giá kỳ hạn được xây dựng dựa trên cơ sở tỷ giá giao ngay.
Kỳ hạn hợp đồng ngoại hối thường là bội số của 30 ngày, bao gồm các khoảng thời gian như 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9 và 12 tháng Tuy nhiên, các bên có thể thỏa thuận về các kỳ hạn lẻ hoặc kỳ hạn dài hơn 1 năm Tại Việt Nam, kỳ hạn tối thiểu cho hợp đồng ngoại hối đối với cá nhân và doanh nghiệp thường là 1 tháng, trong khi đó, trên thị trường liên ngân hàng, kỳ hạn này dao động từ 7 đến 15 ngày Ngoài ra, còn tồn tại một số hợp đồng có thời hạn không phải là bội số của 30 ngày.
5 download by : skknchat@gmail.com loại hợp đồng này thường khó thỏa thuận hơn loại hợp đồng có thời hạn là bội số của 30 ngày.
- Giá kỳ hạn có thể bằng giá giao ngay nhưng thông thường nó cao hơn (đánh giá cao) hoặc thấp hơn (giảm giá) so với giá giao ngay.
• Ưu điểm của giao dịch kỳ hạn
Hợp đồng kỳ hạn mang lại lợi ích cho cả bên mua và bên bán nhờ khả năng linh hoạt trong việc điều chỉnh quy mô giao dịch và thời gian thực hiện Điều này cho phép các bên tham gia thiết kế hợp đồng theo thỏa thuận riêng, đáp ứng nhu cầu cụ thể của họ.
• Nhược điểm của giao dịch kỳ hạn
Giao dịch ngoại tệ kỳ hạn đáp ứng nhu cầu mua bán ngoại tệ của khách hàng, với việc chuyển giao ngoại tệ diễn ra trong tương lai Tuy nhiên, do tính chất bắt buộc của giao dịch kỳ hạn, cả hai bên đều phải thực hiện hợp đồng vào ngày đáo hạn, ngay cả khi điều kiện không thuận lợi.
Hợp đồng kỳ hạn không thể thanh lý hay chuyển nhượng trước thời hạn nhằm giảm thiểu rủi ro cho doanh nghiệp Các giao dịch trong hợp đồng này hoàn toàn dựa vào sự thỏa thuận giữa hai bên mà không bị ràng buộc bởi quy chuẩn nào, do đó không có nhiều điều kiện pháp lý để buộc bên mua hoặc bên bán thực hiện hợp đồng.
Một hạn chế của hợp đồng kỳ hạn là chỉ đáp ứng nhu cầu mua hoặc bán ngoại tệ trong tương lai, trong khi khách hàng có thể có nhu cầu ngay lập tức Thực tế, nhiều khách hàng có nhu cầu đồng thời cho cả giao dịch hiện tại và tương lai, điều này khiến hợp đồng kỳ hạn không hoàn toàn linh hoạt.
• Các ứng dụng của giao dịch ngoại hối kỳ hạn
- Bảo hiểm rủi ro tỷ giá:
6 download by : skknchat@gmail.com
Hợp đồng kỳ hạn là công cụ phổ biến để bảo hiểm rủi ro tỷ giá trong kinh doanh quốc tế Doanh nghiệp có tài sản định giá bằng ngoại tệ có thể bảo vệ giá trị của tài sản này bằng cách bán kỳ hạn, giúp khóa tỷ giá vào thời điểm ký kết hợp đồng, bất chấp biến động tỷ giá trên thị trường giao ngay Ngược lại, nếu doanh nghiệp có khoản nợ bằng ngoại tệ, họ sẽ mua kỳ hạn để đảm bảo giá trị khoản nợ bằng đồng bản tệ Khi tỷ giá biến động theo dự đoán, doanh nghiệp đã bảo hiểm thành công cho tài sản hoặc nợ của mình; nếu không, thiệt hại từ hợp đồng kỳ hạn sẽ được xem như chi phí bảo hiểm.
Đầu cơ là hành động kiếm lợi nhuận từ sự biến động của tỷ giá Tuy nhiên, nếu không dự đoán đúng xu hướng biến động này, nhà đầu tư có thể gặp phải thua lỗ.
