Tổng quan tàı lıệu
Tình hình nghıên cứu phân loạı họ cá Tra
Cá thường có hai đôi râu (râu hàm trên và râu hàm dưới), với răng trên nằm trên xương khẩu cái và xương lá mía Vây bụng thường có 6 tia, và bóng hơi của cá thường có từ 2 ngăn trở lên.
Cá Tra Pangasius có đặc điểm nhận dạng với hai đôi râu nhỏ, có thể bị tiêu biến hoặc chỉ còn một đôi Răng trên xương khẩu cái và xương lá mía chỉ xuất hiện ở cá nhỏ và không thấy ở cá trưởng thành Vây bụng của chúng thường có từ 8 đến 9 tia, trong khi bóng hơi chỉ có một ngăn.
Giống cá Tra dầu Pangasianodon 5(2) Bụng có lườn và hoàn toàn sắc cạnh
Cá Sát bay Pteropangasius đặc trưng bởi việc không có răng trên xương khẩu cái, mà chỉ có răng trên xương lá mía Khoảng cách giữa lỗ mũi sau và lỗ mũi trước nằm ở giữa khoảng cách đến mắt, với vị trí lỗ mũi sau nằm ngay trên đường thẳng từ mũi đến viền trên của mắt.
Giống cá Tra chuột Helicophagus
2.2 TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU PHÂN LOẠI HỌ CÁ TRA
2.2.1 Tình hình nghiên cứu phân loại họ cá Tra trên thế giới
Theo nghiên cứu của Roberts và Vidthayanon (1991) về họ Pangasiidae tại vùng nhiệt đới Châu Á, có hai giống chính là Helicophagus với 2 loài và Pangasius với 19 loài Các tác giả đã gộp ba giống Petropangasius, Pangasinodon và Neopangasius vào giống Pangasius Nghiên cứu tiếp theo đã phát hiện 4 loài mới trong giống Pangasius và 1 loài mới trong giống Helicophagus Theo Vidthayanon (1993) và các tác giả khác, giống Pangasius được chia thành 4 phân giống, trong đó phân giống Pangasius (Pangasinodon) có đặc trưng là thiếu râu hàm dưới và không có răng ở cá trưởng thành, cùng với bóng hơi một ngăn, với hai loài tiêu biểu là Pangasius hypophthamus.
The article discusses various species of the Pangasius genus, highlighting three main classifications: (1) Pangasius (Pteropangasius) identified by Fowler in 1937, characterized by its four-chambered swim bladder and numerous constrictions at the rear, alongside species such as P pleurotamia described by Sauvage in 1878 and P microemus noted by Bleeker in 1847; (2) Pangasius (Neopangasius) classified by Popta in 1904, which features a wide single row of oral teeth and a high number of vertebrae, including species like P niewenhuisii identified by Robert & Vidthayanon in 1989.
Các loài cá như kiabatanganensis và Pangasius vẫn chưa được xác định rõ đặc điểm Nghiên cứu của Pouyaud et al (2000) xác nhận rằng chúng thuộc phân giống Pangasius, ngoại trừ P neopangasius Rainboth (1996) và William N Eschmeyer (1998) phân loại chúng thành hai giống riêng biệt là Pangasianodon và Pteropangasius Trong họ Pangasiidae, đặc điểm lườn bụng sắc được coi là quan trọng Loài Pteropangasius pleurotenia có lườn bụng hoàn toàn, dẫn đến việc thành lập giống Pteropangasius, trong khi Sinopangasius semicultralus chỉ có lườn bụng từ sau vây bụng đến hậu môn, tạo thành giống Sinopangasius Các giống này vẫn được nhiều nhà ngư loại học Trung Quốc công nhận, trong đó giống Pangasianodon được xác nhận là hợp lý theo tài liệu gốc.
Họ Pangasiidae hiện có 5 giống chính: Pangasius, Pteropangasius, Sinopangasius, Helicophagus và Pangasianodon Hầu hết các loài trong họ cá này sinh sống chủ yếu ở môi trường nước ngọt, trong khi một số ít có thể sống ở nước lợ ven biển Chúng phân bố rộng rãi tại các quốc gia như Ấn Độ, Miến Điện, Thái Lan, Lào, Campuchia, Nam Việt Nam và Trung Quốc (Vân Nam).
2.2.2 Tình hình nghiên cứu phân loại họ cá Tra tại Việt nam
Theo Mai Đình Yên (1992) trong cuốn sách “Định loại các loài cá nước ngọt Nam Bộ”, họ cá tra ở Việt Nam thuộc họ Schilbeidae, có đặc điểm thân dài, hơi dẹp ngang, đầu hình chóp và vây lưng nhỏ Vây lưng và vây ngực có gai cứng, vây mỡ nhỏ và vây đuôi chẻ hai Chúng có từ 1 đến 4 đôi râu và chủ yếu sống ở nước ngọt, nhiều loài có giá trị kinh tế cao Tác giả đã phân loại 5 giống cá trong họ này, bao gồm giồng cá Tra xiêm Platytropius với loài Platytropius siamensis, giồng cá Tra Panggasius với 9 loài như cá Vồ đém P Larnaudii, cá Tra yêu P sutchi, cá Hú P nasutus, cá Dứa P polyuranodon, cá Ba sa P pangasius, cá Bông lau P taeniurus, cá sát sọc P macronemus, cá sát xiêm P siamensis và cá Tra nuôi P micronemus, cùng với giồng cá Sát bay Pteropangasius có loài cá sát bay P cultratus.
