CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
Cơ sở lý luận
Rối loạn tâm thần do rượu là một bệnh lý tâm thần liên quan chặt chẽ đến nghiện rượu, với các triệu chứng lâm sàng bao gồm rối loạn tâm thần thực tổn và các biểu hiện giống loạn tâm thần nội sinh nghiêm trọng Việc sử dụng rượu gây ra nhiều tác hại đến sức khỏe thể chất và tinh thần của người bệnh.
Loạn thần do rượu, theo Tổ chức Y tế Thế giới, chiếm 10% các trường hợp nghiện rượu mãn tính Thuật ngữ này chỉ tình trạng loạn thần phát sinh do tác động trực tiếp của rượu lên não, thường do nhiễm độc rượu kéo dài gây tổn thương nội tạng và rối loạn chuyển hóa Loạn thần có thể xảy ra không chỉ khi nồng độ rượu trong máu cao mà còn khi nồng độ rất thấp hoặc không có Theo tác giả Sumski (1963), có nhiều loại loạn thần do rượu, bao gồm sảng rượu, ảo giác, hoang tưởng, hội chứng Korsakoff và bệnh não do rượu.
Rượu có thể gây ra nhiều tác hại nghiêm trọng đối với sức khỏe thể chất và tinh thần Theo thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới, khoảng 10% trường hợp nghiện rượu mãn tính liên quan đến các rối loạn tâm thần do rượu.
Thường là những ảo giác thật, có thể có nhiều ảo giác trên một người bệnh, có thể có ảo thanh, ảo thị, ảo giác xúc giác, ảo khứu…[1]
Hội chứng ảo giác thính giác là biểu hiện lâm sàng nổi bật của ảo giác do rượu, với các ảo giác không rõ ràng đối với người bệnh Nội dung thường gặp của ảo thính giác bao gồm những lời nói đe dọa, chửi rủa và xỉ nhục Mặc dù ý thức của người bệnh không bị rối loạn, nhưng cần đặc biệt chú ý đến ảo thanh ra lệnh, vì chúng có thể dẫn đến những hành động nguy hiểm như phá phách, đốt nhà hoặc thậm chí giết người theo mệnh lệnh của ảo thanh.
Ảo thị thường xuất hiện sau ảo thanh, với nội dung thường liên quan đến những ảo giác và hoang tưởng Khi có sảng, người bệnh có thể thấy những côn trùng hoặc động vật nhỏ, trong khi khi kèm theo ý thức u ám, họ lại trải nghiệm những cảnh giống như mộng nhưng thiếu tính hoàn chỉnh và trật tự.
Ảo giác xúc giác là hiện tượng ít phổ biến hơn so với ảo thanh và ảo thị, thường xảy ra đồng thời với ảo thị Người bệnh có thể cảm nhận như có côn trùng bò trên da hoặc chuột gặm nhấm tay chân, gây ra cảm giác khó chịu Đôi khi, họ cũng có thể cảm thấy sự hiện diện của những vật lạ trong miệng và họng.
- Ảo khứu và ảo vị chỉ gặp ở 9% người bệnh loạn thần do rượu với ảo giác chiếm ưu thế [1]
Hoang tưởng ghen tuông và hoang tưởng bị truy hại là những triệu chứng chính của hoang tưởng do rượu, thường liên quan đến những sự vật thực tế như mối quan hệ với vợ, hàng xóm, đồng nghiệp, bạn bè và đồng chí Người bệnh thường trải qua cảm xúc lo âu và hoảng sợ, khiến cho nội dung hoang tưởng chi phối hành vi và tính cách của họ, dẫn đến những hành vi tấn công đối với người khác.
Bệnh nhân loạn thần do rượu có thể gặp một số loại hoang tưởng khác như hoang tưởng liên hệ, hoang tưởng tự cao và hoang tưởng nghi bệnh, tuy nhiên, tỷ lệ xuất hiện của những hoang tưởng này thường thấp.
Hoang tưởng và ảo giác thường xuất hiện đồng thời trong tình trạng loạn thần do rượu Theo thống kê của Soayle (1990), chỉ có 13% bệnh nhân mắc loạn thần do rượu trải qua ảo giác đơn thuần.
Tiến triển của hoang tưởng do rượu được phân chia làm 3 loại:
- Hoang tưởng cấp tính do rượu kéo dài 3-4 tuần
- Hoang tưởng bán cấp tính do rượu kéo dài 2-3 tháng
- Hoang tưởng mãn tính do rượu kéo dài hơn 3 tháng đến hàng năm [1]
Theo bảng phân loại của tổ chức Y tế thế giới lần thứ 10 (ICD 10 ) năm
1992, sảng rượu được phân loại như sau:
- F10.03: Sảng do ngộ độc rượu cấp
- F10.1: Trạng thái cai với mê sảng, trong đó có:
+ Trạng thái cai với mê sảng không có co giật
+ Trạng thái cai với mê sảng có co giật
Các giai đoạn của sảng rượu:
Sảng rượu có thể xuất hiện đột ngột trong vòng một đến vài ngày sau khi ngừng uống rượu, với dấu hiệu ban đầu là người bệnh có xu hướng uống rượu liên tục dù mỗi lần không nhiều Họ luôn trong trạng thái say xỉn, kèm theo rối loạn giấc ngủ, mất ngủ và ác mộng Ngoài ra, người bệnh còn cảm thấy mệt mỏi, run rẩy, ra nhiều mồ hôi, tim đập nhanh, và có cảm giác nóng bừng hoặc lạnh run, cùng với nỗi sợ hãi và lo lắng.
Sảng rượu thường khởi phát vào buổi chiều và trở nên nghiêm trọng hơn vào ban đêm, dẫn đến những hồi ức và ảo tưởng thị giác Người bệnh có thể không nhận thức được vị trí của mình, không rõ là buổi chiều hay buổi sáng Biểu hiện khuôn mặt của họ thường kém linh hoạt, khả năng tập trung giảm sút, và trạng thái cảm xúc không ổn định với những biểu hiện trái ngược.
