CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HỆ THỐNG CHỢ ĐẦU MỐI TIÊU THỤ NÔNG SẢN
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HỆ THỐNG CHỢ ĐẦU MỐI TIÊU THỤ NÔNG SẢN
2.1.1 Khái niệm về chợ, hệ thống chợ
Chợ được định nghĩa trong từ điển tiếng Việt là nơi công cộng cho việc mua bán, thường diễn ra vào những ngày hoặc buổi nhất định Cụ thể, chợ là địa điểm tập trung giữa người mua và người bán để trao đổi hàng hóa và thực phẩm hàng ngày theo từng phiên cụ thể.
Theo Nghị Định 11/VBHN-BCT ngày 23/01/2014 của Bộ Công thương, khái niệm về chợ được định nghĩa là loại chợ truyền thống, tổ chức tại địa điểm quy hoạch, phục vụ nhu cầu mua bán và tiêu dùng của cư dân Chợ này phải nằm trong quy hoạch do UBND tỉnh, thành phố hoặc quận, huyện phê duyệt, với mục tiêu chính là đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của cộng đồng dân cư.
Chợ là hình thức kinh doanh thương mại truyền thống, diễn ra tại địa điểm công cộng với sự tập trung đông đảo người mua và bán Nó được hình thành từ nhu cầu sản xuất, lưu thông và tiêu dùng trong xã hội, hoạt động theo chu kỳ thời gian nhất định.
Chợ là không gian tổ chức các hoạt động mua bán, bao gồm thời gian họp chợ, chủ thể tham gia giao dịch, và đối tượng hàng hóa được trao đổi Các hoạt động này diễn ra trong một môi trường được trang bị cơ sở vật chất kỹ thuật nhất định và phải tuân thủ các quy định quản lý của Nhà nước.
2.1.1.2 Khái niệm chợ đầu mối tiêu thụ nông sản
Chợ đầu mối, theo Mục 2, Điều 2 của Nghị định số 02/2003/NĐ-CP, được định nghĩa là nơi tập trung lượng hàng hóa lớn từ các nguồn sản xuất và kinh doanh, phục vụ cho việc phân phối đến các chợ và kênh lưu thông khác Điều này khẳng định chợ đầu mối có đầy đủ các thành phần cơ bản của một chợ, đồng thời nhấn mạnh quy mô và phạm vi hoạt động rộng lớn của nó Sự khác biệt giữa chợ đầu mối và chợ thông thường mở ra hướng phát triển rõ ràng hơn về các yêu cầu cần thiết để thực hiện lưu thông hàng hóa ở quy mô lớn.
Để thu hút sự tham gia của người sản xuất, người tiêu dùng và người buôn bán vào hoạt động mua, bán hàng hoá và dịch vụ quy mô lớn, chợ đầu mối cần có điều kiện phục vụ kinh doanh vượt trội so với chợ thông thường Những điều kiện này không chỉ bao gồm cơ sở vật chất - kỹ thuật, mà còn phải đảm bảo các hoạt động hỗ trợ như dịch vụ vận chuyển, giao nhận và bảo quản hàng hoá Năng lực cơ sở vật chất - kỹ thuật, cùng với khả năng cung cấp các dịch vụ hỗ trợ quy mô lớn, là những đặc trưng quan trọng của chợ đầu mối.
Chợ đầu mối là nơi có cơ sở vật chất và kỹ thuật đảm bảo khả năng cung cấp dịch vụ cho hoạt động kinh doanh hàng hóa quy mô lớn, có ảnh hưởng lớn đến sản xuất, tiêu dùng và các loại hình thương nghiệp khác Khái niệm này không chỉ nhấn mạnh đến vai trò của chợ đầu mối trong kinh doanh mà còn đề cập đến những điều kiện cần thiết để phục vụ hoạt động mua - bán hàng hóa hiệu quả.
