Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư ĐẶT VẤN ĐỀ Theo thống kê, giới có 21, triệu người phát mắc bệnh ung thư 13, triệu người chết bệnh vào năm 2030 Tỷ lệ có nguy tăng dần so với thời gian Hiện nay, giới phải đối mặt với bệnh ung thư, bệnh trở thành hiểm họa cho sống có xu hướng ngày phát triển Mặt khác điều trị ung thư hóa trị gây tác dụng không mong muốn làm suy giảm sức đề kháng, mệt mỏi, rụng tóc, đau nhức…Trong bối cảnh nay, phải tìm giải pháp nhằm phòng chóng ngăn chặn phát triển bệnh ung thư, hạn chế dùng hóa trị điều trị bệnh ung thư Trong năm gần đây, tình hình nghiên cứu hợp chất thứ cấp thực vật ngày phát triển Các hợp chất thứ cấp chiết xuất từ thực vật có hoạt tính có giá trị sống Một số hợp chất thuộc nhóm alkaloid, terpenoid, phenolic, saponin…được biết đến hợp chất có khả trị bệnh ung thư Các hợp chất thứ cấp thường tạo số loại tế bào rễ, biểu mô, hoa, lá… hợp chất thứ cấp có giá trị điều trị ung thư taxol, alkaloid, saponin…và chiết xuất từ số thực vật tiêu biểu thông đỏ, dừa cạn, trinh nữ hoàng cung, nấm linh chi, giảo cổ lam…Nhu cầu hợp chất thứ cấp cao hàm lượng chiết xuất từ loại thực vật Điều làm cho loại thực vật trở nên đặc biệt nhà khoa học nước hướng đến để nghiên cứu Tuy nhiên nghiên cứu vài thập niên gần đây, kết nghiên cứu hạn chế chưa đưa nhiều sản phẩm đáp ứng nhu cầu Mặt khác để thực vật sống điều kiện tự nhiên nhiều tác nhân (nắng, mưa, gió, bão, sâu hại…) ảnh hưởng đến hàm lượng hợp chất bị giảm SVTH: LÊ THỊ ANH THI GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Vì nước ta nhân giống, trồng, nuôi cấy, tạo nhiều thực vật có giá trị nhằm thu nguồn hợp chất có hoạt tính cao đưa vào ngành dược hướng đến bảo vệ nâng cao sức khỏe cho người Vì lí đồng thời phân công môn Công Nghệ sinh Học hướng dẫn thầy Bùi Văn Thế Vinh thực khóa luận tốt nghiệp “Tìm Hiểu Một Số Hợp Chất Thứ Cấp Có Khả Năng Trị Bệnh Ung Thư “  Mục đích nghiên cứu đề tài Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư từ thực vật như: Cây dừa cạn, thông đỏ, trinh nữ hoàng cung, giảo cổ lam, nấm linh chi  Giới hạn đề tài Do thời gian hạn chế nên dừng lại việc tìm hiểu số hợp chất có khả trị bệnh ung thư số thực vật mức độ tổng quan SVTH: LÊ THỊ ANH THI GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Chương TỔNG QUAN VỀ BỆNH UNG THƯ VÀ HP CHẤT THỨ CẤP 1.1 Tổng quan bệnh ung thư 1.1.1 Những đặc tính chung bệnh ung thư Ung thư bệnh lý ác tính tế bào, bị kích thích tác nhân sinh ung thư, tế bào tăng sinh cách vô hạn độ, vô tổ chức không tuân theo chế kiểm soát phát triển thể Đa số bệnh ung thư hình thành khối u Khác với khối u lành tính phát triển chỗ, thường chậm, có vỏ bọc xung quanh, khối u ác tính (ung thư) xâm lấn vào tổ chức lành xung quanh giống hình “con cua” với cua bám vào tổ chức lành thể giống rễ lan đất Các tế bào khối u ác tính có khả di tới hạch bạch huyết tạng xa hình thành khối u cuối dẫn tới tử vong Cùng với di xa, tính chất bệnh ung thư hay tái phát làm cho điều trị bệnh khó khăn ảnh hưởng xấu đến tiên lượng bệnh Đa số ung thư bệnh có biểu mạn tính, có trình phát sinh phát triển lâu dài qua giai đoạn Trừ số nhỏ ung thư trẻ em đột biến gen từ lúc bào thai, phần lớn ung thư có giai đoạn tiềm tàng lâu dài, có hàng chục năm dấu hiệu trước phát thấy dạng khối u