Lời nói đầu Quốc tế hoá đời sống kinh tế xu hớng khách quan, phát triển tất yếu sản xuất Xu hớng đà lôi tất nớc giới phải bớc hội nhập vào quỹ đạo kinh tế giới Trong trình đầu t trực tiếp có vị trí vai trò ngày quan trọng, đà nhân tố cấu thành quy định xu hớng phát triĨn cđa c¸c quan hƯ kinh tÕ qc tÕ Mét mặt đầu t trực tiếp nớc hoạt động quan hệ kinh tế quốc tế, mặt khác nhân tố thúc đẩy nhanh trình hội nhập vào kinh tế giới nớc phát triển yếu tố góp phần quan trọng cho tăng trởng kinh tế nhiều nớc phát triển, có Việt Nam Đặc biệt thời gian gần đây, thị trờng đầu t giới có nhiều biến động, vừa tạo thời cơ, nhng tạo thách thức to lớn cho quốc gia Chính nắm bắt đợc xu yêu cầu cấp thiết quốc gia Đối với Việt Nam, quốc gia tình trạng chậm phát triển việc thu hút đầu t nớcngoài vấn đề võa cã tÝnh cÊp b¸ch , võa cã tÝnh chiÕn lợc lâu dài Trong năm qua, lĩnh vực đầu t nớc đà đem lại thành tựu đổi to lớn, nhng vấn đề súc, vớng mắc cần tháo gỡ, trớc mắt nhằm cải thiện môi trờng đầu t, cải cách thủ tục hành đầu t nớc đồng hoá với văn pháp luật hành tiến tới tạo mặt pháp lý chung đầu t nớc đầu t nớc, tạo điều kiện hội nhập kinh tế khu vực giới, đồng thời đảm bảo quản lý Nhà nớc đầu t nớc Việt Nam Xuất phát từ vấn đề lý luận thực tiễn nói trên, đà chọn đề tài Thực trạng phơng hớng hoàn thiện nâng cao hiệu lực công tác quản lý Nhà nớc đầu t trực tiếp nớc Việt Nam Giới hạn phạm vi nghiên cứu: Chuyên đề nghiên cứu đầu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo ViƯt Nam thêi gian từ bắt đầu có luật đầu t nớc vào Việt Nam đến Phơng pháp nghiên cứu: vật biện chứng phơng pháp phân tích tổng hợp, thống kê nghiên cứu Kết cấu đề tài: Ngoài phần mở đầu kết luận gồm phần: - Phần I: Cơ sở lý luận I Một số vấn đề đầu t trực tiếp nớc II Một số lý luận quản lý Nhà nớc đầu t trực tiếp nớc - Phần II: Thực trạng vấn đề đặt công tác quản lý đầu t trực tiếp nớc Việt Nam - Phần III: phơng hớng hoàn thiện, nâng cao hiệu lực công tác quản lý nhà nớc hoạt động đầu t trực tiếp nớc Việt Nam nhằm nâng cao hiệu hợp tác đầu t Đầu t trực tiếp nớc lĩnh vực mẻ trình đổi hội nhập kinh tế khu vực toàn cầu Đặc biệt công tác quản lý nhà nớc hoạt động nhiều vấn đề đợc tiếp tục hoàn thiện Với kiến thức lý luận đợc trang bị nhà trờng kinh nghiệm thực tiễn ỏi, chuyên đề không tránh khỏi thiếu sót Rất mong nhận đơc góp ý, đóng góp ý kiến Giáo viên hớng dẫn Trân trọng cảm ơn Thầy! Phần I: sở lý luận I Một số vấn đề lý luận đầu t trực tiếp nớc (FDI) Cơ sở lý luận Cùng với việc mở rộng đa dạng hoá quan hệ hợp tác kinh tế quốc tế , hoat động đầu t trực tiếp nớc phận quan trọng toàn sách kinh tế đối ngoại Nhà nớc ta Trong năm vừa qua, kể từ luật đầu t nớc đợc ban hành thực hiện, đầu t trực tiếp nớc đà đợc nhận nh giải pháp quan trọng góp phần thúc đẩy phát triển nội sinh kinh tế đất nớc Vậy đầu t trực tiếp nớc đợc hiểu nh nào? a Về mặt kinh tế đầu t trực tiếp nớc hình thức đầu t quốc tế đợc đặc trng trình di chuyển t từ nớc sang nớc khác, nhìn chung nớc, đầu t trực tiếp nớc đợc hiểu hoạt động kinh doanh, dạng quan hệ kinh tế có nhân tố nớc Nhân tố nớc không khác biệt quốc tịch lẫn lÃnh thổ c trú bên tham gia vào quan hệ đầu t trực tiếp nớc mà việc di chuyển t bắt buộc phải vợt tầm kiểm soát quốc gia Việc di chuyển t nhằm phục vụ mục đích kinh doanh nớc tiếp nhận đầu t việc kinh doanh chủ đầu t thực kết hợp với chủ đầu t nớc tiếp nhận đầu t thực Nh vậy, hai điều kiện đầu t trực tiếp nớc là: - Có di chuyển t phạm vi quốc tế - Cho đầu t trực tiếp tham gia vào hoạt động sử dụng vốn vào quản lý đối tợng đầu t b Về mặt pháp lý Thuật ngữ đầu t trực tiếp nớc đà trở thành thuật ngữ phổ biến đạo luật đầu t nớc Tuy nhiên dù nớc nào, dù nhìn nhận góc độ đầu t trực tiếp đợc hiểu hoạt động kinh doanh quốc tế dựa sở trình di chuyển t quốc gia, chủ yếu pháp nhân chủ đầu t tham gia trực tiếp vào trình đầu t Việt Nam văn pháp luật đầu t trực tiếp nớc điều lệ đầu t nớc (Ban hành kèm theo nghị định số 15/CP ngày 18/4/1977) điều lệ không ghi cụ thể đầu t trực tiếp nớc Đầu t trực tiếp nớc việc tổ chức, cá nhân nớc trực tiếp đa vào Việt Nam vốn tiền nớc ngoài, tài sản đợc phủ Việt Nam chấp thuận để hợp tác kinh doanh sở hợp đồng thành lập xí nghiệp liên doanh xí nghiệp 100% vốn nớc (khoản điều luật đầu t nớc Việt Nam) c Để làm rõ khái niệm đầu t trực tiếp nớc ngoài, việc so sánh đầu t trực tiếp nớc với đầu t gián tiếp nớc quan hệ thơng mại thông thờng có nhân tố nớc cần thiết * So sánh đầu t trực tiếp nớc với đầu t gián tiếp nớc ngoài: - Đầu t trực tiếp nớc đợc hiểu chủ đầu t trực tiếp kinh doanh (sử dụng quản lý vốn đầu t vào mục đích kinh doanh) đầu t gián tiếp ngợc lại chủ đầu t không trực tiếp quản lý sử dụng vốn Việc quản lý sử dụng vốn đầu t gián tiếp đợc thực theo chế khác Sự khác biệt chủ đầu t đợc thể chỗ đầu t gián tiếp chủ thể chủ yếu quốc gia tổ chức quốc tế chủ thể chủ yếu thực hoạt động đầu t trực tiếp pháp nhân thể nhân - Về mục đích đầu t: quan hệ đầu t trực tiếp nớc quan hệ kinh doanh theo chế thị trờng nên lợi nhuận mục tiêu cuối chủ đầu t Còn đầu t gián tiếp, kinh doanh lợi nhuận mục tiêu trực tiếp chủ đầu t, quan hệ hệ kinh doanh cách tuý Quá trình đầu t gián tiếp thờng đợc diễn dới hình thức cho vay với lÃi suất u đÃi viện trợ không hoàn lại - Về tính chất đầu t: Quan hệ đầu t trực tiếp nớc quan hệ có mục đích kinh doanh chịu chi phèi cđa c¸c quy lt kinh tÕ nỊn kinh tế thị trờng, chịu ảnh hởng quan hệ trị Vì vậy, đầu t trực tiếp nớc biến nớc tiếp nhận đầu t thành nợ nớc có t xuất qua đầu t trực tiếp Còn quan hệ đầu t gián tiếp quan hệ mang màu sắc trị ảnh hởng quan hệ quốc gia chịu chi phối quy luật kinh tế Trong đầu t gián tiếp, quan hệ cho vay u đÃi quan hệ phổ biến Nh đầu t gián tiếp biến nớc tiếp nhận đầu t thành nợ nớc hay tổ chức quốc tế đà xuất t qua đầu t gián tiếp * So sánh đầu t trực tiếp nớc với quan hệ thơng mại thông thờng có nhân tố nớc : Đầu t trực tiếp nớc khác quan hệ thơng mại thông