TỔNG QUAN VỀ GIAN LẬN THƯƠNG MẠI
Khái niệm và các hình thức gian lận thương mại
1.1.1.1 Khái niệm về thương mại
Thương mại, theo Từ điển Tiếng Việt, được định nghĩa là toàn bộ hoạt động trao đổi hàng hóa, bao gồm việc mua và bán các loại hàng hóa, dịch vụ, cũng như các chứng từ có giá trị trong xã hội.
Thương mại đã xuất hiện từ sớm và phát triển mạnh mẽ trong chế độ tư bản chủ nghĩa, trong đó Việt Nam cũng chịu ảnh hưởng của quy luật chung toàn cầu Tuy nhiên, thương mại tại Việt Nam đã bị kìm hãm trong thời gian dài do chiến tranh và chế độ quan liêu bao cấp Sau khi đất nước thống nhất, thương mại trở thành một yếu tố quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, đóng vai trò là cầu nối giữa công nghiệp và thương nghiệp, cũng như giữa các vùng kinh tế và giữa trong nước với quốc tế Hơn nữa, thương mại còn thúc đẩy sản xuất, cải thiện đời sống và đảm bảo quá trình tái sản xuất của nền sản xuất xã hội.
Thương mại đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam và được sử dụng rộng rãi trong đời sống xã hội cũng như trong các văn bản pháp luật Theo Luật Thương mại năm 1997, thương mại được định nghĩa là “hoạt động nhằm mục đích sinh lợi”, bao gồm các hoạt động như mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động sinh lợi khác.
So với định nghĩa chung về thương mại, định nghĩa tại Luật Thương mại năm 1997 của Việt Nam chỉ phản ánh một phần hạn hẹp và không bao quát hết các hoạt động thương mại thực tế Trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang phát triển mạnh mẽ, khái niệm thương mại có thể được hiểu rõ hơn thông qua định nghĩa của Ủy ban Liên hợp quốc về Luật Thương mại (UNCITRAL) năm 1985, vì nó tương đồng với các khái niệm thương mại theo pháp luật và tập quán quốc tế.
Hoạt động thương mại bao gồm nhiều hành vi như mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, phân phối, đại diện thương mại, ký gửi, thuê, cho thuê, và thuê mua Ngoài ra, các hoạt động liên quan đến xây dựng, tư vấn, kỹ thuật, đầu tư tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, thăm dò, khai thác, và vận chuyển hàng hóa, hành khách qua các phương tiện như đường hàng không, đường biển, đường sắt, và đường bộ cũng được coi là hoạt động thương mại theo quy định của pháp luật.
1.1.1.2 Khái niệm về gian lận thương mại
Gian lận thương mại, theo Từ điển tiếng Việt, được định nghĩa là hành vi "dối trá, lừa lọc" trong các hoạt động thương mại Những cá nhân thực hiện hành vi này được gọi là "gian thương".
Gian lận thương mại là hành vi lừa đảo, thể hiện qua lời nói, cử chỉ hoặc hành động không trung thực nhằm đánh lừa người khác Trong dân gian, thuật ngữ "buôn gian, bán lận" thường được sử dụng để chỉ những mưu mô lừa lọc nhằm thu lợi bất chính từ khách hàng hoặc người tiêu dùng Những kẻ buôn bán gian lận và trái phép thường áp dụng nhiều thủ đoạn tinh vi để đạt được mục đích của mình.
"Buôn gian, bán lận" trong dân gian đề cập đến những thủ đoạn thương mại như hàng kém chất lượng được quảng cáo tốt, giá cả không minh bạch và buôn bán hàng cấm Hành vi gian lận thương mại chủ yếu diễn ra giữa người mua và người bán, với mục đích thu lợi bất chính từ việc lừa dối Hiện tượng này xuất hiện khi có sự trao đổi hàng hóa trên thị trường và ngày càng phức tạp khi sản xuất và tiêu chuẩn hàng hóa phát triển Sự đa dạng trong sản phẩm và thị trường mở rộng đã dẫn đến những hình thức gian lận thương mại tinh vi hơn.
Ngày nay, mặc dù việc xã hội hóa toàn cầu gặp nhiều khó khăn, nhưng toàn cầu hóa kinh tế vẫn diễn ra một cách tất yếu, dẫn đến gia tăng gian lận thương mại trong ngoại thương Hoạt động gian lận thương mại trong lĩnh vực này đang trở thành mối quan tâm lớn trên toàn cầu do ảnh hưởng nghiêm trọng của nó đến nền kinh tế, có khả năng hủy hoại nền kinh tế của một quốc gia Nhiều hội nghị và cuộc thảo luận đã được tổ chức trên thế giới nhằm tìm ra định nghĩa chính xác và đầy đủ về hành vi gian lận thương mại.
Tổ chức Hải quan thế giới (WCO), trước đây là Hội đồng Hợp tác Hải quan quốc tế, đã quan tâm đến vấn đề gian lận thương mại ngay từ những ngày đầu thành lập Trong Bản khuyến nghị về giúp đỡ hành chính lẫn nhau ban hành ngày 05/12/1975, tổ chức này đã đề cập đến việc hỗ trợ lẫn nhau trong việc chống gian lận thương mại Sau nhiều lần thảo luận, đến ngày 09/06/1977, định nghĩa về gian lận thương mại trong lĩnh vực Hải quan được đưa ra trong Công ước Nairobi, diễn ra tại Nairobi, Kenya Theo Công ước này, gian lận thương mại trong lĩnh vực Hải quan được định nghĩa là hành vi vi phạm pháp luật Hải quan, nhằm lừa dối cơ quan Hải quan để tránh nộp thuế xuất nhập khẩu hoặc vi phạm các quy định cấm, nhằm thu lợi từ hành vi vi phạm đó.
Hành vi gian lận thương mại trong lĩnh vực Hải quan được định nghĩa là việc lừa dối nhằm trốn tránh nghĩa vụ nộp thuế và tuân thủ pháp luật Hải quan để thu lợi Trong bối cảnh thương mại quốc tế phát triển, các hình thức gian lận cũng trở nên phức tạp và tinh vi hơn, cho thấy khái niệm ban đầu chưa đầy đủ Tại hội nghị quốc tế lần thứ V về chống gian lận thương mại do Tổ chức Hải quan thế giới tổ chức tại Brussels từ ngày 09/10/1995 đến 13/10/1995, khái niệm về gian lận thương mại trong lĩnh vực Hải quan đã được xem xét và cập nhật.