Khi khối u phát triển nhanh có triệu chứng bệnh Triệu chứng đau thường xuất bệnh giai đoạn cuối SVTH: LÊ THỊ ANH THI GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Hình 1.1: Quá trình phát triển ung thư 1.1.2 Nguyên nhân gây ung thư Ngày người ta biết rõ ung thư nguyên nhân gây Tùy theo loại ung thư mà có nguyên nhân riêng biệt Một tác nhân sinh ung thư gây số loại ung thư ngược lại loại ung thư số tác nhân khác Có nhiều yếu tố liên quan đến sinh bệnh ung thư, có ba nhóm tác nhân gây ung thư: vật lý, hóa học sinh học 1.1.2.1 Tác nhân vật lý * Bức xạ ion hóa Bức xạ ion hóa nguồn tia phóng xạ phát từ chất phóng xạ tự nhiên từ nguồn xạ nhân tạo dùng khoa học y học có khả ion hóa vật chất bị chiếu xạ Những loại nguyên nhân chiếm đến 3% số trường hợp ung thư, chủ yếu ung thư tuyến giáp, ung thư phổi ung thư bạch cầu Từ kỷ XVI, người ta thấy nhiều công nhân mỏ Joachimstal (Tiệp Khắc) Schneeberg (Đức) mắc loại bệnh phổi chết Về sau cho thấy ung thư phổi chất phóng xạ quặng đen có chứa uranium Điều ghi nhận qua tỷ lệ mắc ung thư phổi cao công nhân khai mỏ uranium kỷ XX SVTH: LÊ THỊ ANH THI GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Nhiều nhà X quang giới tác hại to lớn tia X thể Họ tự bảo vệ nhiều người số họ mắc ung thư da bạch cầu cấp Ung thư bạch cầu cấp có tỷ lệ cao người sống sót sau vụ thả bom nguyên tử Mỹ hai thành phố Nagasaki Hiroshima năm 1945 Gần đây, người ta ghi nhận khoảng 200 thiếu niên ung thư tuyến giáp Leucemie sau vụ nổ nhà máy điện nguyên tử Chernobyl Tác động tia phóng xạ gây ung thư người phụ thuộc ba yếu tố: − Tuổi tiếp xúc nhỏ nguy hiểm (nhất bào thai) Việc sử dụng siêu âm chuẩn đoán bệnh thai nhi thay cho X quang tiến lớn − Mối liên hệ liều - đáp ứng − Cơ quan bị chiếu xạ: Các quan tuyến giáp, tủy xương nhạy cảm với tia xạ * Bức xạ cực tím: Tia cực tím có ánh sáng mặt trời Càng gần xích đạo tia cực tím mạnh Tác nhân chủ yếu gây ung thư da Những người làm việc trời nông dân thợ xây dựng, công nhân làm đường có tỷ lệ ung thư tế bào đáy tế bào vảy vùng da hở (đầu, cổ, gáy) cao người làm việc nhà Đối với người da trắng sống vùng nhiệt đới, tỷ lệ ung thư hắc tố cao hẳn người da màu Cần phải lưu ý trào lưu tắm nắng thái người da trắng chịu ảnh hưởng nhiều tia cực tím Trẻ em không nên tiếp xúc nhiều với tia cực tím 1.1.2.2 Thuốc Thuốc nguyên nhân khoảng 90% ung thư phế quản Tính chung thuốc gây khoảng 30% số trường hợp ung thư chủ yếu phế quản số ung thư vùng mũi họng, ung thư tụy, ung thư đường tiết niệu Trong SVTH: LÊ THỊ ANH THI GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư khói thuốc chứa nhiều chất hydrocarbon thơm Trong đó, phải kể đến chất 3,4-Benzopyren chất gây ung thư thực nghiệm Qua thống kê cho thấy người hút thuốc có nguy mắc ung thư phế quản gấp 10 lần người không hút Nếu nghiện nặng hút 20 điếu/ ngày nguy mắc bệnh cao từ 15-20 lần người không hút Hút thuốc tuổi trẻ có nguy cao Hút thuốc nâu có nguy cao thuốc vàng Việt Nam, hút thuốc lào, ăn trầu thuốc có nguy cao hơn, kể ung thư khoang miệng Đối với người nghiện mà bỏ hút thuốc giảm nguy Phụ nữ hút thuốc, đặc biệt phụ nữ châu Âu hút nhiều nghiện nam giới Tỷ lệ số người hút thuốc cao phần giải thích tỷ lệ ung thư phổi ung thư tụy tăng cao Những người không hút thuốc mà sống khoảng không gian hẹp