Trong quá trình lĩnh hội tri thức học sinh luôn chờ đợi những hình thứctìm hiểu mới đối với từng bài, đó là tính tích cực, tính động não của t duy vàtính tự lập của chúng đợc thực hiện,
Trang 1Trêng THCS Hång Thñy - s¸ng kiÕn kinh nghiÖm
* Tæ : Hãa-Sinh-Kû-Anh
* N¨m häc: 2010-2011
Trang 3Trờng THCS Hồng Thủy - sáng kiến kinh nghiệm
mà nó phải trải qua một quá trình lâu dài đó là vốn hiểu biết đã đợc tích luỹ
sự tìm tòi sáng tạo của ngời giáo viên trong quá trình giảng dạy
Bậc THCS thuộc bậc trung học đóng vai trò cầu nối giữa THPT và bậctiểu học, phải đảm bảo tính lu thông với hệ thống giáo dục nghề nghiệp, tuynhiên cũng có vị trí độc lập tơng đối Ưu điểm lớn của lứa tuổi này là sự sẵnsàng của nó đối với mọi hoạt động học tập làm cho nó trở thành ngời lớn trongcon mắt của mình Học sinh THCS bị cuốn hút vào các hình thức hoạt độngnhận thức của mình trong những giới hạn của nhà trờng Nhng sự nghèo nàncủa lứa tuổi này là ở chỗ: Các em cha biết cách thực hiện sự sẵn sàng đó,cha nắm đợc các phơng thức thực hiện các hình thức học tập mới Dạy cácphơng thức đó mà không làm giảm sút hứng thú học tập của các em là nhiệm
vụ quan trọng và khó khăn của giáo viên
Trong quá trình lĩnh hội tri thức học sinh luôn chờ đợi những hình thứctìm hiểu mới đối với từng bài, đó là tính tích cực, tính động não của t duy vàtính tự lập của chúng đợc thực hiện, các khả năng trí tuệ đợc khêu gợi, yêucầu tự suy nghĩ và tự khái quát các khái niệm đợc đề cao Thái độ tự nghiêncứu đã trở thành một đặc trng cho học sinh
Trang 4ở mỗi bài sinh lại có những đặc trng riêng của nó và có thể có nhiềucách học khác nhau Trong quá trình dạy môn sinh học ngời giáo viên phải kếthợp một cách linh hoạt, hợp lý nhiều phơng pháp và hình thức tổ chức "Họcmột bài sinh nh thế nào" Nh vậy mới làm cho các em nghĩ nhiều hơn thảoluận nhiều hơn góp phàn tạo cơ sở quan trọng cho việc đổi mới thực sựphơng pháp dạy học mà Nhà nớc ta đã và đang thực hiện Quá trình này tuântheo định hớng tích cực hoá hoạt động của học sinh trên cơ sở tự giác, tự do,
tự khám phá dới sự tổ chức, hớng dẫn của giáo viên Từ đó xây dựng phơngpháp tự học theo hớng tích cực
Môn sinh học là một trong những vấn đề trọng tâm của ph-ơng pháp dạyhọc, bởi lẽ môn sinh học là môn học cả ngời học lẫn ng-ời dạy thờng xuyên phảilàm, đặc biệt đối với học sinh THCS thì việc học môn sinh học là hình thứcdựa trên mẫu vật để tìm ra kiến thức của mình
Là một giáo viên dạy sinh học vào ngành cha lâu tôi luôn không ngừngphấn đấu học hỏi sáng tạo trong quá trình dạy môn sinh học và cùng với sựgiúp đỡ của các đồng nghiệp cũng đã đạt đợc một số kết quả nhất địnhtrong năm học vừa qua và học kỳ I của học kỳ này
Tôi mong muốn mình có thể góp phần vào việc giáo dục học sinh, giúpcác em có đợc phơng pháp học tốt nhất, kích thích lòng say mê học hỏi của
các em Từ những lý do đó mà tôi viết đề tài "Giúp học sinh học tốt môn
sinh học lớp 7.