Chợ đầu mối nông sản là loại chợ được trang bị cơ sở vật chất và kỹ thuật hiện đại, phục vụ cho các hoạt động kinh doanh hàng hóa nông sản quy mô lớn Chợ này không chỉ ảnh hưởng đến sản xuất và tiêu dùng mà còn tác động đến nhiều loại hình thương mại khác, góp phần quan trọng trong việc phát triển nền kinh tế nông nghiệp.
Chợ đầu mối nông sản chủ yếu tập trung vào việc kinh doanh hàng hóa nông sản, nhưng thực tế, hoạt động mua bán tại đây rất đa dạng và phong phú Do đó, việc giới hạn khái niệm chợ chỉ theo một loại hàng hóa nào đó là tương đối.
2.1.1.3 Khái niệm hệ thống chợ
Hệ thống chợ là một tập hợp các chợ liên kết với nhau trong một mạng lưới, được hình thành và phát triển theo quy hoạch một cách hữu cơ.
Hệ thống chợ bao gồm một mạng lưới các chợ liên kết chặt chẽ với nhau, tạo thành một mối quan hệ phụ thuộc và chi phối lẫn nhau trong không gian lãnh thổ Các chợ không chỉ tương tác với nhau mà còn kết nối với các loại hình thương mại khác như siêu thị và trung tâm thương mại, cũng như với lĩnh vực sản xuất và tiêu dùng, cùng các hạ tầng và hoạt động kinh tế xã hội khác Sự phát triển hoặc suy giảm của bất kỳ chợ nào trong hệ thống đều có tác động đến các chợ khác và toàn bộ hệ thống chợ.
Theo Điều 2 Nghị Định 11/VBHN-BCT ngày 23/01/2014 của Bộ Công thương quy định:
Phạm vi chợ là khu vực được quy hoạch dành riêng cho hoạt động chợ, bao gồm diện tích cho các điểm kinh doanh và khu vực dịch vụ như bãi đỗ xe, kho hàng, khu ăn uống, vui chơi giải trí và các dịch vụ khác, cùng với đường bao quanh chợ.
Chợ đầu mối đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút và tập trung lượng hàng hóa lớn từ các nguồn sản xuất và kinh doanh trong khu vực kinh tế hoặc ngành hàng Nơi đây không chỉ là điểm phân phối chính cho các chợ khác mà còn là kênh lưu thông thiết yếu cho hàng hóa.
Chợ kiên cố là loại chợ được xây dựng hoàn chỉnh với đầy đủ các yếu tố kiến trúc, đảm bảo độ bền sử dụng cao và thời gian sử dụng lên tới trên 10 năm.
Chợ bán kiên cố là loại chợ chưa được xây dựng hoàn chỉnh, bao gồm cả các hạng mục xây dựng kiên cố như tầng lầu, cửa hàng và sạp hàng, cùng với những hạng mục tạm bợ như lán, mái che và quầy bán hàng Độ bền sử dụng của các hạng mục này thường không cao, thường dưới 10 năm.
Theo Điều 3 Nghị Định 11/VBHN-BCT ngày 23/01/2014 của Bộ Công thương chợ được phân làm 3 hạng: a Chợ hạng 1
- Là chợ có trên 400 điểm kinh doanh, đƣợc đầu tƣ xây dựng kiên cố, hiện đại theo quy hoạch;
CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC CHỢ ĐẦU MỐI TIÊU THỤ NÔNG SẢN
2.2.1 Kinh nghiệm quản lý chợ đầu mối tiêu thụ nông sản ở một số nước trên thế giới
2.2.1.1 Kinh nghiệm quản lý hoạt động kinh doanh về chợ đầu mối ở Trung Quốc
Kể từ năm 1978, Trung Quốc đã trải qua những biến đổi lớn khi chuyển từ nền kinh tế kế hoạch sang nền kinh tế thị trường Sau 17 năm cải cách mở cửa, sức mạnh kinh tế của Trung Quốc đã được cải thiện rõ rệt, nâng cao vị thế trên trường quốc tế Đến cuối năm 2000, Trung Quốc hoàn thành các mục tiêu phát triển kinh tế với tỷ lệ tăng trưởng hàng năm vượt quá 8% Năm 2001, việc gia nhập WTO đã giúp củng cố tính ổn định trong tăng trưởng kinh tế, và từ đó đến nay, Trung Quốc liên tục duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế cao.