- Đầu cơ chênh lệch tỷ giá (abitrage)
• Phân loại hợp đồng ngoại hối kỳ hạn
Hợp đồng hoán đổi ngoại tệ
• Hợp đồng hoán đổi ngoại tệ là hợp đồng thỏa thuận việc mua bán cùng một lượng ngoại tệ nhưng thời hạn thanh toán là ở hai thời điểm
7 download by : skknchat@gmail.com khác nhau và tỷ giá giao dịch được xác định tại thời điểm ký kết hợp đồng.
• Hợp đồng hoán đổi ngoại tệ được giao dịch trên thị trường phi tập trung OTC.
• Thành phần tham gia gồm: Khách hàng – Ngân hàng hoặc Ngân hàng – Ngân hàng d Đặc điểm hợp đồng hoán đổi
- Gồm hai vế, mua vào và bán ra được ý kết ngày hôm nay nhưng có ngày giá trị khác nhau.
Khi không có thỏa thuận nào khác, việc mua hoặc bán một đồng tiền yết giá đồng nghĩa với việc ngân hàng thực hiện việc mua vào hoặc bán ra đồng tiền đó.
- Số lượng mua vào và bán ra một đồng tiền là bằng nhau trong cả hai vế của hợp đồng hoán đổi. e Các loại hợp đồng hoán đổi
• Là hợp đồng mua(bán) giao ngay ngoại tệ và bán(mua) có kỳ hạn cùng lượng ngoại tệ đó cho cùng một ngân hàng.
• Là hợp đồng mua kỳ hạn ngoại tệ và bán cùng một lượng ngoại tệ ở một kỳ hạn khác.
• Là hợp đồng mua và bán ngoại tệ trong cùng một ngày. f Ưu điểm của hợp đồng hoán đổi
Hợp đồng hoán đổi mang lại lợi ích lớn cho khách hàng khi đáp ứng nhu cầu mua bán ngoại tệ không chỉ trong tương lai mà còn ngay tại thời điểm hiện tại Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm này, hợp đồng hoán đổi cũng tồn tại một số nhược điểm cần được xem xét kỹ lưỡng.
Khi đáo hạn, hợp đồng phải được thực hiện mà không phụ thuộc vào tỷ giá giao ngay tại thời điểm đó, điều này mang lại lợi ích trong việc bảo hiểm rủi ro.
8 download by : skknchat@gmail.com khách hàng, nhưng lại đánh mất cơ hội kinh doanh nếu tỷ giá biến động trái với dự tính của khách hàng.
Hợp đồng hoán đổi chỉ tập trung vào tỷ giá tại hai thời điểm quan trọng: thời điểm hiệu lực và thời điểm đáo hạn, mà không chú ý đến sự biến động của tỷ giá trong khoảng thời gian giữa hai thời điểm này.
Hợp đồng hoán đổi ngày càng trở thành công cụ bảo hiểm rủi ro tỷ giá hiệu quả hơn, thay vì chỉ đáp ứng nhu cầu kinh doanh và đầu cơ kiếm lời từ sự biến động tỷ giá Mục đích chính của việc sử dụng swap là để bảo vệ các bên liên quan khỏi những rủi ro liên quan đến biến động tỷ giá, đồng thời tối ưu hóa quản lý tài chính trong bối cảnh thị trường không ổn định.
• Thông thường, swap được sử dụng để giảm rủi ro tỷ giá Cụ thể:
- Đối với doanh nghiệp: Đáp ứng như cầu về ngoại tệ và phòng ngừa tủi ro tỷ giá
Giảm chi phí vốn vay.
Cân đối thu chi ngoại tệ.
Có thể hưởng lợi từ sự chênh lệch lãi suất giữa các đồng tiền.
Phòng ngừa rủi ro tỷ giá, rủi ro biến động lãi suất.
Tăng thu nhập từ chênh lệch mua – bán ngoại tệ.
Cân đối thu chi ngoại tệ.
Thực tiễn hợp đồng kỳ hạn và hoán đổi ngoại tệ ở một vài ngân hàng
Quá trình hình thành
• Thị trường kỳ hạn chính thức đi vào hoạt động ở Việt Nam từ năm
Năm 1999, quyết định số 17/1998/QĐ – NHNN của Thống đốc NHNN đã thiết lập cơ sở pháp lý cho "Quy chế giao dịch ngoại hối" Đến ngày 01/07/2002, Thống đốc NHNN tiếp tục ban hành quyết định số 679/2002 – NHNN, cho phép các ngân hàng thương mại cung cấp hợp đồng kỳ hạn giữa USD và VND cho khách hàng.
