NỘI DUNG
CƠ SỞ LÍ LUẬN
Ngôn ngữ, đặc biệt là Tiếng Việt, có mối liên hệ chặt chẽ với phương pháp dạy học Nó bao gồm một hệ thống phức tạp với các thành phần như ngữ âm, từ vựng và ngữ pháp Mỗi bộ phận này không chỉ là một hệ thống nhỏ mà còn có cấu trúc tổ chức riêng, đồng thời tương tác chặt chẽ với nhau trong toàn bộ hệ thống ngôn ngữ.
Môn Tiếng Việt là một trong những môn học cơ bản trong chương trình giáo dục phổ thông, do đó cần tuân thủ nguyên tắc giáo dục học Việc dạy học Tiếng Việt cần cụ thể hóa các mục tiêu và nguyên tắc giảng dạy chung để phù hợp với đặc thù của bộ môn này.
Mục tiêu dạy và học Tiếng Việt hiện nay gắn liền với mục tiêu chung của giáo dục Việt Nam, nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài Qua đó, hình thành đội ngũ lao động có tri thức, tay nghề, năng lực thực hành, tự chủ và tính sáng tạo.
II THỰC TRẠNG DẠY PHÉP TU TỪ SO SÁNH Ở TRƯỜNG HIỆN
- Cơ sở vật chất đầy đủ thuận lợi cho công tác giảng dạy và học tập.
- Giáo viên thường xuyên học hỏi kinh nghiệm của đồng nghiệp, tham gia các tiết chuyên đề để nâng cao chuyên môn.
- Nhận thức của học sinh tương đối đồng đều.
2 Khó khăn: a.Về sách giáo khoa:
Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 3 hiện nay, đặc biệt trong phân môn Luyện từ và câu, vẫn còn tồn tại nhiều điểm chưa hợp lý Mặc dù đã chú trọng đến phương pháp thực hành, nhưng các bài tập sáng tạo vẫn còn ít và đơn điệu Kiến thức mà sách cung cấp cho học sinh thường mang tính trừu tượng, dẫn đến việc học sinh gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp thu kiến thức mới.
Giáo viên gặp nhiều khó khăn trong việc dạy học, đặc biệt là do thiếu phương tiện và tài liệu tham khảo Một số giáo viên vẫn chưa chú trọng đến việc lồng ghép các phân môn trong môn Tiếng Việt, điều này hạn chế khả năng khơi dậy sự hứng thú và tò mò của học sinh đối với các phân môn khác nhau.
15/15 download by : skknchat@gmail.com
Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3.
Sử dụng phương pháp chưa linh hoạt. c Về phía học sinh:
Học sinh thường có khả năng tư duy đơn giản và trực quan, điều này dẫn đến việc họ gặp khó khăn trong việc cảm thụ nghệ thuật tu từ so sánh.
Sau khi khảo sát vở Tiếng Việt, vở Tập làm văn của học sinh tôi thấy, học sinh thường mắc các lỗi sau :
- Nhận diện sai các yếu tố so sánh.
- Tạo hình ảnh so sánh chƣa hợp lí.
- Chƣa cảm nhận đƣợc giá trị của phép so sánh.
* Chẳng hạn với những câu thơ :
Là vàng hoa cúc Nhƣ nghìn con mắt
Học sinh tìm vật so sánh với nhau : mùa thu- con mắt.
Kiến thức về phép so sánh trong học sinh còn hạn chế, dẫn đến việc ứng dụng trong nói và viết chưa hiệu quả Trong môn Tập làm văn, chỉ khoảng 40% học sinh biết cách sử dụng phép so sánh trong bài viết của mình, và những hình ảnh được sử dụng thường không đẹp hoặc chưa hợp lý Chẳng hạn, khi miêu tả mái tóc của mẹ, nhiều học sinh vẫn chưa thể tạo ra những hình ảnh sinh động và phù hợp.
“ Mẹ em có mái tóc mƣợt nhƣ nhung.”