với người hút thuốc, khói thuốc có nguy gây ung thư Được gọi hút thuốc thụ động Điều lưu ý đặc biệt trẻ em nhiễm khói thuốc nguy hại 1.1.2.3 Dinh dưỡng Dinh dưỡng đóng vai trò khoảng 35% nguyên nhân gây bệnh ung thư Nhiều bệnh ung thư có liên quan đến dinh dưỡng ung thư thực quản, ung thư dày, ung thư gan, ung thư đại trực tràng, ung thư vòm mũi họng, ung thư vú, ung thư nội tiết,… Mối liên quan dinh dưỡng với ung thư thể hai khía cạnh chính: Trước hết có mặt chất gây ung thư có thực phẩm, thức ăn, vấn đề thứ hai có liên quan đến sinh bệnh học ung thư diện chất đóng vai trò làm giảm nguy sinh ung thư (vitamin, chất xơ…) đồng thời cân đối phần ăn nguyên nhân sinh bệnh Các chất gây ung thư chứa thực phẩm, thức ăn: SVTH: LÊ THỊ ANH THI GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Nitrosamin hợp chất N-Nitroso khác, chất gây ung thư thực nghiệm động vật Những chất thường có mặt thực phẩm với lượng nhỏ Các chất nitrit nitrat thường có tự nhiên chất bảo quản thịt, cá thực phẩm chế biến Tiêu thụ nhiều thức ăn có chứa nhiều nitrit, nitrat gây ung thư thực quản, dày Những nghiên cứu loại thực phẩm ướp muối, hay ngâm muối cá muối có hàm lượng nitrosamine cao Các nước khu vực Đông Nam Á thường tiêu thụ loại thực phẩm có liên quan đến sinh bệnh ung thư vòm mũi họng Các nhà khoa học Nhật Bản việc tiêu thụ nước mắm, chứa hàm lượng nitrosamine cao, liên quan đến ung thư dày Aflatoxin sinh từ nấm mốc Aspergillus flavus Đây chất gây bệnh ung thư gan, bệnh phổ biến nước nhiệt đới Loại nấm mốc thường có ngũ cốc bị mốc lạc mốc Sử dụng số phẩm nhuộm thực phẩm, gây ung thư, chất Paradimethyl Amino Benzen dùng để nhuộm bơ thành “bơ vàng” có khả gây ung thư gan Tại nước sử dụng phẩm nhuộm thức ăn chất phụ gia kiểm duyệt nghiêm ngặt để đảm bảo an toàn thực phẩm Các thực phẩm có chứa dư lượng, tàn tích thuốc trừ sâu, không gây ngộ độc cấp tính mà có khả gây ung thư Một số cách nấu ăn bảo quản thực phẩm tạo chất gây ung thư Những thức ăn hun khói bị nhiễm benzopyren Việc nướng trực tiếp thịt nhiệt độ cao tạo số sản phẩm có khả gây đột biến gen Khẩu phần bữa ăn đóng vai trò quan trọng gây bệnh ung thư ngược lại, lại làm giảm nguy gây ung thư Có mối liên quan bệnh ung thư đại trực tràng với chế độ ăn nhiều mỡ, thịt động vật Chế độ ăn mỡ, thịt SVTH: LÊ THỊ ANH THI GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư gây ung thư qua chế làm tiết nhiều acid mật, chất ức chế trình biệt hóa tế bào niêm mạc ruột Trong hoa rau xanh chứa nhiều chất vitamin chất xơ Các chất xơ làm hạn chế sinh ung thư chất xơ thúc đẩy nhanh lưu thông ống tiêu hóa làm giảm thời gian tiếp xúc chất gây ung thư với niêm mạc ruột, mặt khác thân chất xơ gắn cố định chất gây ung thư để tiết theo phân thể Các loại vitamin A, C, E làm giảm nguy ung thư biểu mô, ung thư dày, ung thư thực quản, ung thư phổi,… thông qua trình chống oxy hóa, chống gây đột biến gen 1.1.2.4 Những yếu tố nghề nghiệp Khi làm việc môi trường nghề nghiệp người tiếp xúc với xạ ion hóa virus, tác nhân sinh ung thư quan trọng nghề nghiệp hóa chất sử dụng Ước tính nhóm nguyên nhân gây khoảng từ đến 8% số ung thư tùy theo khu vực công nghiệp Ngày công nghiệp hóa phát triển mạnh mẽ, ung thư nghề nghiệp nước phát triển mà nước phát triển Các ung thư nghề nghiệp, thường xảy quan tiếp