9 download by : skknchat@gmail.com
Theo quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trước ngày 28/05/2004, tỷ giá kỳ hạn được xác định bằng cách cộng tỷ giá giao ngay với biên độ dao động tùy thuộc vào kỳ hạn hợp đồng Biên độ này không giống với cách tính forward point theo tiêu chuẩn quốc tế, dẫn đến việc biên độ tỷ giá cố định của NHNN không còn hiệu quả khi thị trường biến động lớn Hơn nữa, thời hạn tối đa mà NHNN quy định chỉ là 6 tháng, không đáp ứng được nhu cầu phòng ngừa rủi ro trong tương lai của các đối tượng trên thị trường.
Vào ngày 28/05/2004, thống đốc NHNH đã ban hành quyết định số 648/2004, điều chỉnh thời hạn hợp đồng từ 3 đến 365 ngày Quyết định này cũng thay đổi nguyên tắc xác định tỷ giá kỳ hạn, trong đó biên độ tỷ giá hay forward point được xác định dựa trên nguyên tắc ngang bằng lãi suất.
- Tỷ giá giao ngay của mỗi NHTM.
- Mức lãi suất hiện hành của VND là lãi suất cơ bản (tính theo năm) do NHNN công bố.
- Mức lãi suất hiện hành của USD là mức lãi suất mục tiêu áp dụng cho USD do FED công bố.
- Kỳ hạn của hợp đồng.
Quyết định này đã làm cho hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng hoán đổi trở nên linh hoạt hơn, phù hợp với sự biến động của thị trường quốc tế.
Việc sử dụng hợp đồng kỳ hạn và hoán đổi để đầu cơ tại Việt Nam hiện đang bị kiểm soát chặt chẽ Theo quyết định số 1452/2004/QĐ – NHNN, khi mua ngoại tệ kỳ hạn hoặc giao ngay, người mua phải cung cấp giấy tờ chứng minh mục đích sử dụng Đồng thời, tỷ giá giao ngay cũng bị giới hạn trong một biên độ nhất định so với tỷ giá bình quân liên ngân hàng do NHNN công bố hàng ngày.
2 So sánh hợp đồng ngoại tệ giữa một số ngân hàng trong nước: a Giống nhau:
Các điều khoản trong hợp đồng ngoại tệ kỳ hạn và hợp đồng hoán đổi ngoại tệ của ngân hàng thường tương đồng, nhờ vào khung chính sách của Nhà nước và sự cạnh tranh trên thị trường.
Hợp đồng kỳ hạn: cá nhân và tổ chức kinh tế.
10 download by : skknchat@gmail.com
Hợp đồng hoán đổi: tổ chức kinh tế.
Kỳ hạn giao dịch đối với VND-USD dao động từ 3 đến 365 ngày Đối với các giao dịch VND và ngoại tệ khác ngoài USD, thời gian giao dịch sẽ được thỏa thuận giữa chi nhánh và khách hàng.
Điều khoản bồi thường được ghi rõ trong hợp đồng, đảm bảo quyền lợi cho các bên Trong trường hợp xảy ra tranh chấp, các bên sẽ tiến hành thương lượng để giải quyết Nếu không đạt được thỏa thuận, họ sẽ nhờ đến sự can thiệp của Tòa án có thẩm quyền để giải quyết vấn đề.
Mức ký quỹ được xác định dựa trên độ tin cậy của khách hàng, với quyết định của Giám đốc chi nhánh về số tiền đặt cọc, thời hạn hoàn trả và lãi suất áp dụng Chứng từ giao dịch là yếu tố quan trọng trong quá trình này.
Hợp đồng kỳ hạn yêu cầu người tham gia cung cấp đầy đủ chứng từ liên quan đến mục đích, số lượng và loại ngoại tệ cần thanh toán, cùng với thời điểm thanh toán theo quy định hiện hành về quản lý ngoại hối Đồng thời, các bên cam kết sử dụng số ngoại tệ đã mua đúng mục đích theo quy định của pháp luật Việt Nam về quản lý ngoại hối.
Mức ký quỹ yêu cầu cho các giao dịch USD-VND là 3% giá trị hợp đồng, trong khi đối với các giao dịch bằng ngoại tệ khác, mức ký quỹ dao động từ 7% đến 10% giá trị hợp đồng.
Hợp đồng kỳ hạn cho phép tổ chức kinh tế, tổ chức khác và cá nhân sử dụng VND để mua ngoại tệ từ Eximbank Để thực hiện giao dịch này, khách hàng cần xuất trình các chứng từ đầy đủ thông tin về mục đích và số tiền giao dịch.