Tại Trung Quốc, sự phát triển kinh tế đã thúc đẩy sự tiến bộ mạnh mẽ của các loại hình thương mại dịch vụ, từ truyền thống đến hiện đại Chợ truyền thống, với lịch sử lâu đời và bản sắc văn hóa đặc trưng, vẫn giữ vai trò quan trọng trong hệ thống phân phối và đang dần chuyển đổi theo mô hình kinh doanh hiện đại dưới sự định hướng của Nhà nước Chính phủ Trung Quốc coi chợ là một phần thiết yếu của thị trường nội địa, nguồn thu ngân sách và là nơi bảo tồn văn hóa, do đó rất chú trọng đến quy hoạch và phát triển chợ Đầu tư cho việc xây dựng chợ được thực hiện cả về vốn lẫn các biện pháp hỗ trợ trong quá trình thành lập và hoạt động Xu hướng phát triển chợ ở Trung Quốc được phân chia rõ rệt theo không gian kinh tế, với sự khác biệt trong tồn tại và phát triển tùy thuộc vào từng khu vực cụ thể.
Vùng kinh tế nông thôn và các thành phố nhỏ đang phát triển mạnh mẽ các loại hình chợ truyền thống, hình thành hệ thống chợ nông thôn đa dạng Hệ thống này bao gồm chợ tiêu dùng hàng ngày, chợ đầu mối và chợ bán buôn nguyên liệu sản xuất Để nâng cao hiệu quả, các chủ thể lưu thông tại các chợ này đã được đa dạng hóa, với phương thức giao dịch chủ yếu là hàng ngày, bên cạnh đó còn phát triển thêm các phương thức giao dịch theo đơn hàng và hàng mẫu.
Tại các thành phố lớn trực thuộc Trung ƣơng và các thành phố trọng điểm, chợ đang phát triển theo mô hình hiện đại với hai hướng chính Trong nội thành, chợ chuyển mình thành mạng lưới siêu thị, đại siêu thị và cửa hàng tiện lợi Ngược lại, khu vực ngoại vi thành phố chứng kiến sự chuyển đổi sang các đại siêu thị, trung tâm buôn bán, tổng kho và chợ đầu mối hiện đại, bắt đầu từ vành đai 2 trở ra.
Cơ chế tài chính tại các chợ Trung Quốc rất linh hoạt, bao gồm cả phần thu phí và không thu phí Phí thu chủ yếu từ các hộ thương nhân kinh doanh, trong khi khách hàng hầu như không phải trả phí nào, ngoại trừ chi phí mua sắm Lợi nhuận từ nguồn thu này được phân bổ cho các khoản thuế, lợi tức cổ phần và quỹ dự phòng.
2.2.1.2 Kinh nghiệm quản lý hoạt động kinh doanh về chợ đầu mối ở Malaysia
Chính phủ Malaysia đã chú trọng phát triển thị trường nội địa trong thập kỷ 90 bằng cách thực hiện nhiều chính sách thu hút nhà đầu tư xây dựng đại siêu thị, dẫn đến việc có 12 đại siêu thị đi vào hoạt động trong thời gian ngắn Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng này đã gây ra tình trạng dư thừa công suất tại các đại siêu thị, trong khi các hộ kinh doanh nhỏ lại thiếu địa điểm Để khắc phục vấn đề này, Chính phủ Malaysia đã tạm ngừng cấp phép đầu tư cho các đại siêu thị và thay vào đó triển khai 6 dự án xây dựng chợ vào năm 2004 nhằm hỗ trợ các hộ kinh doanh nhỏ.
Nhìn chung, hệ thống chợ ở Malaysia cũng rất đa dạng Ví dụ tại thủ đô Kuala Lumpur, hệ thống chợ bao gồm 4 loại chợ chính:
Kuala Lumpur hiện có 24 chợ đóng hoạt động, là các khu chợ kinh doanh tổng hợp với hơn 7,6 ngàn chủ sạp Trung bình mỗi chợ có khoảng 300 sạp hàng, tạo ra một môi trường mua sắm đa dạng và phong phú cho người dân và du khách.