Gian lận thương mại trong lĩnh vực Hải quan là hành vi vi phạm pháp luật nhằm trốn tránh nộp thuế Hải quan và các khoản phí liên quan đến việc di chuyển hàng hóa Hành vi này bao gồm việc nhận hoàn trả trợ cấp cho hàng hóa không đủ điều kiện và cố ý chiếm đoạt lợi thế thương mại bất hợp pháp, gây ảnh hưởng tiêu cực đến các nguyên tắc cạnh tranh thương mại công bằng.
Định nghĩa mới về gian lận thương mại được đưa ra tại Hội nghị quốc tế lần thứ V đã có sự khái quát hơn so với định nghĩa trong Công ước Nairobi năm 1977.
Đến nay, chưa có định nghĩa cụ thể về gian lận thương mại biên giới, nhưng có thể hiểu đây là hành vi gian lận thương mại diễn ra tại các khu vực biên giới, dựa trên khái niệm do Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) đưa ra Hành vi này xuất phát từ ba mục đích cơ bản được nêu trong Hội nghị lần thứ V của WCO Định nghĩa này xác định rõ phạm vi hoạt động tại khu vực biên giới và nhấn mạnh rằng đối tượng của hành vi là sự lừa dối các cơ quan quản lý nhà nước, đồng thời chỉ ra mục đích cụ thể của các hành vi gian lận này.
1.1.2 Các hình thức gian lận thương mại
Trong những năm qua, gian lận thương mại đã trở thành một mối đe dọa nghiêm trọng đối với sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và an ninh chính trị của các quốc gia Các cuộc hội thảo và họp bàn về vấn đề này diễn ra thường xuyên, đặc biệt tại khu vực biên giới, nơi mà hoạt động thương mại quốc tế diễn ra liên tục Việc các quốc gia có chung đường biên giới khiến cho công tác phòng chống gian lận trở nên phức tạp do sự khác biệt về luật pháp, ngôn ngữ và quan điểm Gian lận thương mại không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến lợi ích của Nhà nước và quyền lợi của nhân dân, mà còn phá hoại môi trường cạnh tranh lành mạnh, gây tốn kém cho ngân sách quốc gia Tại Hội nghị Quốc tế lần thứ V về chống gian lận thương mại ở Brussels, WCO đã xác định 16 hình thức gian lận thương mại phổ biến trên toàn cầu.
(1) Buôn lậu hàng qua biên giới hoặc ra khỏi kho Hải quan
Hậu quả của gian lận thương mại
1.2.1 Ảnh hưởng tới nền kinh tế a Ảnh hưởng đến kinh tế vĩ mô
Gian lận thương mại là một nguyên nhân chính gây tổn hại nghiêm trọng đến nền kinh tế quốc gia, làm suy yếu ngành công nghiệp và sản xuất địa phương, đồng thời giảm nguồn thu ngân sách nhà nước Tại nhiều nước đang phát triển, nền kinh tế ngầm song hành với hoạt động kinh tế chính thức, ảnh hưởng lớn đến quản lý vĩ mô của Nhà nước và cản trở chiến lược phát triển sản xuất trong nước Hoạt động gian lận thương mại thường liên quan đến hàng hóa có lợi thế cạnh tranh, đặc biệt là hàng hóa có giá thấp hơn hàng sản xuất trong nước hoặc hàng nhập khẩu chính ngạch Một trong những mục đích chính của gian lận thương mại là “trốn thuế”.
Hành vi trốn thuế xuất nhập khẩu thông qua gian lận thương mại ảnh hưởng tiêu cực đến sức tiêu thụ và tính cạnh tranh của hàng hóa trên thị trường, làm phá vỡ sự cạnh tranh công bằng giữa hàng hóa nội địa và ngoại nhập Trong khi các doanh nghiệp xuất nhập khẩu hợp pháp đều phải đóng thuế, hàng hóa nhập lậu không chịu thuế lại chiếm lĩnh thị trường, gây thiệt hại cho các doanh nghiệp làm ăn đúng pháp luật Việc trốn thuế giúp hàng hóa nhập lậu có giá rẻ hơn so với hàng hóa nội địa cùng loại, dẫn đến sự cạnh tranh không công bằng, làm giảm giá trị và uy tín của sản phẩm nội địa.
Hành vi "trốn thuế" ngày càng trở nên phổ biến, dẫn đến việc hàng hóa ngoại nhập dễ dàng tiêu thụ và lấn át sản phẩm nội địa Điều này không chỉ gây ra sự mất cân bằng về giá cả và công bằng trong cạnh tranh, mà còn làm cho một số ngành sản xuất trong nước rơi vào tình trạng đình trệ.
Gian lận thương mại gây thất thu thuế lớn cho nền kinh tế vĩ mô, ảnh hưởng đến quá trình tích lũy vốn và cân đối ngân sách của quốc gia Mất nguồn thu từ thuế khiến chính phủ khó khăn trong việc triển khai các chính sách phát triển kinh tế, cải thiện đời sống và an sinh xã hội.
Gian lận thương mại có tác động nghiêm trọng đến nền kinh tế quốc gia, không chỉ ở cấp độ vĩ mô mà còn ở cấp độ vi mô Việc hàng nhập lậu giá rẻ và chất lượng tốt khiến các doanh nghiệp trong nước gặp nguy cơ giảm doanh số, tồn đọng vốn và thậm chí là phá sản Đối với hàng nhập lậu chất lượng kém, tác động còn nghiêm trọng hơn, khi chúng làm suy yếu nền sản xuất trong nước và biến quốc gia thành thị trường tiêu thụ hàng hóa dư thừa từ nước ngoài Sự tràn lan của hàng hóa kém chất lượng làm giảm giá trị của sản phẩm nội địa, tạo ra khó khăn lớn cho các doanh nghiệp trong nước khi cạnh tranh với hàng hóa tương tự.