Khoảng 10-15% số người bệnh ở giai đoạn khởi phát của sảng rượu có các cơn co giật kiểu động kinh Trên nền hội chứng cai rượu mức độ nặng, người bệnh xuất hiện các cơn co giật kiểu động kinh một cách đột ngột Đây là dấu hiệu báo trước sảng rượu sẽ sớm xuất hiện.[6]
Các triệu chứng của giai đoạn này rất đa dạng và phong phú, biến đổi liên tục nhưng sảng rượu luôn có 3 triệu chứng sau:[6]
+ Mất ngủ hoàn toàn: người bệnh không ngủ được lúc nào trong vài ngày liên tục
Rối loạn ý thức là tình trạng nghiêm trọng khi người bệnh không chỉ mất định hướng không gian và thời gian mà còn không nhận thức được bản thân Tình trạng này có thể dẫn đến sự u ám trong ý thức và cuối cùng chuyển sang hôn mê.
+ Rối loạn nhận thức: người bệnh không có khả năng nhận thức các điều mới, có hoang tưởng ghen tuông bị hại, ảo giác rầm rộ
Sảng rượu thường đi kèm với nhiều rối loạn thần kinh, đặc biệt là tình trạng run rẩy ở các đầu chi Người bệnh thường gặp phải những cơn run với biên độ nhỏ và tần số nhanh Nguyên nhân chính của tình trạng run này là do mất nước trong cơ thể người bệnh, dẫn đến việc sảng rượu còn được gọi là sảng run.
Giai đoạn lui bệnh của sảng rượu thường diễn ra trong khoảng 3-4 ngày, với các triệu chứng thay đổi liên tục Sau giai đoạn này, bệnh nhân thường rơi vào giấc ngủ sâu và kéo dài Khi tỉnh dậy, họ chỉ nhớ lại một cách đứt đoạn, có thể nhớ rõ các ảo thị và ảo thanh nhưng lại quên hầu hết những gì xảy ra xung quanh.
* Tiêu chuẩn chẩn đoán sảng rượu [7]
- Rối loạn ý thức: (có nghĩa là giảm rõ ràng trong nhận thức về môi trường) cùng với giảm khả năng tập chung, sự chú ý luôn xê dịch
Cơ sở thực tiễn
2.2.1.Quy trình chăm sóc người bệnh có rối loạn tâm thần do rượu QT.04.ĐD: ( Ban hành kèm theo Quyết định số 304/QĐ-BV ngày 26/9/2016 v/v Ban hành một số quy trình chuẩn tại Bệnh viện) 2.2.1.1 Nhận định:
- Người bệnh có tỉnh táo, lú lẫn hay hôn mê?
- Tiếp xúc như thế nào?
- Người bệnh có cơn co giật không? Tính chất và thời gian cơn co giật?
- Có rối loạn giấc ngủ hay không? Có lo lắng sợ hãi không?
- Tư thế, dáng đi của người bệnh như thế nào? có run chân tay không?
- Có chấn thương trên cơ thể hay không? mô tả rõ tình trạng vết thương hiện tại (nếu có)
- Tình trạng da, niêm mạc: màu sắc da, niêm mạc Người bệnh có vã mồ hôi nhiều hay không?
- Thể trạng người bệnh dựa vào chỉ số BMI
- Có phù hay xuất huyết dưới da hay không?
- Có ảo giác không? Ảo giác như thế nào?
- Có hoang tưởng không? Hoang tưởng như thế nào?
- Người bệnh có kích động vận động, kích động ngôn ngữ không?
- Người bệnh có rối loạn năng lực định hướng không?
* Các cơ quan bộ phận:
- Tuần hoàn: nhịp tim đều rõ hay không? có biểu hiện bệnh lý hay không?
- Hô hấp: quan sát lồng ngực, nhịp thở, kiểu thở của người bệnh Sử dụng kỹ năng để nhận định những dấu hiệu bất thường của người bệnh
Khi đánh giá tình trạng tiêu hóa, cần xem xét các yếu tố như độ mềm của bụng, có hiện tượng chướng bụng hay không, tình trạng gan có to hay không, và có cảm giác đầy bụng khó tiêu Ngoài ra, cần chú ý đến các triệu chứng như buồn nôn, nôn mửa, chán ăn, cũng như chế độ ăn uống hiện tại Việc có đau bụng, ợ hơi, ợ nóng cũng là những dấu hiệu quan trọng Cuối cùng, cần hỏi xem người bệnh có cảm thấy thèm uống rượu hay không.
- Các cơ quan khác có biểu hiện bệnh lý gì hay không?
1- Người bệnh có hoang tưởng bị hại, ghen tuông, truy sát
2- Người bệnh có ảo giác luôn có cảm giác như kiến bò trong người, rắn rết bò trên tường, nhìn thấy ma quỷ
3- Người bệnh có rối loạn ý thức, rối loạn năng lực định hướng, đi lại loạng choạng
5- Người bệnh lên cơn co giật do cai rượu
6- Người bệnh kích động đập phá, đánh chửi người xung quanh
7- Người bệnh ngủ ít, bồn chồn, khó chịu
8- Người bệnh có vết thương trên cơ thể do bị ngã
9- Người bệnh có run chân tay, vã mồ hôi do rối loạn thần kinh thực vật 10- Nguy cơ người bệnh trốn viện do thèm rượu
11- Người bệnh ho nhiều, ho khan hay ho có đờm, sốt do bội nhiễm
12- Nguy có thiếu hụt dinh dưỡng do người bệnh đầy bụng, khó tiêu, chán ăn
13- Người bệnh và người nhà không biết tác hại của rượu đến sức khỏe Trên mỗi người bệnh và ở từng giai đoạn khác nhau có chẩn đoán điều dưỡng khác nhau
2.2.1.3 Lập kế hoạch và thực hiện kế hoạch chăm sóc:
Giảm nhẹ các hoang tường cho người bệnh:
- Động viên và quản lý người bệnh tại giường hoặc buồng riêng
- Theo dõi phát hiện các hoang tưởng, đi buồng kiểm tra theo dõi người bệnh
30 phút/ lần, 60 phút/lần theo chỉ định của Bác sỹ Báo cáo Bác sỹ các bất thường
- Theo dõi tác dụng phụ của thuốc
Giảm nhẹ các ảo giác cho người bệnh:
- Động viên và quản lý người bệnh, hướng dẫn người nhà luôn theo sát người bệnh
Theo dõi và phát hiện các ảo giác là rất quan trọng Người bệnh cần được kiểm tra định kỳ mỗi 30 phút hoặc 60 phút theo chỉ định của bác sĩ Mọi bất thường cần được báo cáo ngay cho bác sĩ để có biện pháp xử lý kịp thời.
