Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Trong kinh doanh, khi xảy ra tranh chấp, các bên sẽ dựa vào thỏa thuận trong hợp đồng để giải quyết Đầu tiên, họ sẽ gặp gỡ và thương lượng một cách thiện chí Nếu không thể đạt được thỏa thuận qua thương lượng hoặc hòa giải, tranh chấp sẽ được đưa ra Tòa án hoặc Trọng tài thương mại để giải quyết.
Mục đích của việc tranh chấp là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan Do đó, mỗi bên có quyền lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp theo điều khoản đã được quy định trong hợp đồng.
Về mặt lý luận, việc giải quyết tranh chấp tại Tòa án hiện vẫn gặp nhiều vấn đề cần lưu ý, bao gồm sự không phù hợp của pháp luật dẫn đến tính thuyết phục trong áp dụng chưa cao Hơn nữa, hướng dẫn của ngành thiếu sự thống nhất, cùng với quan điểm giải quyết khác nhau giữa các cấp, đã gây khó khăn trong hoạt động xét xử của Tòa án.
Thực tiễn áp dụng pháp luật về thẩm quyền giải quyết tranh chấp tại Tòa án và Trọng tài trong thời gian qua đã đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng vẫn tồn tại nhiều sai sót do bất cập trong hệ thống pháp luật và năng lực của các cơ quan có thẩm quyền Những sai lầm này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của các đương sự mà còn kéo dài thời gian giải quyết vụ án Do đó, việc đưa ra các giải pháp khoa học nhằm khắc phục những hạn chế trong thực tiễn áp dụng pháp luật là yêu cầu cấp bách và cần thiết.
Pháp luật Việt Nam quy định rõ thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài trong việc giải quyết các tranh chấp thương mại, nhằm khắc phục những bất cập hiện tại trong hệ thống pháp lý.
Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Hiện nay có các công trình nghiên cứu liên quan sau:
Phan Thông Anh(2011), “Giải quyết tranh chấp Trọng tài thương mại
AD HOC ở Việt Nam - thực trạng và giải pháp”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp Số 8/2011, tr 49 - 55.
Trần Thị Thúy (2013) trong bài viết “Luật áp dụng cho tố tụng Trọng tài giải quyết tranh chấp thương mại có yếu tố nước ngoài” đã phân tích các quy định pháp lý liên quan đến tố tụng trọng tài trong bối cảnh thương mại quốc tế Bài viết được đăng trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 7, cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách thức áp dụng luật trong các tranh chấp thương mại có yếu tố nước ngoài, góp phần nâng cao nhận thức về vai trò của trọng tài trong giải quyết tranh chấp.
Nguyễn Thu Thủy(2013), “Luật áp dụng đối với nội dung tranh chấp tại Trọng tài thương mại quốc tế” Tạp chí Luật học, số 5.
Trần Thị Thu Phương (2015) đã nghiên cứu về "Luật áp dụng trong giải quyết tranh chấp thương mại có yếu tố nước ngoài bằng Trọng tài" trong bài viết đăng trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 10 Bài viết tập trung phân tích các quy định pháp lý liên quan đến việc giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế thông qua trọng tài, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng đúng luật để đảm bảo tính công bằng và hiệu quả trong quá trình giải quyết tranh chấp.
Phan Thị Thanh Thủy (2016), “Giải quyết tranh chấp thương mại bằng hòa giải ở Việt Nam: Một số vấn đề pháp lý cần quan tâm” Tạp chí
Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tập 32, số 2.
Dương Văn Hậu (2019) đã thảo luận về sự khác biệt giữa Tòa án và Trọng tài trong bài viết trên Tạp chí Tòa án online Bài viết này cung cấp cái nhìn sâu sắc về chức năng và vai trò của hai cơ chế giải quyết tranh chấp, nhấn mạnh sự khác biệt về quy trình, thẩm quyền và tính chất của quyết định Độc giả có thể truy cập bài viết để tìm hiểu thêm về vấn đề này tại địa chỉ https://www.tapchitoaan.vn/bai-viet/nghien-cuu/ban-ve-su-phan-biet-giua-toa-an-va-trong-tai, với ngày truy cập là 04 tháng.
Nguyễn Thị Hương (2019) đã phân tích thẩm quyền giải quyết tranh chấp thương mại của Tòa án trong bối cảnh hội nhập quốc tế Bài viết nêu rõ sự cần thiết phải điều chỉnh các quy định pháp luật để phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế, nhằm nâng cao hiệu quả và tính minh bạch trong quá trình giải quyết tranh chấp Tạp chí Công Thương đã đăng tải bài viết này, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cải cách hệ thống tư pháp trong thời đại toàn cầu hóa.
Thưởng Duy Lượng (2015) đã phân tích thẩm quyền giải quyết tranh chấp của Tòa án, đồng thời làm rõ sự khác biệt giữa thẩm quyền của Trọng tài thương mại và Tòa án theo quy định của luật Trọng tài thương mại và nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán TANDTC Nghiên cứu này được đăng tải trên Tạp chí Tòa án nhân dân.
Dương Nguyệt Nga (2017) đã nghiên cứu các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại theo pháp luật Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế Bài viết được đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân, số 16, cung cấp cái nhìn sâu sắc về các cơ chế pháp lý và thực tiễn giải quyết tranh chấp thương mại, góp phần nâng cao hiệu quả và tính cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam trong môi trường toàn cầu hóa.
Nguyễn Duy Phương (2015), Hoàn thiện quy định về thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại của Tòa án Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 1/2015 tr 31 - 34.
Các công trình nghiên cứu đã cung cấp cơ sở lý luận và chỉ ra những vấn đề thực tiễn trong việc hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp thương mại, đồng thời đề xuất giải pháp cho thẩm quyền giải quyết tranh chấp qua Tòa án và Trọng tài Giá trị khoa học của những nghiên cứu này sẽ được học viên tiếp thu và kế thừa.
Luận văn này kế thừa các nhận định và khái niệm về tranh chấp thương mại, đồng thời phân tích các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại Bên cạnh đó, bài viết cũng đưa ra định hướng và gợi ý nhằm hoàn thiện pháp luật liên quan đến thẩm quyền giải quyết tranh chấp thương mại thông qua Tòa án và Trọng tài.
Luận văn này kế thừa các nghiên cứu trước đó, nhấn mạnh những khó khăn trong việc áp dụng pháp luật liên quan đến thẩm quyền giải quyết tranh chấp thương mại của Tòa án và Trọng tài.