thờng nh quan hệ xuất nhập khẩu, vay thơng mại, gia công hàng hoá lẽ chất đầu t trực tiếp nớc di chuyển t từ nớc sang nớc khác để kinh doanh chủ đầu t không bị tách rời khỏi vốn đầu t (quản lý sử dụng vốn đầu t, hởng lợi nhuận thu đợc, phải chịu rủi ro trực tiếp có) Các quan hệ chịu điều chỉnh pháp luật đầu t trực tiếp nớc Còn quan hệ thơng mại thông thờng quan hệ trao đổi hàng - tiền chủ thể việc cụ thể, dù có chuyển dịch hàng - tiền qua biên giới nhng không kéo theo quản lý chủ sở hữu, chuyển giao quyền quản lý trách nhiệm gánh chịu rủi ro với đối tợng chuyển giao Các quan hệ chịu điều chỉnh pháp luật quan hệ thơng mại Một số đặc điểm lý thuyết đầu t trực tiếp nớc phát triển a Lý thuyết kinh tế vĩ mô FDI Các nhà kinh tế lý thuyết đà sử dụng nhiều mô hình khác để phân tích nguyên nhân ảnh hởng FDI nớc tham gia đầu t bật mô hình HecKcher - Ohlin - Samuelsen mô hình MacDougll - Kemp Trong đề án nghiên cứu tìm hiểu hai mô hình a.1 Mô hình HecKcher - Ohlin - Samuelsen (HOS) Để đơn giản cho phân tích, mô hình HOS đợc xây dựng giả định: hai nớc tham gia trao đổi hàng hoá đầu t (nớc I nớc II), hai yếu tố sản xuất (lao động - L vốn - K) hai hàng hoá (X Y), trình độ kỹ thuật sản xuất, thị hiếu hiệu kinh tế theo quy mô hai nớc nh nhau, chi phí vận tải, can thiệp sách, hoạt động thị trờng hai nớc hoàn hảo di chuyển yếu tố sản xuất nớc Với giả định này, mô hình HecKcher -OhlinSamuelsen phân tích tỷ lệ chi phí yếu tố sản xuất (L K) hai nớc I II Mô hình HOS đà sản lợng nớc tăng lên nớc tập trung sản xuất để xuất hàng hoá sử dụng yếu tố sản xuất d thừa tiết kiệm yếu tố sản xuất khan Ngợc lại nhập hàng hoá dùng nhiều yếu tố khan hàm lợng u tè d thõa Nh vËy sù kh¸c biƯt chi phí sản xuất hàng hoá lợi so sánh nớc đợc lý thuyết HOS phân tích từ khác biệt tính d thừa khan yếu tố sản xuất a.2 Mô hình MacDougll - Kemp Điểm bật mô hình phân tích ảnh hởng kinh tế vĩ mô FDI kinh tế giới nớc tham gia đầu t Mô hình đợc xây dựng giả định: Nền kinh tế giới có hai nớc (nớc đầu t I phần lại nớc nhận đầu t II), trớc di chuyển vốn đầu t quốc tế suất lao động cận biên vốn đầu t nớc I thÊp h¬n níc II (níc I d thõa vèn, níc II thiÕu vèn), c¹nh tranh ë hai níc, lt suất cận biên vốn giảm dần giá sử dụng vốn đợc định quy luật Từ giả định trên, tác giả đà đến kết luận nguyên nhân hình thành FDI có chênh lệch suất cận biên vốn đầu t nớc ảnh hởng làm tăng sản lợng giới nớc tham gia có lợi O1M: Năng suất vốn đầu t nớc đầu t O2m: Năng suất cận biên vốn đầu t nớc chủ nhà M O1O2: Tổng vốn đầu t hai nớc O1Q: Vốn đầu t hai nớc đầu t D MN mn đờng giới hạn suất cận biên giảm dần hai nớc O1 d e P E O2Q: Vốn đầu t nớc chủ nhà m V N n S Q O2 Tríc cã FDI, nớc đầu t sản xuất đợc tổng sản lợng OIMNQ, nớc chủ nhà O2m VQ Giá sử dụng vốn đầu t nớc đầu t thấp nớc chủ nhà nên vốn đầu t chảy từ nớc đầu t sang nớc chủ nhà đến suất nớc cân (SP=OIE=O2e) Sau có FDI, tổng sản phẩm nớc đầu t O1MPS nớc chủ nhà O2mPS So tổng sản phÈm cđa níc (O1MTQ + O2mVQ) tríc thùc FDI tăng thêm sản lợng PVN kết FDI đà góp phần tăng sản lợng giới Mặc dù sản lợng nớc đầu t giảm xuống (SPNQ) nhng điều nghĩa giảm thu nhập quốc dân, trái lại thu nhập quốc dân nớc đầu t cao trớc thực FDI Bởi ngời thu nhập đợc gia tăng từ nớc chủ nhà, phần phải trả cho nớc đầu t Nh FDI không làm tăng sản lợng giới mà đem lại lợi ích cho nớc đầu t nớc chủ nhà b Lý thut kinh tÕ vi m« vỊ FDI Cïng víi sù phát triển lý thuyết kinh tế vĩ mô FDI, cã nhiỊu quan ®iĨm lý thut kinh tÕ vi mô phân tích nguyên nhân hình thành ảnh hởng công ty xuyên Quốc gia kinh tế giới nớc tham gia đầu t thực tế hầu hết hoạt động FDI công ty xuyên Quốc gia thực FDI đợc coi kết tất yếu trình tăng trởng công ty b.1 Lý thut chu kú s¶n phÈm cđa Vernon (1966): gi¶i thích phát triển công ty xuyên Quốc gia theo giai đoạn sản phẩm: Đổi mới, tăng trởng bÃo hoà Trong mô hình tác giả đà phân tích giai đoạn đổi sản phẩm diễn Mỹ (các nớc phát triển) thu nhập cao có ảnh hởng đến nhu cầu khả tiêu thụ sản phẩm Tại nớc phát triển có kỹ thuật, công nghệ tiên tiến sản xuất đợc sản phẩm Nhng đến lúc sản phẩm đạt đến mức bÃo hoà thị trờng nớc công ty mở mở rộng thị trờng tiêu thụ nớc Tuy nhiên, việc bán sản phẩm nớc bị hạn chế hàng rào thuế quan hạng ngạch Thêm vào đó, cớc phí vận tải chi phí nguyên vật liệu, lao động rẻ nớc phát triển động lực thúc đẩy công ty xuyên Quốc gia đầu t nớc nhập sản phẩm nớc để giảm chi phí sản xuất b.2 Lý thuyết quốc tế hoá sản xuất: Đợc xây dựng giả định sau: Các công ty xuyên Quốc gia tối đa hoá lợi nhuận diều kiện cạnh tranh không hoàn hảo, tính không hoàn hảo thị trờng bán sản phẩm công ty xuyên Quốc gia tạo trình chuyển giao công nghệ từ Mỹ sang nớc khác quốc tế hoá thị trờng Từ giả định lý thuyết đà công ty xuyên Quốc gia giải pháp tốt để mở rộng quy mô nớc để sản xuất phân phối sản phẩm cách hiệu Các công ty xuyên Quốc gia đà mang lại nhiều lợi tích vốn, kỹ thuật, kiến thức quản lý thị trờng cho nớc phát triển Đổi lại, công ty xuyên Quốc gia nhận lại từ nớc khoản lợi nhuận đáng kể từ việc đầu t Nh lý thuyết FDI phát triển liên tục quan điểm khác trình phân tích giải thích tăng trởng đầu t nớc Xu hớng vận động FDI Từ xuất lần dầu tiên giới vào khoảng kỷ XIX đến nay, hoạt động đầu t nớc có nhiều biến đổi sâu sắc Xu hớng chung ngày tăng lên số lợng, quy mô, hình thức, thị trờng, lĩnh vực đầu t thể vị trí vai trò ngày to lớn quan hệ kinh tế quốc tế , nhng có điều diễn biến đầu t trực tiếp nớc vào khu vực qua giai đoạn khác không giống Từ cách kỷ, xuất hoạt động đầu t trực tiếp nớc ngoài, dòng chảy đầu t trực tiếp nớc nớc phát triển sang nớc thuộc địa chủ yếu Bởi sau hết chỗ đầu t béo bở, ông chủ đầu t đà tìm cách đầu t sang nớc thuộc địa, nớc lạc hậu Sở dĩ nh nơi có nguồn nguyên liệu nhân công tơng đối rẻ h¬n Sau chiÕn tranh thÕ giíi II, hƯ thèng thuộc địa tan rÃ, sóng quốc hữu hoá dâng lên mạnh mẽ Tuy nhiên nớc thuộc địa cũ nhiều nớc châu Âu bị tàn phá nặng nề sau chiến tranh