1.2.2 Ảnh hưởng đến văn hóa, đạo đức và xã hội
Buôn lậu và gian lận thương mại gây ra những hậu quả nghiêm trọng về văn hóa - xã hội, làm gia tăng khoảng cách giàu nghèo và thúc đẩy tình trạng bóc lột lao động Nhiều tư thương chỉ tập trung vào việc làm giàu thông qua các hoạt động bất hợp pháp, dẫn đến việc hình thành lực lượng lao động lớn tham gia vào việc vận chuyển hàng hóa qua biên giới Lực lượng này không chỉ bao gồm lao động địa phương mà còn thu hút cả những người từ nơi khác, làm ảnh hưởng đến sản xuất và tình hình an ninh trật tự Đặc biệt, nhiều trẻ em bỏ học để tham gia vào đội ngũ "cửu vạn", trở thành những người tiếp tay cho buôn lậu, trong khi một số làng biên giới đã từ bỏ nghề nông để theo đuổi hoạt động vận chuyển hàng hóa nhập lậu như một nghề chính.
Buôn lậu và gian lận thương mại gây suy thoái đạo đức xã hội, ảnh hưởng tiêu cực đến văn hóa và truyền thống dân tộc Những kẻ buôn lậu sẵn sàng sử dụng mọi thủ đoạn để thu lợi bất chính, dẫn đến các tệ nạn xã hội như cờ bạc và rượu chè, làm tha hóa nhân cách con người Hơn nữa, hoạt động này còn góp phần vào sự tiêu cực và tham nhũng trong bộ máy nhà nước Nếu các ngành chức năng không vững vàng, họ dễ bị mua chuộc và trở thành nô lệ của đồng tiền Sự cám dỗ từ lợi nhuận khổng lồ khiến nhiều cán bộ biến chất, lợi dụng quyền lực để cấu kết với buôn lậu, hình thành những đường dây phức tạp và khó phát hiện.
Hàng nhập lậu vào thị trường nội địa không chỉ bao gồm các sản phẩm bất hợp pháp mà còn chứa đựng tài liệu phản động, văn hóa đồi trụy và vũ khí từ các phần tử thù địch Các băng nhóm buôn lậu lợi dụng quá trình mở cửa để gia tăng các hoạt động chống phá văn hóa - xã hội, tuyên truyền lối sống thực dụng và phủ nhận giá trị văn hóa dân tộc Họ phát tán các sản phẩm văn hóa độc hại, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến bản sắc văn hóa, gây tổn hại không chỉ về kinh tế mà còn xâm hại thuần phong mỹ tục của đất nước, đe dọa an ninh quốc gia và chủ quyền dân tộc.
Buôn lậu và gian lận thương mại gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng cho nền kinh tế và văn hóa xã hội, dẫn đến những tác động tiêu cực về mặt chính trị và gây khó khăn cho công tác quản lý Nhà nước Hàng nhập lậu và gian lận thuế làm rối loạn thị trường, ảnh hưởng đến đời sống kinh tế của người dân, đồng thời thúc đẩy sự gia tăng tệ nạn xã hội Điều này cản trở việc thiết lập công bằng và văn minh xã hội, khiến Nhà nước thất thu thuế và không thể cân đối thu - chi ngân sách, dẫn đến sự suy giảm của các quỹ phúc lợi bảo hiểm xã hội.
Buôn lậu đang diễn ra mạnh mẽ với các chủ thể sẵn sàng vi phạm pháp luật để thu lợi nhuận khổng lồ Những khoản lợi nhuận bất chính này không chỉ làm cho bọn buôn lậu trở nên giàu có mà còn dẫn đến lối sống sa đọa, phung phí, trong khi phần lớn người dân chân chính lại phải đối mặt với khó khăn và nghèo khổ Sự bất công này đã tạo ra tâm lý coi thường pháp luật và Nhà nước, đồng thời gây khủng hoảng cho hệ thống lập pháp, hành pháp và tư pháp.
Buôn lậu gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng, đặc biệt là tác động tiêu cực đến chủ quyền và an ninh quốc gia Trong bối cảnh hiện nay, hòa bình và hợp tác phát triển trở thành xu hướng chủ đạo, khi sức mạnh quân sự dần nhường chỗ cho sức mạnh kinh tế Các nước phát triển đang áp dụng chiến lược “biên giới mềm” để tham gia vào cuộc chiến tranh kinh tế không khói lửa Kinh tế thị trường được coi là giải pháp hiệu quả cho tăng trưởng, khiến các nước chậm phát triển cũng tìm cách mở rộng quan hệ quốc tế để thu hút vốn và công nghệ tiên tiến Tuy nhiên, với chính sách mở cửa, cuộc chiến giành thị trường đang diễn ra khốc liệt không kém gì các hình thức chiến tranh truyền thống.
Chủ quyền lãnh thổ đang bị đe dọa bởi hình thức xâm lăng mới như “diễn biến hòa bình” và “chiến tranh biên giới mềm”, khiến các quốc gia chậm phát triển ngày càng phụ thuộc vào kinh tế, dẫn đến mất độc lập chính trị Mặc dù biên giới và bộ máy nhà nước vẫn tồn tại, nhưng thực chất, chủ quyền lãnh thổ đã bị xói mòn Do đó, việc bảo vệ an ninh biên giới không chỉ là bảo vệ chủ quyền mà còn là bảo vệ các tiềm năng phát triển kinh tế Bảo vệ an ninh quốc gia là yếu tố then chốt để duy trì nguồn nhân lực, vật lực và tài lực, phục vụ cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế và sự ổn định của chế độ chính trị.
1.2.4 Ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng
Hành vi buôn lậu gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và giống nòi của cộng đồng, khi đưa vào tiêu thụ hàng giả, hàng nhái và hàng kém chất lượng không đáp ứng tiêu chuẩn quy định của nhà nước Điều này đặc biệt nguy hiểm đối với các mặt hàng cần đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, tiêu chuẩn y tế và chất lượng, như thuốc tân dược, đồ chơi trẻ em, mũ bảo hiểm, rượu và nước giải khát.
Buôn lậu và gian lận thương mại gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng, bao gồm sự mất ổn định giá cả thị trường, cản trở sản xuất trong nước, ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường đầu tư và gây thất thu ngân sách nhà nước Hơn nữa, những hành vi này tạo ra sự cạnh tranh không công bằng giữa hàng nội và hàng ngoại, đồng thời là nguyên nhân dẫn đến các vấn đề tiêu cực trong xã hội Do đó, việc ngăn chặn tệ nạn buôn lậu và gian lận thương mại là nhiệm vụ cấp bách của toàn xã hội.
