TỔNG QUAN VỀ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA NHTM
THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VÀ NHÂN TỐ TỶ GIÁ TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI
1.1.1 Khái niệm ngoại hối và thị trường ngoại hối a) Ngoại hối
Ngoại hối (Foreign Exchange) bao gồm các phương tiện tiền tệ được sử dụng trong thanh toán quốc tế. Đối với một quốc gia, ngoại hối bao gồm:
Ngoại tệ là đồng tiền của các quốc gia khác, bao gồm cả tiền chung của các nước và quyền rút vốn đặc biệt SDR Ngoại tệ có thể bao gồm tiền xu, tiền giấy, tiền trong tài khoản, séc du lịch, tiền điện tử và các phương tiện khác được công nhận như tiền tệ.
Các giấy tờ có giá trị bằng ngoại tệ bao gồm séc thương mại, chấp phiếu ngân hàng, kỳ phiếu, hối phiếu, trái phiếu, cổ phiếu và nhiều loại giấy tờ có giá khác.
- Vàng tiêu chuẩn quốc tế: đây là vàng được sử dụng với vai trò là tiền trong thanh toán quốc tế
- Đồng tiền quốc gia do người không cư trú nắm giữ
Các giấy tờ có giá trị ghi bằng ngoại tệ không được phép giao dịch trực tiếp trên thị trường ngoại hối Để có thể giao dịch trên thị trường này, trước tiên cần phải bán (chiết khấu) các giấy tờ có giá trị đó để chuyển đổi thành ngoại tệ, sau đó mới thực hiện các giao dịch mua bán trên thị trường ngoại hối.
Như vậy, đối tượng mua bán trên thị trường ngoại hối bao gồm:
- Mua bán các đồng tiền khác nhau (trong mỗi giao dịch mua bán bao giờ cũng có ngoại tệ tham gia)
- Mua bán vàng tiêu chuẩn quốc tế.
Ngày nay, vai trò của vàng trong tiền tệ đã giảm sút đáng kể, khiến thị trường ngoại hối chủ yếu được hiểu là nơi giao dịch mua bán các đồng tiền khác nhau Thị trường ngoại hối thường được định nghĩa hẹp là thị trường giao dịch ngoại tệ.
Ta có thể tóm lược khái niệm ngoại hối bằng sơ đồ: b) Thị trường ngoại hối
Thương mại quốc tế không chỉ giới hạn trong một quốc gia mà còn liên quan đến việc sử dụng các loại tiền tệ khác nhau để thực hiện giao dịch Nhà xuất khẩu cần chuyển đổi ngoại tệ thu được thành nội tệ để chi trả cho chi phí trong nước Ngược lại, nhà nhập khẩu phải dùng nội tệ để mua ngoại tệ nhằm thanh toán cho nhà xuất khẩu nước ngoài.
Thị trường ngoại hối (FOREX) là nơi diễn ra hoạt động mua bán các loại đồng tiền khác nhau Nói chung, bất kỳ địa điểm nào có giao dịch tiền tệ đều được coi là thị trường ngoại hối.
Thị trường ngoại hối chủ yếu diễn ra giữa các ngân hàng, chiếm khoảng 85% tổng số giao dịch, do đó có thể định nghĩa một cách hẹp là nơi mua bán các đồng tiền khác nhau giữa các ngân hàng, tức là thị trường liên ngân hàng (Interbank) Ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong hoạt động của thị trường ngoại hối.
Nhóm khách hàng mua bán lẻ, bao gồm các công ty nội địa, công ty đa quốc gia và nhà đầu tư quốc tế, có nhu cầu mua bán ngoại hối để phục vụ cho hoạt động của mình, không nhằm mục đích kiếm lợi từ biến động tỷ giá Thông thường, họ không giao dịch trực tiếp mà thực hiện giao dịch thông qua các ngân hàng thương mại.