cần nhiều vốn đầu t để xây dựng lại đất nớc, khôi phục lại kinh tế Do nhà đầu t đổi hớng đầu t nớc công nghiệp châu Âu nhiều Thời kỳ sau đó, nớc đà phục hồi kinh tế mình, với Nhật Bản Mỹ, giới hình thành tam giác kinh tế với trung tâm Mỹ, Tây Âu Nhật Bản nớc công nghiệp phát triển chủ yếu đầu t lẫn thực sù liªn minh kinh tÕ tõng khu vùc nh»m củng cố tiềm lực kinh tế vị trí trờng quốc tế Năm 1950, số lợng vốn đầu t trực tiếp nớc đổ vào nớc công nghiệp phát triển chiếm khoảng 40% tổng số vốn đầu t nớc giới, năm 1960: 69%, năm 1980: số 73% Nhng đến đầu năm 90 dòng vốn đầu t trực tiếp đà chuyển hớng chảy tăng lên vào khu vực nớc phát triển Những số liệu sau minh chứng cho nhận định Nhóm nớc 1986 1987 1988 Tổng sè (tû USD) 78 133 159 C¸c níc CNPT (tû USD) 64 108 129 Các nớc ĐPT (tỷ USD) 14 25 30 Vốn ĐT nớc CNPT/tổng số 82% 81,2% 81,1% Vốn ĐT nớc ĐPT/tổng số 18% 18,8% 18,9% Nguån: World Investment report 1995 United Nation York 1993 194 114 80 58,8% 41,2% 1994 226 142 84 63% 37% Từ số liệu cho thấy dòng đầu t trực tiếp chảy vào nớc phát triển tăng lên nhng mức tăng hàng năm không chậm Dự đoán dòng đầu t trực tiếp tiếp tục tăng lên năm Nghiên cứu dòng vốn đầu t trực tiếp nớc chảy vào nớc phát triển thời gian gần đây, chuyên gia ngân hàng giới (WB) có dự đoán tơng quan dòng vốn đầu t nớc đổ vào khối nớc biểu thị hình dới đây: Dự báo tỷ phần dòng đầu t trực tiếp nớc vào khối nớc (%) N ớc phát triển N íc ph¸i triĨn 80 70 60 50 40 30 20 10 Năm 1982 - 1987 Năm 1994 Năm 2010 Nguồn: Theo dự báo Ngân hàng Thế giới (WB) đến năm 2010 Vị trí vai trò đầu t trực tiếp nớc 4.1 Đầu t trực tiếp nớc chếm vị trí ngày quan trọng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ Quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ xuÊt hiÖn tõ ngêi biÕt thực hành vi trao đổi hàng hoá Quốc gia Quy mô phạm vi trao đổi ngày mở rộng hình thành nên mối quan hệ kinh tế quốc tế gắn bó phụ thuộc vào nớc giới Đầu t trực tiếp nớc hoạt động kinh tế đối ngoại đời muộn hoạt động kinh tế đối ngoại khác vài thập kỷ Nhng xuất hiện, vào khoảng cuối kỷ XIX, đầu t trực tiếp nớc đà có vị trí ®¸ng kĨ c¸c quan hƯ kinh tÕ qc tÕ Cùng với trình phát triển mạnh mẽ quan hệ kinh tế quốc tế hoạt động đầu t trực tiếp nớc không ngừng đợc mở rộng chiếm vị trí ngày quan trọng quan hệ kinh tế quốc tế Đến đầu t trực tiếp nớc đà trở thành xu hớng thời đại nhân tố quy định chất quan hệ kinh tế quốc tế 4.2 Những lợi ích đem lại từ đầu t trực tiếp nớc cho nớc đầu t Đầu t trực tiếp nớc trớc hết cho phép chủ đầu t kéo dài chu kỳ sống sản phẩm tạo nớc thông qua đầu t trực tiếp, công ty nớc phát triển chuyển đợc phần sản phẩm công nghiệp giai đoạn cuối chu kỳ sống chúng sang nớc nhân đầu t để tiếp tục sản xuất nhờ tiếp tục trì việc sử dụng sản phẩm tăng thêm lợi nhuận Mặt khác với việc kéo dài chu kỳ sống sản phẩm đầu t trực tiếp nớc cho phép đầu t khai thác lợi so sánh nớc nhận đầu t nh: nguyên liệu, nhân công sản phẩm đợc sản xuất có giá thành hạ so với sản xuất nớc Đầu t trực tiếp nớc cho phép chủ đầu t bành trớng sức mạnh kinh tế, tăng cờng ảnh hởng thị trờng quốc tế, nhờ mở rộng đợc thị trờng tiêu thụ sản phẩm lại tránh đợc hàng rào thuế quan bảo hộ mậu dịch nớc nhận đầu t xuất sang nớc khác đặc biệt chuyển giao công nghệ cách hợp pháp Xét cho mục tiêu chủ yếu chủ đầu t sử dụng đồng vốn cho đem lại hiệu kinh tế, trị, xà hội cao 4.3 Tác động kinh tế đầu t trực tiếp nớc nớc nhận đầu t a Tạo nguồn vốn bổ sung quan trọng thúc đẩy tăng trởng kinh tế Vốn đầu t phát triển kinh tÕ bao gåm ngn vèn níc vµ ngn vèn nớc Hầu hết nớc lạc hậu phát triển phải đơng đầu với khan vốn Do để đạt đợc tăng trởng ổn định cao nhằm đa đất nớc khỏi cảnh đói nghèo nớc phải tìm kiếm bổ sung từ bên mà FDI đóng vai trò quan trọng nhằm tăng cờng đầu t nội địa, FDI bổ sung đáng kể nguồn thu ngân sách Chính phủ nớc nhận đầu t thông qua thuế Đây nguồn ngoại tệ quan trọng để đầu t dự án công cộng Nhà nớc b Chuyển giao công nghệ Khi đầu t vào nớc đó, chủ đầu t không chuyển vào nớc vốn tiền mà chuyển vốn vật nh máy móc, thiết bị vốn vô hình, chuyên gia kỹ thuật, bí quản lý Thông qua tiếp nhận FDI, nớc nhận đầu t tiếp cận đợc công nghệ đại sau cải tiến phát triển phù hợp thành công nghệ cho nớc c Học tập kinh nghiệm tiếp cận thị trờng FDI giúp nớc nhận đầu t đào tạo kiến thức kinh doanh, quản lý, tay nghề tiếp cận thị trờng giới Thông thờng nớc nhận đầu t trình độ quản lý cán bộ, trình độ tay nghề nhận công nhân non nên đầu t , chủ đầu t nớc thờng tổ chức lớp đào tạo cho cán bộ, công nhân để thực đầu t theo dự án Bằng đờng kiến thức kinh doanh cán tay nghề công nhân nâng lên Hơn nữa, FDI giúp doanh nghiệp địa phơng giới thông qua liên doanh mạng lới thị trờng rộng lớn hệ thống công ty xuyên Quốc gia d FDI công cụ để kích thích cạnh tranh Chính phủ nớc chủ nhà thờng muốn sử dụng FDI nh công cụ để kích thích liên kết kinh tế sở kinh tế nớc Các công ty nớc nh đối trọng doanh nghiệp nớc tăng tính cạnh tranh Mặt khác, doanh nghiệp nội địa mở rộng đợc quy mô sản xuất nhờ cung cấp nguyên vật liệu dịch vụ cho công ty nớc Tóm lại, ngày đầu t trực tiếp nớc trở thành tất yếu khách quan điều kiện quốc tế hoá sản xuất lu thông đợc tăng cờng mạnh mẽ Có thể nói không Quốc gia dù phát triển hay phát triển lại không cần đến nguồn vốn đầu t trực tiếp nớc coi nguồn lực khai thác để hoà nhập vào cộng đồng quốc tế II Một số vấn đề lý luận quản lý đầu t nớc Cơ sở lý luận Quản lý nói chung tác động có mục đích chủ thể quản lý vào đối tợng quản lý để điều khiển đối tợng quản lý nhằm đạt đợc mục đích đề Quản lý Nhà nớc đầu t tác động liên tục có tổ chức, có định hớng trình đầu t hệ thống đồng biện pháp sách, công cụ quản lý vĩ mô kinh tế chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi; tỉ chøc nãi chung biện pháp khác nhằm đạt đợc hiệu kinh tế - xà hội điều kiện cụ thể sở vận dụng sáng tạo quy luật kinh tế khách quan nói cung quy luật vận động đặc thù đầu t nói