xúc trực tiếp da đặc biệt quan hô hấp, phải kể đến ung thư quan có nhiệm vụ tiết chất chuyển hóa hoạt tính đường tiết niệu Ung thư nghề nghiệp đề cập từ lâu, vào năm 1775, Percival Pott, bác sỹ người Anh lưu ý trường hợp ung thư biểu mô da bìu người thợ làm nghề nạo ống khói tuổi thiếu niên làm nghề Các thợ thường mặc loại quần kiểu bảo hộ lao động có chất bồ hóng dính bết quần nguyên nhân sinh loại ung thư Ngày nay, xã hội phát triển nên nhiều ngành công nghiệp khác có liên quan với số ung thư, chẳng hạn sử dụng asbestos có nguy xuất ung thư màng phổi người thợ hút bụi amian gây SVTH: LÊ THỊ ANH THI GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư xơ hóa phổi lan tỏa dày màng phổi Sợi asbestos nguyên nhân gây ung thư trung mô màng phổi Ung thư bàng quang loại ung thư hay gặp nhóm nguyên nhân nghề nghiệp Cuối kỷ XIX người ta gặp trường hợp ung thư bàng quang người thợ nhuộm tiếp xúc với aniline Aniline có lẫn tạp chất chứa 4-amindiphenye, 2-aphthylamin gây ung thư Các chất hít vào qua đường thở thải qua đường niệu gây ung thư bàng quang Chất benzene gây chứng suy tủy số có số biểu bệnh ung thư bạch cầu tủy cấp Ngoài ra, gây bệnh đa u tủy xương u lympho ác tính Còn nhiều loại chất hóa học nghề nghiệp khác có nguy ung thư, đặc biệt nghề liên quan với công nghiệp hóa dầu, khai thác dầu tiếp xúc sản phẩm thô dầu mỏ chất nhờn có chứa hydrocacbon thơm,… 1.1.2.5 Các tác nhân sinh học * Virus sinh ung thư: Có bốn loại virus liên quan đến chế sinh bệnh ung thư:  Virus Epstein – Barr Loại ung thư thấy có mặt bệnh ung thư hàm trẻ em vùng Uganda (loại bệnh Eptein Barr phân lập nên virus mang tên virus Eptein-Barr) Về sau người ta phân lập loại virus khối ung thư vòm mũi họng, bệnh có nhiều nước ven Thái Bình Dương đặc biệt Quảng Đông-Trung Quốc số nước Đông Nam Á, có Việt Nam nhiều bệnh nhân ung thư vòm thấy kháng thể chống lại kháng nguyên virus Epstein-Barr Tuy nhiên, người ta chưa khẳng định vai trò gây bệnh trực tiếp virus Epstein-Barr ung thư vòm mũi họng Trong cộng đồng tỷ lệ nhiễm loại virus tương đối cao số trường hợp ung thư vòm nhiều Hướng nghiên cứu virus Epstein-Barr tiếp tục đặc biệt ứng dụng phản ứng IgA kháng VCA để tìm người có nguy cao nhằm chủ động phát sớm ung thư vòm mũi họng SVTH: LÊ THỊ ANH THI GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư  Virus viêm gan B gây ung thư gan nguyên phát hay gặp châu Phi châu Á có Việt Nam Virus thâm nhập thể gây viêm gan cấp, kể nhiều trường hợp thoáng qua Tiếp theo thời kỳ dài viêm gan mạn tiến triển triệu chứng Tổn thương qua thời gian dài dẫn đến hai biến chứng quan trọng xơ gan toàn ung thư tế bào gan Điều phần giải thích xuất nhiều ổ nhỏ ung thư gan tính chất tái phát sớm sau cắt gan Ngoài ra, xơ gan làm cho tiên lượng bệnh ung thư gan xấu nhiều Việc khẳng định virus viêm gan B gây ung thư gan giữ vai trò quan trọng Nó mở hướng phòng bệnh tốt cách tiêm chủng chống viêm gan B Phát người mang virus xét nghiệm HBsAg (+) người nên dùng vacxin  Virus gây u nhú thường truyền qua đường sinh dục Loại coi có liên quan đến ung thư vùng âm hộ, âm đạo cổ tử cung, nghiên cứu tiếp tục  Virus HTLV1 loại virus (retrovirus) liên quan đến gây bệnh bạch cầu tế bào T gặp Nhật Bản vùng Caribê * Ký sinh trùng vi khuẩn có liên quan đến ung thư: Chỉ loại