Luận văn này tập trung phát triển và nghiên cứu sâu về thẩm quyền giải quyết tranh chấp trong hoạt động thương mại, một trong những dạng tranh chấp phổ biến hiện nay, thay vì nghiên cứu toàn bộ thẩm quyền giải quyết của các loại tranh chấp khác Điều này phản ánh những bất cập trong quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 và Luật Trọng tài thương mại.
Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1 Phương pháp luận nghiên cứu
Phương pháp luận nghiên cứu được xây dựng dựa trên nền tảng của Chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp với quan điểm và định hướng của Đảng Cộng sản Việt Nam về cải cách tư pháp Nghiên cứu tập trung vào hoạt động xét xử của Tòa án và việc giải quyết tranh chấp thông qua Trọng tài, nhằm nâng cao hiệu quả và công bằng trong hệ thống pháp luật.
Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp:
Phương pháp diễn giải - quy nạp được áp dụng để đưa ra những nhận định có cơ sở khoa học trong luận văn Tác giả sử dụng nhiều giả thuyết nghiên cứu đã được chứng minh để quy nạp thành các luận điểm về thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài trong các tranh chấp thương mại Phương pháp này được duy trì xuyên suốt toàn bộ nội dung luận văn.
Tác giả áp dụng các phương pháp phân tích và tổng hợp nhằm cung cấp cái nhìn tổng quát về các khía cạnh liên quan đến pháp luật thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài trong việc giải quyết các tranh chấp thương mại.
Phương pháp thống kê đóng vai trò quan trọng trong việc khai thác thông tin từ các phương tiện truyền thông hiện đại như internet và truyền hình Việc này giúp thu thập tài liệu, dữ liệu và báo cáo để phân tích thực trạng áp dụng pháp luật liên quan đến thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài trong các tranh chấp thương mại.
Phương pháp nghiên cứu điển hình được áp dụng để tìm kiếm các vụ việc tiêu biểu liên quan đến thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài trong các tranh chấp thương mại, nhằm minh chứng cho các luận điểm đã nêu Phương pháp này chủ yếu được sử dụng trong Chương 2 của Luận văn.
Phương pháp so sánh được áp dụng để phân tích sự thay đổi trong thẩm quyền giải quyết tranh chấp giữa Tòa án và trọng tài qua các giai đoạn lịch sử Bài viết sẽ làm rõ những điểm tương đồng và những bất cập trong các quy định pháp luật liên quan đến hai hình thức giải quyết tranh chấp này, từ đó nâng cao nhận thức và ứng dụng pháp luật trong thực tiễn.
Phương pháp lịch sử là công cụ quan trọng trong việc nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển pháp luật liên quan đến việc giải quyết tranh chấp tại Tòa án và Trọng tài, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại Phương pháp này giúp làm rõ những yếu tố lịch sử ảnh hưởng đến quy trình giải quyết tranh chấp và cách thức pháp luật đã được điều chỉnh theo thời gian để đáp ứng nhu cầu của hoạt động thương mại.
Phương pháp xã hội học và điều tra xã hội học đóng vai trò quan trọng trong việc làm rõ ảnh hưởng của các yếu tố xã hội đến pháp luật liên quan đến thẩm quyền giải quyết tranh chấp của Tòa án và trọng tài Những phương pháp này giúp xác định cách thức và mức độ mà các tranh chấp thương mại được xử lý trong bối cảnh pháp lý hiện hành.
Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận văn
Luận văn này là một công trình khoa học quan trọng, nhằm làm rõ tính khoa học của lý luận pháp luật liên quan đến thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài trong các tranh chấp thương mại Bài viết sẽ chỉ ra những khiếm khuyết và bất cập trong lý luận và pháp luật hiện hành về thẩm quyền này, đồng thời phân tích những thế mạnh và điểm yếu của từng loại thẩm quyền trong việc giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại.
Kết quả nghiên cứu của luận văn cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện pháp luật về tố tụng dân sự và tố tụng trọng tài, đồng thời nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật liên quan đến thẩm quyền giải quyết tranh chấp của Tòa án và Trọng tài.
Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho nghiên cứu, học tập và giảng dạy trong lĩnh vực Luật Tố tụng dân sự và Trọng tài Nó hỗ trợ các cơ sở đào tạo và hoạt động áp dụng pháp luật liên quan đến thẩm quyền giải quyết tranh chấp của Tòa án và trọng tài, đặc biệt trong các tranh chấp thương mại.
Kết cấu cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được thiết kế gồm 3 chương như sau:
Chương 1 trình bày những vấn đề lý luận cơ bản và khung pháp luật liên quan đến thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài trong việc giải quyết các tranh chấp thương mại Nội dung này giúp làm rõ vai trò của hai cơ quan này trong việc xử lý các vấn đề phát sinh trong hoạt động thương mại, đồng thời cung cấp cái nhìn tổng quan về quy định pháp lý hiện hành Việc phân tích thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài sẽ hỗ trợ doanh nghiệp và cá nhân trong việc lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp phù hợp.
Chương 2 phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật liên quan đến thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài trong việc giải quyết các tranh chấp thương mại Nội dung này nhấn mạnh sự cần thiết phải hiểu rõ vai trò của từng cơ quan trong việc xử lý các xung đột phát sinh từ hoạt động thương mại, đồng thời đánh giá hiệu quả thực tiễn của các quy định pháp luật hiện hành Việc xác định thẩm quyền phù hợp giữa Tòa án và Trọng tài không chỉ giúp đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho các bên liên quan mà còn góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả trong hoạt động thương mại.