Cá Tra chuột Helicophagus Bleeker bao gồm một loài là cá Tra chuột (cá dứa) H.wandersii, trong khi cá Tra dầu Pangasianodon Cheyvey có một loài là cá Tra dầu P gigas Năm 2005, tác giả Nguyễn Văn Hảo đã điều chỉnh phân loại trong họ cá này trong cuốn "Cá nước ngọt Việt Nam" tập 2, cho rằng họ cá Tra Pangasiidae ở Việt Nam có bốn giống với những đặc điểm như thân dài, bụng tròn hoặc có lườn bụng, miệng ở mút mõm hoặc dưới, và răng nhọn trên hai hàm Các loài trong họ này có thể có xương lá mía và xương khẩu cái mọc thành dãy ghép liền hoặc không, thậm chí có loài không có răng Chúng có 1-2 đôi râu nhỏ, không có râu mũi, có xương nắp mang và màng mang không liền với eo mang Mỗi bên đầu có hai lỗ mũi cách xa nhau, mắt tròn và có viền mắt tách rời Vây lưng ngắn với gai và viền sau gai có răng cưa nhỏ, trong khi vây mỡ ngắn và vây hậu môn rất dài với 20-30 tia Vây ngực có một gai cứng và vây bụng cũng có những đặc điểm riêng.
Cá Tra là một giống cá thuộc họ Pangasiidae, bao gồm 13 loài khác nhau như cá Vồ đém (P.larnaudii), cá Hú (P.conchophilus), cá Vồ cờ (P.sanitwongsei), cá Ba sa (P.bocourti), và nhiều loài khác như cá Tra diam (P.djambal) và cá Sát sọc (P.macronema) Đặc điểm nổi bật của cá Tra là gai mềm, vây đuôi phân thùy, và bóng hơi lớn với 1 đến 3 ngăn ở xoang bụng Ngoài ra, giống cá Tra dầu Pangasianodon gồm 2 loài, trong đó có cá Tra dầu.
P gigas và cá Tra nuôi P hypophathamus Giống cá Sát bay Pteropangasius với
1 loài là cá Sát bay P.pleurotaenia Giống cá Tra chuột Helicophagus với 2 loài là cá Tra chuột H.wandersii và cá Tra chuột lép tô H.leptorhynchuss
Nội dung và phương pháp nghiên cứu
Địa điểm và thời gian nghiên cứu
Từ tháng 7 đến tháng 10 năm 2016, chúng tôi đã tiến hành thu thập mẫu cá da trơn thuộc họ cá Tra Pangasiidae từ tự nhiên tại một số tỉnh thuộc lưu vực Đồng bằng sông Cửu Long Đợt thu mẫu đầu tiên diễn ra tại các tỉnh An Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ và Vĩnh Long, trong khi đợt thu thứ hai được thực hiện tại Sóc Trăng và Trà Vinh.
Tại Campuchia: Thu thập mẫu cá da trơn thuộc hộ thuộc họ cá Tra Pangasiidae tại các tỉnh Strung Treng, Kratie, tháng 7-10/2016
Vị trí các điểm thu mẫu được thể hiện trên các bản đồ sau:
Hình 3.1 Bản đồ các vị trí thu mẫu họ cá Tra tại Việt Nam
Hình 3.2 Bản đồ các vị trí thu mẫu cá Tra tại Campuchia
Vật liệu nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Các loài cá thuộc họ cá Tra Pangasiidae;
- Số lượng mẫu vật: Tiến hành thu mỗi loài từ 10 - 20 cá thể;
- Dụng cụ phân tích: Bộ giải phẫu cá (thước, cân, các loại panh, kéo );
- Dung dịch bảo quản mẫu vật: Cồn 90 độ hoặc formaline 10%.
Nội dung nghiên cứu
- Xác định thành phần loài trong họ cá Tra Pangasiidae thu tại Việt Nam và Campuchia
- Mô tả đặc điểm hình thái, địa điểm phân bố từng loài trong họ cá Tra Pangasiidae
- Xác định vùng phân bố của các loài cá trong họ cá Tra tại Việt Nam và Campuchia
- Tìm hiểu sự khác biệt về hình thái giữa cá đực và cá cái của một số loài trong họ cá Tra Pangasiidae thu ở Việt Nam và Camphuchia
Phương pháp nghiên cứu
Mẫu cá Tra và các loài trong họ cá Tra được thu mua trực tiếp từ ngư dân trên sông, chợ cá hoặc trang trại nuôi cá Sau khi được làm sạch, mẫu cá được đông lạnh hoặc ngâm trong cồn 90 độ hoặc formaline 10% Cuối cùng, mẫu cá được vận chuyển về phòng thí nghiệm để tiến hành phân tích.