ký sinh trùng coi nguyên nhân ung thư, sán Schistosoma Loại sán thường có mặt với ung thư bàng quang số ung thư niệu quản người Ả Rập vùng Trung Đông, kể người Ả Rập di cư Cơ chế sinh ung thư loại sán chưa giải thích rõ Loại vi khuẩn đề cập đến vai trò gây viêm dày mạn tính ung thư dày vi khuẩn Helicobacter-Pylori Các nghiên cứu tiếp tục nhằm mục đích hạ thấp tác hại Helicobacter-Pylori giảm tần số ung thư dày, đặc biệt nước Châu Á 1.1.2.6 Yếu tố di truyền suy giảm miễn dịch * Yếu tố di truyền: SVTH: LÊ THỊ ANH THI 10 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư chiết, kiểm tra tinh lập thể, vùng hoạt tính phương pháp tổng hợp ngày Quan trọng tiền chất hóa học tạo thành phải biến đổi hiệu để làm nguyên liệu sản xuất thuốc Các kỹ thuật di truyền sản xuất enzyme acyltransferase mong muốn có khả chuyển hóa chất trung gian cao cấp thành baccatin III, sản phẩm trung gian tự nhiên giai đoạn cuối đường chuyển hóa Taxol Việc tổng hợp Taxol đòi hỏi khoảng 19 gene acyltransferase để tạo vòng ba thực bước biến đổi oxy hóa, bước acyl hóa 11 bước tạo trung tâm lập thể Bên cạnh sử dụng kỹ thuật vi sinh để sản xuất Taxol cách hoàn hảo dựa vào mô hình khoảng 10 gene bao gồm yếu tố kiểm soát, từ nhiều nguồn khác nhau, tập hợp lại vi khuẩn để sản xuất thuốc chống sốt rét arteminisin Ngoài ra, nhà khoa học áp dụng kỹ thuật nuôi cấy mô để sản xuất Taxol thao quy trình trình bày sơ đồ 2.3 Sơ đồ 2.1: Kỹ thuật nuôi cấy thông đỏ Mẫu thực vật Xử lý mẫu thực vật Nuôi cấy tạo thành mô sẹo Nuôi cấy môi trường lỏng Trong bình thủy tinh có dung tích nhỏ, lắc liên tục SVTH: LÊ THỊ ANH THI 30 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Nuôi cấy thiết bị lên men có dung tích lớn, khuấy đảo liên tục Ly tâm lọc Dịch lọc xử lý để thu sản phẩm Bã Hình 2.4: Nuôi cấy thông đỏ Đặc biệt “trong thời gian tới, tiếp tục tiến hành thử nghiệm hình thức nuôi cấy tế bào thông đỏ dạng bioreactor (lắc lớn) môi trường lỏng để tạo nguồn nguyên liệu tách chiết taxol cách nhanh chống Cứ 32 000 lít vừa tế bào vừa dung dịch nuôi cấy dạng bioreactor thu 1kg taxol SVTH: LÊ THỊ ANH THI 31 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Thông đỏ nguồn nguyên liệu vô quý giá cần phải có biện pháp bảo tồn nguồn gen cách hợp lý Cần tiến hành đa dạng phương pháp nuôi cấy tế bào đơn để thu sản phẩm thứ cấp có giá trị kinh tế cao đáp ứng nhu cầu sống việc sử dụng taxol để điều trị bệnh ung thư (từ thông đỏ) Hình 2.5: Thuốc điều trị ung thư từ thông đỏ 2.3 Cây trinh nữ hoàng cung (Crinum latifolium L.) 2.3.1 Phân loại Giới (regnum) : Plantae Lớp (class) : Monocotyledoneae Bộ (Order) : Asparagales Họ (family) : Amaryllidaceae Chi (genus) : Crinum Loaøi (species) : C latifolium 2.3.2 Đặc điểm Là loại cỏ, thân hành củ hành tây to, đường kính 10-15cm SVTH: LÊ THỊ ANH THI 32 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Các bẹ úp thành thân giả dài khoảng 10-15cm, có nhiều mỏng kéo dài từ 80-100 cm, rộng 5-8 cm, hai bên mép lượn sóng Gân song song, mặt lỡm thành rãnh, mặt có sống nỗi rõ, đầu bẹ nơi sát đất có màu tím Hoa mọc thành tán gồm 6-18 hoa, cán hoa dài 30-60 cm Cánh hoa có màu trắng có điểm màu tím đỏ, từ thân hành mọc nhiều củ tách trồng riêng dễ dàng Hình 2.6: Cây trinh nữ hoàng cung 2.3.3 Nguồn gốc phân bố Trinh nữ hoàng cung