Chương 3 trình bày các định hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật liên quan đến thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài trong việc giải quyết các tranh chấp thương mại Các giải pháp này bao gồm việc cải thiện quy trình tố tụng, nâng cao năng lực của các cơ quan giải quyết tranh chấp, và tăng cường sự phối hợp giữa Tòa án và Trọng tài để đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan Việc áp dụng hiệu quả pháp luật sẽ góp phần tạo ra môi trường thương mại minh bạch và công bằng, thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ KHUNG PHÁP LUẬT VỀ THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN VÀ CỦA TRỌNG TÀI ĐỐI VỚI CÁC TRANH CHẤP PHÁT SINH TRONG HOẠT ĐỒNG THƯƠNG MẠI
Một số vấn đề lý luận về thẩm quyền của Tòa án và của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
1.1.1 Khái niệm thẩm quyền của Tòa án và của Trọng tài
Một trong những điều kiện quan trọng để thụ lý vụ án là xác định thẩm quyền Hiện nay, chưa có khái niệm chính thức về thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài trong các văn bản pháp luật Theo Từ điển tiếng Việt, thẩm quyền xét xử được hiểu là sự phân định giữa các Tòa án trong việc xét xử các vụ án Từ điển Luật học định nghĩa thẩm quyền là quyền xem xét và quyết định một vấn đề pháp luật Còn theo Từ điển Pháp - Việt, thẩm quyền là quyền của cơ quan Nhà nước hoặc quan chức hành chính, tư pháp trong việc thực hiện một số công việc và ban hành văn bản trong phạm vi pháp luật cho phép Thẩm quyền bao gồm toàn bộ quyền năng pháp lý mà pháp luật trao cho các cơ quan, tổ chức để xem xét và quyết định các vấn đề cụ thể trong giới hạn nhất định.
Tòa án là cơ quan giải quyết tranh chấp theo quy trình pháp lý, với bản án được thi hành bằng sức mạnh nhà nước nếu không có sự tuân thủ tự nguyện Ngược lại, trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp dựa trên sự thỏa thuận của các bên, theo quy định của Luật Trọng tài thương mại 2010 Thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài bao gồm quyền lực pháp lý để quyết định việc thụ lý các tranh chấp kinh doanh thương mại và áp dụng các quy định pháp luật để giải quyết chúng.
1.1.2 Khái niệm tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
Theo Từ điển Tiếng Việt, tranh chấp được định nghĩa là sự đấu tranh và giằng co giữa hai bên khi có mâu thuẫn hoặc bất đồng, thường liên quan đến quyền lợi của các bên.
3 Từ Điển Tiếng Việt (2001), Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội, trang 89.
4 Từ điển Pháp-Việt (Pháp luật-Hành chính) (2017) Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội, trang 117.
5 Từ Điển Tiếng Việt (2001), Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội, trang 111.
Theo Điều 4, khoản 16 của Luật Doanh nghiệp năm 2014, kinh doanh được định nghĩa là quá trình liên tục thực hiện một hoặc nhiều công đoạn từ đầu tư, sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường, với mục tiêu chính là sinh lợi.
Khoản 1 Điều 3 LTM năm 2005 định nghĩa: "Hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác".
Bộ luật Tố tụng dân sự không áp dụng thuật ngữ "tranh chấp kinh doanh thương mại", mà thay vào đó sử dụng cụm từ "tranh chấp về kinh doanh thương mại" Tuy nhiên, nội dung của các tranh chấp này thực chất tương đương với tranh chấp thương mại theo cách tiếp cận của Luật Thương mại năm 2005.
Tranh chấp kinh doanh thương mại là những mâu thuẫn và bất đồng giữa các bên liên quan, phát sinh trong quá trình thực hiện các hoạt động đầu tư, sản xuất, tiêu thụ sản phẩm, cung ứng dịch vụ, xúc tiến thương mại và các hoạt động sinh lợi khác Tóm lại, đây là những xung đột về quyền lợi giữa các chủ thể trong lĩnh vực kinh doanh thương mại.
- Thứ nhất, đó là những mâu thuẫn bất đồng về quyền và nghĩa vụ giữa các bên phát sinh từ hoạt động thương mại.
Tranh chấp thương mại chủ yếu phát sinh từ hoạt động mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, phân phối, đại diện và đại lý Những tranh chấp này được coi là thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa án khi xảy ra giữa các cá nhân hoặc tổ chức có đăng ký kinh doanh với nhau, với mục đích lợi nhuận hoặc khi một bên có mục đích lợi nhuận.
1.1.3 Khái niệm thẩm quyền của Tòa án và của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
Thứ nhất, khái niệm thẩm quyền của Tòa án đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
Tòa án có thẩm quyền giải quyết tranh chấp trong kinh doanh thương mại dựa trên các tiêu chí như loại vụ việc, cấp tòa xét xử, lãnh thổ và sự lựa chọn của nguyên đơn.
Việc xác định thẩm quyền dân sự của Tòa án trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại cần dựa vào thành phần chủ thể của quan hệ pháp luật liên quan đến lĩnh vực này.
Xác định thẩm quyền dân sự của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại (KDTM) dựa trên loại việc và mục đích lợi nhuận của hoạt động KDTM là rất quan trọng Điều này giúp đảm bảo rằng các tranh chấp được xử lý đúng thẩm quyền và phù hợp với quy định pháp luật.
Tranh chấp kinh doanh thương mại sẽ được Tòa án giải quyết theo thẩm quyền dân sự khi các bên không có thỏa thuận trọng tài hoặc khi thỏa thuận trọng tài đã được ký kết nhưng không còn hiệu lực.
Thứ hai, khái niệm thẩm quyền của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
Khi xảy ra tranh chấp, các bên đều mong muốn giải quyết nhanh chóng, hiệu quả và không làm ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh Theo Điều 317 của Luật Thương mại năm 2005, có nhiều hình thức giải quyết tranh chấp để bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan.
- Thương lượng giữa các bên.
- Hoà giải giữa các bên do một cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân được các bên thỏa thuận chọn làm trung gian hoà giải.
- Giải quyết tại Trọng tài hoặc Toà án.
Khi xảy ra tranh chấp trong hoạt động thương mại có thỏa thuận về Trọng tài, những tranh chấp này sẽ thuộc thẩm quyền của Trọng tài thương mại Thẩm quyền của Trọng tài được quy định bởi pháp luật, xác định các tranh chấp mà các bên đã đồng ý đưa vào giải quyết thông qua Trọng tài.
Khung pháp luật về thẩm quyền của Tòa án và của Trọng tài đối với các
Trọng tài thương mại có quyền giải quyết các tranh chấp phát sinh giữa hai bên trong hoạt động thương mại, cũng như các tranh chấp liên quan đến bên có hoạt động thương mại.
Thẩm quyền Tòa án đối với các tranh chấp thương mại chỉ áp dụng cho các chủ thể có đăng ký kinh doanh và mục đích lợi nhuận Cụ thể, tranh chấp phát sinh trong hoạt động kinh doanh giữa cá nhân hoặc tổ chức có đăng ký kinh doanh với nhau sẽ được xem xét theo quy định tại khoản 1 Điều 30 Do đó, không phải mọi trường hợp thỏa thuận Trọng tài vô hiệu đều được coi là vụ án kinh doanh thương mại.