Nhiều học sinh chưa nhận thức đầy đủ về giá trị của phép so sánh Khi được hỏi về hình ảnh so sánh yêu thích nhất, các em thường chỉ nêu ra hình ảnh mà không thể giải thích lý do vì sao lại thích nó Việc này cho thấy sự thiếu hụt trong khả năng phân tích và cảm nhận sâu sắc về nội dung.
Trong khảo sát chất lượng về kỹ năng nhận và vận dụng biện pháp tu từ so sánh của học sinh lớp 3 trong học kỳ I năm học 2015 - 2016, tôi đã thống kê các lỗi thường gặp của học sinh.
- Tổng số học sinh lớp 3D là 55 em:
Lỗi nhận diện phép so sánh
Nhận diện các sự vật so sánh
15/15 download by : skknchat@gmail.com
Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn
Luyện từ và câu lớp 3.
NỘI DUNG VÀ BIỆN PHÁP THỰC HIỆN
1 Nội dung chương trình: Để phục vụ cho mục đích nghiên cứu đề tài, tôi thống kê phân tích các hướng nghiên cứu biện pháp so sánh trong phân môn: "Luyện từ và câu" của chương trình SGK lớp 3 phục vụ cho việc giảng dạy.
Phân môn Luyện từ và câu lớp 3 được tổ chức dạy 1 tiết mỗi tuần, với 7 tiết học về So sánh trong học kỳ I Mục tiêu của từng tiết học là nâng cao dần mức độ khó, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận và ghi nhớ kiến thức Qua đó, học sinh sẽ có cơ hội luyện tập hiệu quả, từ những khái niệm đơn giản đến những cấu trúc phức tạp hơn.
Yêu cầu và mức độ của mỗi tiết dạy đƣợc tôi cụ thể hóa trong bảng sau:
Toàn bộ chương trình Tiếng Việt 3 - Tập 1 dạy về So sánh gồm 7 tiết với các mô hình sau:
+Mô hình 1: So sánh Sự vật - Sự vật
+Mô hình 2: So sánh Sự vật - Con người
+Mô hình 3: So sánh Hoạt động - Hoạt động
Mô hình 4 trong phân môn Luyện từ và câu giới thiệu sự so sánh âm thanh, mang đến những điểm mới so với sách giáo khoa cũ Học sinh được khuyến khích tự rút ra kiến thức thông qua việc thực hành làm các bài tập Sách giáo khoa hỗ trợ học sinh nhận diện dạng, loại và phân biệt hiệu quả so sánh thông qua các dạng bài tập đa dạng.
15/15 download by : skknchat@gmail.com
Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn
Luyện từ và câu lớp 3.
2 Những biện pháp cụ thể:
Biện pháp 1 : Vận dụng phương pháp phân tích ngôn ngữ vào việc dạy phép tu từ so sánh.
Vận dụng phương pháp phân tích ngôn ngữ có thể giúp học sinh nâng cao khả năng nhận diện và vận dụng phép tu từ so sánh thông qua hai loại bài tập cơ bản Bài tập nhận diện giúp học sinh nhận biết các yếu tố so sánh trong văn bản, trong khi bài tập vận dụng yêu cầu học sinh áp dụng kiến thức đã học vào thực tiễn Sự kết hợp này không chỉ củng cố kỹ năng ngôn ngữ mà còn phát triển tư duy phản biện và khả năng sáng tạo trong việc sử dụng ngôn ngữ.
+Đối với bài tập nhận diện:
Ví dụ : Tiết luyện từ và câu tuần 1
Bài tập 2: (Trang 8): Tìm các sự vật đƣợc so sánh với nhau trong những câu văn, câu thơ sau: a "Hai bàn tay em
(Huy Cận) b "Mặt biển sáng trong nhƣ tấm thảm khổng lồ bằng ngọc thạch"
(Vũ Tú Nam) c "Cánh diều nhƣ dấu á
Ai vừa tung lên trời"
(Lương Vĩnh Phúc) d "Ơ cái dấu hỏi
Trông ngộ ngộ ghê Nhƣ vành tai nhỏ Hỏi rồi lắng nghe"
Bước 1 : GV nêu nhiệm vụ và phổ biến hình thức tổ chức hoạt động.