riêng Mục tiêu quản lý đầu t Nhà nớc Xuất phát từ quan điểm định hớng Đảng Nhà nớc thu hút đầu t nớc nhằm khai thác tiềm kinh tế xà hội, phát huy ngn lùc níc thĨ hiƯn sù vËn dơng kết hợp sức mạnh toàn diện với sức mạnh thời đại vào công xây dựng phát triển kinh tế đất nớc thực hiệu mục tiêu quản lý đầu t Nhà nớc - Đáp ứng tốt việc thực mục tiêu chiến lợc phát triển kinh tế xà hội thời kỳ phát triển kinh tế Đối với nớc ta chiến lợc phát triển kinh tế xà hội theo định hớng xà hội chủ nghĩa nhằm thực công nghiệp hoá, đại hoá đẩy nhanh tốc độ tăng trởng kinh tế, nâng cao đời sống vật chất tinh thần ngêi lao ®éng - Huy ®éng sư dơng tèi ®a sử dụng có hiệu cao nguồn vốn đầu t nớc ngoài, tận dụng lợi so sánh, bảo vệ môi trờng sinh thái, kiểm tra giám sát đợc chặt chẽ hoạt động FDI - Đảm bảo trình thực đầu t xây dựng công trình theo quy hoạch kiến trúc kỹ thuật đợc duyệt theo kế hoạch định hớng đảm bảo bền vững mỹ quan áp dụng công nghệ xây dựng tiên tiến - Cân đối đầu t nớc đầu t nớc tỉ lệ tiết kiệm đầu t nội địa vốn đầu t nớc ngoài, cân đối phát triển thành thị nông thôn, đồng thời thu hẹp khoảng cách bất bình thờng tầng lớp xà hội, ngời giàu ngời nghèo Nội dung quản lý Nhà nớc đầu t trực tiếp nớc Cụ thể hoá quan điểm định hớng Đảng Nhà nớc Quốc hội đà thông qua Luật đầu t nớc Việt Nam (ngày 29/12/1987) Đây đạo luật đầu t Để tiếp tục thu hút nhà đầu t nớc ngoài, tăng cờng hấp dẫn đạo luật, phù hợp với thông lệ quốc tế tạo sở pháp lý thuận lợi Luật đầu tật đầu t nớc Việt Nam đà đợc sửa đổi lần tính tới thời điểm nay: lần thứ vào ngày 30/6/1990, lần thứ vào ngày 23/12/1992, lần thứ ba vào ngày 12/11/1996 gần 10 - Tham gia thẩm định dự án đầu t nớc địa phơng - Tiếp nhận dự án đầu t, thẩm định, cấp giấy phép đầu t cho dự án đầu t nớc địa phơng theo phân cấp Chính phủ - Giải thủ tục hành liên quan đến hình thành triển khai, thực dự án đầu t thuộc thẩm quyền - Quản lý Nhà nớc địa bàn lÃnh thổ hoạt động sản xuất kinh doanh doanh nghiệp có vốn đầu t nớc bên tham gia hợp đồng, bên tham gia hợp đồng hợp tác kinh doanh - Kiểm tra, tra hoạt động doanh nghiệp có vốn đầu t nớc ngoài, bên tham gia hợp đồng, hợp tác kinh doanh Vấn đề hành lĩnh vực quản lý Nhà nớc hoạt động đầu t trực tiếp nớc Việt Nam Các thủ tục hành lĩnh vực quản lý Nhà nớc đầu t nớc bao gồm tác động quyền lực Nhà nớc lên toàn giai đoạn dự án đến hớng dự án vào thực mục tiêu phát triển kinh tế xà hội đất nớc 3.1 Giai đoạn hình thành dự án a Chuẩn bị dự án b Lựa chọn đối tác đầu t c Lập hồ sơ dự án d Giai đoạn thẩm định cấp giấy phép đầu t 3.2 Lựa chọn đối tác đầu t Trên thực tế tính đến hết năm 1998 đà cấp giấy phép cho 2.577 dự án có vốn đầu t trực tiếp nớc ngoài, có tất 461 dự án bị rút gấy phép trớc thời hạn hết hạn hợp đồng chiếm 17,89% tổng số dự án đợc cấp giấy phép (theo báo cáo tình hình triển khai thực dự án đầu t nớc Bộ Kế hoạch Đầu t ngày 1/3/1998) Trong thời kỳ đầu thu hút vốn nớc ngoài, so với nớc láng giềng tỷ lệ dự án rút giấy phép trớc thời hạn Việt Nam không lớn Tuy nhiên, số dự án đà gây thiệt hại không nhỏ cho kinh tÕ ViƯt Nam Trong chóng ta cßn hÕt søc khó khăn tài việc nghiên cứu tổng kết rút kinh nghiệm cho dự án vào hoạt động nhằm hạn chế tình trạng đổ bể vấn đề cần thiết Qua nghiên cứu dự án có vốn đầu t trực tiếp nớc bị đổ bể thời gian qua, đà phát đợc nguyên nhân chủ yếu sau ®a ®Õn sù ®ỉ bĨ cđa c¸c dù ¸n cã vốn đầu t trực tiếp nớc - Về phía đối tác nớc ngoài: + Do đối tác nớc lực tài chính, nhiều nhà đầu t nớc không góp đủ vốn theo tiến độ quy định đóng góp thấp vốn pháp định 18 + Do nhà đầu t nớc ý định làm ăn lâu dài Việt Nam nên họ xin giấy phép để bàn giao cho đối tác nớc khác để thu lợi mà không ý đến việc triển khai thực dự án + Một số trờng hợp, đối tác nớc vào nớc ta dể lừa đảo, gian lận thơng mại Những dự án đợc xây dựng thiếu khoa học tÝnh thùc tÕ thÊp, chđ u ®Ĩ xin giÊy phÐp đầu t kết sớm muộn bị đổ bể + Trong số trờng hợp, nhà đầu t nớc không chấp hành pháp luật Việt Nam, không kinh doanh theo giấy phép đầu t quy định - Về phía đối tác Việt Nam : + Do không lực tài + Do không đủ t cách pháp nhân + Do cha có kinh nghiệm cha đủ trình độ để thẩm định đánh giá mức độ tiên tiến công nghệ, kỹ thuật mà bên mang vào góp vốn nên hiệu kinh doanh thấp, nhiều dự án bị giải thể trớc thời hạn + Nhiều cán Việt Nam lợi tích cục bộ, lợi ích cá nhân mà bỏ qua quy trình hình thành triển khai dự án đầu t quốc tế đợc Nhà nớc Việt Nam quy định Những hạn chế dự án đầu t quốc tế nguyên nhân sau: + Do luận chứng kinh tế - kỹ thuật đợc xây dựng vội vàng, thiếu lại không đợc thẩm định chặt chẽ nên tính khoa học thực tiễn thấp Hậu dự án đợc cấp giấy phép triển khai đợc + Do nội dung hợp đồng liên doanh thiếu cụ thể Theo số liệu tổng kết đến 70% dự án có vốn đầu t nớc không nêu rõ tiến độ góp vốn bên tham gia Nên triểnkhai gặp khó khăn dự án phải giải thể trớc thời hạn + Do bên liên quan không tuân thủ trình tự quy trình thực đầu t quốc tế Việt Nam Có dự án UBND địa phong cha trả lời dự án đà đợc cấp giấy phép 3.3 Giai đoạn quản lý dự án sau cấp giấy phép đầu t a Định kỳ t cách pháp nhân b Mở tài khoản ngân hàng, định kỳ ché độ kế toán áp dụng c Định kỳ tuyển dụng lÃnh đạo - tổ chức cán d Định kỳ hoạt động xuất nhập e.Thủ tục cấp đất g Thủ tục xây dựng 3.4 Giai đoạn chấm dứt dự án Trên thực tế khâu thủ tục hành nhiều vấn đề phát sinh cần tháo gỡ Đơn cử nh vấn đề đăng ký tuyển dụng lao động - tổ chức cán nhiều vớng mắc cần ý nh sau: 19 - Các quan quản lý Nhà nớc cha làm tốt công tác tra, kiểm tra việc thi hành pháp luật doanh nghiệp cha có lao động để xử lý tranh chấp lao động Nhiều trờng hợp vi phạm đến quyền lợi ngời lao động doanh nghiệp có vốn đầu t nớc cha đợc xử lý thoả đáng Các quy định lao động, tiền lơng đặc biệt tuyển dụng lao động không quy định, không ký hợp đồng lao động thoả ớc lao động tập thể có ký kết nội dung sơ sài, không phù hợp với quy chế lao động - Không thực đầy đủ quy định