Những nguyên nhân dẫn đến gian lận thương mại
1.3.1.1 Sự kiến tạo địa hình lãnh thổ tự nhiên Địa hình lãnh thổ Việt Nam với nhiều núi non hiểm trở, nhiều đường ngang lối tắt trên dọc các tuyến biên giới Đây là một khó khăn cho việc kiểm soát, quản lý lưu thông hàng hoá với nước ngoài, tạo nhiều cơ hội cho buôn lậu và gian lận thương mại hoạt động.
1.3.1.2 Sự chuyển biến cơ chế Đất nước ta chuyển từ kế hoạch hoá tập trung sang cơ chế thị trường, mở rộng giao thương hội nhập nền kinh tế khu vực và thế giới Trình độ cũng như kinh nghiệm quản lý và điều hành kinh tế còn nhiều hạn chế, nền sản xuất trong nước còn chưa đáp ứng được nhiều nhu cầu tiêu dùng trong nước cả về chủng loại cũng như chất lượng hàng hoá Điểu này dẫn tới nhiều kẽ hở trong quá trình hoàn thiện việc quản lý, điều hành kinh tế Chính vì vậy gian thương đã lợi dụng để thực hiện các hành vi buôn lậu và gian lận thương mại bất chính.
Hệ thống luật pháp và cơ chế chính sách nhà nước đang trong quá trình hoàn thiện, nhưng vẫn tồn tại nhiều vướng mắc và kẽ hở Một số văn bản quy định chức năng và quyền hạn của các cơ quan, bộ phận chức năng chống buôn lậu và gian lận thương mại có sự chồng chéo và không đồng nhất, tạo điều kiện cho đối tượng buôn lậu và gian lận thương mại lợi dụng để lách luật.
1.3.1.3 Trang thiết bị cho công tác chống buôn lậu và gian lận thương mại còn hạn chế và lạc hậu
Trang thiết bị dành cho các lực lượng kiểm tra và kiểm soát phòng chống buôn lậu và gian lận thương mại hiện đang thiếu thốn về số lượng và chất lượng Trong khi đó, các đối tượng buôn lậu và gian lận thương mại ngày càng sử dụng nhiều mánh khoé và thủ đoạn tinh vi để đối phó với các lực lượng chức năng.
1.3.1.4 Đời sống và trình độ dân cư còn thấp đặc biệt ở các vùng biên giới Đời sống của cư dân biên giới vẫn còn nhiều khó khăn, trình độ văn hóa còn thấp là nguyên nhân để bọn tội phạm gian lận thương mại lợi dụng, lôi kéo tiếp tay cho bọn chúng Nguy hiểm hơn là bọn chúng dùng các thủ đoạn ràng buộc trách nhiệm của họ với hàng hoá lậu, tạo thái độ kiên quyết bảo vệ hàng lậu, bất hợp tác với lực lượng chức năng, gây khó khăn lớn cho việc bắt giữ cũng như xử lý các hành vi vi phạm Trên thực tế, việc này được thực hiện phổ biến và diễn ra ở rất nhiều quốc gia, đặc biệt khu vực Đông Nam Á với nhiều quốc gia đang phát triển Như tại Việt Nam, các đối tượng chủ yếu sẽ thực hiện hành vi này thông qua khu vực biên giới miền Trung bởi người dân tại khu vực vùng biên thường có trình độ dân trí thấp, mức độ tiếp cận với các thông tin không cao Hơn thế nữa, đây là khu vực tiếp giáp với Campuchia - quốc gia nổi tiếng với việc vận chuyển và trung chuyển hàng lậu Đa số các gian thương lợi dụng sự kém hiểu biết của cư dân khu vực biên giới để dụ dỗ họ “đai vác” hàng hóa giúp mình qua biên giới Bản thân các đai vác này khi bị phát hiện và bắt giữ họ vẫn không hề biết nguyên do mình bị bắt giữ là gì, không hề biết hành vi mình vừa làm là hành vi phạm pháp Rõ ràng, trình độ dân trí thấp, kém hiểu biết sẽ gián tiếp tiếp tay cho hoạt động gian lận thương mại hoành hành ngày càng mạnh mẽ cả về quy mô lẫn số lượng.
1.3.2.1 Vai trò của quản lý nhà nước kém
Một trong những nguyên nhân chủ yếu gây ra nạn gian lận thương mại và buôn lậu là sự quản lý lỏng lẻo và yếu kém của Nhà nước, với nhiều lỗ hổng trong hệ thống Điều này thể hiện rõ qua cơ chế chính sách và chế tài xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, chưa đủ mạnh để ngăn chặn tình trạng này.
Các đối tượng vi phạm pháp luật đang ngày càng tinh vi và liều lĩnh, tìm cách lợi dụng các lỗ hổng pháp lý để mở rộng hoạt động ra ngoài địa phương Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cán bộ chức năng và bộ máy quản lý nhà nước để ngăn chặn hoạt động buôn lậu từ nơi xuất phát đến nơi tiêu thụ Tuy nhiên, việc xây dựng một hệ thống quản lý hiệu quả, không có kẽ hở là một thách thức lớn, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển Năng lực của các cán bộ chuyên ngành cũng rất quan trọng trong việc chống lại gian lận thương mại, vì tội phạm hiện nay sử dụng nhiều thủ đoạn phức tạp và liều lĩnh Do đó, việc nâng cao kỹ năng và hiểu biết cho các cán bộ chuyên trách cần được thực hiện thường xuyên để đảm bảo hiệu quả trong nhiệm vụ của họ.
1.3.2.2 Thủ tục Hải quan còn nhiều rườm rà phức tạp
Thủ tục Hải quan là yếu tố quan trọng trong hoạt động xuất nhập khẩu, đặc biệt tại các khu vực biên giới Những quy trình phức tạp và tốn thời gian trong thủ tục Hải quan có thể tạo điều kiện cho các hành vi gian lận thương mại Việc xin giấy thông quan xuất nhập khẩu yêu cầu doanh nghiệp phải hoàn tất nhiều thủ tục, tiêu tốn thời gian, công sức và tiền bạc Điều này gây khó khăn cho doanh nghiệp và thương nhân, đặc biệt khi không có mối quan hệ tốt với các cơ quan chức năng Thực tế, các thủ tục rườm rà và chồng chéo từ các cơ quan kiểm tra có thể làm mất cơ hội kinh doanh, dẫn đến việc doanh nghiệp phải tìm đến các biện pháp không hợp pháp, như mua chuộc cán bộ Hải quan để đưa hàng hóa nhập lậu vào thị trường Việt Nam.