- Các ngân hàng thương mại (Commercial Banks): Các ngân hàng thương mại tiến hành giao dịch ngoại hối nhằm hai mục đích:
S Cung cấp dịch vụ cho nhóm khách hàng mua bán lẻ (mua bán hộ khách hàng để thu phí)
Giao dịch ngoại hối cho cá nhân là hoạt động mua bán nhằm thu lợi từ sự biến động của tỷ giá Hình thức kinh doanh này tạo ra trạng thái ngoại hối, khiến ngân hàng phải đối mặt với rủi ro tỷ giá và ảnh hưởng đến bảng cân đối kế toán theo từng loại tiền tệ.
S Các ngân hàng tiến hành giao dịch ngoại hối theo hai cách:
S Giao dịch trực tiếp giữa các ngân hàng với nhau và với khách hàng
S Giao dịch gián tiếp thông qua môi giới
- Các nhà môi giới ngoại hối (Foreign Exchange brokers)
Nhà môi giới ngoại hối đóng vai trò quan trọng trong việc thu thập lệnh mua và bán ngoại tệ từ các ngân hàng khác nhau, cung cấp tỷ giá chào mua và chào bán cho khách hàng một cách nhanh chóng và rộng rãi Tuy nhiên, các ngân hàng phải trả phí cho nhà môi giới khi giao dịch Để hành nghề môi giới ngoại hối, cá nhân cần có giấy phép hợp lệ, lưu ý rằng nhà môi giới chỉ cung cấp dịch vụ cho khách hàng mà không thực hiện giao dịch ngoại hối cho chính mình.
- Các ngân hàng trung ương (Central Banks):
Ngân hàng trung ương điều chỉnh thị trường ngoại hối để phù hợp với mục tiêu kinh tế Trong chế độ tỷ giá thả nổi, NHTW can thiệp bằng cách mua hoặc bán nội tệ để ảnh hưởng đến tỷ giá theo hướng có lợi Ngược lại, trong chế độ tỷ giá cố định, việc can thiệp là cần thiết để duy trì tỷ giá trong một biên độ nhất định NHTW mua nội tệ khi cung ngoại tệ vượt cầu và bán nội tệ khi cầu vượt cung, từ đó giữ tỷ giá ổn định.
1.1.2 Tỷ giá và các loại tỷ giá trong kinh doanh ngoại hối a) Khái niệm
Hầu hết các quốc gia trên thế giới sử dụng đồng tiền riêng, điều này là cần thiết cho thương mại, đầu tư và quan hệ tài chính quốc tế Khi các quốc gia thực hiện thanh toán lẫn nhau, họ phải trao đổi các đồng tiền khác nhau theo một tỷ lệ nhất định, được gọi là tỷ giá.
Vậy, chúng ta có thể định nghĩa “Tỷ giá là giá cả của một đồng tiền được biểu hiện thông qua một đồng tiền khác”
Ví dụ: 1 USD = 18.950 VND tức là giá của USD được biểu thị thông qua VND và 1 USD có giá là 18.950 VND
Tỷ giá được định nghĩa là số lượng đơn vị nội tệ tương ứng với một đơn vị ngoại tệ, thường được áp dụng theo phương pháp yết tỷ giá trực tiếp tại hầu hết các quốc gia Chẳng hạn, tỷ giá USD tại Việt Nam thể hiện bằng số đơn vị VND trên 1 USD Bên cạnh đó, tỷ giá còn được phân loại thành nhiều loại khác nhau, tùy thuộc vào các yếu tố kinh tế và chính sách tiền tệ của từng quốc gia.
Căn cứ vào nghiệp vụ kinh doanh ngoại hối ta có:
- Tỷ giá mua vào - Bid Rate: là tỷ giá mà tại đó ngân hàng yết giá sẵn sàng mua vào đồng tiền yết giá
- Tỷ giá bán ra - Ask (or Offer) Rate: là tỷ giá mà ở đó ngân hàng yết giá sẵn sàng bán ra đồng tiền yết giá
Tỷ giá giao ngay, hay còn gọi là spot rate, là tỷ giá được thỏa thuận trong ngày hôm nay, với điều kiện việc thanh toán sẽ diễn ra trong vòng hai ngày làm việc tiếp theo Nếu không có thỏa thuận nào khác, thời gian thanh toán thường sẽ vào ngày làm việc thứ hai.