BHXH, BHYT bảo hộ lao động điều kiện an toàn lao động, không trả khoản làm thêm giờ, làm giờ, ngời lao động bị đối xử thô bạo, sa thải tuỳ tiện thiếu tôn trọng ngời làm công cho doanh nghiệp - Về vấn đề cấp đất sử dụng đất đai doanh nghiệp tồn nhiều vớng mắc biểu nh: + Mốt số địa phơng làm giấy cấp đất tuỳ tiện, có nơi cấp huyện chí cấp xÃ, phờng làm giấy cấp ®Êt, mµ theo Lt ®Êt ®ai chØ cã Thđ tíng Chính phủ có quyền cấp đất cho dự án có vốn đầu t nớc + Việc tính toán đề bù, giải phóng mặt không sát với thùc tÕ, chËm trƠ g©y nhiỊu tranh chÊp, viƯc ph©n chia địa giới khu đất không rõ ràng dẫn đến tranh chấp sau dự án đà đợc cấp giấy phép làm cho dự án triển khai đợc + Còn tồn hiểu lầm tiền thuế đất với tiền thuê nhà xởng hay góp vốn nhà xởng, khái niệm khác - Về thủ tục đăng ký hoạt động xuất nhập cha thực khuyến khích tạo điều kiện thuận lợi cho tổ chức, cá nhân nớc đầu t vào Việt Nam Mặt khác, việc không quản lý chặt chẽ, giám sát thờng xuyên hoạt động xuất nhập doanh nghiệp có vốn đầu t nớc tạo nhiều kẽ hở cho hoạt động xuất nhập lậu, trốn thuế, gian lận thơng mại không với cam kết hồ sơ đăng ký, gây khó kiểm soát tình trạng hỗn loạn, lộn xộn làm gia tăng hoạt động kinh tế ngầm Việt Nam - Về công tác kiểm tra, tra giám sát hoạt động đầu t trực tiếp nớc không đợc quản lý thi hành có hiệu quả, việc kiểm tra, kiểm soát đánh giá không thờng xuyên liên tục mang nặng tính hình thức, vÃng lai, thăm hỏi đà góp phần tạo nên môi trờng đầu t sức cạnh tranh không lành mạnh lộn xộn khó quản lý, kiểm soát Việt Nam Mặt khác, việc thực phân cấp giấy phép đầu t số hạn chế: - Một số dự án địa phơng cấp phép có phạm vi hoạt động giấy phép rộng chung chung, có trờng hợp mục tiêu dự án thiên hoạt động thơng mại, cá biệt có trờng hợp áp dụng u đÃi không phù hợp, không với quy định pháp luật Một số địa phơng cấp giấy phép đầu t chạy theo số lợng, cha chấp hành quy định tiêu chí cấp phép định Thủ tớng Chính phủ Đà có trờng hợp cạnh tranh địa phơng thu hút vốn đầu t nớc qua việc hạ giá cho thuê đất, chấp nhận dễ dÃi yêu cầu nhà đầu t 20 - Một số địa phơng cha chấp hành nghiêm túc việc gửi giấy phép đầu t dự án đà cấp cho Bộ Kế hoạch Đầu t với Bộ, ngành liên quan khác, việc báo cáo tình hình cấp điều chỉnh giấy phép đầu t cha kịp thời, ảnh hởng tới việc tổng hợp, đánh giá tình hình đầu t nớc nớc - Trong quy định hành phân cấp cấp giấy phép đầu t số hạn chế nh cha xác định cụ thể điều kiện dự án đầu t nớc ngoài, cha bao quát nội dung quản lý hoạt động đầu t nớc ngoài, cha quy định rõ ràng trách nhiệm việc thực chủ trơng phân cấp cấp giấy phép đầu t - Mét sè híng dÉn cha ®đ chi tiÕt, nhiỊu nghành nhiều lĩnh vực cha có quy hoạch cha cụ thể hoá đến địa bàn không lợng hoá đợc.Từ thực tế trên, để đảm bảo tính đồng bộ, nâng cao hiệu lực quản lý thiết nghĩ cần đợc tiếp tục hoàn chỉnh theo số định hớng sau: a Nguyên tắc phân cấp cấp giấy phép đầu t: Phải quán triệt nguyên tắc sau: - Phải phù hợp với quy hoạch cấu kinh tế trớc mắt lâu dài đảm bảo lợi ích Nhà nớc, hiệu kinh tế xà hội - Đảm bảo môi trờng đầu t lành mạnh nớc - Bảo đảm đầy đủ quyền hạn, trách nhiệm quan đợc phân cấp - Tăng cờng quản lý thống sách quy hoạch, trao đổi thông tin, chó träng viƯc híng dÉn, kiĨm tra, gi¸m s¸t việc thực quan đợc phân cấp: b Về điều kiện phân cấp cấp giấy phép đầu t nớc - Phải phù hợp với quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế xà hội nớc, vùng, địa phơng, quy hoạch phát triển ngành, sản phẩm quan trọng đà đợc duyệt, đáp ứng nhu cầu bảo vệ môi trờng sinh thái - Đối với dự án có quy mô lớn lĩnh vực đầu t khác, Bộ Kế hoạch Đầu t phối hợp với Bộ, ngành liên quan có trách nhiệm định kỳ cung cấp thông tin tình hình cấp giấy phép đầu t, thị trờng tiêu thụ để UBND tỉnh cân nhắc trớc định cấp giấy phép đầu t nhằm tránh tình trạng đầu t không hiệu cạnh tranh không lành mạnh địa phơng Đối với khâu thẩm định dự án để nâng cao lực thẩm định dự án thiết nghĩ cần có số điều chỉnh sau: - Một là: Cán thẩm định phải thờng xuyên cập nhật quy định Nhà nớc có liên quan đến lĩnh vực đầu t - Hai là: Thu thập thông tin cần thiết để phục vụ công tác thẩm định - Ba là: Nghiên cứu ban hành hệ thống tiêu chuẩn cho phép ngành nghề - Bốn là: Trang bị nhiều kiến thức dự án kỹ thẩm định dự án ngời làm công tác thẩm định Tình hình công tác quản lý đầu t Nhà nớc nay: 21 Quản lý đầu t Nhà nớc khâu quan trọng định kết hiệu hợp tác đầu t Nói đến quản lý Nhà nớc nói đến pháp luật, sách thủ tục hành tổ chức máy Ta xem xét lĩnh vực này: a Về pháp luật sách: Trong thời gian qua, Đảng Nhà nớc ta đà có nỗ lực chủ quan việc thu hút đầu t trực tiếp nớc Sự nỗ lực đợc biểu cụ thể qua luật sách đợc ban hành nh: - Ngày 18/4/1977, Thủ tớng Phạm Văn Đồng ký Nghị định 115/CP ban hành Điều lệ đầu t nớc Đây văn pháp luật tạo sở pháp lý cho ngời nớc đầu t, kinh doanh trực tiếp Việt Nam - Ngày 29/12/1987, kỳ họp thứ Qc héi khoa VIII ®É nhÊt trÝ sưa ®ỉi bổ sung điều lệ nói đổi tên Luật đầu t nớc Việt Nam - Ngày 30/6/1990, Luật đầu t nớc đợc Quốc hội sửa đổi bổ sung lần thứ - Ngày 23/12/1990, Quốc hội khoá IX, Kỳ họp thứ thông qua luật đầu t nớc Việt Nam sửa đổi - Ngày 16/4/1993, Chính phủ ban hành Nghị định số 18-CP quy định chi tiết thi hành luật đầu t nớc Việt Nam - Quốc hội khoá IX, kỳ họp thứ 10 thông qua ngày 12/11/1996 sau ®ã NghÞ ®Þnh sè 12 CP cđa ChÝnh phđ quy định chi tiết thi hành luật đầu t nớc Việt Nam - Nghị định 10-1998-NĐ-CP đợc Chính phủ ban hành ngày 23/01/1998 nhằm mở rộng điều kiện thu hút đầu t nớc - Luật đầu t sưa ®ỉi bỉ sung mét sè ®iỊu cđa lt đầu t nớc Việt Nam ngày 09/6/2000 - Nghị định số 24/2000/NĐ-CP ngày 21/7/2000 quy định chi tiết việc thi hành đầu t nớc Việt Nam ý nghĩa sách không tháo gỡ cản trở mặt sách đầu t trực tiếp nớc mà bày tỏ râ thiƯn chÝ cđa ChÝnh phđ ViƯt Nam ®èi víi nhà đầu t nớc ngoài, thiện chí quan trọng nội dung, điều khoản cụ thể văn ban hành Chính vậy, sách thời gian ngắn tình hình đầu t