1.3.2.3 Lợi nhuận siêu ngạch từ hoạt động gian lận thương mại
Những hàng hóa thường bị gian lận thương mại thường có thị trường tiêu thụ hấp dẫn và nhu cầu cao, nhưng lại chịu mức thuế xuất, nhập khẩu cao để bảo vệ sản xuất trong nước, cùng với thuế Tiêu thụ đặc biệt do tính chất tiêu cực của chúng Ngoài ra, chi phí hợp pháp cao cũng là một yếu tố khiến các đối tượng gian thương chọn cách vi phạm pháp luật để thu lợi nhuận lớn.
Chương 1 của khóa luận đã hệ thống toàn bộ cơ sở lý thuyết về hoạt động gian lận thương mại nói chung và gian lận thương mại tại khu vực biên giới miền Trung nói riêng Bài viết nêu ra các khái niệm về thương mại, gian lận thương mại, các hình thức của hoạt động này cũng như những nguyên nhân và hậu quả gây ra Từ đó làm cơ sở để thực hiện chương 2 của bài khóa luận.
THỰC TRẠNG GIAN LẬN THƯƠNG MẠI TẠI KHU VỰC BIÊN GIỚI MIỀN TRUNG VIỆT NAM
Tình hình gian lận thương mại tại khu vực biên giới miền Trung
2.1.1 Đặc điểm thương mại của khu vực biên giới miền Trung
2.1.1.1 Đặc điểm điều kiện tự nhiên
Khu vực biên giới miền Trung Việt Nam tiếp giáp với Lào và Campuchia, hai quốc gia láng giềng có vai trò chiến lược quan trọng Cả hai nước đều có lịch sử văn hóa lâu đời, mối quan hệ gắn bó và lợi ích kinh tế - xã hội chung Họ cũng đã cùng nhau chiến đấu chống ngoại xâm qua nhiều giai đoạn lịch sử.
Việt Nam và Lào chia sẻ một đường biên giới dài khoảng 2.067 km, chạy qua 10 tỉnh biên giới của Việt Nam và 10 tỉnh biên giới của Lào Điểm khởi đầu của biên giới nằm tại ngã ba Việt Nam - Lào - Trung Quốc ở Điện Biên, và kết thúc tại ngã ba Việt Nam - Lào - Campuchia ở Kon Tum Khu vực biên giới Việt Nam - Lào chủ yếu là đồi núi, với những đỉnh núi cao từ 1.500 - 1.800 m ở phía Bắc và dải Trường Sơn ở phía Nam có những ngọn núi cao tới 2.000 m Trong khu vực biên giới Việt Nam có 153 xã, 36 huyện và 94 đồn biên phòng Hệ thống giao thông chủ yếu kết nối các trung tâm của Việt Nam với các tỉnh của Lào thông qua các quốc lộ như 7, 8, 9, trong khi các tuyến đường khác ít được sử dụng.
Việt Nam và Campuchia chia sẻ một đường biên giới dài, chủ yếu theo hướng Bắc - Nam và Đông Bắc - Tây Nam, đi qua 10 tỉnh của Việt Nam, bao gồm Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắc Nông, Bình Phước, Tây Ninh, Long An, Đồng Tháp, An Giang và Kiên Giang.
Campuchia có 9 tỉnh biên giới gồm Ratanakiri, Mondulkiri, Kratié, Tbong Khmum, Svay Rieng, Prey Veng, Kandal, Takéo và Kampot Điểm bắt đầu của đường biên giới này là cột mốc ngã ba Việt Nam - Lào - Campuchia, nằm giữa hai tỉnh Ratanakiri và Kon Tum Đường biên giới Tây Nam chủ yếu là đồng bằng, với nhiều kênh rạch và lối mở, điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc qua lại nhưng cũng gây khó khăn trong công tác quản lý khu vực biên giới.
Thương mại biên giới đang thu hút sự chú ý của nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là Trung Quốc, Thái Lan và Mỹ với các chương trình hợp tác xuyên biên giới Tại Việt Nam, thương mại biên giới, đặc biệt là ở khu vực miền Trung, đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế và đời sống cư dân biên giới Do đó, hoạt động thương mại biên giới giữa Việt Nam với Lào và Campuchia ngày càng được nhà nước chú trọng và phát triển.
Thương mại khu vực biên giới miền Trung có bốn đặc điểm chính: trước hết, nó mang tính chất địa phương và khu vực; thứ hai, các chủ thể tham gia bao gồm thương nhân và cư dân biên giới; thứ ba, hàng hóa trao đổi tại các cửa khẩu rất phong phú và đa dạng về chủng loại lẫn phẩm chất; cuối cùng, thương mại biên giới mang tính bổ sung lẫn nhau Thương mại biên giới Việt Nam với các nước láng giềng được thực hiện qua nhiều phương thức như chính ngạch, buôn bán qua biên giới, tạm nhập tái xuất, quá cảnh, chuyển khẩu, và trao đổi hàng hóa giữa cư dân biên giới hai nước.
Trong thời gian qua, kim ngạch trao đổi hàng hóa trên toàn tuyến biên giới miềnTrung của Việt Nam liên tục tăng trưởng.
+ Kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa qua biên giới của Việt Nam với Lào
Kim ngạch xuất - nhập khấu và cán cân thương mại Việt Nam - Lào mi Xuất Khẩu Nhập Khấu —Cán Cân Thirơng Mại
Biểu đồ 2.1 Kim ngạch xuất nhập khẩu Việt Nam - Lào giai đoạn 2011 - 2018
(Theo số liệu của Công cụ TradeMap - Bản đồ Thương mại của ITC)
Trong những năm qua, hoạt động thương mại biên giới giữa Việt Nam và Lào đã có những tiến bộ đáng kể với tốc độ tăng trưởng tích cực Theo dữ liệu từ Thị trường châu Á - châu Phi, vào tháng 11 năm 2019, kim ngạch thương mại giữa hai nước đạt 1.038,4 triệu USD, tăng 12,5% so với năm 2018 Cụ thể, xuất khẩu của Việt Nam sang Lào đạt 633,4 triệu USD, tăng 17,7%, trong khi nhập khẩu từ Lào đạt 405 triệu USD, tăng 4,9% so với cùng kỳ.
Năm 2018, hai nước đã tiến hành trao đổi một khối lượng lớn hàng nông lâm sản, thực phẩm, hàng tiêu dùng, cùng nhiều nguyên liệu, nhiên liệu và vật tư cần thiết cho sản xuất trong nước và xuất khẩu.