II Thực trạng của vấn đề nghiên cứu
là phải đảm bảo mối quan hệ chặt chẽ hữu cơ giữa 3 thành tố: Mục đích nội dung và phơng pháp
-Trong quá trình dạy học có biến đổi thờng xuyên vốn kinh nghiệm củahọc sinh biến đổi cả về số lợng của hệ thống tri thức,
Trang 5Trờng THCS Hồng Thủy - sáng kiến kinh nghiệm
*********************************************************************
***********************************
biến đổi các năng lực ngời cùng với sự biến đổi đó thì năng lực
trí tuệ của học sinh cũng đợc phát triển
Với mục tiêu mới thì cần phải có nội dung mới và phơng pháp dạy học mớithích hợp, phơng pháp dạy học mới có thể tạo điều kiện để lựa chọn nội dung
đến tối u và thực hiện mục đích ở tầm cao hơn
Trọng điểm của phơng pháp đổi mới là chuyển mạnh từ việc năngtruyền thụ kiến thức song việc chú trọng bồi dỡng năng lực cho học sinh đặcbiệt là năng lực sáng tạo, năng lực thực hành
Vì vậy việc đối mới chơng trình và sách giáo khoa lần này tập trungchủ yếu đổi mới phơng pháp dạy học
Phơng pháp học mới là giáo viên hỗ trợ, hớng dẫn tạo điều kiện cho họcsinh thực hiện thành công các hoạt động học tập làm trọng tài trong các cuộcthảo luận ở lớp để đi đến kết luận hợp lý nhất, làm cho tiết học có chất lợngcao hơn
Trong những năm gần đây các sách báo khoa học giáo dục và trong thực
tế dạy học đợc diễn đạt bằng các thuật ngữ nh: "Dạy học nêu vấn đề"; "Dạyhọc coi học sinh là trung tâm" ; " Phơng pháp dạy học tích cực" Tuy nhiêntrên thực tế mục đích cần đạt đợc là kết quả của sự vận dụng tổng hợpnhững khía cạnh bản chất tích cực trong các xu hớng lý luận nói trên Vàkhông có một phơng pháp giáo dục nào là vạn năng có thể áp dụng cho mọihoàn cảnh, mọi đối tợng học sinh Chúng ta thờng phải sử dụng tổng hợpnhiều phơng pháp đặc biệt là đối với môn sinh học: Con đờng hình thànhkiến thức chủ yếu là con đờng thực nghiệm, xuất phát từ kinh nghiệm sốngcủa học sinh học từ những quan sát trực tiếp, giảm nhẹ những suy luận lýthuyết phức tạp
* Các nhiệm vụ và giới hạn đề tài.
1 Nhiệm vụ:
Trang 6Để góp phần vào việc dạy và học tốt môn sinh học ở đề tài này tôi nghiên cứu các nhiệm vụ sau:
- Đa ra cơ sở lý luận của quá trình dạy môn sinh học
Nghiên cứu về:
* Những luận điểm bảo vệ
Trong thời đại hiện nay để tăng cờng thu nhập theo đầu ngời, tiến bộtrong giáo dục sức khoẻ, bảo vệ môi trờng Trên thực tế giáo dục là yếu tố rấtquan trọng để nâng cao năng suất lao động Đồng thời giáo dục cũng là yếu
tố rất quan trọng là nhân tố tích cực trong việc cải tạo, xây dựng củng cố vàphát triển quan hệ sản xuất mới
Lịch sử đã chứng minh vai trò to lớn của giáo dục trên mọi mặt đời sống
và xã hội, còn trong sự hình thành và phát triển nhân cách của học sinh
Nếu nh tính tích cực đợc thể hiện ở các cấp độ bắt chớc, tái hiện, tìmtòi, sáng tạo thì học sinh THCS cần phải vơn tới hai cấp: Tìm tòi và sáng tạo
Có nh thế các em mới trở thành những con ngời trong xã hội, mới là những chủnhân của đất nớc Đặc biệt lứa tuổi THCS các em cần phải rèn luyện phấn
đấu cả tài lẫn đức
Trang 7Trờng THCS Hồng Thủy - sáng kiến kinh nghiệm
*********************************************************************
***********************************
Chơng trình sinh học THCS có nhiệm vụ cung cấp cho HS một hệthống kiến thức cơ bản, bớc đầu hình thành ở HS những kỹ năng cơ bản phổthông và thói quen làm việc khoa học
Đối với môn sinh học có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ, qua lại với cácmôn khác Nhiều kiến thức và kỹ năng đạt đợc qua môn sinh học là cơ sở đốivới việc học tập các môn khác
Phơng pháp giảng dạy sinh học một cách đúng đắn, phù hợp với mục tiêugiáo dục có những khả năng to lớn góp phần hình thành và rèn luyện ở họcsinh cách thức t duy và làm việc khoa học, cũng nh góp phần giáo dục họcsinh có ý thức thái độ trách nhiệm đối với cuộc sống, gia đình xã hội và môitrờng
* Những đóng góp mới cũng nh ý nghĩa lý luận và thực tiễn đề tài.