trực tiếp vào Việt Nam đà diễn tích cực: số dự án tăng, số vốn đầu t tăng, mức thuế nộp tăng, cấu đầu t thay đổi Rõ ràng với sách mở rộng công tác quản lý có hiệu Nhà n ớc đà kích thích nhà đầu t đầu t trực tiếp nhiều vào Việt Nam Tuy nhiên, hệ thống pháp luật, sách tồn không nhợc điểm, thiếu sót: cha ®ång bé, cha ®đ møc thĨ, thêng hay thay đổi, nhiều vấn đề phát sinh thực tiễn cha đợc pháp luật hoá, đặc biệt việc thực thi pháp luật có nhiều khiếm khuyết, cấp sở doanh nghiệp Môi trờng pháp luật nói đà đẻ hai hậu quả: nhà đầu t có thái độ ngiêm chỉnh lo ngại, không yên tâm làm ăn, không dám đầu t lớn; phần tử xấu tận dụng khe hở để làm ăn phi pháp Mặc dù luật 22 đầu t nớc đợc đánh giá thông thoáng, có nhiều u đÃi, nhng nhiều văn cụ thể hoá hớng dẫn thi hành luật cha đời Các quy định chuyển đổi ngoại tệ xuất nhập khẩu, bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp cha đầy đủ chặt chẽ, văn dới luật có tính pháp lý cha cao Chẳng hạn nh quy định th xt nhËp khÈu, cÊp phÐp sư dơng ®Êt hay thay đổi, gây hoang mang, nghi ngờ dễ làm đảo lộn tính toán ban đầu nhà đầu t Đặc biệt tình trạng thi hành pháp luật sách tuỳ tiện số địa phơng, tợng phép vua thua lệ làng phổ biến Tất điều khiến cho nhà đầu t nớc đắn do, dự đầu t vốn vào Việt Nam b Thủ tục hành tổ chức quản lý Nhà nớc: Cùng với hệ thống pháp luật, sách đợc chỉnh thủ tục hành dần đợc thay đổi Để cho thuận tiện việc quản lý vấn đề này, Chính phủ đà phân thẩm quyền cấp giấy phép đầu t cho UBND 16 tỉnh, thành phố trực thuộc TW, Bộ Kế hoạch Đầu t đà uỷ quyền cấp giấy phép đầu t cho 10 Ban quản lý khu công nghiệp Đồng thời Bộ ngành liên quan đà uỷ quyền cho tỉnh thực phần việc thuộc thẩm quyền nh: Bộ Xây dựng uỷ quyền cho UBND cấp tỉnh phê duyệt thẩm định, thiết kế công trình xây dựng, Bộ Thơng mại uỷ quyền cho UBND cấp tỉnh, Ban quản lý khu công nghiệp thuộc diện đà đợc phân cấp, uỷ quyền cấp giấy phép đầu t phê duyệt kế hoạch nhập khẩu, quản lý hoạt động thơng mại doanh nghiệp có vốn đầu t nớc Bộ Công an phân cấp cho Công an cấp tỉnh việc khắc dấu Phòng Thơng mại công nghiệp uỷ quyền cho Ban quản lý khu công nghiệp cấp chứng nhận xuất xứ hàng hoá Ngoài để tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp có vốn đầu t trực tiếp nớc việc tìm hiểu vớng mắc thủ tục hành chính, Chính phủ đà tổ chức buổi gặp gỡ đối thoại với doanh nghiệp, thành lập hiệp hội doanh nghiệp nớc ngoài, thành lập đờng dây nóng bớc đầu đà góp phần xử lý nhanh, dứt điểm vớng mắc doanh nghiệp Việc tổ chức máy quản lý Nhà nớc đợc bố trí hợp lý, giảm nhẹ phần không cần thiết kết hợp đợc Bộ ngành liên quan Tuy nhiên thực tế, thủ tục hành việc thu hút triển khai dự án FDI phức tạp, rờm rà, làm nhiều thời gian công sức nhà đầu t nớc mà họ thời gian nhiều quý tiền bạc Những quy định cải cách thủ tục hành lĩnh vực cha đợc tuân thủ nghiêm ngặt Các đầu mối hoạt động cha chủ động, có nhiều vớng mắc, lúng túng việc xét duyệt dự án Cơ quan quản lý cấp thiếu thông tin, phối hợp với nhau, không nắm tình hình nên chậm xử lý vấn đề phát sinh Sau cấp giấy phÐp, vÊn ®Ị thđ tơc cÊp ®Êt, ®Ịn bï, di dân, giải phóng mặt thờng kéo dài gây chậm chễ cho việc thực dự án làm thời kinh doanh nhà đầu t Việc phân định quyền quản lý Nhà nớc hoạt động doanh nghiệp có vốn FDI cha rạch ròi, hợp lý, dẫn đến chỗ chồng chéo, vừa không kịp thời xử lý 23 vấn đề phát sinh trình thực dự án khâu nh kiểm toán, đấu thầu, giám định, bảo vệ quyền lợi cho ngời lao động Nh vậy, vấn đề cần đợc Nhà nớc xem xét giải nhanh chóng tạo niềm tin cho nhà đầu t nớc đầu t vào Việt Nam c Một số công tác quản lý khác Xây dựng cầu đầu t định hớng đầu t nớc vấn đề chiến lợc phát triển đất nớc phần quan trọng công tác quản lý Nhà nớc đầu t nớc Trong thời kỳ đầu, FDI tập trung chủ yếu vào lĩnh vực dễ làm, dễ thu lợi nhuận, dễ thu hồi vốn Điều thể việc thiếu tầm nhìn tổng thể nhạy bén việc điều tiết cấu đầu t Nhà nớc Đến cấu đầu t theo ngành đà có chuyển biến tích cực Vốn FDI đà có mặt hầu hết ngành lĩnh vực kinh tế quốc dân, định hớng u đÃi Nhà nớc giành cho ngành theo tỷ lệ phù hợp Tuy nhiên Nhà nớc đà có định hớng chiến lợc cụ thể, nhữung u tiên đặc biệt cho số vùng nhng cấu đầu t theo vùng thể bất hợp lý: Tỷ trọng đầu t vào vùng phía nam chiếm 50% tổng số vốn đầu t, tỉnh phía bắc 35%, tỉnh miền trung 15% đặc biệt đầu t vào tỉnh miền núi vùng nghèo nàn ỏi Một vấn đề cần phải bàn đến Nhà nớc không thực công tác quản lý mà phải nhà đầu t vào mét sè mơc tiªu lín cđa nỊn kinh tÕ Chóng ta biết kết cấu hạ tầng yếu nguyên nhân quan trọng khiến cho nhà đầu t nớc ngại đầu t vào Việt Nam Thực tÕ cho thÊy, mét sè lÜnh vùc rÊt quan träng nh: Xây dựng số tuyến đờng giao thông, bến cảng quan trọng: xây dựng sở hạ tầng an ninh quốc phòng, xây dựng kết cấu đại cho khu công nghiệp, khu chế xuất Mặc dù Nhà nớc đà đầu t nhiều yếu thiếu Hệ thống ngân hàng tài huyết mạch kinh tế thị trờng đại, chúng làm cho vốn đợc lu chuyển thông suốt nhanh chóng, phục vụ yêu cầu sản xuất kinh doanh kịp thời có hiệu nớc ta hệ thống ngân hàng tài đợc cải cách nhiều cha đáp ứng đợc yêu cầu tin cậy nhà đầu t nớc Nhìn chung, trải qua 10 năm thu hút đầu t từ nớc nhng công tác quản lý nhà nớc hoạt động có hiệu cho dù không tránh khỏi thiết sót ban đầu Chắc chắn thời gian tới ngày hoàn thiện công tác quản lý hoạt động đầu t nớc 24 Phần III: Một số giải pháp nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nớc đầu t trực tiếp nớc I Triển vọng số khó khăn trớc mắt đầu t trực tiếp nớc công tác quản lý Xu hớng đồng vốn đầu t trực tiếp nớc giới ngày tăng lên mạnh mẽ (tốc độ bình quân hàng năm khaỏng 20%) hội để nớc tăng cờng khả thu hút vốn đầu t trực tiếp nớc đáp ứng nhu cầu đầu t Nhng với tăng lên đồng vốn đầu t nớc nhu cầu sử dụng vốn đầu t trực tiếp nớc giới mức hạn chế so với nhu cầu sử dụng vốn FDI nớc giới Do có cạnh tranh nớc với để thu hút đợc vốn Đây khó khăn trớc mắt nớc muốn thu hút vốn đầu t trực tiếp nớc ®ã cã ViƯt Nam