+ Tăng trưởng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa qua biên giới của Việt Nam với
Kim ngạch xuất - nhập khấu và cán cân thương mại Việt Nam - Campuchia
I^B XuatKhau Nhập Khõu ằ Cỏn Cỏn Thu-ơng Mại
Biểu đồ 2.2 Kim ngạch xuất nhập khẩu Việt Nam - Campuchia giai đoạn 2011 - 2018
(Theo số liệu của Công cụ TradeMap - Bản đồ Thương mại của ITC)
Việt Nam và Campuchia, hai quốc gia láng giềng với mối quan hệ lâu dài, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp đầu tư và phát triển Việt Nam luôn coi trọng giao thương với Campuchia, đặc biệt ở khu vực biên giới, nơi Campuchia đóng vai trò là cầu nối kinh tế với các nước ASEAN và có tiềm năng hợp tác lớn Gần đây, hoạt động thương mại và đầu tư giữa hai nước đã phát triển tích cực, với môi trường pháp lý thuận lợi và nhiều ưu đãi cho doanh nghiệp Năm 2018, tổng kim ngạch thương mại hai chiều đạt 4,7 tỷ USD, tăng gần 24% so với năm 2017 Trong 8 tháng đầu năm 2019, kim ngạch thương mại giữa hai nước đạt 3,54 tỷ USD, tăng 13,91% so với cùng kỳ năm 2018.
Hoạt động thương mại tại khu vực biên giới miền Trung diễn ra sôi nổi với nhiều mặt hàng đa dạng, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế của đất nước Bên cạnh đó, thương mại biên giới còn tăng cường mối quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa hai quốc gia láng giềng.
2.1.2 Tình hình gian lận thương mại tại khu vực biên giới miền Trung
Khu vực biên giới miền Trung đã trở thành điểm nóng của gian lận thương mại do địa hình phức tạp và đường biên giới dài Hoạt động thương mại sôi động, cùng với nhiều lối mòn khó kiểm soát, đã tạo điều kiện cho tội phạm buôn lậu phát triển Hơn nữa, nhận thức pháp luật và ý thức chấp hành của một bộ phận cư dân biên giới còn hạn chế, góp phần vào tình trạng này.
Các đối tượng gian lận thương mại thường am hiểu luật pháp và quy chế liên quan, từ đó tận dụng kẽ hở pháp lý để thực hiện hành vi trái phép Họ không trực tiếp tham gia mà giao cho những người thân tín hoạt động qua các công ty ma, chỉ đạo từ xa và sử dụng mối quan hệ để đưa hàng hóa lậu vào thị trường nội địa một cách trót lọt.
Trong lĩnh vực gian lận thương mại, các đối tượng tham gia chủ yếu tồn tại dưới hai hình thức: cá nhân và tổ chức Những cá nhân, thường là tiểu thương sống gần khu vực biên giới, bị cuốn hút bởi lợi nhuận khổng lồ từ việc nhập lậu hàng hóa Họ thường có hiểu biết hạn chế về pháp luật và không nhận thức đầy đủ về hậu quả hành vi của mình, hoặc mặc dù nhận thức được nhưng vẫn bất chấp vì lợi nhuận Các tiểu thương này thường thực hiện giao dịch nhỏ lẻ, quen thuộc với địa hình và tình hình kinh doanh khu vực, nên dễ dàng thực hiện hành vi phạm pháp mà khó bị phát hiện Ngược lại, các tổ chức gian lận thương mại có tính chất nghiêm trọng hơn, có thể là sự hợp tác giữa các tiểu thương hoặc doanh nghiệp chuyên nghiệp trong buôn lậu Những tổ chức này hoạt động chặt chẽ với quy trình bài bản, thường xuyên thay đổi mánh khóe để qua mặt cơ quan chức năng, thực hiện giao dịch với khối lượng hàng hóa lớn và giá trị cao, gây khó khăn cho quá trình điều tra và bắt giữ.
Hàng hóa thường được vận chuyển qua biên giới bằng các phương thức phi chính ngạch, trong đó thủ đoạn "đai vác" qua cư dân biên giới là phổ biến nhất Cư dân này bị dụ dỗ và thuê mướn để vận chuyển hàng hóa, thường bị ràng buộc về tài chính, khiến họ không thể từ bỏ công việc Các đối tượng buôn lậu điều khiển hoạt động từ xa, sử dụng nhiều phương thức tinh vi và thay đổi địa bàn liên tục để tránh bị phát hiện Chúng chia nhỏ hàng hóa để giảm thiểu rủi ro và thường hoạt động theo các đường dây chặt chẽ Việc giao nhận hàng diễn ra tại những địa điểm vắng vẻ, khó tiếp cận, và nếu bị phát hiện, các đối tượng sẵn sàng bỏ lại hàng hóa để trốn thoát Trong mùa mưa, tội phạm gian lận thương mại lợi dụng địa hình ngập nước để thực hiện hành vi phạm tội, sử dụng các phương tiện như thuyền máy để vận chuyển hàng hóa vào nội địa Các đầu nậu thường thuê người vận chuyển qua rừng và có mạng lưới giám sát chặt chẽ, cho thấy sự đầu tư công phu và mánh khóe tinh vi của chúng.
Theo Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, khu vực Bắc miền Trung đang gia tăng tình trạng buôn lậu và vận chuyển trái phép gỗ, xăng dầu, phân bón, và thuốc bảo vệ thực vật giả Các loại hàng hóa buôn lậu rất đa dạng, bao gồm thuốc lá, rượu, bia, pháo nổ, ma túy, và thực phẩm kém chất lượng Tội phạm thường lợi dụng địa hình rừng núi và mối quan hệ gia đình để thực hiện các hành vi buôn lậu qua biên giới Trong lĩnh vực xuất nhập khẩu, họ khai thác chính sách tạm nhập tái xuất để thẩm lậu hàng hóa vào Việt Nam Bên cạnh đó, một số đối tượng còn lợi dụng sự thiếu hiểu biết của người dân để sản xuất và tiêu thụ xăng dầu, thực phẩm chức năng giả, cũng như các sản phẩm tiêu dùng không rõ nguồn gốc, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng.
Gian lận thương mại đối với một số mặt hàng tiêu biểu tại khu vực biên giới miền Trung
Trong khu vực biên giới miền Trung, ba mặt hàng chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng số vụ gian lận thương mại được phát hiện là thuốc lá, rượu ngoại và đường cát.