Thẩm quyền theo lãnh thổ trong Tòa án quy định rằng không phải vụ tranh chấp nào cũng được tiếp nhận, mà chỉ những vụ thuộc thẩm quyền của Tòa án mới được giải quyết Ngược lại, trong tố tụng Trọng tài, các bên có quyền tự do lựa chọn trung tâm Trọng tài mà họ tin tưởng, không bị giới hạn bởi thẩm quyền lãnh thổ.
1.2 Khung pháp luật về thẩm quyền của Tòa án và của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại.
1.2.1 Thẩm quyền của Tòa án đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
Thẩm quyền theo vụ việc:
Theo Điều 30 BLTTDS năm 2015, Tòa án có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp về kinh doanh, thương mại, với các quy định được sửa đổi để làm rõ sự phân biệt giữa tranh chấp thương mại và tranh chấp dân sự Các tranh chấp này phát sinh trong hoạt động kinh doanh, thương mại và được điều chỉnh bởi Luật Thương mại và Luật Doanh nghiệp, không liệt kê cụ thể như trong BLTTDS năm 2011.
Thẩm quyền theo cấp xét xử của Tòa án
Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp thương mại được quy định bởi pháp luật, nhằm đảm bảo sự phân chia hợp lý giữa các cấp Tòa án Thẩm quyền này thường được xác định dựa trên giá trị tranh chấp, tính chất của vụ việc và khả năng, điều kiện của từng cấp Tòa án.
Thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ
Thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ được quy định bởi pháp luật, xác định chức năng giải quyết các vụ việc kinh doanh thương mại (KDTM) theo đơn vị hành chính lãnh thổ Tòa án có trách nhiệm giải quyết các vụ việc KDTM theo yêu cầu của đương sự khi khởi kiện Thẩm quyền này được xác định dựa trên nơi cư trú, làm việc hoặc trụ sở của bị đơn, cũng như theo sự lựa chọn của đương sự Đặc biệt, đối với tranh chấp bất động sản, Tòa án có thẩm quyền là Tòa án nơi có bất động sản.
Theo Điều 40 của Bộ luật Tố tụng Dân sự, nguyên đơn có quyền lựa chọn Tòa án có thẩm quyền nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình Quy định này tạo điều kiện cho nguyên đơn xác định Tòa án phù hợp với yêu cầu của mình trong quá trình tố tụng.
1.2.2 Thẩm quyền của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại Điều 2 Luật Trọng tài thương mại 2010 quy định:
“Thẩm quyền giải quyết các tranh chấp của Trọng tài
1 Tranh chấp giữa các bên phát sinh từ hoạt động thương mại.
2 Tranh chấp phát sinh giữa các bên trong đó ít nhất một bên có hoạt động thương mại.”
Các tranh chấp chỉ có thể được giải quyết bởi Trọng tài khi các bên có thỏa thuận bằng văn bản, thể hiện qua điều khoản Trọng tài trong hợp đồng hoặc qua thỏa thuận riêng Những hình thức khác như telegram, fax, telex, và thư điện tử cũng được công nhận là hình thức xác lập bằng văn bản.
Tuy nhiên, Tòa án vẫn có thẩm quyền giải quyết đối với các tranh chấp có thỏa thuận Trọng tài thuộc các trường hợp sau:
Có quyết định của Tòa án huỷ phán quyết Trọng tài/quyết định của Hội đồng Trọng tài về việc công nhận sự thỏa thuận của các bên;
Có quyết định đình chỉ giải quyết tranh chấp của Hội đồng/Trung tâm Trọng tài;
Tranh chấp thuộc trường hợp thỏa thuận Trọng tài không thực hiện được như:
Khi đã có thỏa thuận lựa chọn Trung tâm Trọng tài cụ thể nhưng Trung tâm này đã ngừng hoạt động mà không có tổ chức kế thừa, các bên gặp khó khăn trong việc thỏa thuận lựa chọn Trung tâm Trọng tài khác để giải quyết tranh chấp.
Trong trường hợp đã có thỏa thuận về việc lựa chọn Trọng tài viên nhưng do sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan khiến Trọng tài viên không thể tham gia, hoặc nếu Trung tâm Trọng tài, Tòa án không tìm được Trọng tài viên theo thỏa thuận, các bên cần thỏa thuận để lựa chọn Trọng tài viên khác thay thế.
Các bên đã đạt được thỏa thuận rõ ràng về việc lựa chọn Trọng tài viên cho vụ việc Tuy nhiên, nếu Trọng tài viên từ chối nhận nhiệm vụ hoặc Trung tâm Trọng tài không chỉ định được Trọng tài viên, và các bên không thể thống nhất được việc lựa chọn Trọng tài viên thay thế, thì sẽ phát sinh vấn đề trong quá trình giải quyết tranh chấp.
Doanh nghiệp và người tiêu dùng thường có thỏa thuận về việc sử dụng trọng tài trong các điều kiện chung do doanh nghiệp chuẩn bị Tuy nhiên, khi xảy ra tranh chấp, người tiêu dùng có thể không đồng ý với việc lựa chọn trọng tài để giải quyết vấn đề.
Khi có cả thỏa thuận Trọng tài và thỏa thuận Tòa án để giải quyết tranh chấp, nhưng các bên không có thỏa thuận mới về cơ quan giải quyết, thì Tòa án sẽ không có thẩm quyền giải quyết nếu đã có thỏa thuận Trọng tài.
Khi người khởi kiện yêu cầu Trọng tài giải quyết tranh chấp trước, Tòa án sẽ từ chối thụ lý và giải quyết vụ việc nếu chưa có quyết định của Trọng tài.
Trường hợp người khởi kiện yêu cầu Tòa án giải quyết, Tòa án phải xác định một trong các bên đã yêu cầu Trọng tài giải quyết hay chưa
1.2.3 Xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp giữa Tòa án Trọng tài theo quy định Luật Trọng tài thương mại
Về mối quan hệ giữa Trọng tài và Tòa án, Điều 6 Luật Trọng tài
Theo quy định tại Thương mại 2010, khi các bên đã thống nhất giải quyết tranh chấp thương mại bằng Trọng tài thông qua thỏa thuận có hiệu lực, Tòa án sẽ từ chối thụ lý đơn khởi kiện nếu một bên đưa vụ việc ra Tòa Tuy nhiên, Tòa án vẫn có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp có thỏa thuận Trọng tài trong những trường hợp cụ thể Để làm rõ mối quan hệ này, Điều 2 của Nghị quyết số 01/2014/NQ-HĐTP ngày 20 tháng 3 năm 2014 đã hướng dẫn thi hành một số quy định của Luật Trọng tài thương mại, và nội dung này sẽ được phân tích chi tiết trong chương 2.
THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN VÀ CỦA TRỌNG TÀI ĐỐI VỚI CÁC TRANH CHẤP PHÁT SINH TRONG HOẠT ĐỘNG THƯƠNG MẠI
Thực trạng pháp luật về thẩm quyền của Tòa án và của Trọng tài đối với các
2.1.1 Thẩm quyền của Tòa án đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
- Về việc xác định thẩm quyền của Tòa án trong các vụ việc tranh chấp thương mại.
Thứ nhất, quy định tại Điều 30 BLTTDS năm 2015 quy định rất rõ việc xác định những tranh chấp nào là tranh chấp kinh doanh thương mại.
Trong quá trình thành lập và tổ chức hoạt động của các loại hình doanh nghiệp dựa vào sự góp vốn của các thành viên, như hợp tác xã hay các doanh nghiệp đặc thù như trường tư thục và trường dạy nghề, có thể phát sinh tranh chấp Tuy nhiên, theo Bộ luật Tố tụng dân sự hiện hành, những tranh chấp này không được xem là tranh chấp công ty, mặc dù chúng có bản chất tương tự.
Thứ ba, việc xác định mục đích lợi nhuận Tiêu chí lợi nhuận chưa thực sự rõ ràng về mặt lý luận và thực tiễn.
Thẩm quyền theo cấp xét xử của Tòa án
Thẩm quyền của cấp Tòa án đối với tranh chấp phát sinh từ việc thực hiện hợp đồng như hợp đồng gia công, hợp đồng hợp tác kinh doanh.
Thẩm quyền theo lãnh thổ của Tòa án
Khi lựa chọn Tòa án để giải quyết tranh chấp thương mại, nhiều chủ thể thường gặp phải vấn đề chọn Tòa án không đúng thẩm quyền Điều này dẫn đến việc Tòa án giải quyết tranh chấp không phù hợp với quy định của pháp luật.
Những khó khăn trong thực tiễn thực hiện thẩm quyền của Tòa án
Hệ thống Tòa án Việt Nam hiện nay bao gồm Tòa án nhân dân tối cao, các Tòa án nhân dân cấp tỉnh, huyện, cùng với các Tòa án quân sự và các Tòa án khác theo quy định của pháp luật Tòa án nhân dân cấp huyện được tổ chức theo đơn vị hành chính cấp huyện, dẫn đến số lượng Tòa án cấp huyện ngày càng tăng do nhu cầu thành lập mới các đơn vị hành chính này Tuy nhiên, điều này tạo ra sự bất hợp lý trong việc kiện toàn và nâng cao năng lực cũng như chất lượng công tác của các Tòa án cấp huyện, gây lãng phí và không hiệu quả.
2.1.2 Thẩm quyền của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
Thứ nhất, đối với loại “tranh chấp giữa các bên phát sinh từ hoạt động thương mại”.
Các bên tranh chấp trong lĩnh vực thương mại phải là những chủ thể tham gia hoạt động thương mại Luật Trọng tài thương mại 2010 không đưa ra định nghĩa cụ thể về hoạt động thương mại, nhưng tham chiếu đến khái niệm trong Khoản 1 Điều 3 của Luật thương mại 2005, theo đó hoạt động thương mại được hiểu là những hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động sinh lợi khác.
Trọng tài thương mại có quyền giải quyết các tranh chấp phát sinh giữa các bên, trong đó ít nhất một bên tham gia vào hoạt động thương mại.
Quy định mới mở rộng thẩm quyền của Trọng tài, cho phép giải quyết các tranh chấp không chỉ giữa các tổ chức, cá nhân kinh doanh mà còn giữa thương nhân và bên không phải thương nhân Trước đây, theo Pháp lệnh Trọng tài thương mại 2003, Trọng tài chỉ có quyền xử lý các tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại giữa các bên là thương nhân, dẫn đến việc nhiều tranh chấp không được giải quyết.
2.1.3 Xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp giữa Trọng tài, Tòa án theo quy định Luật Trọng tài thương mại Điều 2 của Nghị quyết số 01/2014/NQ-HĐTP ngày 20 tháng 3 năm 2014hướng dẫn thi hành một số quy định của Luật Trọng tài thương mại đã xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp giữa Trọng tài, Tòa án theo quy định Luật Trọng tài thương mại như sau:
Khi Tòa án nhận yêu cầu giải quyết tranh chấp theo Điều 2 Luật TTTM, Tòa án sẽ yêu cầu các bên cung cấp thông tin về việc có thỏa thuận Trọng tài hay không Tòa án cần kiểm tra các tài liệu kèm theo đơn khởi kiện để xác định xem tranh chấp thuộc thẩm quyền của Trọng tài hay Tòa án Tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể, Tòa án sẽ có cách xử lý phù hợp.
Trong trường hợp tranh chấp không có thỏa thuận Trọng tài hoặc đã có bản án, quyết định của Tòa án hoặc phán quyết của Trọng tài có hiệu lực pháp luật xác định rằng vụ tranh chấp không có thỏa thuận Trọng tài, Tòa án sẽ xem xét và thụ lý giải quyết theo thẩm quyền của mình.
Hai là, trường hợp tranh chấp đã có thoả thuận Trọng tài và thỏa thuận
Nếu trọng tài không thuộc trường hợp hướng dẫn tại khoản 3, Tòa án sẽ căn cứ vào quy định tại điểm đ khoản 1 Điều 168 của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004, đã được sửa đổi, bổ sung theo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2011, để trả lại đơn khởi kiện cùng các tài liệu, chứng cứ kèm theo cho người khởi kiện.
Trong trường hợp đã có yêu cầu Trọng tài giải quyết tranh chấp và Hội đồng Trọng tài đang tiến hành, Tòa án không có quyền can thiệp, ngay cả khi tranh chấp không thuộc thẩm quyền của Trọng tài hoặc không có thỏa thuận Trọng tài Điều này cũng áp dụng khi đã có thỏa thuận Trọng tài nhưng thuộc các trường hợp được quy định tại khoản 3 Điều
Tranh chấp có thỏa thuận Trọng tài sẽ thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án trong các trường hợp cụ thể, trừ khi các bên có thỏa thuận khác hoặc pháp luật quy định khác.