- Theo dõi tác dụng phụ của thuốc
Giúp người bệnh giữ thăng bằng, đi lại an toàn:
- Hướng dẫn người nhà luôn bám sát người bệnh, khi có bất thường báo nhân viên y tế
- Đi buồng kiểm tra, theo dõi người bệnh
Tăng cường trí nhớ cho người bệnh:
- Hướng dẫn người nhà gợi nhớ lại người thân, những việc đã diễn ra
Quản lý và giảm nhẹ cơn co giật:
- Quản lý người bệnh tại buồng, giường hạn chế đi lại
- Theo dõi cơn co giật
- Chăm sóc người bệnh trong và sau cơn co giật
- Thực hiện y lệnh thuốc Đảm bảo an toàn cho người bệnh và những người xung quanh:
- Động viên người bệnh, giải thích người nhà và quản lý người bệnh tại buồng, giường
- Theo dõi sát tình trạng người bệnh
- Thực hiện y lệnh thuốc Đảm bảo giấc ngủ:
- Tạo không gian yên tĩnh, động viên người bệnh ngủ đúng giờ, không dùng các chất kích thích
- Theo dõi, đánh giá giấc ngủ của người bệnh
- Thay băng, vệ sinh vết thương nếu là vết thương hở
- Thực hiện y lệnh thuốc kháng sinh khi có bội nhiễm
- Theo dõi tình trạng vết thương Đảm bảo an toàn, vệ sinh thân thể cho người bệnh:
- Hướng dẫn người nhà luôn theo sát người bệnh, giúp người bệnh đi lại khi có thể đi lại được
- Hướng dẫn người nhà lau mồ hôi, thay quần áo, vệ sinh cá nhân cho người bệnh Đề phòng người bệnh trốn viện:
- Động viên, giải thích người bệnh yên tâm điều trị
- Theo dõi sát người bệnh phát hiện ý tưởng trốn viện để có biện pháp quản lý người bệnh
Giảm sốt, giảm ho cho người bệnh:
- Nới rộng quần áo, cho nằm buồng thoáng mát
- Đo và kiểm tra nhiệt độ
- Theo dõi cơn ho, tính chất ho
- Thuốc hạ nhiệt, giảm ho theo y lệnh Đảm bảo dinh dưỡng:
- Động viên người bệnh ăn uống đảm bảo đủ dinh dưỡng
- Hướng dẫn người nhà cho người bệnh ăn thức ăn dễ tiêu, giàu dinh dưỡng
- Cho người bệnh ăn qua sonde (nếu cần)
- Thuốc bổ trợ nâng cao thể trạng
Tư vấn, giáo dục sức khỏe:
- Tuyên truyền cho người bệnh và người nhà tác hại của rượu với sức khỏe
- Động viên người bệnh hạn chế, ngừng uống hoặc cai rượu
- Động viên người nhà quản lý hạn chế tối đa cơ hội để người bệnh tiếp xúc và sử dụng rượu
- Đánh giá sự đáp ứng của người bệnh với từng triệu chứng và can thiệp điều dưỡng, ghi hồ sơ bệnh án
2.2.2 Tác hại của rượu đối với cơ thể:
* Có nhiều nguy cơ mà do uống rượu quá nhiều có thể gây hại cho cơ thể: [8]
- Thứ nhất: rượu gây ngộ độc trực tiếp cho một số cơ quan quan trọng như não và gan
- Thứ hai: uống rượu thường phối hợp với chế độ ăn nghèo dinh dưỡng dẫn đến thiếu protein và vitamin nhóm B
- Thứ ba: người uống rượu nhiều có nguy cơ cao bị các tai nạn, đặc biệt là vết thương vùng đầu
- Thứ tư: người uống rượu nhiều thường có vệ sinh cơ thể bẩn, từ đó dẫn đến các bệnh nhiễm trùng
* Các tổn thương thực tổn xảy ra ở vài cơ quan trong cơ thể:[8]
- Tổn thương ở hệ tiêu hóa: là phổ biến nhất, đặc biệt là ở gan, loét dạ dày - tá tràng, viêm thực quản, viêm tụy cấp và mạn
Uống rượu có thể gây ra nhiều tổn thương cho cơ thể, bao gồm thiếu máu, viêm cơ, cơn hạ đường huyết, xuất huyết mạn tính, viêm cơ tim, thiếu vitamin và nguy cơ mắc lao.