3.4.2 Phương pháp phân loại hình thái
Phân loại sơ bộ là quá trình xác định họ, giống và loài của một sinh vật bằng cách quan sát các đặc điểm chung hoặc những đặc điểm dễ nhận diện.
Tiến hành đo đếm các chỉ tiêu hình thái bao gồm chiều dài toàn thân, chiều dài tiêu chuẩn, chiều dài đầu và khoảng cách trước vây lưng theo các tài liệu hướng dẫn.
“Hướng dẫn nghiên cứu cá” của Pravdin (1963)
Hình 3.3 Cách đo đếm các chỉ tiêu hình thái cá (Pravdin, 1963)
Bảng 3.1 Các chỉ tiêu đo đếm hình thái cá
TT Các chỉ tiêu đo đếm và ký hiệu Số mẫu
1 Chiều dài toàn thân (L mm)
2 Chiều dài đến tia giữa vây đuôi (Ls
3 Chiều dài tiêu chuẩn cá (L 0 )
4 Chiều cao thân lớn nhất (H)
5 Chiều cao thân nhỏ nhất (h)
6 Chiều dài cán đuôi (lcd)
7 Khoảng cách trước vây lưng (daD)
8 Khoảng cách sau vây lưng (dpD)
9 Khoảng cách gốc vây lưng 1 đến D2 (vây mỡ)
10 Khoảng cách giữa vây ngực và vây bụng P-V
11 Khoảng cách vây bụng đên vây hậu môn (V-A)
12 Chiều dài gốc vây lưng (lD)
13 Chiều cao vây lưng (hD)
14 Chiều dài gốc vây hậu môn (lA)
15 Chiều cao vây hậu môn (hA)
16 Chiều cao vây ngực (hP)
17 Chiều cao vây bụng (hV)
18 Chiều dài gốc vây mỡ
20 Chiều cao đầu qua chẩm (hT)
25 Phần đầu sau mắt (Op)
27 Chiều rộng của đầu (wd)
28 Chiều rộng của miệng (wm)
29 Chiều dài hàm dưới (hd)
30 Chiều dài râu cằm (rc)
31 Chiều dài râu góc hàm (rgh)
33 Số tia vây hậu môn (A)
37 Số lược mang ở cung mang I
38 Hình dạng răng vomerine, palatin
39 Độ rộng của vòm răng vomerine
40 Độ dài của vòm răng vomerine
41 Độ rộng của vòm răng palatine
42 Độ dài của vòm răng palatine
43 Đốt sống toàn thân (Thân + đuôi)
45 Khoảng các lỗ múi trước đến lỗ mũi sau (m1,2)
46 Khoảng cách lỗ mũi sau đến mắt (m2a)
Định loại xác định tên loài dựa các tài liệu chính:
Trần Đắc Định và cs (2013);
So Nam, Eric Baran and Leng Sy Vann (2011);
Một số công thức áp dụng trong quá trình phân loại
Sự sai khác để tách các nhóm, loài cá được xác định bằng hệ số Diff
Hệ số Diff Trong đó: M1 và M2 là giá trị trung bình các nhóm cá 1 và cá 2 m1 và m2 là sai số trung bình của nhóm cá 1 và nhóm cá 2
Nếu hệ số Diff ≥ 3 khẳng định nhóm cá có mức độ sai khác ở mức độ loài
Nếu có từ 5 chỉ tiêu trở lên có hệ số diff ≥3 thì có thể bước đầu khẳng định là hai loài khác nhau
Sự sai khác về phân loài được xác định bằng hệ số CD
Hệ số CD Trong đó: M1 và M2 là giá trị trung bình của nhóm cá 1 và nhóm cá 2
Độ lệch chuẩn của nhóm cá 1 và 2 lần lượt là 1 và 2 Hệ số CD 1,28 (Pravdin, 1973) cho thấy sự khác biệt giữa hai nhóm cá, và mức độ chắc chắn sẽ cao hơn với hệ số CD 1,5 (Mayer, 1963), khẳng định rằng hai nhóm cá này có sự sai khác ở mức độ phân loài.
3.4.3 Phương pháp xác định giới tính
Nghiên cứu này sẽ tập trung vào việc phân tích hình thái của cá đực và cá cái thông qua việc quan sát lỗ sinh dục, màu sắc các vây, kích thước chiều dài cá và độ dày thân.
- Dựa vào tuyến sinh dục: Giải phẫu, quan sát, kiểm tra tuyến sinh dục 3.4.4 Phương pháp xác định vùng phân bố
Thu mẫu tại 2 vùng sinh thái khác nhau tại Việt Nam và Campuchia
Vùng nội đồng: An Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Tiền Giang
Vùng cửa sông: Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng
Tại Campuchia: Tonle Sap, Stung Treng, Kratie, Pnom Penh 3.4.4 Xử lý số liệu
Các số liệu được xử lý trên phần mềm Excel