Biểu đồ 2.4 Tỉ trọng các mặt hàng gian lận thương mại tại khu vực biên giới miền
(Nguồn: Theo số liệu của Ban chỉ đạo 389 năm 2019)
2.2.1.1 Thực trạng gian lận thương mại đối với thuốc lá
Thuốc lá, được sản xuất từ cây thuốc lá, là sản phẩm nông nghiệp thường được sử dụng để hút Chất nicotin trong thuốc lá gây nghiện, với hàm lượng cao ở lá già, tạo cảm giác sảng khoái nhưng cũng dẫn đến lệ thuộc và độc hại cho sức khỏe Sau Thế chiến II, ngành công nghiệp thuốc lá phát triển mạnh mẽ, Việt Nam hiện nằm trong top 15 quốc gia có tỷ lệ người hút thuốc cao nhất thế giới, với 1 trong 2 nam giới từ 15 tuổi trở lên là người hút thuốc, phần lớn bắt đầu trước tuổi 20 Dù mang lại lợi nhuận lớn cho ngân sách nhà nước thông qua thuế, ngành thuốc lá vẫn đối mặt với rào cản gia nhập do các chính sách hạn chế của chính phủ nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng Thuốc lá gây ra hơn 7 triệu ca tử vong mỗi năm, và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cam kết ngăn chặn dịch thuốc lá, trong đó tăng thuế thuốc lá là biện pháp hiệu quả nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc.
Thuốc lá là mặt hàng chịu thuế cao tại hầu hết các quốc gia, đặc biệt là thuế Tiêu thụ đặc biệt, dẫn đến việc sản xuất thuốc lá thường do các doanh nghiệp lớn đầu tư Thuốc lá nhập khẩu phải chịu thuế rất cao, với mức thuế nhập khẩu hiện tại là 135%, cùng với thuế Tiêu thụ đặc biệt 75% và thuế Giá trị gia tăng 10%, cộng thêm 2% cho Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá Kết quả là, một bao thuốc có giá nhập khẩu 10 nghìn đồng sẽ có giá bán ra trên 50 nghìn đồng Mức thuế nhập khẩu cao khiến thuốc lá ngoại khó tiêu thụ, từ đó thúc đẩy hoạt động gian lận thương mại, đặc biệt ở các vùng biên giới.
Khu vực biên giới miền Trung đã trở thành điểm nóng cho hoạt động gian lận thương mại thuốc lá, không chỉ vì sự nhộn nhịp của việc buôn bán mà còn do sự hiện diện của thuốc lá ngoại nhập lậu Tại các cửa hàng nhỏ lẻ ở khu vực biên giới Việt Nam - Campuchia, ngoài thuốc lá nội địa, người tiêu dùng dễ dàng tìm thấy các nhãn hiệu nước ngoài như Jet, Hero, chủ yếu là sản phẩm của hoạt động gian lận thương mại Các gian thương thường không biết rõ nguồn gốc của thuốc lá nhập lậu, chỉ đơn thuần nhập về để đáp ứng nhu cầu thị trường Những điểm kinh doanh lớn thường được ngụy trang và có sự bảo vệ chặt chẽ để tránh sự phát hiện của lực lượng chức năng Các phương thức buôn lậu bao gồm việc vận chuyển hàng hóa vào ban đêm, cải trang thành người địa phương và sử dụng phương tiện vận chuyển với biển số giả Tình hình kinh doanh thuốc lá tại đây rất phức tạp, với số lượng lớn thuốc lá ngoại không rõ nguồn gốc, gây khó khăn cho hoạt động kinh doanh hợp pháp và tạo ra những thảo luận sôi nổi về "thuốc lá nhập lậu" trên các diễn đàn Sự gia tăng các vụ gian lận thương mại trong lĩnh vực thuốc lá trong những năm qua là một thực trạng đáng báo động và chưa có dấu hiệu giảm sút.
Theo Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, từ năm 2015 đến 2018, mỗi năm có hơn một tỷ bao thuốc lá nhập lậu vào Việt Nam, chủ yếu qua tuyến biên giới miền Trung giáp Campuchia Cuộc chiến chống tội phạm gian lận thương mại của các lực lượng chức năng vẫn diễn ra quyết liệt Dưới sự chỉ đạo của Chỉ thị 30/CT-TTg, chỉ trong 8 tháng đầu năm, các hoạt động truy quét đã được tăng cường.
Từ năm 2015, lực lượng công an biên giới Việt Nam - Campuchia đã thu giữ hơn 400 triệu bao thuốc lá nhập lậu và bắt giữ nhiều đối tượng vận chuyển, nhưng vẫn chưa xác định được chủ đầu nậu Hoạt động buôn lậu thuốc lá tại khu vực biên giới này có xu hướng tăng giảm tùy thuộc vào mức độ kiểm soát của cơ quan chức năng Một trong những thách thức lớn trong việc ngăn chặn thuốc lá lậu là các chủ đầu nậu thiết lập những đường dây hoạt động chặt chẽ, thường xuyên thay đổi phương thức và tuyến đường vận chuyển Họ sử dụng thiết bị hiện đại để theo dõi hoạt động của lực lượng chức năng và sẵn sàng phản kháng, gây thương tích cho những người chống buôn lậu.
Năm 2016, hoạt động gian lận thương mại thuốc lá nhập khẩu gia tăng mạnh mẽ, với 15.489 vụ vi phạm tại biên giới miền Trung, tăng gần 50% so với năm 2015 Đặc biệt, vào tháng 10 cùng năm, lực lượng chức năng đã bắt giữ nhiều vụ buôn lậu lớn, thu giữ hàng chục nghìn gói thuốc lá ngoại cùng phương tiện vận chuyển được cải biến Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng buôn bán thuốc lá trái phép là do lợi nhuận cao hơn trước, khi giá thuốc lá chính ngạch tăng khoảng 4% do điều chỉnh thuế suất tiêu thụ đặc biệt từ 65% lên 70% và tỷ lệ đóng góp vào Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá cũng tăng từ 1% lên 1,5%.