Tỷ giá kỳ hạn (Forward Rate) là tỷ giá được xác định trong ngày hôm nay, nhưng việc thanh toán sẽ diễn ra sau ba ngày làm việc hoặc hơn.
- Tỷ giá mở cửa - Opening rate: Là tỷ giá áp dụng cho hợp đồng giao dịch đầu tiên trong ngày
CÁC NGHIỆP VỤ KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA NHTM
Các NHTM hiện nay đang thực hiện 5 nghiệp vụ kinh doanh ngoại hối sau:
- Nghiệp vụ giao dịch giao ngay
- Nghiệp vụ giao dịch kỳ hạn
- Nghiệp vụ giao dịch quyền chọn
Sau đây, chúng ta sẽ lần lượt xem xét từng nghiệp vụ.
1.2.1 Nghiệp vụ kinh doanh ngoại hối giao ngay a Khái niệm
Kinh doanh ngoại hối giao ngay là hoạt động mua bán các đồng tiền khác nhau trên thị trường quốc tế, với việc thanh toán diễn ra ngay sau khi các bên đã đạt được thỏa thuận Khái niệm "giao ngay" thường được hiểu là việc thực hiện giao dịch vào ngày làm việc thứ hai kể từ khi ký kết hợp đồng, điều này giúp phân biệt thị trường giao ngay với các loại thị trường khác.
Tỷ giá giao ngay được xác định dựa trên quy luật cung cầu trong thị trường ngoại hối liên ngân hàng, nơi diễn ra các giao dịch sôi động với khối lượng tiền lớn và tốc độ giao dịch nhanh chóng Thị trường này cho phép các nhà đầu tư tận dụng những cơ hội chênh lệch giá nhỏ để tối đa hóa lợi nhuận Tổ chức và tính hiệu quả của thị trường giao ngay đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định và linh hoạt của hệ thống tài chính.
Tổ chức của thị trường giao ngay
Thị trường giao ngay, theo nghĩa rộng, bao gồm cả thị trường bán buôn (interbank) và thị trường bán lẻ Tuy nhiên, do doanh số giao dịch chủ yếu diễn ra trên thị trường liên ngân hàng, nên theo nghĩa hẹp, thị trường giao ngay được coi là thị trường liên ngân hàng Tại Mỹ và nhiều quốc gia khác, thị trường ngoại hối giao ngay có hai cấp: thị trường liên ngân hàng trực tiếp giữa các ngân hàng và thị trường liên ngân hàng gián tiếp thông qua môi giới.
Trên thị trường liên ngân hàng, các ngân hàng giao dịch trực tiếp với nhau mà không cần qua môi giới, và tất cả đều đóng vai trò là nhà tạo thị trường Điều này có nghĩa là mỗi ngân hàng sẽ yết giá mua vào và bán ra cho ngân hàng khác Vì các giao dịch giữa các ngân hàng không diễn ra trên sở giao dịch và được thực hiện liên tục, thị trường này được gọi là thị trường "phi tập trung, liên tục, đấu giá mở và giao dịch hai chiều".
Trên thị trường liên ngân hàng gián tiếp, các ngân hàng thực hiện lệnh giới hạn một chiều cho nhà môi giới, chẳng hạn như một ngân hàng thương mại đặt lệnh mua 10 triệu GBP với tỷ giá 1 GBP = 1,5550 USD Nhà môi giới ghi nhận lệnh này và tìm cách đối chiếu với các lệnh bán GBP từ ngân hàng khác Trong khi các ngân hàng giao dịch cho cả mình và khách hàng, nhà môi giới chỉ giao dịch cho khách hàng và cung cấp tỷ giá tốt nhất, gọi là giá tay trong (inside spread) Qua hoạt động môi giới, họ thu hoa hồng từ cả ngân hàng mua và bán Thị trường qua môi giới được biết đến với đặc điểm bán tập trung, liên tục, đặt lệnh có giới hạn và thông qua phương thức đấu giá một chiều.