2.2.3 Vai trò của điều dưỡng trong chăm sóc người bệnh có rối loạn tâm thần do rượu: Điều dưỡng là người chăm sóc người bệnh trong suốt thời gian điều trị nội trú với mục đích phục hồi sức khỏe cho người bệnh, giúp người bệnh sớm ổn định trở về với cuộc sống thường ngày Với tính chất đặc thù của người bệnh tâm thần nói chung và của người bệnh có các rối loạn tâm thần do rượu nói riêng đòi hỏi người điều dưỡng khi chăm sóc người bệnh phải vận dụng các kiến thức, kỹ năng lâm sàng với nghiệp vụ chuyên môn chuyên sâu để lượng giá được tình trạng người bệnh về các tổn thương do rượu gây ra Công tác chăm sóc, theo dõi và nuôi dưỡng người bệnh có rối loạn tâm thần do rượu là công việc hết sức nặng nhọc, vất vả, đòi hỏi có sự kết hợp và hỗ trợ lẫn nhau giữa các NVYT, giữa điều dưỡng với gia đình người bệnh Việc theo dõi sát, phát hiện kịp thời các biểu hiện rối loạn tâm thần, các diễn biến bất thường, các bệnh kèm theo của người bệnh để có kế hoạch chăm sóc phù hợp nhằm đảm bảo an toàn cho tính mạng người bệnh [5]
Khi tiếp nhận người nghiện rượu tại cơ sở y tế, điều dưỡng cần đánh giá tình trạng sức khỏe của bệnh nhân, bao gồm kiểm tra chấn thương đầu và các cơ quan khác trên cơ thể Cần xác định mức đường huyết có giảm hay không và phát hiện các vấn đề sức khỏe khác Bên cạnh đó, việc nhận biết các kiểu thở không hiệu quả và nguy cơ hành vi bạo lực do ngộ độc rượu cũng rất quan trọng.
LIÊN HỆ THỰC TIỄN CHĂM SÓC NGƯỜI BỆNH CÓ RỐI LOẠN TÂM THẦN DO RƯỢU
Thực trạng công tác chăm sóc người bệnh rối loạn tâm thần do rượu tại Bệnh viện Tâm thần Yên Bái năm 2018
3.1.1 Về phía nhân viên y tế:
Bệnh viện có 02 khoa lâm sàng, chuyên điều trị cho nam giới mắc rối loạn tâm thần do rượu tại khoa Điều trị Nam.
Số giường bệnh theo kế hoạch là 32 giường, thực kê là 37 giường
Cơ cấu tổ chức của khoa: 09 cán bộ
+ 01 Cử nhân điều dưỡng + 05 Điều dưỡng trung học + (02 được đào tạo ĐD chuyên khoa tâm thần 3 tháng)
- Y sỹ làm công tác điều dưỡng: 01
Bảng 1.1 Số liệu người bệnh rối loạn tâm thần do rượu 6 tháng đầu năm 2018
STT Nội dung Tổng số
1 Số người bệnh điều trị nội trú 619
2 Số người bệnh rối loạn tâm thần do rượu 75/619 12,11
Số người bệnh mắc bệnh kèm theo 44/75 58,7
Bệnh về khớp và cơ 13/75 17,33
Trong 6 tháng đầu năm 2018, tỷ lệ người bệnh vào viện điều trị do rối loạn tâm thần do rượu chiếm 12,11% Đáng chú ý, 58,7% người bệnh có bệnh kèm theo, trong đó bệnh về tiêu hóa chiếm 21,33%, bao gồm rối loạn tiêu hóa và viêm gan Ngoài ra, 17,33% người bệnh gặp vấn đề về đau xương khớp với các triệu chứng nóng, đỏ, đau các khớp; 10,66% người bệnh mắc viêm phổi; và 9,33% người bệnh bị bệnh tim mạch, chủ yếu là cao huyết áp.
Khảo sát được thực hiện với 06 điều dưỡng tại khoa Điều trị Nam, nơi họ chăm sóc 75 bệnh nhân mắc các rối loạn tâm thần do rượu.
Bảng 1.2 Nhận định điều dưỡng
STT Nội dung Có Tỷ lệ %
1 Đi buồng nhận định, đánh giá tình trạng người bệnh 75 100
2 Tương đối đầy đủ, phù hợp với tình trạng người bệnh 64 85,3
3 Phát hiện các bệnh kèm theo kịp thời 35/44 79,5
4 Thể trạng, tình trạng dinh dưỡng 72 97,3
5 Tình trạng tự chăm sóc bản thân, vệ sinh cá nhân 72 97,3
6 Sự hiểu biết của người bệnh và người nhà về tác hại của rượu 68 90,7
7 Ghi chép hồ sơ bệnh án mô tả triệu chứng sơ sài 25 33,3
Theo khảo sát, 100% điều dưỡng thực hiện việc đánh giá tình trạng người bệnh Tuy nhiên, chỉ có 85,3% trường hợp được đánh giá đầy đủ, còn lại 14,7% điều dưỡng bỏ sót các dấu hiệu bất thường, dẫn đến 20,5% trường hợp chỉ phát hiện khi bệnh nhân có diễn biến xấu Khi tiếp nhận bệnh nhân, 97,3% điều dưỡng đo chỉ số sinh tồn, cân nặng và chiều cao để đánh giá tình trạng chung, nhưng có 2 bệnh nhân trong tình trạng kích động mạnh chỉ được đo dấu hiệu sinh tồn mà không có thông số chiều cao và cân nặng Việc đánh giá tình trạng tự chăm sóc và vệ sinh cá nhân cũng được thực hiện ngay từ khi bệnh nhân nhập khoa với tỷ lệ 97,3% Tuy nhiên, hồ sơ bệnh án do điều dưỡng ghi chép còn sơ sài và thiếu đầy đủ, chủ yếu dựa vào nhận xét của bác sĩ với tỷ lệ 33,3%.
Bảng 1.3 Chẩn đoán điều dưỡng
STT Nội dung Có Tỷ lệ %
1 Người bệnh có hoang tưởng bị hại, ghen tuông, truy sát 65 86,7
2 Người bệnh có ảo giác luôn có cảm giác như kiến bò trong người; rắn rết bò trên tường; nhìn thấy ma quỷ 25 33,3
3 Người bệnh có rối loạn ý thức, rối loạn năng lực định hướng, đi lại loạng choạng 14 18,7
5 Người bệnh lên cơn co giật do cai rượu 8 10,7
6 Người bệnh kích động đập phá, đánh chửi người xung quanh 24 32
7 Người bệnh ngủ ít, bồn chồn, khó chịu 68 90,7
8 Người bệnh có vết thương trên cơ thể do bị ngã 3 4
9 Người bệnh có run chân tay, vã mồ hôi do rối loạn 52 69,3
STT Nội dung Có Tỷ lệ % thần kinh thực vật
10 Nguy cơ người bệnh trốn viện do thèm rượu 12 16
11 Người bệnh có bệnh kèm theo 44 58,7
12 Nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng do người bệnh đầy bụng, khó tiêu, chán ăn 72 96
13 Người bệnh và người nhà thiếu hiểu biết tác hại của rượu đến sức khỏe 15 20
Kết quả nghiên cứu cho thấy Chẩn đoán của Điều dưỡng:
Người bệnh thường gặp tình trạng mất ngủ, cảm thấy bồn chồn và khó chịu, với cảm giác bứt rứt, không thể đứng ngồi yên Họ cũng có thể thấy nhiều hình ảnh như sâu bọ và rắn rết xuất hiện xung quanh, với tỷ lệ lên đến 90,7%.