Từ năm học 2003 - 2004 đến nay chơng trình đổi mới sách giáo khoa lớp
7 qua quá trình điều tra, tìm hiểu, thu thập thông tin tôi nhận thấy học sinhcòn mắc nhiều thiết sót trong khi học và ngay cả giáo viên dù luôn luôn khôngngừng phấn đấu để có những giờ dạy tốt nhất thì còn mắc phải một sốthiếu sót trong khi dạy ở mức độ của đề tài này tôi chỉ xin nêu lên nhữngthiếu sót của học sinh và giáo viên trờng THCS
đều, phơng pháp học mới là chia nhóm tự tìm hiểu, tự nghiên cứu (có sự tổchức hớng dẫn của giáo viên) học sinh tự làm thí nghiệm, hoặc quan sát thínghiệm, nhận xét sự vật hiện tợng để rút ra kết luận là điều hết sức khókhăn đối với học sinh tuy đã đợc làm quen với cách học này từ lớp 6
Nhiều học sinh học kém, những học sinh học kém lời học không nắmvững kiến thức cơ bản đã đành, còn nhiều học sinh chịu khó học bài thuộcbài nhng vẫn không trả lời đợc các câu hỏi Những học sinh đó thờng mắc cácthiếu sót sau:
Trang 8Cha đọc kỹ các câu hỏi đã vội trả lời bởi vậy không biết nắm bắt đầu
từ đâu, khi gặp khó khăn không biết làm thế nào để tìm ra lời giải
Không chịu khảo sát kỹ từng chi tiết và kết hợp những chi tiết của bàitheo nhiều cách không sử dụng hết các dữ kiện của bài
Không vận dụng hoặc sử dụng cha thành thạo các phơng pháp suy luậnhoặc áp dụng các phơng pháp một cách máy móc thiếu linh hoạt
Không chịu kiểm tra lại câu trả lời hoặc vận dụng nhầm kiến thức,không mở rộng các câu trả lời do đó bị hạn chế trong việc rèn luyện năng lựcsinh học
không ít khó khăn cần phải khắc phục: Phần lớn các tiết dạy trong chơngtrình đều phải có mẫu vật Trong khi đó cơ sở vật chất của nhà trờng cònnhiều khó khăn không đáp ứng đợc yêu cầu thực tế của bộ môn, ngay cả khi
đã đợc nhà trờng cung cấp thiết bị, đồ dùng dạy học thì lại không có phòng
bộ môn, phòng thí nghiệm để làm thực hành
Đối với việc dạy học trên lớp cũng còn nhiều khó khăn, phòng học thiếudẫn đến học sinh trong mỗi lớp học đông gây bất lợi cho việc phân nhómhọc sinh thảo luận
Việc tổ chức dạy học cũng cần phải đổi nhiều có giáo viên cha tâmhuyết với nghề, hết lòng yêu thơng trẻ em, luôn không ngừng phấn đấu, ttựcải tạo mình, tự thu hẹp quyền uy của mình "quyền độc thoại, giảng giải,minh hoạ, làm mẫu, kiểm tra, đánh giá, kỷ năng thực hành, tính toán, suy luận,còn học sinh thì thụ động ngồi nghe, ngồi nhìn, cố mà ghi nhớ và nhắc lại",dành cho HS vị trí chủ động trong học tập
Bên cạnh đó còn một số giáo viên còn bảo thủ không từ bỏ đợc thói quentrên, không thích đợc đòi hỏi mới học sinh thì đã quen
Trang 9Trờng THCS Hồng Thủy
-*********************************************************************
***********************************
học thụ động, dựa vào giảng giải tỉ mỉ, kỹ lỡng của giáo viên, ít tự
lực tìm tòi nghiên cứu Do đó
hơn,
Dù còn gặp nhiều khó khăn, xong thầy và trò trờng THCS chúng tôi vẫn
ra sức tự rèn luyện mình, quyết tâm thực hiện tất cả các chỉ tiêu nhiệm vụcủa từng năm học, xây dựng các chỉ tiêu nhiệm vụ của từng năm học, xâydựng các chỉ tiêu, biện pháp phù hợp với đặc thù tình hình của nhà trờng, củamôn học để đạt đợc kết quả mà cấp trên và xã hội công nhận đợc Đặc biệt
là đối với môn sinh học theo chơng trình SGK đã đổi mới, chúng tôi sẽ nhanhchóng thực hiện tình trạng khó khăn trên ngay từ những lớp học đầu tiên củacấp học chứ không chỉ áp dụng cho những học sinh ở các lớp trên
B GiảI quyết vấn đề.