Sơ đồ tổ chức thị trường ngoại hối 1.2
Tính hiệu quả của thị trường giao ngay:
Trong bối cảnh thông tin lan truyền nhanh chóng, các sự kiện quan trọng trên thế giới có tác động ngay lập tức đến thị trường ngoại hối toàn cầu, bất chấp khoảng cách giữa các nhà giao dịch Điều này tạo ra một môi trường giao dịch ngoại hối hiệu quả, nơi tất cả các nhà đầu tư như đang hoạt động dưới một mái nhà chung.
Tính hiệu quả của thị trường giao ngay được thể hiện ở chỗ:
Chênh lệch giữa tỷ giá mua vào và tỷ giá bán ra (spread) hiện nay rất hẹp, thường dưới 0,1%, trong khi đó, spread trong giao dịch ngoại tệ tiền mặt có thể lên tới 5% đến 6%.
Tỷ giá hối đoái trên thị trường luôn biến động nhanh chóng để phản ánh những thay đổi tức thời của thị trường, nhờ vào tốc độ truyền tin nhanh.
- Thứ ba, đây là thị trường có tính thanh khoản rất cao, vì:
• Luôn sẵn có số tiền cần thiết
• Tại địa điểm cần có
• Tại thời điểm có nhu cầu
• Bằng đồng tiền cần có
• Với giá cả hợp lý c Kỹ thuật giao dịch giao ngay
Giao dịch ngoại hối diễn ra trên thị trường bán lẻ, nơi khách hàng cá nhân và tổ chức thực hiện các chuyển đổi tiền tệ với ngân hàng Khi có nhu cầu giao dịch ngoại hối ngay, ngân hàng sẽ dựa vào nhu cầu thực tế của khách hàng để cung cấp dịch vụ phù hợp.
Ngân hàng áp dụng tỷ giá bán lẻ cho nhóm khách hàng này, được hình thành dựa trên tỷ giá thị trường liên ngân hàng Chênh lệch giữa tỷ giá mua vào và tỷ giá bán ra chủ yếu phụ thuộc vào số lượng giao dịch.
Giao dịch bán buôn chủ yếu diễn ra giữa các ngân hàng trên thị trường bán buôn, hay còn gọi là thị trường tiền tệ liên ngân hàng Đây là nơi thực hiện các giao dịch và chuyển đổi tiền tệ giữa các ngân hàng Tỷ giá áp dụng trong thị trường này là tỷ giá bán buôn, được hình thành từ các giao dịch trên thị trường liên ngân hàng.
Trên thị trường giao ngay, nghiệp vụ kinh doanh chênh lệch tỷ giá (Arbitrage) là một phương pháp phổ biến nhằm tận dụng sự khác biệt về tỷ giá giữa các thị trường ngoại hối khác nhau Hoạt động này cho phép nhà đầu tư thu lợi nhuận thông qua việc mua bán các loại tiền tệ.
Nghiệp vụ arbitrage cân bằng là chiến lược tài chính trong đó nhà đầu tư mua một lượng ngoại tệ nhất định từ thị trường có giá thấp nhất hoặc bán ngoại tệ tại thị trường có giá cao nhất, nhằm tối ưu hóa lợi nhuận tại một thời điểm cụ thể.
Nghiệp vụ arbitrage chênh lệch là chiến lược tài chính, trong đó nhà đầu tư mua ngoại tệ ở thị trường có giá thấp nhất và đồng thời bán số ngoại tệ đó ở thị trường có giá cao nhất để thu lợi nhuận.