Người bệnh nhập viện với triệu chứng ghen tuông, thường nghi ngờ vợ ngoại tình hoặc cảm thấy bị đe dọa tính mạng, chiếm tỷ lệ 86,7% Những hoang tưởng này ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi và tính cách của họ, dẫn đến tình trạng kích động, gây rối và đánh chửi người xung quanh với tỷ lệ 32%.
Người bệnh có rối loạn thần kinh thực vật biểu hiện run chân tay khiến người bệnh đi lại loạng choạng, vã mồ hôi như tắm chiểm 69,3%
Người bệnh mệt mỏi, đầy bụng khó tiêu, chán ăn, không muốn ăn dẫn đến nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng là 96%
Có 20% người bệnh và người nhà thiếu kiến thức về tác hại của rượu ảnh hưởng đến sức khỏe
Người bệnh có vết thương trên cơ thể do bị ngã tại nhà cần được chăm sóc với tỷ lệ 4%
Người bệnh có nguy cơ trốn viện do thèm rượu, luôn tìm cách trốn ra ngoài tìm rượu uống 16%
Người bệnh không xác định được không gian, thời gian, nơi người bệnh đang ở 18,7%
Bảng 1.4 Chăm sóc của Điều dưỡng
STT Nội dung Đúng quy trình
1 Quản lý người bệnh tại buồng, giường 75 100
2 Chăm sóc người bệnh hoang tưởng 61/65 93,8
3 Chăm sóc người bệnh ảo giác 22/25 88
4 Chăm sóc người bệnh có rối loạn ý thức, rối loạn năng lực định hướng 13/14 92,8
6 Người bệnh lên cơn co giật do cai rượu 8/8 100
7 Người bệnh kích động đập phá, đánh chửi người xung quanh 22/24 91,7
8 Người bệnh ngủ ít, bồn chồn, khó chịu 55/68 80,9
9 Người bệnh có vết thương trên cơ thể do bị ngã 3/3 100
10 Người bệnh có run chân tay, vã mồ hôi do rối loạn thần kinh thực vật 47/52 90,4
11 Nguy cơ người bệnh trốn viện do thèm rượu 9/12 75
12 Người bệnh có bệnh kèm theo 42/44 95,4
13 Nguy có thiếu hụt dinh dưỡng do người bệnh đầy bụng, khó tiêu, chán ăn 65/72 90,3
14 Người bệnh và người nhà thiếu hiểu biết tác hại của rượu đến sức khỏe 15/15 100
15 Hướng dẫn người bệnh cách dùng thuốc và theo dõi tác dụng phụ 69/75 92
Kết quả khảo sát cho thấy chăm sóc của Điều dưỡng:
Tất cả bệnh nhân đều được quản lý chặt chẽ tại buồng bệnh, với đội ngũ điều dưỡng thực hiện quy trình chăm sóc một cách hiệu quả, đảm bảo an toàn cho bệnh nhân trong suốt thời gian điều trị tại viện.
Tất cả bệnh nhân mắc rối loạn trí nhớ đều nhận được sự chăm sóc và hỗ trợ từ đội ngũ điều dưỡng, đồng thời được hướng dẫn để gia đình phối hợp trong việc gợi nhớ lại những kỷ niệm và người thân, từ đó giúp người bệnh dần phục hồi trí nhớ.
100% người bệnh có cơn co giật do sảng rượu được điều dưỡng chăm sóc tận tình, đúng quy trình, đảm bảo an toàn
100% người bệnh có vết thương được chăm sóc thay băng, rửa vết thương đảm bảo vết thương khô, liền tốt
Tất cả bệnh nhân và gia đình đã được trang bị kiến thức đầy đủ về tác hại của rượu đối với sức khỏe, giúp họ nhận thức rõ ràng về những nguy cơ mà rượu gây ra Nhờ đó, bệnh nhân đã cam kết từ bỏ việc tiêu thụ rượu để bảo vệ sức khỏe của bản thân.
Người bệnh có hoang tưởng được chăm sóc đúng quy trình đạt 93,8%, trong khi ảo giác là 88% Trong giai đoạn rối loạn tâm thần do rượu, bệnh nhân có thể bị kích động, gây nguy hiểm cho bản thân và người khác Do đó, nhân viên y tế cần áp dụng các biện pháp quản lý và cố định bệnh nhân để đảm bảo an toàn Việc theo dõi và phát hiện các hoang tưởng, ảo giác là rất quan trọng, yêu cầu kiểm tra bệnh nhân mỗi 30 đến 60 phút.
Người bệnh mắc rối loạn năng lực định hướng và rối loạn ý thức cần sự phối hợp chặt chẽ giữa điều dưỡng và người nhà để đảm bảo an toàn, đạt tỷ lệ 92,8% Trong một trường hợp, có 1/14 bệnh nhân đã tự ý rời phòng để đi mua đồ ăn, nhưng không nhớ đường trở về, khiến người nhà và điều dưỡng phải tìm kiếm.
Khi bệnh nhân có biểu hiện kích động như đạp phá hoặc đánh chửi người xung quanh, điều dưỡng cần phối hợp với người nhà để cố định bệnh nhân bằng dây chuyên dụng tại giường Đồng thời, việc thực hiện y lệnh thuốc sẽ giúp đảm bảo an toàn cho bệnh nhân đạt tỷ lệ 91,7%.