Trong tỉng sè vèn ®Çu t trực tiếp nớc giới, phần đổ vào nớc Đông, Nam Đông Nam ngày tăng nhanh thời kỳ từ 1986 - 1990, số vốn FDI đổ vào nớc Đông, Nam Đông Nam trung bình hàng năm 13,8 tỷ USD, chiếm 8,7% tổng vốn đầu t trực tiếp nớc toµn thÕ giíi, thêi kú 1991 - 1993 sè tơng tự 33,6 tỷ USD chiếm 18,8 năm 1994: 59,1 tỷ USD chiếm 26,2% năm tới khu vực nớc nơi thu hút khối lợng lớn vốn đầu t trực tiếp nớc toàn giới Việt Nam lại nớc nằm khu vực Đông Nam á, nơi hội đủ điều kiện thuận lợi để thu hút vốn FDI đổ vào dự đoán số lợng vốn đầu t nớc tăng nhanh thời gian tới Điều đặt cho công tác quản lý hoạt động đầu t nớc nhiều vấn đề khó khăn nảy sinh cần giải Trong khoảng thời gian vài năm tới, việc tìm kiếm nguồn lao động nguyên liệu rẻ mục tiêu hàng đầu nớc đầu t Điển hình công ty Nhật Bản, trớc công ty Nhật Bản chọn địa bàn đầu t nớc Tây Âu Mỹ nhng năm gần công ty Nhật Bản đà chuyển hớng sang Châu á, đặc biệt Đông Nam nhằm khai thác nguồn lao động nguyên liệu sẵn có nớc Nguồn nguyên liệu lao động rẻ lợi Việt Nam đợc phát huy tối đa mục đích phát triển ngắn hạn Việt Nam; khai thác tốt nguồn lực lao động tài nguyên thiên nhiên để nhanh chóng phát triển kinh tế, vợt khỏi tình trạng nớc nghèo, tõng bíc héi nhËp vµo nỊn kinh tÕ thÕ giíi Mặc dù vậy, phải nhận lợi giá công nhân rẻ có xu hớng dần u thay vào yêu cầu chất xám nhiều khoa học công nghệ phát triển Do đòi hỏi Nhà nớc ta cần phải có kế hoạch trớc để đối phó với tình hình Một vấn đề cần có công tác quản lý sáng suốt Nhà nớc, ngày đầu t trực tiếp biện pháp hữu hiệu để nhà đầu t nớc ngoài, nớc khác thâm nhập vào thị trờng nớc nhận đầu t dẫn đến ảnh hởng xấu kinh tế, trị, xà hội cđa ViƯt Nam Trong thêi gian tíi sè lỵng vèn đầu t trực tiếp nớc đổ vào Việt Nam ngày lớn đòi hỏi công tác quản lý phải hoạt động phù hợp đem lại hiệu cao 25 FDI II Giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nớc Sau xem xét số vấn đề công tác quản lý Nhà nớc đầu t trực tiếp ta nhận thấy tơng lai có nhiều vấn đề khó khăn cho công tác quản lý Nhà nớc Vậy từ cần phải nâng cao hiệu lực công tác quản lý Nhà nớc FDI để giải khó khăn Sau số giải pháp cần thiết Tạo môi trờng pháp luật đầy đủ, đồng ổn định Môi trờng pháp lý Việt Nam nguyên nhân làm cho nhà đầu t nớc đắn đo, dự đầu t vốn Việt Nam Do vậy, việc hoàn thiện môi trờng pháp lý FDI xúc, đòi hỏi Nhà nớc phải tập trung vào vấn đề sau: - Rà soát lại quy định Luật đầu t nớc ngoài, hoàn thiện hệ thống văn pháp lý liên quan đến Luật đầu t nớc cho đồng Trên sở sớm nghiên cứu ban hành văn bổ sung cần thiết Trớc mắt, cần nghiên cứu xúc tiến nghiên cứu, ban hành số đạo luật quy chế liên quan đến FDI nh: Luật đầu t, Luật cạnh tranh, luật bảo hộ quyền sở hữu công nghệ trí tuệ, quy chế giám sát kỹ thuật công nghệ Quy định chi tiết số vấn đề nh việc tổ chức điều hành doanh nghiệp có vốn FDI, đất đai, lao động, tiền lơng, công nghệ, môi trờng, xuất nhập - Rà soát lại tất văn dới luật liên quan đến đầu t nớc Chính phủ, Bộ, tỉnh, thành phố, phân cấp uỷ quyền cấp giấy phép đầu t, khu công nghiệp để hoàn chỉnh thống lại hệ thống văn từ xuống dới đảm bảo tính rõ ràng minh bạch, tránh điểm tuỳ tiện vận dụng Chính phủ cần gáim sát chặt chẽ, đầy đủ hoạt động cấp, ngành liên quan đến việc thu hút sử dụng vốn FDI kịp thời phát xử lý vấn đề phát sinh Cần áp dụng chế thông tin phản hồi từ nhà đầu t nớc ngành cấp liên quan để có đạo từ xuống vấn đề cấp dới cha đủ lực thẩm quyền giải Cải cách cấu tổ chức quản lý FDI thủ tục hành Để đẩy mạnh cải cách cấu tổ chức, chế thủ tục hành FDI, Nhà nớc cần trọng giải vấn đề sau: - Phân định rõ chức năng, quyền hạn, phạm vi thẩm quyền hoạt động đầu t cấp giấy phép đầu t nhằm tạo cho họ chủ động động đầy đủ phạm vi đợc giao Đồng thời tăng cờng củng cố chế độ thông tin, báo cáo, phối hợp hoạt động quan với Bộ tổng hợp, Bộ chức để tạo điều kiện cho hoạt động cấp giấy phép đầu t - Tăng cờng vai trò quản lý Bộ Kế hoạch Đầu t đạo điều tiết tập trung thống FDI toàn quốc Quy định rõ mối quan hệ đầu mối Bộ Kế hoạch Đầu t, chế độ thông tin, báo cáo, kiểm tra, giám sát để tạo điều kiện cho hoạt động đầu t đợc quản lý đầy đủ hợp lý 26 - Tiếp tục cải cách thủ tục hành lĩnh vực thu hút FDI Vấn đề không chỗ đề thủ tục đơn giản, rõ ràng hơn, mà gắn liền với việc bố trí cán bộ, kiểm tra giám sát việc thực hiện, tạo chế kiểm tra giám sát lẫn hoạt động cấp giấy phép đầu t - Chú trọng cải cách thđ tơc hµnh chÝnh sau cÊp giÊy phÐp Nhµ nớc cần có đạo tập trung, quy định rõ ràng trách nhiệm thời gian cho cấp thực thi việc cấp đất, đền bù, giải phóng mặt tránh tình trạng nhà đầu t phải rút vốn lỡ hội kinh doanh Hoàn thiện cấu đầu t định hớng đầu t nớc theo chiến lợc chung đất nớc Quy hoạch tổng thể định hớng, chiến lợc quan trọng để đầu môi đợc phân cấp uỷ quyền cấp giấy phép đầu t nớc hoạt động dẽ dàng Do cần đẩy mạnh công tác quy hoạch tổng thể đầu t nớc có biện pháp khuyến khích đầu t nớc vào ngành, vùng lĩnh vực cần u tiên phát triển Bộ Kế hoạch Đầu t phải đứng điều phối quy hoạch tổng thể Trớc hết cần khuyến khích thu hút mạnh mẽ FDI vào ngành công nghệ chế biến công nghệ cao, ngành mạnh tài nguyên lao động; có sách u đÃi đặc biệt dự án đầu t vào vùng sâu, vùng xa, vùng nghèo nàn đất nớc có biện pháp hỗ trợ đầu t dự án nh giảm mức vốn pháp định, u tiên lựa chọn hình thức đầu t, hỗ trợ ngoại tệ Đổi toàn diện thực toàn hệ thống ngân hàng, nâng cao lực ngân hàng Nhà nớc việc hoạch định điều hành sách ngoại tệ, cải tiến công nghệ nghiệp vụ ngân hàng nhằm tạo tin cậy nhà đầu t nớc hệ thống ngân hàng Nhà nớc Việt Nam Đẩy mạnh xây dựng sở hạ tầng, sở xà hội đủ lực tiếp thu, sử dụng có hiệu nguồn vốn nớc Đây yếu tố quan trọng xác lập khả triển vọng huy động vốn nớc mức độ hiệu sử dụng Các giải pháp chủ yếu là: - Xây dựng, cải tạo nâng cấp hệ thóng sở hạ tầng quan trọng mà nhà đầu t nớc không đợc phép không muốn đầu t - Chú ý đầu t cho chơng trình, dự án trọng điểm kinh tế - Xây dựng sở xà