Việc thực hiện nghiệp vụ Arbitrage góp phần cân bằng tỷ giá giữa các thị trường ngoại hối Tuy nhiên, với sự phát triển của thông tin hiện đại, các thị trường ngoại hối ngày càng trở nên minh bạch, khiến cho Arbitrage không còn mang lại ý nghĩa lớn trong giao dịch ngoại tệ, chưa kể đến chi phí giao dịch phát sinh.
CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI HOẠT ĐỌNG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA NHTM
Phương pháp yết giá hợp đồng quyền chọn:
Thông thường, giá hợp đồng quyền chọn được biểu diễn theo hai cách: đó là bằng tỷ lệ % hay điểm tỷ giá
Phương pháp yết giá hợp đồng quyền chọn theo điểm tỷ giá được áp dụng khi phí quyền chọn được thanh toán bằng một loại tiền tệ, trong khi đơn vị cơ sở để tính phí lại là loại tiền tệ khác.
Phương pháp yết giá hợp đồng quyền chọn theo tỷ lệ phần trăm được áp dụng khi phí quyền chọn và đơn vị tính phí đều sử dụng cùng một loại tiền tệ.
1.3 CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGOẠI HỐI CỦA NHTM
Hoạt động kinh doanh ngoại hối của ngân hàng thương mại (NHTM) rất phức tạp và nhạy cảm, liên quan chặt chẽ đến nhiều lĩnh vực khác nhau trong nền kinh tế quốc dân Do đó, nó chịu ảnh hưởng từ nhiều nhân tố cơ bản, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của nghiệp vụ này.
1.3.1 Môi trường kinh tế trong nước và quốc tế
Môi trường kinh tế đóng vai trò quan trọng và ảnh hưởng sâu sắc đến các hoạt động kinh doanh, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh doanh ngoại hối.
Trong bối cảnh kinh tế trong nước, hoạt động kinh doanh ngoại hối có mối liên hệ chặt chẽ với các hoạt động kinh tế đối ngoại của quốc gia Các quốc gia phát triển thường tích cực tham gia vào phân công lao động quốc tế, sở hữu nền kinh tế hướng ngoại, và điều này dẫn đến sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế đối ngoại.
Môi trường kinh tế quốc tế, đặc biệt là thị trường tài chính tiền tệ quốc tế, có cấu trúc phức tạp và nhạy cảm, ảnh hưởng mạnh mẽ đến hoạt động kinh doanh ngoại hối của ngân hàng thương mại (NHTM) Thị trường này bao gồm các định chế tài chính quan trọng như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB) và các ngân hàng phát triển khu vực như Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) Trong đó, Ngân hàng Trung ương (NHTW) và NHTM của các quốc gia, cùng với các tập đoàn tài chính khu vực, đặc biệt là NHTW Mỹ (FED) và Ngân hàng Châu Âu (ECB), đóng vai trò chi phối trong các hoạt động tài chính lớn nhất của hệ thống ngân hàng toàn cầu.
Thị trường tài chính tiền tệ quốc tế hoạt động liên tục 24/24 giờ qua các trung tâm giao dịch lớn như New York và London, chịu ảnh hưởng từ các định chế tài chính và ngân hàng quốc tế như ECB và FED Những thay đổi trong chính sách tiền tệ toàn cầu tác động mạnh mẽ đến lãi suất và tỷ giá của các đồng tiền Các đồng tiền mạnh như EUR, GBP và USD không chỉ chi phối các đồng tiền khác mà còn được sử dụng làm đồng tiền chuẩn trong giao dịch thanh toán toàn cầu, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh ngoại hối của các ngân hàng thương mại.
1.3.2 Chính sách quản lý ngoại hối và tỷ giá hối đoái
Chính sách quản lý ngoại hối là những quy định pháp lý, những thể lệ của
Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý ngoại tệ, vàng bạc, đá quý và các chứng từ có giá trị ngoại tệ Điều này bao gồm việc kiểm soát hoạt động trao đổi, sử dụng, mua bán trên thị trường nội địa, cũng như quản lý quan hệ thanh toán và tín dụng với nước ngoài.