- HS đọc yêu cầu trong SGK, cả lớp đọc thầm.
- GV yêu cầu HS đọc kĩ các câu văn, câu thơ rồi tìm ra các sự vật đƣợc so sánh với nhau trong các câu văn câu thơ đó.
- Phổ biến cách làm (Làm việc cá nhân hoặc theo nhóm)
Bước 2 : HS phân tích ngữ liệu và làm vào sách
Bước 3 : Báo cáo kết quả:
- GV chiếu bài HS lên máy chiếu.
- HS cả lớp theo dõi, phân tích kết quả của bạn, nêu nhận xét, bổ sung.
- Chiếu thêm một số bài để kiểm tra.
15/15 download by : skknchat@gmail.com
Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn
Luyện từ và câu lớp 3 là một phần quan trọng trong việc phát triển kỹ năng ngôn ngữ của học sinh Để hoàn thành tốt bài tập, các em cần hiểu rõ các từ chỉ sự vật và cách so sánh chúng trong các câu thơ, câu văn Việc nắm vững những kiến thức này sẽ giúp học sinh nâng cao khả năng viết và diễn đạt ý tưởng một cách mạch lạc.
+“ Hai bàn tay em” so sánh với “hoa đầu cành”
+“ Mặt biển so sánh với “tấm thảm khổng lồ”
+“ Cánh diều” so sánh với dấu “á”
+“ Dấu hỏi” so sánh với “vành tai nhỏ”.
Bước 4 : GV tổ chức cho học sinh rút ra được bài học thông qua các câu hỏi dẫn dắt, gợi ý
Nếu giáo viên hỏi ngƣợc lại là vì sao “Hai bàn tay em” đƣợc so sánh với
Hoa đầu cành và mặt biển được ví như tấm thảm khổng lồ, tạo nên sự liên kết giữa thiên nhiên và nghệ thuật Giáo viên khuyến khích học sinh khám phá những điểm tương đồng giữa các hiện tượng này, chẳng hạn như sự đa dạng màu sắc và hình dáng, từ đó phát triển khả năng quan sát và tư duy sáng tạo.
+Hai bàn tay của bé nhỏ xinh nhƣ một bông hoa.
+Mặt biển và tấm thảm đều phẳng, êm và đẹp.
+Cánh diều hình cong cong, võng xuống giống hệt nhƣ dấu á.
Sự kết hợp giữa ấn tượng thính giác và thị giác giúp học sinh dễ dàng nhận ra hiện tượng so sánh trong thơ văn Để minh họa, tôi đã cho học sinh xem hình ảnh “cánh diều” và “dấu á” Ngoài ra, dấu hỏi cong cong, nở rộng ở hai phía trên rồi nhỏ dần giống như vành tai, tôi đã cho học sinh quan sát vành tai của bạn mình.
Cuối cùng, tôi kết luận rằng các tác giả có khả năng quan sát tinh tế, giúp họ phát hiện ra sự tương đồng giữa các sự vật xung quanh Khi thực hiện so sánh, cần phải có hai sự vật có điểm giống nhau Trong đó, một sự vật được so sánh và một sự vật làm chuẩn thường được đặt trước và sau từ "như", đây là dấu hiệu nhận biết các sự vật đang được so sánh trong câu.
Bước 4: Giáo viên hướng dẫn học sinh rút ra bài học qua các câu hỏi gợi ý, nhằm hình thành kiến thức mới Dạng bài này thực hành chủ yếu để học sinh phân tích và phát hiện Hướng dẫn phân tích tập trung vào cấu trúc cơ bản của phép so sánh, giúp học sinh nhận diện hai yếu tố quan trọng: cái so sánh và cái được so sánh.