Người bệnh bị run chân tay và ra nhiều mồ hôi cần được điều dưỡng hỗ trợ vệ sinh cá nhân và giúp đỡ trong việc di chuyển an toàn Để đảm bảo sức khỏe, cần bổ sung nước và điện giải cho người bệnh thông qua truyền dịch, với tỷ lệ chăm sóc đạt 90,4%.
Khi người bệnh có bệnh kèm theo, điều dưỡng cần theo dõi sát sao để đảm bảo an toàn cho tính mạng của họ, với tỷ lệ 95,4% người bệnh được chăm sóc cẩn thận Trong số 44 người bệnh, chỉ có 2 trường hợp gia đình xin chuyển tuyến điều trị khi phát hiện bệnh kèm theo.
Bệnh nhân rối loạn tâm thần do rượu thường gặp tình trạng men gan tăng cao, dẫn đến mệt mỏi, đầy bụng và chán ăn, gây thiếu hụt dinh dưỡng Do đó, điều dưỡng cần hướng dẫn chế độ ăn uống phù hợp để gia đình chuẩn bị cho bệnh nhân Trong trường hợp bệnh nhân chống đối việc ăn uống, điều dưỡng sẽ thực hiện cho bệnh nhân ăn qua Sonde, đồng thời trực tiếp giám sát để tránh tai biến Việc cung cấp đủ dinh dưỡng là rất quan trọng để bệnh nhân sớm hồi phục và tăng cân, với tỷ lệ tăng cân đạt 90,3% Tuy nhiên, có 7/72 bệnh nhân không nhận được chế độ dinh dưỡng đảm bảo do sự thiếu hợp tác từ gia đình, ảnh hưởng đến kết quả điều trị.
Các ưu điểm, nhược điểm
- Luôn gần gũi, thân thiện, nhiệt tình, chu đáo, tận tình trong chăm sóc, phục vụ người bệnh
Điều dưỡng thực hiện đánh giá toàn diện tình trạng sức khỏe của người bệnh, từ đó xây dựng kế hoạch chăm sóc phù hợp nhằm giúp người bệnh nhanh chóng ổn định.
Điều dưỡng thực hiện chăm sóc và phục vụ bệnh nhân theo đúng quy trình và quy định của Bệnh viện, giúp bệnh nhân giảm dần và hết các triệu chứng loạn thần, từ đó phục hồi sức khỏe và tăng cân.
- 100% người bệnh được chăm sóc điều trị ổn định ra viện, không để xảy ra trường hợp người bệnh tử vong nào do hậu quả của rượu
- Người bệnh được uống và tiêm thuốc tại giường, đảm bảo thuốc được vào cơ thể người bệnh, đảm bảo an toàn sau khi dùng thuốc
Công tác truyền thông và giáo dục sức khỏe đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của bệnh nhân và người nhà về tác hại của rượu Qua đó, bệnh nhân nhận thức rõ ràng hơn về những nguy cơ liên quan đến việc tiêu thụ rượu, từ đó họ có động lực để thay đổi hành vi và quyết tâm từ bỏ rượu.
- Người bệnh và người nhà tin tưởng, hài lòng với tinh thần, thái độ và chất lượng phục vụ, chăm sóc của nhân viên y tế trong bệnh viện
Điều dưỡng luôn theo dõi chặt chẽ và phát hiện kịp thời các dấu hiệu bất thường, đảm bảo không xảy ra sai sót nào ảnh hưởng đến an toàn tính mạng của bệnh nhân.
- Người bệnh trong quá trình điều trị được quản lý chặt chẽ không tiếp xúc và uống rượu
Khi người bệnh đã ổn định và ra viện, việc động viên họ quyết tâm từ bỏ rượu là rất quan trọng Hướng dẫn người nhà cách quản lý thuốc và chăm sóc cũng như thể hiện sự quan tâm sẽ giúp người bệnh kiên định hơn trong quyết định bỏ rượu.
Trong một số trường hợp, khi thu thập thông tin từ bệnh nhân, điều dưỡng có thể không mô tả chính xác các dấu hiệu bất thường của người bệnh hoặc mô tả không phù hợp với tình trạng thực tế của họ.
Một số bệnh nhân có biểu hiện bệnh lý nhưng điều dưỡng chưa kịp thời khai thác thông tin, dẫn đến việc bác sĩ phát hiện diễn biến bệnh trước khi điều dưỡng thực hiện các biện pháp chăm sóc cần thiết.
Việc ghi chép hồ sơ điều dưỡng cần được thực hiện một cách chi tiết, tránh sơ sài, vì điều này có thể dẫn đến việc không mô tả đầy đủ các dấu hiệu bất thường của bệnh nhân Sự chính xác trong hồ sơ điều dưỡng là rất quan trọng, vì thông tin chủ yếu phụ thuộc vào nhận xét của bác sĩ.
Người bệnh chưa có cơ hội tham gia các hoạt động vui chơi giải trí và phục hồi chức năng, điều này ảnh hưởng đến quá trình tái hòa nhập cộng đồng của họ Hiện tại, bệnh viện chỉ trang bị phòng xem tivi và một góc truyền thông với tranh ảnh, tờ rơi, và tạp chí, điều này không đủ để đáp ứng nhu cầu giải trí và phục hồi của người bệnh.
Bệnh viện cung cấp dịch vụ chăm sóc và điều trị với hệ thống quản lý mở, cho phép bệnh nhân tự do di chuyển trong khuôn viên Tuy nhiên, hiện tại chưa có khoa hoặc khu vực riêng biệt dành cho bệnh nhân cai rượu, điều này gây khó khăn trong việc quản lý, theo dõi và chăm sóc họ một cách hiệu quả.