có nguồn gốc từ Ấn Độ, trồng rộng rãi nước vùng Đông Nam Á như: Thái Lan, Lào, Malaixia, Việt Nam phía Nam Trung Quốc Trinh nữ hoàng cung sống vùng nhiệt đới (các tỉnh phía Nam), nhiên trồng miền Bắc Trong ba tháng mùa đông miền Bắc loài bị trụi lá, phần củ giấu đất, mùa xuân lại SVTH: LÊ THỊ ANH THI 33 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Có thể trồng miền Bắc quanh năm 2.3.4 Tình hình nghiên cứu trinh nữ hoàng cung Hoạt chất trinh nữ hoàng cung gồm có alkaloid không dị vòng latisolin nhiều alkaloid dị vòng Ngoài ra, rễ thân rễ chứa glucan A B G.S Ghosal nhà khoa học Ấn Độ phân tích thành phần hóa học Trinh nữ hoàng cung giai đoạn 1984-1989 thấy có số dẫn chất alkaloid có tác dụng chống ung thư Ông phân lập từ cánh hoa Trinh nữ hoàng cung glucose alkaloid có tên latisolin Thủy phân enzyme thu chất aglycon, ghosal, shibnath; phân lập thân hành lúc hoa hai chất pratorimin pratosin alkaloid pyrrolophennanthridon pratorimin, ambelin lycorin Năm 1986, ông công bố tìm dẫn chất alkaloid có tác dụng chống ung thư crinafolin crinafolidin, từ dịch chiết cánh hoa ông tìm hai alkaloid có nhân pyrrolophennanthridin 2-epilycorin 2epipancrassidin Việt Nam, theo Nguyễn Hoàng cộng (1997), có 11 alkaloid nhiều acid amin acid hữu Trần Văn Sung cộng (1997) phân lập từ thân alkaloid, chất L-lycorin pratorin nhận dạng quang phổ Năm 1988, Võ Thị Bạch Huệ cộng phân lập từ 12 alkaloid crimanidin, 6-hydroxycrinamidin nhận dạng phân tích hóa học quang phổ Sau 15 năm nghiên cứu, công trình nghiên cứu khoa học nhà khoa học nước chứng minh trinh nữ hoàng cung có chứa chất có tác dụng kháng u, từ chiết xuất chất để tạo loại thuốc (lấy tên Crila) điều trị u bướu Thuốc Crila thử nghiệm lâm sàng người khẳng định tính hiệu SVTH: LÊ THỊ ANH THI 34 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Sản phẩm Crila kết nghiên cứu đề tài khoa học cấp bộ, hai dự án sản xuất thử nghiệm cấp cấp nhà nước cộng với trình nghiên cứu nhiều năm nước TS Nguyễn Thị Ngọc Trâm cộng Cao methanol rễ cây, thân cao chiết alkaloid toàn phần trinh nữ hoàng cung có tác dụng ức chế phân bào Trong vài mô hình gây u báng sacom, hợp chất chứa cao hạn chế phát triển khối u hạn chế di tế bào Một số alkaloid có hoạt tính sinh học Trong thử nghiệm, lycorin làm giảm khả sống tế bào u Lycorin làm ngừng phát triển virus gây bệnh bại liệt, ức chế tổng hợp tiền chất cần cho sinh trưởng virus gây bệnh bại liệt Piperin Mescalin Lá trinh nữ hoàng cung để chữa trường hợp ung thư tử cung, u xơ ung thư tiền liệt tuyến Cách dùng: Ngày uống nước sắc trinh nữ hoàng cung hái tươi thái nhỏ ngắn 1-2cm, khô màu vàng, uống ngày, nghỉ ngày, sau uống tiếp ngày nữa, lại nghỉ ngày uống tiếp ngày Tổng cộng đợt uống 63 lá, xen kẽ đợt nghỉ uống, đợt ngày Nhiều người uống nước sắc trinh nữ hoàng cung thu kết tốt SVTH: LÊ THỊ ANH THI 35 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Hình 2.7: Thuốc điều trị ung thư từ trinh nữ hoàng cung 2.4 Giảo cổ lam (Gynostemma pentaphyllum) 2.4.1 Phân loại Giới (regnum) : Plantae Lớp (class) : Angiospermae Bộ (Order) : Cucurbitales Họ (family) : Cucurbitaceae Chi (genus) : Gynostemma Loài (species) : G pentaphyllum 2.4.2 Đặc Điểm Đây loại thân thảo mảnh, leo nhờ tua đơn nách Có đực riêng biệt Lá kép hình chân vịt Cụm hoa hình chùy