Đối với bài tập nhận diện, việc sử dụng phương pháp phân tích ngôn ngữ chủ yếu dựa vào chứng minh và phán đoán Giáo viên cần hướng dẫn học sinh về các điều kiện cần thiết để thực hiện các mức độ phân tích này một cách hiệu quả.
VD: Tiết Luyện từ và câu tuần 15
Bài 3: Quan sát từng cặp sự vật được vẽ dưới đây rồi viết những câu có hình ảnh so sánh trong tranh.
15/15 download by : skknchat@gmail.com
Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn
Luyện từ và câu lớp 3.
Bước 1: Xác định rõ yêu cầu bài tập
- Quan sát từng cặp sự vật trong tranh
-Viết các câu có hình ảnh so sánh trong tranh
Bước 2 : Viết tên từng cặp sự vật trong tranh.
- Tranh 1: + Mặt trăng so sánh với quả bóng
- Tranh 2: + Nụ cười của bé so sánh với bông hoa
+Khuôn mặt của bé so sánh với bông hoa
- Tranh 3: + Ngọn đèn so sánh với ngôi sao
+Ngọn đèn so sánh với ánh trăng
- Tranh 4:+ Hình dáng nước ta được so sánh với chữ S Bước 3: Nhớ lại kiến thức về phép tu từ so sánh.
Bước 4 : HS tiến hành làm việc viết câu có hình ảnh so sánh vào vở.
Bước 5: Trình bày kết quả.
VD: + Trăng tròn nhƣ quả bóng / Trăng đêm rằm tròn nhƣ quả bóng.
+ Bé cười tươi như hoa / Nụ cười của bé tươi như bông hoa mới nở. + Đèn sáng nhƣ sao / Ngọn đèn sáng nhƣ những vì sao.
Để viết hình ảnh so sánh hiệu quả, trước tiên cần quan sát kỹ lưỡng các sự vật được so sánh Sau đó, hãy xác định những điểm tương đồng giữa chúng, từ đó tạo ra hình ảnh so sánh rõ ràng và sinh động.
Biện pháp 2: Vận dụng phương pháp rèn luyện theo mẫu vào dạy tu từ so sánh.
GV sử dụng phương pháp trên để giúp học sinh tạo các hình ảnh so sánh.
15/15 download by : skknchat@gmail.com
Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn
Luyện từ và câu lớp 3.
GV có thể tiến hành các bước sau:
- Cung cấp mẫu lời nói hoặc hành động lời nói.
- Hướng dẫn phân tích mẫu theo một số yêu cầu.
- HS mô phỏng mẫu để tạo ra lời nói của mình
- Kiểm tra, đánh giá, rút kinh nghiệm
Ví dụ : Em hãy đặt câu trong đó có sử dụng biện pháp tu từ so sánh với từ sau : a Trăng đầu tháng
Mẫu : Trăng cong cong nhƣ cánh diều ai vừa thả lên trời.
Bước đầu tiên, giáo viên trình chiếu slide có chứa bài tập và hình ảnh so sánh mẫu lên bảng Tiếp theo, giáo viên hướng dẫn học sinh phân tích mẫu bằng cách đặt câu hỏi về sự vật được so sánh trong câu.
Mặt trăng và cánh diều có đặc điểm gì giống nhau ?
Từ dùng để so sánh thường là những từ như "như," "hơn," và "bằng." Ngoài ra, còn có thể sử dụng các từ so sánh khác như "giống," "khác," và "kém." Đặc biệt, ánh trăng đầu tháng thường được so sánh với các sự vật khác như ánh sáng, vẻ đẹp của thiên nhiên hay sự tĩnh lặng của đêm.
Dựa vào câu trên hãy đặt câu với từ Mặt trăng đầu tháng có sử dụng biện pháp so sánh.
Bước 3: HS tập đặt câu:
VD: Trăng nhƣ quả cau phơi.
Trăng như quả chuối vàng tươi.
Bước 4 : Nhận xét, bổ sung.
Biện pháp 3: Sử dụng phương pháp thực hành giao tiếp vào dạy tu từ so sánh.