I Các giảI pháp thực hiện:
Mức độ nội dung chơng trình sinh học lớp 7 theo chơng trình SGK đổimới là khảo sát định tính các hiện tợng và quá trình sinh học của tự nhiên, đờisống và hiểu biết cuả học sinh Các kết luận hầu hết có thể do học sinh tựlực rút ra trên cơ sở quan sát trực tiếp sự vật, hiện tợng kết hợp với những suyluận đơn giản
Khối lợng nội dung của mỗi tiết học cần đáp ứng đợc những yêu cầu sau:
(trong tự nhiên, đời sống)
vấn đề cần tìm hiểu
vấn đề, tiến hành thực hành, thảo luận kết quả và rút ra những kết luận cầnthiết
Trang 10+ Tạo điều kiện để học sinh nắm đợc nội dung chính của bài học trên lớp.
II Các biện pháp thực hiện:
Với những yêu cầu đặt ra nh vậy trong quá trình dạy học học sinh tôi đã tiến hành thực hiện theo các biện pháp sau:
* Biện pháp 1 : Thờng xuyên Sử dụng phơng pháp quan sát nghiên cứu tìm tòi và chia nhóm.
Phơng pháp này học sinh tự lực quan sát, mô tả, phân tích đối tợng Tự thu thập thông tin tự sử lý thông tin, bằng các câu hỏi
Rút ra đặc điểm chung và riêng, đặc điểm bản chất của đối t-ợng, hiện tợng
Giáo viên: Cho học sinh tự quan sát hình 18.1; 18.2 SGK rồi
kết hợp với mẫu vật tự thu thập thông tin
Giáo viên: Cho các nhóm thảo luận câu hỉ SGK sau đó đại diện trả lời
Học sinh: Tự rút ra kết luận
- Vỏ trai đợc chia thành 3 lớp: + Lớp sừng
+ Lớp đá vôi +Lớp xà cừ
trởng
? Căn cứ vào vòng đó xác định đợc điều gì ?
Trang 11Trờng THCS Hồng Thủy - sáng kiến kinh nghiệm
*********************************************************************
***********************************
Học sinh: Xác định tuổi của trai
? Muốn mở vỏ trai quan sát ta phải làm gì ?
Học sinh: Đại diện nhóm trả lời: Cắt dây chằng phía lng cắt 2 cơ khép trào vỏ
? Mài mặt ngoài của trai ngửi có mùi khét vì sao ?
Học sinh: Mài mặt ngoài -> Có mùi khét vì lớp sừng bằng chất hu cơ bị
Trang 12Học sinh: Cùng hớng
3.Dinh d ỡng và sinh sản:
Học sinh: Làm việc độc SGK tự thu thập thông tin
- Trai phân tính, trừng phát triển qua giai đoạn ấu trùng Giáo viên: Cho học sinh đọc phần kết luận chung để nắm
? Cá chép sống ở đâu ? thức ăn của chúng là gì ?
Học sinh: Sống ao hồ, sông suối, ăn động vật và thực vật
? Tại sao nói cá chép là động vật biến nhiệt
Học sinh: Nhiệt đọ cơ thể phụ thuộc vào môi trờng
? Vì sao số lợng trứng trong mỗi lứa đẻ của cá chép lại lên tới hàng vạn ?
Số lợng nhiều nh vậy có ý nghĩa gì ?