mang nhiều hoa nhỏ màu trắng, cánh hoa xòe hình sao, bao phấn dính thành đóa, bầu có vòi nhụy Quả khô hình câu, đường kính 5-9mm chín có màu đen SVTH: LÊ THỊ ANH THI 36 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Hình 2.6: Cây giảo cổ lam Hình 2.8: Cây giảo cổ lam 2.4.3 Phân bố Cây mọc độ cao 200-2000m, rừng thưa ẩm Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Indonesia, Triều Tiên số nước Châu Á 2.4.4 Tình hình nghiên cứu Giảo Cổ Lam Giảo cổ lam phát Nhật Bản 1976, phong trào nghiên cứu, tìm kiếm giảo cổ lam sôi sục Trung Quốc, Mỹ, Đức, Italia Một số nghiên cứu giảo cổ lam GS Tan, Liu chứng minh giảo cổ lam có tác dụng kìm hãm tích tụ tiêu cầu, làm tan cục máu đông, chống huyết khối, tăng cường lưu thông máu lên não SVTH: LÊ THỊ ANH THI 37 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư GS Lin cộng chứng minh giảo cổ lam có tác dụng chống viêm gan, chứng cao huyết áp chống ung thư Tác dụng chống viêm giảo cổ lam mạnh Indomethacin GS Wang cộng chứng minh giảo cổ lam kìm hãm phát triển khối u mạnh TS Nguyễn Duy Thuấn, Nguyễn Khánh Hòa, Đào Văn Phan chứng minh tác dụng hạ đường huyết mạnh giảo cổ lam GS-TS Phan Thị Phi Phi nghiên cứu tác dụng miễn dịch tốt giảo cổ lam Thành phần hóa học giảo cổ lam flavonoit saponin Số saponin giảo cổ lam gấp 3-4 lần so với nhân sâm Ngoài chứa vitamin chất khoáng selen, kẽm, sắt, mangan, photpho… Hình 2.9: Sản phẩm từ giảo cổ lam 2.5 Nấm Linh chi (Ganoderma lucidum) 2.5.1 Phân Loại Giới (regnum) : Plantae Lớp (class) : Agaricomycetes Bộ (Order) : Polyporales SVTH: LÊ THỊ ANH THI 38 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Họ (family) : Ganodermataceae Chi (genus) : Ganoderma Loài (species) : G lucidum 2.5.2 Đặc điểm Linh chi loài nấm gỗ Tai nấm hóa gỗ, hình quạt hình than Mặt mũ có vân đồng tâm bóng láng, màu vàng cam đỏ đậm nâu đen Mặt phẳng, có nhiều lổ nhỏ li ti, quan sinh bào tử Cuống nấm đặc cứng, sậm màu bóng láng Nấm cứng dai Hình 2.10: Nấm linh chi 2.5.3 Phân bố vùng nhiệt đới cận nhiệt SVTH: LÊ THỊ ANH THI 39 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư 2.5.4 Tình hình nghiên cứu nấm linh chi Nấm linh chi chữa ung thư tuyến tiền liệt Theo AFP, nhà khoa học thuộc Đại học Haifa (lsrael) cho biết họ phát phân tử nấm linh chi giúp ngăn chặn số chế liên quan đến tiến trình phát triển bệnh ung thư tuyến tiền liệt Theo nhà nghiên cứu lsrael, thử nghiệm ống nghiệm cho thấy nấm linh chi tác động trực tiếp lên tế bào ung thư Đi đầu nhà khoa học Nhật Bản: Năm 1972 trồng thí nghiệm nấm linh chi đạt kết tốt Sau Hàn Quốc, Trung Quốc Việt Nam, Viện Dược liệu-Hà Nội trồng nấm linh chi (giống Trung Quốc) thành công vào năm 1978 Chín năm sau, năm 1987, nhà khoa học thuộc Đại học khoa học tự nhiên chọn giống linh chi mọc hoang rừng núi Lâm Đồng để nhân giống đưa vào sản xuất trại trồng nấm linh chi xí nghiệp Dược phẩm TW 24, đạt kết tốt vào năm 1988 Ngày nhiều nước giới Thái Lan, Malaysia, Mỹ… sản xuất nấm chế phẩm linh chi làm thuốc thực phẩm dưỡng sinh Bảng 2.2 Thành phần hóa học nấm linh chi Thành phần Phân tích Bột Linh Chi (%) Cao Linh Chi (%) Nước 12-13 cellulose 62-63 Đạm tổng số 17.1 Chất béo 5.0 Hợp chất Steroid 1.15 0.52 Hợp chất Phenol 0.10 0.40 0.30 1.23 Chất khử Saponin toàn phần SVTH: LÊ THỊ ANH THI 40 