Kuala Lumpur hiện có 29 chợ mở với hơn 4.000 hộ kinh doanh nhỏ, mỗi chợ có khoảng 100 đến 150 hộ Các chợ này hoạt động chủ yếu vào buổi sáng và chuyên cung cấp lương thực thực phẩm Tuy nhiên, hiện nay, xu hướng chuyển đổi từ chợ mở sang chợ đóng đang ngày càng gia tăng.
Kuala Lumpur có 81 chợ đêm với gần 11.000 người buôn bán nhỏ, tạo thành một loại chợ kinh doanh tổng hợp rất phổ biến Những chợ này thường được tổ chức tại các khu vực dân cư và hoạt động chủ yếu vào buổi tối, thu hút đông đảo người dân và du khách.
Chợ bán buôn duy nhất tại Kuala Lumpur nằm ở vùng Selayang, với 448 người chủ sạp, chủ yếu kinh doanh các mặt hàng nông sản như cá, rau và trái cây Chợ này, hoạt động trong khoảng 6 năm gần đây, được xem là chợ đầu mối nông sản, cho thấy sự hình thành và phát triển của nó diễn ra sau các chợ thông thường.
Kuala Lumpur tổ chức các chợ lễ hội, nơi có hơn 34,600 người buôn bán nhỏ được cấp phép hoạt động Những chợ này chỉ diễn ra trước và trong các dịp lễ hội, với địa điểm không cố định và giấy phép hoạt động chỉ có hiệu lực trong thời gian lễ hội Các sản phẩm được kinh doanh tại đây rất đa dạng, bao gồm lương thực, thực phẩm và đồ trang trí.
2.2.1.3 Kinh nghiệm quản lý hoạt động kinh doanh về chợ đầu mối ở Thái Lan
Trước năm 1957, thương mại truyền thống, bao gồm chợ và cửa hàng tư nhân nhỏ lẻ, là hình thức chính trong nền kinh tế Thái Lan Tuy nhiên, sau năm 1957, các loại hình thương mại hiện đại như cửa hàng bách hóa và siêu thị bắt đầu xuất hiện, đánh dấu sự chuyển mình của ngành thương mại tại quốc gia này.
Từ năm 1999 đến nay, thương mại hiện đại đã phát triển nhanh chóng, ảnh hưởng mạnh mẽ đến thương mại truyền thống Theo Bộ Thương mại Thái Lan, trước khủng hoảng Châu Á năm 1997, thương mại truyền thống chiếm 70% tổng giá trị lưu chuyển hàng hóa, nhưng con số này đã giảm xuống còn 46% vào năm 2002.
Mặc dù thương mại hiện đại đang chiếm ưu thế, Chính phủ Thái Lan vẫn chú trọng phát triển các loại chợ truyền thống Hiện tại, hệ thống chợ tại Thái Lan bao gồm 4 loại chợ chính.
- Chợ công sở: Họp ở gần công sở, thường từ 11 giờ đến 14 giờ; đối tượng phục vụ là các công chức
- Chợ cuối tuần: Họp từ trưa thứ 7 đến chiều chủ nhật, thường tập hợp khá đông những người bán với đủ loại hàng hoá
- Chợ đêm: Họp vào các đêm trong tuần, bán đủ loại hàng hoá có nguồn gốc khác nhau do đủ các thành phần mang tới
Chợ đầu mối bán buôn hàng nông sản tại Thái Lan đã được phát triển mạnh mẽ từ năm 1991, khi Cục Nội thương thuộc Bộ Thương mại ban hành quy định nhằm thúc đẩy tổ chức chợ trung tâm hàng nông sản, với các sửa đổi vào các năm 1993, 1995 và 1998 Hệ thống chợ này không chỉ hỗ trợ tiêu thụ hàng nông, thuỷ sản cho nông dân mà còn đóng góp quan trọng vào hoạt động xuất khẩu của Thái Lan.