Khi áp dụng phương pháp này, giáo viên sẽ tạo ra các tình huống giúp học sinh nhập vai, từ đó khuyến khích các em tạo ra những câu văn có hình ảnh so sánh phù hợp.
Trong tiết Luyện từ và câu tuần 12, học sinh sẽ được học về cách so sánh hoạt động với hoạt động Sau khi hoàn thành bài tập 2, học sinh cần tìm ra các hoạt động được so sánh trong các khổ thơ và đoạn văn, từ đó tạo ra những câu có hình ảnh so sánh phong phú Giáo viên sẽ đưa ra tình huống cụ thể để hỗ trợ quá trình học tập này.
Bước 1: Chuẩn bị tình huống
KẾT QUẢ
Sau một thời gian áp dụng các biện pháp giảng dạy, tôi đã tiến hành khảo sát kết quả học tập của học sinh lớp 3D về biện pháp tu từ so sánh thông qua phiếu bài tập.
Bài 1 yêu cầu người đọc phân tích các câu thơ, câu văn để hoàn thành bài tập Các hình ảnh trong câu thơ được mô tả sinh động: hoa bàng nhỏ trắng như hạt cườm trên cành cây, bà với tóc bạc trắng như mây, và bầy chim non hót trong nắng mai như một bản hòa tấu Những hình ảnh này thể hiện vẻ đẹp tự nhiên và sự gắn kết với cuộc sống xung quanh.
Bài 2 : Khoanh tròn vào chữ trước câu có hình ảnh so sánh: a Nắng là ánh sáng của mặt trời. b Nắng là từng dòng lửa xối xuống mặt đất. c Nắng tạo ra từng dòng lửa xối xuống mặt đất.
Bài 3: Thêm các từ ngữ vào chỗ chấm để tạo thành câu văn có hình ảnh so sánh: a Trăng đầu tháng lơ lửng giữa trời nhƣ ………. b Sóng biển cuồn cuộn chảy nhƣ ……… c Buổi sáng, những cánh buồm nâu trên biển nhƣ ………
15/15 download by : skknchat@gmail.com
Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3.
Bài 4: Em hãy một đoạn văn khoảng 4 - 5 câu kể về mẹ của em, trong đoạn văn có sử dụng biện pháp nghệ thuật so sánh.
Qua việc xem xét phiếu bài tập, tôi nhận thấy sự tiến bộ rõ rệt của học sinh Ở bài tập số 1, đa số các em thực hiện rất tốt, tuy nhiên ở bài tập số 2, vẫn còn một số ít em mắc lỗi.
Bài tập số 3 yêu cầu học sinh lựa chọn các sự vật phù hợp để so sánh một cách hợp lý, thể hiện tính nghệ thuật trong câu văn Mục tiêu của phân môn Luyện từ và câu là rèn kỹ năng sử dụng từ và đặt câu, từ đó bồi dưỡng tình cảm quý trọng tiếng Việt và thói quen viết câu đúng Việc áp dụng các biện pháp dạy phép so sánh trong Luyện từ và câu giúp tôi rút ra những kinh nghiệm giảng dạy hiệu quả, góp phần nâng cao ý thức sử dụng tiếng Việt trong giao tiếp và phát triển phẩm chất văn hóa của học sinh.
Trong quá trình áp dụng kinh nghiệm vào giảng dạy và tương tác với học sinh, tôi đã ghi nhận nhiều kết quả tích cực.
-Các em yêu thích môn Tiếng Việt trong đó có phân môn Luyện từ và câu, vui vẻ, hào hứng, hăng say trong học tập.
- Các em hoàn thành tương đối tốt các bài tập vận dụng, thực hành, các lỗi học sinh mắc đã giảm rõ rệt Cụ thể nhƣ sau:
Lỗi nhận diện phép so sánh
Nhận diện các sự vật so sánh
15/15 download by : skknchat@gmail.com
Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn
Luyện từ và câu lớp 3.