Từ tháng 12 năm 2016 đến tháng 3 năm 2017, lực lượng chức năng tại biên giới miền Trung đã phát hiện và tịch thu hơn 100 triệu bao thuốc lá nhập lậu, tăng hơn 10% so với cùng kỳ năm 2016 Đến cuối năm 2017, khoảng 47% số vụ gian lận thương mại thuốc lá ngoại nhập khẩu vào Việt Nam qua biên giới miền Trung Sự gia tăng này được cho là do những sửa đổi trong Bộ luật hình sự có hiệu lực từ đầu năm 2018, trong đó thuốc lá lậu được coi là hàng cấm và có mức phạt tù nghiêm khắc cho các hành vi buôn bán và vận chuyển Các đối tượng gian thương đã tận dụng khoảng thời gian này để thực hiện nhiều hành vi gian lận thương mại trước khi luật mới có hiệu lực.
Biểu đồ 2.5 Số lượng thuốc lá gian lận thương mại tại khu vực biên giới miền
(Nguồn: Theo số liệu của Ban chỉ đạo 389)
Từ ngày 01/01/2018, Bộ luật Hình sự năm 2018 có hiệu lực, quy định các hành vi buôn lậu thuốc lá điếu nhập lậu từ 1.500 bao trở lên sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự Mặc dù số vụ buôn lậu đã giảm, nhưng các đối tượng vẫn tìm cách "lách" luật bằng cách chia nhỏ kiện hàng Trong 6 tháng đầu năm 2018, Chi cục Quản lý thị trường 9 tỉnh miền Trung đã kiểm tra 13.840 vụ, phát hiện hơn 9.000 vụ vi phạm, thu phạt 27,8 tỉ đồng Hành vi buôn lậu ngày càng táo tợn, với việc các nhóm buôn lậu sẵn sàng chống trả bạo lực khi bị bắt Năm 2019, số vụ gian lận thương mại thuốc lá tại biên giới miền Trung lên tới 17.628 vụ, tăng 15% so với 2018, cho thấy sự trở lại mạnh mẽ của vấn nạn buôn bán trái phép thuốc lá với nhiều thủ đoạn tinh vi.
2.2.1.2 Tác hại gây ra a Về sức khỏe
Thuốc lá nhập lậu không chỉ không được kiểm tra chất lượng mà còn có nguồn gốc xuất xứ không rõ ràng, gây ra mối nguy hiểm lớn đối với sức khỏe người tiêu dùng Những người hút thuốc lá lậu tiếp xúc với hàm lượng hóa chất độc hại cao, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, đặc biệt là sức khỏe sinh sản ở nam giới Tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới Việt Nam lên tới 45,3%, đưa nước ta vào danh sách 15 quốc gia có số người hút thuốc lá cao nhất thế giới Hàng năm, hơn 40.000 người chết vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong khi 90% trong số hơn 600.000 ca mắc ung thư phổi toàn cầu và 75% các ca bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính có liên quan đến thuốc lá Tại Việt Nam, gần 97% bệnh nhân ung thư phổi là người hút thuốc, và 73% tổng số ca tử vong do bệnh tật và thương tích liên quan đến các bệnh không lây nhiễm Mỗi năm, khoảng 40.000 người Việt Nam tử vong vì thuốc lá, con số này còn cao hơn tổng số người chết vì HIV/AIDS, lao phổi và sốt rét cộng lại.
Hoạt động gian lận thương mại thuốc lá đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất và kinh doanh trong nước, dẫn đến thất thu ngân sách và thiệt hại cho doanh nghiệp chân chính Buôn lậu thuốc lá mang lại lợi nhuận siêu khủng lên tới 400% do không phải chịu thuế, trong khi thuốc lá nhập khẩu chính ngạch phải chịu thuế nhập khẩu từ 100-202,5% và thuế giá trị gia tăng 10% Thuốc lá sản xuất trong nước còn phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt 75% và các khoản phí khác Hệ quả là Nhà nước thất thu khoảng 8.500 tỷ đồng mỗi năm, sản lượng tiêu thụ giảm 20%, hàng trăm ngàn lao động mất việc làm và thu nhập giảm sút Theo Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, lượng thuốc lá nhập lậu vào Việt Nam đã tăng từ 600 triệu bao năm 2007 lên hơn 850 triệu bao năm 2018, chiếm 15-20% thị phần thuốc lá, gây tổn thất hàng ngàn tỷ đồng thuế mỗi năm.
2.2.1.3 Nguyên nhân dẫn đến gian lận thương mại đối với thuốc lá a Sức hấp dẫn của việc kinh doanh thuốc lá nhập lậu
Thuốc lá là mặt hàng dễ vận chuyển và có lợi nhuận cao, chỉ sau ma túy, với mức chênh lệch lên đến 4,5 lần Các đối tượng buôn lậu thuốc lá thường không tốn nhiều công sức hay thời gian, chỉ cần chỉ đạo từ xa và thuê người để thực hiện hành vi buôn lậu một cách dễ dàng Thuốc lá ngoại được buôn lậu vào Việt Nam chủ yếu nhằm trốn thuế nhập khẩu.
Thuế nhập khẩu chỉ áp dụng cho thuốc lá nhập khẩu, trong khi các loại thuế khác như thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế giá trị gia tăng được áp dụng cho tất cả sản phẩm thuốc lá do tính chất độc hại của chúng Chính phủ Việt Nam duy trì mức thuế nhập khẩu cao lên tới 135% giá trị nhập khẩu nhằm hạn chế việc tiêu thụ thuốc lá ngoại Điều này khiến cho thuốc lá nhập khẩu hợp pháp có giá cao hơn nhiều so với thuốc lá nội địa, gây khó khăn trong việc cạnh tranh và giảm lợi nhuận, từ đó tạo ra động lực cho hoạt động buôn lậu thuốc lá.
Lý do “gu” hút thuốc được phản ánh trong 4 điểm dưới đây:
Theo kết quả điều tra tiêu dùng thuốc lá tại 12 tỉnh ở Việt Nam do trường Đại học Thương mại thực hiện, hơn 70% người sử dụng thuốc lá ngoại cho biết lý do chính là hương vị khác lạ, sự tò mò và sự mời gọi từ bạn bè Sau khi trải nghiệm, họ thường có xu hướng yêu thích và ưa chuộng thuốc lá ngoại nhập hơn so với các sản phẩm nội địa.
Theo báo cáo của Hiệp hội thuốc lá, 80-90% thuốc lá ngoại nhập lậu là từ hai nhãn hiệu Jet và Hero Hai nhãn này có hàm lượng tar và nicotine cao, phù hợp với những người nghiện nặng, giúp thỏa mãn cơn thèm thuốc của họ.