11 download by : skknchat@gmail.com lượng và loại ngoại tệ cần thanh toán, thời điểm thanh toán theo quy định hiện hành về quản lý ngoại hối.
Hợp đồng hoán đổi: Khách hàng không cần xuất trình giấy tờ chứng minh mục đích sử dụng ngoại tệ.
12 download by : skknchat@gmail.com
4 Thực tế giao dịch kỳ hạn và hoán đổi tại Việt Nam:
• Doanh số thực hiện hoạt động phái sinh tiền tệ tại một số ngân hàng thương mại:
13 download by : skknchat@gmail.com
• Nguồn : Bảng BCTC của các ngân hàng
• Lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh ngoại hối của 2 ngân hàng ACB và Eximbank : Đvt : Triệu VND
14 download by : skknchat@gmail.com
• Nguồn : Bảng BCTC của 2 ngân hàng
H p đồồngợ kỳ h n, hoánạ đ i vàổ quyềồn ch nọtềồn t ệtại Ngân hàng ACB qua các
• Kỳ h nạ tềồn tệ Hoán Đ i ổtềồn tệ Quyềồn Chọn
15 download by : skknchat@gmail.com
Giá tr h pị đồồngợ kỳ h n, ạhoán đ i vàổ quyềồn ch nọtềồn tệ tại Ngân hàng ACB qua các năm
Kỳ h nạtềồn tệ Hoán Đ iổtềồn tệ Quyềồn Chọn
16 download by : skknchat@gmail.com
T tr ỷngọh p đồồngợ kỳ h nạvà hoán đ i ổtềồn t ệtại ngân hàng Exim Bank
Kỳ h nạ tềồn tệ Hoán đ i ổtềồn tệ
17 download by : skknchat@gmail.com
Giá tr h ị p ợđồồng kỳ h nạvà hoán đ i ổtềồn tệ tại ngân hàng Exim Bank
Kỳ h nạtềồn tệ Hoán đ iổtềồn tệ a Nhận xét:
Từ năm 2008 đến 2013, ngân hàng ACB ghi nhận sự giảm dần tỷ trọng khối lượng giao dịch hợp đồng kỳ hạn tiền tệ Trong khi đó, tỷ trọng khối lượng giao dịch hợp đồng hoán đổi có sự biến động không đều qua các năm, nhưng hiện tại đang chiếm ưu thế cao nhất trong giao dịch ngoại hối Bên cạnh đó, khối lượng giao dịch hợp đồng hoán đổi đã duy trì sự ổn định trong giai đoạn từ 2008 đến 2013.
• Khối lượng giao dịch hợp đồng kỳ hạn tăng mạnh bắt đầu từ 2009 – 2011 Tăng từ
1600673-53445556 Nhưng giảm xuống thấp nhất vào năm 2012 chỉ còn 253000.
- Với ngân hàng Eximbank, khối lượng giao dịch kỳ hạn tiền tệ tăng từ 2344288
18 download by : skknchat@gmail.com
Khối lượng giao dịch tăng nhẹ năm đến 2621518 (2009) rồi giảm nhẹ
1491926 (2010) rồi tăng đột ngột đến 20662606 (2011) sau đó giảm đều đến năm 2013.
Khối lượng giao dịch hợp đồng hoán đổi tiền tệ của ngân hàng Eximbank đã tăng mạnh từ 1.243.002 USD vào năm 2008 lên 11.847.527 USD vào năm 2013 Trong giai đoạn này, giao dịch kỳ hạn tiền tệ ghi nhận sự tăng trưởng nhẹ vào năm 2009 với 2.062.703 USD, nhưng đã giảm nhẹ vào năm 2010.
535016 Sau đó tăng đột ngột đến 8322189 (2011) và giảm mạnh vào năm
2012 – 2566631 Nhưng sau đó tăng vào năm 2013 lên đến 4697206
Từ năm 2008 đến 2012, khối lượng giao dịch của cả hai hợp đồng đều cho thấy xu hướng tăng giảm tương tự Tuy nhiên, vào năm 2013, khối lượng giao dịch hợp đồng hoán đổi đã tăng lên, trong khi hợp đồng kỳ hạn lại giảm, dẫn đến sự thay đổi tỷ trọng trong tổng giao dịch ngoại hối của ngân hàng Eximbank.