Chính sách quản lý ngoại hối nhằm kiểm soát luồng ngoại hối từ và vào quốc gia, liên quan đến ngoại thương và các quan hệ kinh tế đối ngoại Nó cũng quản lý lưu thông ngoại hối, bao gồm vàng, bạc, đá quý và ngoại tệ trong nước Thực hiện chính sách này không chỉ phát triển ngoại thương và cân bằng cán cân thanh toán quốc tế mà còn ổn định giá trị tiền tệ và nền kinh tế quốc dân.
Chính sách quản lý ngoại hối có ảnh hưởng lớn đến hoạt động kinh doanh ngoại hối của các ngân hàng thương mại thông qua các quy định pháp lý Một chính sách quản lý ngoại hối hợp lý và phù hợp với điều kiện quốc gia sẽ khuyến khích phát triển ngoại thương, hợp tác kinh tế quốc tế và thu hút đầu tư nước ngoài, từ đó thúc đẩy hoạt động kinh doanh ngoại hối của các ngân hàng.
Sự biến động của tỷ giá hối đoái:
Tỷ giá hối đoái là giá trị của một đơn vị tiền tệ này so với một đơn vị tiền tệ khác, thể hiện mối quan hệ cung cầu trên thị trường tiền tệ Nó là hệ số quy đổi giữa các đồng tiền, cho phép chuyển đổi giá trị tài chính giữa các quốc gia.
Tỷ giá hối đoái là một khái niệm kinh tế quan trọng, phản ánh nhu cầu trao đổi hàng hóa và dịch vụ giữa các quốc gia Nó liên quan trực tiếp đến tiền tệ và các mối quan hệ tài chính quốc tế.
Tỷ giá hối đoái là một vấn đề phức tạp, ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố bên ngoài như tình hình kinh tế toàn cầu, thị trường tài chính quốc tế và chính sách can thiệp của các quốc gia Những yếu tố này thường nằm ngoài tầm kiểm soát của một quốc gia Bên cạnh đó, sự tương tác đa chiều giữa các chính sách kinh tế, tài chính và tiền tệ của từng quốc gia cũng góp phần làm tăng thêm độ phức tạp của tỷ giá Quan hệ cung cầu ngoại tệ trên thị trường chính là hình thức biểu hiện tổng hợp của những yếu tố này, cho thấy rằng có rất nhiều yếu tố tác động đến tỷ giá hối đoái, trong đó một số yếu tố cơ bản rất quan trọng.
- Sức mua của các đơn vị tiền tệ và tốc độ lạm phát ở các nước hữu hạn
- Trạng thái cán cân thanh toán quốc tế ảnh hưởng trực tiếp đến cung cầu ngoại tệ thông qua đó tác động lên tỷ giá
- Chênh lệch lãi suất giữa các nước, giữa các thị trường tín dụng nội địa và quốc tế
Các nhân tố như cú sốc chính trị, thói quen tâm lý và các yếu tố xã hội ảnh hưởng đến cung cầu ngoại tệ, từ đó tác động đến tỷ giá hối đoái Biến động nhỏ của tỷ giá có thể làm thay đổi nhiều lĩnh vực trong nền kinh tế, bao gồm xuất nhập khẩu, đầu tư nước ngoài và tình hình lạm phát Những yếu tố này đều ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh ngoại hối của các ngân hàng thương mại và thị trường ngoại hối Vì vậy, biến động tỷ giá có tác động sâu sắc, đa chiều và phức tạp đến hoạt động kinh doanh ngoại hối của các ngân hàng.
1.3.3 Sự phát triển của thị trường hối đoái
Thị trường hối đoái là nền tảng cho các giao dịch ngoại hối, ảnh hưởng trực tiếp đến thành công hay thất bại của hoạt động này thông qua việc điều chỉnh tỷ giá và lãi suất.