3.3 Nguyên nhân của các việc đã làm được và chưa làm được
3.3.1 Nguyên nhân của việc đã làm được
- Điều dưỡng thực hiện tốt "12 Điều Y Đức" của Bộ Y tế
- Thực hiện tốt 12 nhiệm vụ trong Thông tư 07/2011/TT-BYT ngày 26/01/2011 của Bộ Y Tế
- Thực hiện đúng “Quy Tắc ứng xử của cán bộ ,viên chức trong các đơn vị sự nghiệp y tế ” trong thực hiện nhiệm vụ
- Thực hiện tốt các quy định của cơ quan, đơn vị, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao
- Báo cáo kịp những diễn biến bất thường, sự cố xảy ra để kịp thời xử lý nhằm đảm bảo an toàn cho người bệnh
3.3.2 Nguyên nhân của những việc chưa làm được:
- Chưa được đào tạo về chuyên ngành chăm sóc người bệnh tâm thần
- Thiếu nhân lực, do đó điều dưỡng chưa có nhiều thời gian để giao tiếp với người bệnh
- Cơ sở vật chất phục vụ người bệnh và nhân viên y tế còn hạn chế
- Chưa có khu quản lý, điều trị riêng cho người bệnh cai rượu
- Chưa có khoa phục hồi chức năng, khu vui chơi giải trí cho người bệnh.
ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP CẢI THIỆN CHẤT LƯỢNG CHĂM SÓC NGƯỜI BỆNH RỐI LOẠN TÂM THẦN DO RƯỢU TẠI BỆNH VIỆN TÂM THẦN YÊN BÁI 28 1 Đối với Điều dưỡng
Đối với gia đình người bệnh
Gia đình người bệnh cần nhận thức rằng việc chăm sóc người bệnh cai rượu không chỉ dựa vào thuốc mà còn phụ thuộc vào sự quan tâm và động viên từ họ Sự hỗ trợ tinh thần từ gia đình rất quan trọng, giúp người bệnh có đủ nghị lực và quyết tâm từ bỏ rượu.
Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người bệnh, tạo ra môi trường gần gũi và động viên Họ chia sẻ những mặc cảm của người bệnh, khuyến khích họ tham gia vào các hoạt động lao động tập thể, học việc và học nghề, từ đó giúp người bệnh cảm thấy tự tin và hòa nhập hơn với cộng đồng.
- Khi người bệnh trở về cộng đồng thì vai trò của gia đình tạo công ăn việc làm ổn định cho người bệnh
- Bố trí thời gian cho người bệnh tham gia các buổi truyền thông bổ xung kiến thức về tác hại của nghiện rượu và cách phòng tránh
- Đưa người bệnh khám lại theo lịch của bác sĩ
- Quản lý thuốc chặt chẽ và cho người bệnh uống thuốc đều hàng ngày theo đơn và hướng dẫn của thầy thuốc.
Đối với Bệnh viện Tâm Thần Yên Bái
- Có khoa riêng biệt để quản lý, chăm sóc, điều trị người bệnh cai rượu
- Xây dựng kế hoạch và thực hiện chăm sóc người bệnh toàn diện trên toàn bệnh viện
- Bệnh viện nâng cấp cơ sở vật chất, thành lập Khoa phục hồi chức năng, khu vui chơi giải trí cho người bệnh
- Công tác giáo dục sức khỏe cho người bệnh điều trị nội trú được thực hiện thường xuyên trong thời gian người bệnh nằm viện
Để nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của việc uống rượu, cần tăng cường công tác truyền thông thông qua các kênh thông tin đại chúng, loa đài, tờ rơi và áp phích tại các địa phương Việc này giúp người dân hiểu rõ về bệnh nghiện rượu và khuyến khích họ đưa người bệnh đến các cơ sở y tế để khám và điều trị kịp thời.
Bệnh viện cần tạo điều kiện thuận lợi cho điều dưỡng tham gia các khóa học nâng cao chuyên môn trong lĩnh vực Điều dưỡng tâm thần Đồng thời, tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu về chăm sóc bệnh nhân tâm thần nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ và kiến thức cho nhân viên y tế.
Để nâng cao chất lượng chăm sóc cho bệnh nhân rối loạn tâm thần do rượu và giảm thiểu hậu quả cũng như biến chứng có thể gây nguy hiểm đến tính mạng, cần có những biện pháp hiệu quả Nghiên cứu về công tác chăm sóc bệnh nhân tại Bệnh viện Tâm thần Yên Bái năm 2018 đã chỉ ra những vấn đề cần được khắc phục Việc cải thiện chăm sóc không chỉ giúp giảm gánh nặng cho gia đình mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế xã hội.
4.1 Thực trạng công tác chăm sóc người bệnh rối loạn tâm thần do rượu tại Bệnh viện Tâm thần Yên Bái năm 2018
Điều dưỡng là những người luôn gần gũi, thân thiện và nhiệt tình trong công việc chăm sóc bệnh nhân Sự chu đáo và tận tâm của họ giúp bệnh nhân và người nhà cảm thấy tin tưởng và hài lòng với chất lượng phục vụ trong bệnh viện Thái độ tích cực và chuyên nghiệp của nhân viên y tế góp phần tạo ra môi trường chăm sóc sức khỏe tốt nhất cho mọi người.
Kế hoạch chăm sóc đúng đắn là yếu tố quan trọng giúp người bệnh nhanh chóng hồi phục và trở lại cuộc sống gia đình Việc chăm sóc và phục vụ người bệnh cần tuân thủ quy trình và quy định mà Bệnh viện đã ban hành.
Bệnh nhân được phép uống và tiêm thuốc ngay tại giường, với sự giám sát chặt chẽ từ đội ngũ điều dưỡng, nhằm đảm bảo an toàn tối đa sau khi sử dụng thuốc.
Công tác truyền thông và giáo dục sức khỏe đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của bệnh nhân và gia đình về tác hại của rượu Nhờ đó, bệnh nhân có thể nhận thức rõ hơn về những nguy cơ sức khỏe liên quan đến rượu, từ đó thúc đẩy quyết tâm thay đổi hành vi và bỏ rượu.