Trang 13Trờng THCS Hồng Thủy - sáng kiến kinh nghiệm
*********************************************************************
***********************************
Học sinh: Khả năng trứng gặp tinh trùng ít, nhiều trứng không đợc thụtinh Số lợng nhiều để duy trì nòi giống ? Qua đầu rút ra kết luận gì về đờisống của cá chép
a Cấu tạo ngoài:
Học sinh: Bằng đối chiếu giữa mẫu vật và hình vẽ -> ghi nhớ
các bộ phận cấu tạo ngoài
Giáo viên: Cho các nhóm thảo luận các câu hỏi sau: (Đại diện
Học sinh: Phần đầu: Miệng, sâu, mũi, mắt, mang
Phần mình: Vây lng, vây bụng, vây ngực, hậu môn, cơ quan đờng bên
Phần khúc đuôi: vây đuôi, vây hậu môn
Giáo viên: Ngoài các nhóm hoàn thành bảng: Đặc điểm cấu tạo ngoài của cá thích nghi với đời sống bơi lặn
Học sinh: Đại diện nhóm lên điền -> nhóm khác bổ sung
Giáo viên: Treo bảng kiến thức chuẩn (Bảng phụ)
Trang 14Học sinh: Các nhóm tự sửa chữa (nếu cần)
? Nêu vai trò của từng loại vây cá
Học sinh: Đạo diện nhóm trả lời -> Nhóm khác bổ sung
Giáo viên: Cho 1 em rút ra kết luận
- Vây ngực, vây bụng: giữ thăng bằng, rẽ phải, rẽ trái lên
xuống
của cá
Giáo viên: Cho học sinh đọc kết luận sách giáo khoa
Giáo viên: Treo bảng phụ có ghi câu hỏi để cá nhân tự làm Hãy chọnnhững mục tơng ứng của cột A với cột B trong bảng dới đây:
Trang 15Giáo viên: Cho lớp chia nhóm và kiểm tra mẫu vật 1
Cấu tạo và di chuyển
GV: Cho cá nhân tự cầm mẫu vật để quan sát cấu tạo ngoài
HS: 2 phần: - Đầu - ngực
- BụngGV: Phần đầu và ngực gồm 13 đốt khớp lại với nhau nên gọi là giáp đầu
Trang 17? Vì sao dới tác dụng của nhiệt tôm chuyển màu hồng?
HS: Có sắc tố -> dới tác dụng của nhiệt, các hạt bị chuyển màu
T
Chức năngT
5 Lái và giúp tôm nhảy
? Vì sao tôm (sống) có màu sắc khác nhau
HS: Do môi trờng sống
b Các phần phụ và chức năng
HS: các nhóm xem hớng dẫn SGK và kết hợp mẫu vật xác định các bộ phận của tôm
GV: Cho học sinh cầm con tôm để trả lời các câu hỏi sau:
? Phần đầu ngực gồm những bộ phận nào?
HS: Hai mắt kép, đôi râu, chân hàm, chân kìm, 5 đôi chân bò
Phần bụng: 5 đôi chân bơi (chân bụng), tấm lái
Trang 18GV: Cho các nhóm hoàn thành bảng chức năng phần phụ.
HS: Lên điền vào bảng phụ -> nhóm khác bổ sung
GV: Treo bảng kiến thức chuẩn -> các nhóm tự sửa
GV: Cho 1 học sinh nhắc lại chức năng của phần phụ
GV: Cho học sinh đọc kết luận SGK
GV: Treo bảng phụ, ghi bài tập để học sinh tự làm
Trang 19Trờng THCS Hồng Thủy
-*********************************************************************
***********************************
* Biện pháp làm.
Đối với phơng pháp này, học sinh nhận thức đợc mục đích của bài thựchành, tự lực tiến hành quan sát các bộ phận để tự thiết lập các mối quan hệnhân quả, giải thích
VD 4:
Bài 16: Mổ quan sát giun đất.
GV: Kiểm tra mẫu vật của từng nhóm và phát đồ dùng thực hành sau đónêu mục đích của bài
1 Cách xử lý mẫu
HS: Cá nhân tự đọc thông tin -> ghi nhớ kiến thức
HS: Đại diện nhóm trình bày cách xử lý
GV: Kiểm tra mẫu thực hành
2 Quan sát cấu tạo ngoài:
GV: Yêu cầu các nhóm quan sát các đốt, vòng tơ, mặt lng, mặt bụng, sửdụng kính lúp
? Làm thế nào quan sát vòng tơ? mặt lng,mặt bụng
HS: Kéo giun trên giấy thấy lạo xạo, mặt lng và mặt bụng dựa vào màusắc