Tòa án có thể ra quyết định huỷ phán quyết của Hội đồng Trọng tài, đồng thời hủy bỏ quyết định công nhận thỏa thuận giữa các bên.
Hai là, có quyết định đình chỉ giải quyết tranh chấp của Hội đồng
Trọng tài, Trung tâm Trọng tài quy định tại khoản 1 Điều 43 các điểm a, b, d và đ khoản 1 Điều 59 Luật TTTM;
Ba là, tranh chấp thuộc trường hợp quy định tại các khoản 1, 2, 3 và 5 Điều 4 của Nghị quyết số 01/2014/NQ-HĐTP ngày 20 tháng 3 năm 2014.
Trong trường hợp các bên đã thỏa thuận giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài và đồng thời cũng có thỏa thuận giải quyết bằng Tòa án, nếu không có thỏa thuận mới về cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp, thì vấn đề sẽ trở nên phức tạp Điều này xảy ra khi các bên không có sự thống nhất lại về phương thức giải quyết, dẫn đến việc cần xác định rõ ràng cơ quan nào sẽ có thẩm quyền trong việc xử lý tranh chấp.
3 Điều này mà phát sinh tranh chấp thì xử lý như sau:
Khi người khởi kiện yêu cầu Trọng tài giải quyết tranh chấp trước hoặc trong khi Tòa án chưa thụ lý vụ án, Tòa án sẽ từ chối thụ lý và giải quyết theo quy định tại Điều 6 của Luật Trọng tài thương mại.
Thực tiễn áp dụng pháp luật về thẩm quyền của Tòa án và của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại 15 1 Tình hình thụ lý, giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án và
2.2.1 Tình hình thụ lý, giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án và tại Trọng tài giai đoạn 2015– 2019
2.2.1.1 Tình hình thụ lý, giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án giai đoạn 2015 - 2019 6
Theo báo cáo tổng kết hàng năm của TANDTC, Chánh án TANDTC đã chỉ ra tình hình thực tế trong việc thụ lý và giải quyết các tranh chấp, yêu cầu liên quan đến kinh doanh thương mại (KDTM).
- Năm 2015 , "Tòa án nhân dân các cấp đã giải quyết 1.321/1.452 vụ việc đã thụ lý, đạt 90,1%".
- Năm 2016 , "Tòa án nhân dân các cấp đã giải quyết 1.502/1.613 vụ việc đã thụ lý, đạt 93%".
- Năm 2017 , "Tòa án nhân dân các cấp đã giải quyết 1.981/2.074 vụ việc đã thụ lý, đạt 95,5%".
- Năm 2018 , "Tòa án nhân dân các cấp đã giải quyết 2.201/2.334 vụ việc đã thụ lý, đạt 94,3%"
- Năm 2019 , "Tòa án nhân dân các cấp đã giải quyết 2.402/2.578 vụ việc đã thụ lý, đạt 93,2%"
Bảng 2.1: Số liệu thụ lý, giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án theo thủ tục sơ thẩm từ năm 2015 – 2019
Năm Thụ lý Giải quyết Tỷ lệ (%)
Bảng 2.2: Số liệu thụ lý, giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án theo thủ tục phúc thẩm từ năm 2015 - 2019
Năm Thụ lý Giải quyết Tỷ lệ (%)
Bảng 2.3: Số liệu thụ lý, giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm từ năm 2015 - 2019
Năm Thụ lý Giải quyết Tỷ lệ (%)
6Nguồn: các báo cáo tổng kết của ngành Tòa án hàng năm.
Bảng 2.4: Tổng hợp kết quả xét xử các vụ án KDTM tại Tòa án từ năm 2015 - 2019
Năm Y án Tỷ lệ Sửa án Tỷ lệ Hủy án Tỷ lệ
Qua số liệu đã tổng kết có thể thấy số lượng tranh chấp KDTM giải quyết tại Tòa án có chiều hướng tăng.
2.2.1.2 Tình hình thụ lý, giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Trọng tài giai đoạn 2015 – 2019
Luật Trọng tài thương mại năm 2010 đã thúc đẩy sự phát triển của các trung tâm Trọng tài tại Việt Nam, với 14 trung tâm đang hoạt động và tổng cộng 349 Trọng tài viên Trong số đó, Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) dẫn đầu về số lượng Trọng tài viên, chiếm gần 43% tổng số Trọng tài viên trên toàn quốc.
Giai đoạn 2011 - 2015, Việt Nam đã hội nhập kinh tế toàn cầu sâu rộng, dẫn đến việc tăng 30% số vụ tranh chấp được các Trung tâm Trọng tài giải quyết Từ năm 2011 đến 31/12/2015, các trung tâm này đã ban hành 1.831 phán quyết, trong đó năm 2015 ghi nhận 1.255 vụ, tăng 389 vụ so với năm 2014 Cụ thể, Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) đã thụ lý 226 vụ, trung bình gần 60 vụ/năm, trong khi Trung tâm Trọng tài thương mại thành phố Hồ Chí Minh (TRACENT) giải quyết 291 vụ, trung bình hơn 70 vụ/năm.
2.2.2 Thực tiễn áp dụng pháp luật về thẩm quyền của Tòa án và của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
7 Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (2018), Đánh giá tám năm thực hiện Luật Trọng tài
2.2.2.1 Những ưu điểm và tồn tại hạn chế trong thực tiễn áp dụng pháp luật về thẩm quyền của Tòa án đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
Trong thực tiễn áp dụng pháp luật, thẩm quyền của Tòa án đối với các tranh chấp trong hoạt động thương mại mang lại nhiều ưu điểm Điều này giúp đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong việc giải quyết các vấn đề pháp lý, đồng thời tạo ra môi trường kinh doanh ổn định và an toàn cho các doanh nghiệp Tòa án có khả năng xử lý nhanh chóng và hiệu quả các tranh chấp, từ đó bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.
Thứ hai, có nhiều hạn chế trong việc áp dụng pháp luật liên quan đến thẩm quyền của Tòa án đối với các tranh chấp thương mại Những tồn tại này ảnh hưởng đến hiệu quả giải quyết tranh chấp và sự công bằng trong hoạt động thương mại Việc cần thiết phải cải thiện và điều chỉnh quy định pháp luật là rất quan trọng để nâng cao năng lực xử lý của Tòa án trong lĩnh vực này.
Những bất cập và vướng mắc trong quá trình giải quyết vụ án đã gây ra khó khăn nhất định, ảnh hưởng đến chất lượng công tác tại các cấp Tòa án Các vấn đề này cần được nhận diện và khắc phục để nâng cao hiệu quả giải quyết vụ án.