Điều dưỡng luôn theo dõi chặt chẽ và phát hiện kịp thời các dấu hiệu bất thường, đảm bảo không xảy ra sai sót nào ảnh hưởng đến an toàn tính mạng của bệnh nhân.
- Chưa mô tả được các dấu hiệu bất thường của người bệnh hoặc mô tả chưa phù hợp với tình trạng người bệnh
- Còn một vài trường hợp điều dưỡng chưa khai thác, phát hiện kịp thời dấu hiệu bệnh kèm theo
Ghi chép hồ sơ điều dưỡng cần được thực hiện một cách chi tiết và đầy đủ, tránh việc chỉ dựa vào nhận xét của bác sĩ Việc mô tả các dấu hiệu bất thường của người bệnh là rất quan trọng để đảm bảo quá trình chăm sóc và điều trị diễn ra hiệu quả.
- Chưa có khoa phục hồi chức năng, chưa có khu vui chơi giải trí
- Bệnh viện chăm sóc, điều trị với hệ thống quản lý mở, chưa có khoa hoặc khu quản lý, điều trị riêng cho những người bệnh cai rượu
4.2 Để khắc phục một số tồn tại nêu trên tôi xin đưa ra những giải pháp để cải thiện chăm sóc người bệnh rối loạn tâm thần do rượu tại Bệnh viện tâm thần Yên Bái như sau:
* Khi người bệnh nằm điều trị tại bệnh viện cần:
Theo dõi chặt chẽ và phát hiện kịp thời các dấu hiệu bất thường là rất quan trọng để xây dựng kế hoạch chăm sóc toàn diện cho từng bệnh nhân cai rượu, phù hợp với từng giai đoạn của bệnh.
- Ghi chép cụ thể, đầy đủ, rõ ràng, chính xác dấu hiệu bệnh vào hồ sơ điều dưỡng
- Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục sức khỏe
- Gần gũi, tìm hiểu tâm tư của người bệnh, động viên người bệnh yên tâm điều trị
- Hướng dẫn người bệnh tập luyện phục hồi chức năng, cách tự chăm sóc bản thân
- Sử dụng các liệu pháp tâm lý – xã hội để tác động đến tâm lý người bệnh
- Tuyên truyền về quyền lợi, nghĩa vụ trách nhiệm của người bệnh như yêu cầu được giúp đỡ khi cần, tham gia vào các hoạt động của cộng đồng
* Khi người bệnh ra viện:
- Động viên người bệnh sau khi ra viện về gia đình tự giác bỏ rượu
- Động viên gia đình luôn quan tâm giúp người bệnh bỏ rượu
- Hướng dẫn gia đình người bệnh cách dùng thuốc cho người bệnh tại nhà và cách quản lý thuốc
4.2 Đối với Bệnh viện Tâm Thần Yên Bái:
- Có khoa riêng biệt để quản lý, chăm sóc, điều trị người bệnh cai rượu
- Xây dựng kế hoạch và thực hiện chăm sóc người bệnh toàn diện trên toàn bệnh viện
- Bệnh viện nâng cấp cơ sở vật chất, thành lập Khoa phục hồi chức năng, khu vui chơi giải trí cho người bệnh
- Công tác giáo dục sức khỏe cho người bệnh điều trị nội trú được thực hiện thường xuyên trong thời gian người bệnh nằm viện
Tăng cường công tác truyền thông qua các phương tiện đại chúng như loa đài, tờ rơi và áp phích tại địa phương là cần thiết để người dân nhận thức rõ tác hại của việc uống rượu quá mức Việc nâng cao ý thức về bệnh nghiện rượu sẽ giúp cộng đồng sớm đưa người bệnh đến cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.
Bệnh viện cần bố trí và tạo điều kiện cho điều dưỡng tham gia các khóa học nâng cao chuyên môn trong lĩnh vực Điều dưỡng tâm thần Đồng thời, tổ chức các lớp tập huấn về chăm sóc bệnh nhân tâm thần để nâng cao chất lượng dịch vụ y tế.
TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng Việt
1 Trương Tuấn Anh (2017), Bài giảng Rối loạn tâm thần thực tổn, Bộ môn Tâm - Thần kinh, Trường Đại học Điều dưỡng Nam Định
2 Nguyễn Hoàng Điệp (2013), "Các tác hại của rượu", Bệnh viện Tâm thần Trung ương I
3 Cao Tiến Đức (2017), Các rối loạn tâm thần cấp cứu và điều trị,
Nhà xuất bản Y học, Hà Nội
4 Nguyễn Thị Thanh Hà (2008 ) , Nghiên cứu thực trạng nghiện rượu và các rối loạn tâm thần thường gặp do rượu ở xã Khánh Hà Huyện ThườngTín Tỉnh Hà Tây
5 Đỗ Thị Hoa (2010), "Vai trò của Điều dưỡng trong chăm sóc sức khỏe tâm thần", Theo T/c NursingeJournal
6 Nguyễn Mạnh Hùng (2009 ), Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và biến đổi một số chỉ số cận lâm sàng ở người bệnh sảng rượu , Luận án Tiến Sĩ y học, Học Viện Quân Y, Hà Nội
7 Ngô tích Linh (2005), Rối loạn tâm thần do rượu,Tâm thần học, Nhà xuất bản Y học, Chi nhánh TPHCM
8 Trần viết Nghị (2000), Loạn thần do rượu với hoang tưởng và ảo giác chiếm ưu thế, Tập bài giảng giành cho sau đại học, Đại học Y, Hà Nội
9 Nguyễn Thị Ngọc Sương (2015), "Chăm sóc người nghiện rượu",
Báo sức khỏe đời sống
10 Nguyễn Viết Thiêm (2000), Lạm dụng rượu rối loạn tâm thần và hành vi do sử dụng các chất tác động tâm thần, Tập bài giảng giành cho sau đại học, Đại học Y, Hà Nội
11 Howard H goldman (2000), Review of general psychiatry, pp 263-