hội văn minh, lành mạnh, đáp ứng kịp thời hoà nhịp với phát triển chung cộng đồng quốc tế mà đặc biệt cộng đồng khu vực Nâng cao trình độ quản lý cán hoạt động lĩnh vực đầu t nớc Một nguyên nhân dẫn đến hoạt động Nhà nớc FDI nhiều hạn chế trình độ đội ngũ cán phía Việt Nam lĩnh vực thấp, không đủ sức đáp ứng yêu cầu công việc Do cần phải nâng cao lực đội ngũ cán rong lĩnh vực cách: 27 - Lựa chọn cán có trình độ chuyên môn vững, giỏi ngoại ngữ, nhạy bén, động công việc để nhanh chóng trực tiếp nắm bắt nh có khả giải vấn đề đặt - Tiến hành đào tạo có hệ thống, kết hợp thử thách, sàng lọc hoạt động thực tiến để tạo lớp ngời có lực đáp ứng đợc yêu cầu đề Để tăng cờng tính hấp dẫn cạnh tranh môi trờng đầu t, chặn đà giảm sút đầu t nớc ngoài, thực tốt dự án đà đăng ký, thu hút thêm đầu t Luật đầu t nớc cần tập trung lựa chọn vấn đề thật xúc, vớng mắc cần tháo gỡ trớc mắt nhằm cải thiện môi trờng đầu t, cải cách thủ tục hành đầu t nớc ngoài, đồng hoá với văn pháp luật hành tiến dần tới việc tạo mặt pháp lý chung cho tất chủ thể đầu t Tiếp tục hoàn thiện quy định Bộ luật cha thực phù hợp với thông lệ quốc tế, với điều kiện kinh tế thị trờng mở ngoài, cụ thể vấn đề sau: - Cho phép thành lập liên doanh hoạt động nhiều lĩnh vực thay hoạt động số lĩnh vực định - Mở rộng thêm điều kiện chuyển nhợng vốn cho bên liên doanh - Xem xét lại nguyên tắc trí từ Hội đồng quản trị doanh nghiệp liên doanh - Đơn giản hoá thủ tục cấp giấy phép đầu t - Vấn đề chuyển ngoại tệ, vấn đề mở tài khoản doanh nghiệp có vốn đầu t nớc - Cụ thể hoá chiến lợc thu hút đầu t trực tiếp nớc vốn + Nguồn vốn thu hút phải đợc bố trí bàn cờ chiến lợc chung nguồn + Hớng nguồn vốn phục vụ thiết thực trình chuyển dịch cấu kinh tế theo hớng công nghiệp hoá, đại hoá + Thực đồng sách khuyến khích đầu t, phối hợp tối u đầu t nớc với đầu t nớc, FDI ODA ã Hoàn thiện sách khuyến khích đầu t thông qua biện pháp thuế ã Đầu t nớc quy hoạch đầu t phối hợp tối u với nguồn vốn khác + Tăng cờng hoạt động xúc tiến vận động đầu t, tăng cờng quản lý dự án trình thẩm định triển khai dự án kết hợp với lựa chọn thẩm tra đối tác n ớc + Bảo vệ sản xuất nớc cách hợp lý coi trọng việc bảo hộ doanh nghiệp có vốn đầu t nớc xuất khối lợng lín + C¸c tỉ hƯ thèng kinh doanh tiỊn tƯ ngân hàng, phát triển thị trờng tài + Tiếp tục cải thiện môi trờng đầu t theo hớng cạnh tranh với nớc khu vực + Chú trọng phát triển nguồn nhân lực 28 Qua lần sửa đổi, bổ sung Chính phủ Việt Nam thực nỗ lực, cố gắng hoàn thiện hệ thống pháp luật đầu t nớc nhằm tạo môi trờng đầu t hấp dẫn, cạnh tranh lành mạnh hiệu phục vụ cho mục tiêu phát triển kinh tế nớc nhà 29 Kết luận Nhìn lại chặng đờng 10 năm đổi mới, mở cửa thu hút vốn đầu t trực tiếp nớc vào Việt Nam, đà gặt hái đợc thành công đáng kể: mức sống đợc nâng lên rõ rệt, sở hạ tầng giao thông vận tải đợc nâng cấp, cải tạo thờng xuyên, thu hút nhiều công nghệ vào Việt Nam Hơn nữa, tạo nhiều công ăn việc cho xà hội Bên cạnh có không khó khăn, thiếu sót cần phải giải tác động từ phía khách quan nh chủ quan Tuy nhiên tất vấn đề đợc quan, Bộ, ngành kết hợp với Chính phủ giải thoả đáng không tránh khỏi thiếu sót ban đầu Trong tơng lai, đầu t trực tiếp vào Việt Nam ngày nhiều cần đến công tác quản lý Nhà nớc lĩnh vực Vì vậy, cần phải nâng cao hiệu lực công tác quản lý Nhà nớc đầu t trực tiếp, tích cực nghiên cứu, khảo sát để sửa đổi, bổ sung nhằm góp phần tăng cờng tính hấp dẫn cạnh tranh môi trờng đầu t, chặn đà giảm sút đầu t nớc ngoài, thực tốt dự án đà đăng ký, thu hút thêm đầu t mới, tháo gỡ vớng mắc lâu dài, cải cách thủ tục hành đầu t nớc ngoài, đồng hoá văn pháp luật hành, tiến tới tạo mặt bằng, hành lang pháp lý chung cho đầu t nớc đầu t nớc, đẩy nhanh trình hội nhập kinh tế, đồng thời bảo đảm quản lý Nhà nớc đầu t nớc Việt Nam Đó nội dung nghiên cứu chuyên đề Chân thành cảm ơn Thày Hà Nội, ngày tháng năm 30 Mục lục Trang Phần I- Cơ së lý ln I- Mét sè vÊn ®Ị lý ln đầu t trực tiếp nớc (FDI) C¬ së lý luËn .3 Một số đặc điểm lý thuyết đầu t trực tiÕp níc ngoµi .5 Xu híng vËn ®éng FDI .7 Vị trí vai trò đầu t trùc tiÕp níc ngoµi II- Một số vấn đề lý luận quản lý đầu t nớc .11 Cơ së lý luËn .11 Mục tiêu quản lý đầu t cđa Nhµ níc 11 Nội dung quản lý Nhà nớc đầu t trực tiếp nớc 12 Phần II- Thực trạng vấn đề đặt công tác quản lý đầu t trực tiếp nớc I- Vài nét khái quát tình hình FDI vào ViƯt Nam .17 II- Thùc tr¹ng công tác quản lý hoạt động đầu t trực tiÕp níc ngoµi 19 C¬ chÕ quản lý Việt Nam đầu t nớc .19 Bộ máy quản lý hoạt động đầu t Nhà nớc Việt Nam 20 Vấn đề hành lĩnh vực quản lý Nhà nớc hoạt động đầu t trực tiếp nớc Việt Nam 22 Tình hình công tác quản lý đầu t Nhà nớc .26 Phần III- Một số giải pháp nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nớc đầu t trực tiếp nớc ngoµi 31 I- TriĨn väng vµ số khó khăn trớc mắt đầu t trực tiếp nớc công tác quản lý 31 II- Gi¶i pháp nhằm nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nớc FDI .32 31 Tài liệu tham khảo - Giáo trình Kinh tế đầu t - Giáo trình Quản trị dự án đầu t quốc tế doanh nghiệp có vốn đầu t nớc - Tạp chí vấn đề kinh tế giới - Tạp chí nghiên cứu kinh tế - Luật đầu t nớc Việt Nam - Qui định chi tiết thi hành luật đầu t nớc Việt Nam - Phát triển kinh tế - Kinh tế dự báo - LuËt häc - Tµi chÝnh - Con sè vµ dù kiến - Ngân hàng - Một số tạp chí khác 32 ... Thực trạng vấn đề đặt công tác quản lý đầu t trực tiếp nớc Việt Nam - Phần III: phơng hớng hoàn thiện, nâng cao hiệu lực công tác quản lý nhà nớc hoạt động đầu t trực tiếp nớc Việt Nam nhằm nâng. .. thiếu sót ban đầu Trong tơng lai, đầu t trực tiếp vào Việt Nam ngày nhiều cần đến công tác quản lý Nhà nớc lĩnh vực Vì vậy, cần phải nâng cao hiệu lực công tác quản lý Nhà nớc đầu t trực tiếp, tích... lực quản lý Nhà nớc Sau xem xét số vấn đề công tác quản lý Nhà nớc đầu t trực tiếp ta nhận thấy tơng lai có nhiều vấn đề khó khăn cho công tác quản lý Nhà nớc Vậy từ cần phải nâng cao hiệu lực công