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư  Nhóm polysaccharid nấm LinhChi Nhóm Polysaccharid có hoạt chất b-D-glucan; Ganoderan A, B, C; D-6 có hoạt tính chống ung thư, tăng tính miễn dịch, hạ đường huyết Tăng tổng hợp protein, tăng chuyển hóa acid nucleic Hình 2.11: Dược thảo từ nấm linh chi 2.6 Một số thực vật có khả ngăn ngừa ung thư  Quercetin từ hoa hòe Quercetin flavonoid có hoạt tính mạnh so với flavonoid khác, nhiều thuốc, có hoa hòe, có tác dụng chữa bệnh chứa hàm lượng quercetin cao Quercetin có tác dụng chống oxy hóa, chống viêm, làm giảm tăng sinh tế bào gây chết tế bào Quercetin có tác dụng với thuốc hóa dược trị ung thư triozofurin tế bào ung thư biểu mô buồng trứng người  Catechin từ chè SVTH: LÊ THỊ ANH THI 41 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Chè xanh chứa epigallocatechin gallat (EGCG), hợp chất coi hoạt chất chè xanh có tác dụng dự phòng bệnh ung thư EGCG gây chết tế bào ức chếmen cyclooxygenase ức chế tăng sinh tế bào ung thư  Curcumin từ nghệ Curcumin chiết xuất từ thân rễ loài nghệ có tác dụng chống viêm, chống u chống oxy hóa Curcumin có chế tác dụng ngăn chặn khởi đầu sinh ung thư biểu ác tính tế bào Curcumin cộng hợp với hóa dược doxorubicin, làm tăng tác dụng kháng u tác dụng gây chết tế bào cisplatin ung thư biểu mô buồng trứng Chương SVTH: LÊ THỊ ANH THI 42 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 3.1 KẾT LUẬN Nội dung cho phép kết luận: Từ dừa cạn thu hai alkaloid vinblastin vincristin điều chế thuốc chữa bệnh ung thư Vinblastin sulfat điều trị ung thư vú, ung thư cổ tử cung, ung thư dạng nấm da Vincristin sulfat điều trị ung thư máu Sử dụng hai loại thuốc gây tác dụng phụ buồn nôn, táo bón, rụng tóc… Từ vỏ thông đỏ chiết xuất hai hợp chất taxol 10 DAB III làm nguyên liệu bào chế thuốc điều trị ung thư buồng trứng Hai dược phẩm sử dụng nhiều hiệu điều trị ung thư buồng trứng, ung thư vú ung thư phổi Alkaloid có trinh nữ hoàng cung đặc biệt có tác dụng chống ung thư tiến liệt tuyến, ung thư tử cung, u xơ Sản phẩm Crila điều trị ung thư tử cung, ung thư tuyến tiền liệt kết nghiên cứu TS Nguyễn Thị Ngọc Trâm Giảo cổ lam nấm linh chi có chứa hợp chất saponin có tác dụng chống ung thư 3.2 KIẾN NGHỊ Nghiên cứu thêm loại thực vật có chứa hoạt chất chống ung thư, bệnh khác Sản xuất nhiều loại thuốc chữa bệnh có nguồn gốc từ thực vật Trồng thêm loại thuốc, làm cho nguồn nguyên liệu phong phú Chăm sóc bảo tồn nguồn thực vật quý Nuôi cấy giống để cung cấp đủ nhu cầu cho ngành dược Lựa chọn dung môi trình tách chiết để hạn chế hóa chất, tránh lãng phí SVTH: LÊ THỊ ANH THI 43 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư SVTH: LÊ THỊ ANH THI 44 GVHD: BÙI VĂN THẾ VINH ... VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Chương TỔNG QUAN VỀ BỆNH UNG THƯ VÀ HP CHẤT THỨ CẤP 1.1 Tổng quan bệnh ung thư 1.1.1 Những đặc tính chung bệnh ung thư Ung thư bệnh lý... thực khóa luận tốt nghiệp ? ?Tìm Hiểu Một Số Hợp Chất Thứ Cấp Có Khả Năng Trị Bệnh Ung Thư “  Mục đích nghiên cứu đề tài Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư từ thực vật như: Cây... VINH Tìm hiểu số hợp chất thứ cấp có khả trị bệnh ung thư Nhiều nhà X quang giới tác hại to lớn tia X thể Họ tự bảo vệ nhiều người số họ mắc ung thư da bạch cầu cấp Ung thư bạch cầu cấp có tỷ