Khó khăn trong xác định mục đích lợi nhuận
Bất cập trong xác định luật áp dụng vào xét xử
Bất cập đối với việc xác định chủ thể trong quan hệ kinh doanh, thương mại
Sau khi loại bỏ danh sách 14 loại tranh chấp KDTM thuộc thẩm quyền Tòa án, khoản 1 Điều 30 BLTTDS 2015 vẫn kế thừa nội dung khoản 1 Điều 29 BLTTDS 2011, quy định rằng các bên trong quan hệ KDTM phải là cá nhân hoặc tổ chức có đăng ký kinh doanh và đều hướng đến mục đích lợi nhuận Quy định này tiếp tục gây ra một số vướng mắc trong thực tiễn.
Quy định về dấu hiệu đầu tiên của tranh chấp thương mại nhấn mạnh rằng chỉ những tranh chấp phát sinh trong hoạt động kinh doanh giữa các cá nhân, tổ chức có đăng ký kinh doanh mới được xem xét, điều này đã loại trừ các đơn vị hành chính sự nghiệp của nhà nước khỏi phạm vi áp dụng.
Việc quy định dấu hiệu "đều có mục đích lợi nhuận" đã dẫn đến việc Tòa án không có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại (KDTM) giữa một bên không phải là thương nhân và bên thương nhân tại Việt Nam Điều này xảy ra khi bên không nhằm mục đích sinh lợi chọn áp dụng Luật Thương mại năm 2005.
2.2.2.2 Những ưu điểm và tồn tại hạn chế trong thực tiễn áp dụng pháp luật về thẩm quyền của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
Thứ nhất, việc áp dụng pháp luật về thẩm quyền của Trọng tài trong các tranh chấp thương mại mang lại nhiều ưu điểm thực tiễn Trọng tài giúp giải quyết tranh chấp một cách nhanh chóng và hiệu quả, giảm thiểu thời gian và chi phí so với các thủ tục tố tụng truyền thống Hơn nữa, quy trình trọng tài thường linh hoạt hơn, cho phép các bên tự chọn trọng tài viên và quy định quy trình giải quyết phù hợp với nhu cầu của mình Điều này không chỉ đảm bảo tính bảo mật cho các bên liên quan mà còn nâng cao tính chuyên môn trong việc giải quyết các vấn đề phức tạp trong thương mại.
Thủ tục trọng tài mang lại sự đơn giản và nhanh chóng, cho phép các bên chủ động về thời gian và địa điểm giải quyết tranh chấp mà không phải trải qua nhiều cấp xét xử Việc chỉ định trọng tài viên để thành lập Hội đồng Trọng tài giúp các bên lựa chọn những trọng tài viên giỏi, giàu kinh nghiệm và hiểu biết sâu sắc về vấn đề tranh chấp, từ đó đảm bảo việc giải quyết tranh chấp diễn ra nhanh chóng và chính xác.
Nguyên tắc Trọng tài xét xử không công khai, phần nào giúp các bên giữ được uy tín.
Trọng tài là một phương thức giải quyết tranh chấp dựa trên ý chí của các bên, không phụ thuộc vào quyền lực của nhà nước, do đó rất thích hợp cho các tranh chấp có yếu tố nước ngoài.
Trong thực tiễn áp dụng pháp luật, việc xác định thẩm quyền của Trọng tài trong các tranh chấp thương mại vẫn còn nhiều tồn tại và hạn chế Những vấn đề này có thể ảnh hưởng đến hiệu quả giải quyết tranh chấp, làm giảm niềm tin của các bên liên quan vào cơ chế Trọng tài Cần có những biện pháp cải thiện để nâng cao khả năng áp dụng và đảm bảo tính minh bạch trong quy trình giải quyết tranh chấp thương mại.
Chi phí trọng tài cao
Việc điều tra, xác minh chứng cứ, áp dụng các biện pháp khẩn cấp mất nhiều thời gian hơn so với Tòa án
Phán quyết của Trọng tài có thể bị yêu cầu Tòa án xem xét lại
Việc thực hiện các phán quyết của Trọng tài phụ thuộc phần lớn vào ý thức tự nguyện của các bên
Thực tiễn cho thấy thời gian qua, hoạt động Trọng tài thương mại đã bộc lộ một số hạn chế, bất cập sau đây:
Thứ nhất, chất lượng đội ngũ Trọng tài viên tuy đã được cải thiện nhưng vẫn còn hạn chế.
Thứ hai, số vụ việc được giải quyết bằng Trọng tài trong những năm qua đã có xu hướng tăng lên.
ĐỊNH HƯỚNG, CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN VÀ CỦA TRỌNG TÀI ĐỐI VỚI CÁC TRANH CHẤP PHÁT SINH TRONG HOẠT ĐỘNG THƯƠNG MẠI
Định hướng hoàn thiện pháp luật về thẩm quyền của Tòa án và của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
và của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại.
Thứ nhất, hoàn thiện pháp luật, thực hiện pháp luật về thẩm quyền của
Tòa án và của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại.
Thứ hai, hoàn thiện pháp luật, thực hiện pháp luật về thẩm quyền của
Tòa án và của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.
Các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về thẩm quyền của Tòa án và của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh
3.2.1 Các giải pháp hoàn thiện pháp luật về thẩm quyền của Tòa án và của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
Thứ nhất, giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật về thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp thương mại.
Cần đổi mới hoạt động lập pháp về thẩm quyền của Tòa án theo hướng loại trừ.
Quyền tự do lựa chọn Tòa án của đương sự.
Thừa nhận quyền giải thích pháp luật của Tòa án nhân dân trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại.
Mô hình tài phán tư pháp về kinh tế.
Thứ hai, giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật về thẩm quyền của Trọng tài trong việc giải quyết tranh chấp thương mại
3.2.2 Các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về thẩm quyền của Tòa án và của Trọng tài đối với các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại
Để nâng cao nhận thức về Luật Trọng tài thương mại năm 2010, cần tăng cường tuyên truyền và phổ biến thông tin về vai trò và lợi ích của việc giải quyết tranh chấp qua phương thức Trọng tài, đặc biệt là cho cộng đồng doanh nghiệp Việc lựa chọn hình thức tuyên truyền phù hợp với từng đối tượng là rất quan trọng; đồng thời, cần duy trì và phát triển các trang mạng để doanh nghiệp và người dân có thể dễ dàng tiếp cận và chia sẻ thông tin liên quan đến lĩnh vực này.
Để phát triển thị trường dịch vụ Trọng tài, cần thực hiện các giải pháp đồng bộ kết hợp vai trò giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài với hòa giải thương mại Đồng thời, cần tạo điều kiện thuận lợi cho cá nhân, cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp tiếp cận dịch vụ Trọng tài Nhà nước nên nghiên cứu và lựa chọn một số trung tâm Trọng tài để có chính sách hỗ trợ, nâng cao năng lực cho Trọng tài viên, từ đó thu hút nhiều vụ việc giải quyết tranh chấp tại các trung tâm này.
Để triển khai hiệu quả Luật Trọng tài thương mại năm 2010, cần gắn kết với Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 và chiến lược hội nhập kinh tế quốc tế, đồng thời thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng về cải cách hành chính và phát triển kinh tế - xã hội Mục tiêu là đưa hoạt động Trọng tài của Việt Nam tiến gần hơn đến thông lệ quốc tế, đồng thời tổng hợp và giải quyết những khó khăn, vướng mắc trong thể chế Trọng tài và việc thi hành Luật Trọng tài thương mại, từ đó đề xuất các sửa đổi, bổ sung cần thiết cho thể chế này.
Để nâng cao năng lực và chất lượng bồi dưỡng cho đội ngũ Trọng tài viên, cần tập trung vào việc cải thiện kiến thức pháp luật, tính chuyên nghiệp và kỹ năng giải quyết tranh chấp, đặc biệt trong các lĩnh vực đầu tư và thương mại quốc tế Các trung tâm Trọng tài nên xây dựng chính sách thu hút Trọng tài viên quốc tế và các chuyên gia, luật sư trong nước có trình độ cao và khả năng ngoại ngữ tốt Đồng thời, cần nghiên cứu và cho phép công bố một phần hoặc toàn bộ phán quyết Trọng tài để phục vụ cho việc nghiên cứu và áp dụng trong giải quyết tranh chấp Bên cạnh đó, việc tận dụng các nguồn lực trong nước và quốc tế theo hướng xã hội hóa sẽ giúp tăng cường năng lực cho đội ngũ Trọng tài viên.
Thứ năm, tăng cường, nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về
Trọng tài thương mại đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng lực cho đội ngũ công chức tư pháp, nhằm quản lý hiệu quả hoạt động này Cần chú trọng ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tổ chức và hoạt động Trọng tài thương mại, đồng thời đảm bảo bố trí kinh phí và cơ sở vật chất phù hợp Việc tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra là cần thiết để phát hiện và xử lý nghiêm các vi phạm pháp luật cũng như quy tắc đạo đức nghề nghiệp của các Trọng tài viên Hơn nữa, cần đẩy mạnh giám sát đối với việc huỷ quyết định Trọng tài và công nhận, thi hành phán quyết Trọng tài để bảo đảm tính minh bạch và công bằng trong hoạt động này.
Vào thứ Sáu, một nghiên cứu đã được thực hiện nhằm thành lập Hiệp hội Trọng tài thương mại, đóng vai trò là tổ chức xã hội - nghề nghiệp cho các Trọng tài viên và trung tâm Trọng tài trên toàn quốc Hiệp hội này sẽ có chức năng đại diện và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các Trọng tài viên, đồng thời nâng cao vị trí và hiệu quả hoạt động của tổ chức Trọng tài trong xã hội, góp phần giải quyết các tranh chấp thương mại một cách hiệu quả hơn.
Thứ bảy, hoàn thiện pháp luật về mô hình, cơ cấu tổ chức của Tòa án
Hệ thống Tòa án nhân dân được tổ chức theo ba cấp: sơ thẩm, phúc thẩm và Tòa án nhân dân tối cao Tòa án cấp sơ thẩm và phúc thẩm được thành lập theo khu vực, không phụ thuộc vào địa giới hành chính Mỗi Tòa án khu vực chỉ có một bộ phận văn phòng, nhưng đội ngũ Thẩm phán được phân công thành các ban khác nhau, bao gồm cả ban chuyên trách xét xử tranh chấp thương mại.
Thứ tám, nâng cao trình độ, năng lực của Thẩm phán, Hội thẩm trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại
Đào tạo đội ngũ Thẩm phán cần chuyên nghiệp, trang bị hệ thống kiến thức pháp luật và kỹ năng xét xử Thẩm phán phải được coi là một nghề, với việc bổ nhiệm chức danh cho từng cấp xét xử Pháp luật cần xác định rõ quyền hạn độc lập và trách nhiệm cá nhân của Thẩm phán trong quá trình xét xử Đồng thời, cần thành lập đội ngũ Hội thẩm chuyên trách cho lĩnh vực xét xử TCKDTM, với yêu cầu là thương nhân có kiến thức pháp luật, uy tín và kinh nghiệm trong kinh doanh, không do Hội đồng nhân dân bầu ra và không hoạt động theo nhiệm kỳ, mà tham gia trong tổ chức hiệp hội của giới doanh nhân.
Mô hình tổ chức và nội dung pháp luật liên quan đến giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại (KDTM) tại Tòa án và Trọng tài có sự khác biệt ở các quốc gia, nhưng vẫn có những điểm chung cơ bản được công nhận Những điểm này bao gồm quy định về mô hình, cơ cấu tổ chức của Trọng tài và Tòa án quốc gia; nguyên tắc hoạt động của Tòa án và Trọng tài; quy định về thẩm quyền của Tòa án và Trọng tài; quy định về Thẩm phán, Hội thẩm; và quy định về tố tụng tại Tòa án.
Việt Nam đã có những bước tiến trong việc mở rộng thẩm quyền giải quyết của Tòa án và Trọng tài đối với các vụ việc kinh doanh thương mại, đồng thời đổi mới quy định tố tụng nhằm bảo đảm quyền tự định đoạt của đương sự và tăng cường tranh tụng tại phiên tòa Tuy nhiên, vẫn còn nhiều bất cập, như mô hình tổ chức Tòa án theo cấp hành chính, sự độc lập của Thẩm phán và Hội thẩm chưa được đảm bảo, và trình độ, năng lực của đội ngũ Thẩm phán, Hội thẩm trong việc xử lý các tranh chấp kinh doanh thương mại chưa đáp ứng kịp thời với yêu cầu của nền kinh tế, xã hội.
Việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án Việt Nam hiện nay là một nhu cầu cấp thiết và tất yếu.
