Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1 Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài
Năm 2000, bài viết "China's Cambodia Strategy", tạm dịch chiến lược Campuchia của Trung Quốc The US Army War College Quarterly: Parameters
Bài viết của tác giả Paul Marks (30, 3, 2000) trình bày một nghiên cứu điển hình về việc Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa áp dụng thành công bốn công cụ sức mạnh quốc gia để củng cố quan hệ với Vương quốc Campuchia Mục tiêu chính là xây dựng các liên minh khu vực nhằm đối phó với ảnh hưởng của Mỹ và đảm bảo an ninh tại Đông Nam Á, trong khuôn khổ chiến lược an ninh quốc gia của Trung Quốc.
Lục Cương và Quách Học Đường (Chủ biên) cho ra mắt độc giả cuốn
“Trung Quốc đe dọa ai? Lý giải thuyết mối đe dọa Trung Quốc”, NXB Học Lâm
Vào năm 2004, Trung Quốc đã khẳng định chính sách đối ngoại của mình nhằm xây dựng hòa bình và ổn định cho khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, đặc biệt là Đông Nam Á Trung Quốc cam kết phát triển hòa bình và không có ý định đe dọa bất kỳ quốc gia nào.
Author Lim Sovanara has analyzed the relationship between China and Cambodia in his work titled "China-Cambodia: Unique Development Partnership? Current and Future Prospects," featured in the publication "ASEAN-China Trade Relations: 15 Years of Development and Prospects" by the Center for ASEAN and China Studies at the Vietnam Academy of Social Sciences (2007) The article examines the economic achievements of the bilateral relations and explores the future prospects for both nations.
2.2 Các công trình nghiên cứu ở trong nước
Vào năm 2010, tác giả Nguyễn Văn Hà đã công bố bài viết "Quan hệ Campuchia - Trung Quốc trong tương quan với các nước lớn" trên Tạp chí Đông Nam Á, số 10 Trong bài viết, tác giả phân tích rằng sau Hiệp định Paris, mối quan hệ giữa Campuchia và Trung Quốc đã có những chuyển biến đáng kể, ảnh hưởng bởi bối cảnh chính trị toàn cầu và sự tác động của các cường quốc khác.
Từ năm 1991, quan hệ giữa Campuchia và Trung Quốc bắt đầu hồi phục và phát triển, mặc dù chính phủ liên minh giữa hai đảng chính trị chủ yếu của Campuchia vẫn chưa ổn định Do đó, mối quan hệ giữa Trung Quốc và Campuchia diễn ra một cách thận trọng Campuchia luôn coi trọng việc củng cố và phát triển mối quan hệ với Trung Quốc, xem đây là một trong những ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối ngoại của mình.
Nguyễn Thành Văn trong công trình nghiên cứu “Những tiến triển trong quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Campuchia - Trung Quốc” (Nghiên cứu Đông Nam Á, số 6, 2014) chỉ ra rằng, vào những năm đầu thế kỷ XXI, quan hệ giữa Campuchia và Trung Quốc đã đạt đến một tầm cao mới, được gọi là Quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Mối quan hệ này không chỉ mang lại lợi ích cho cả hai quốc gia mà còn cho Trung Quốc.
Vào năm 2018, Đỗ Thị Thanh Bình và Bùi Nam Khánh đã công bố bài viết "Quan hệ Campuchia - Trung Quốc qua cách phân tích SWOT" trên Tạp chí Nghiên cứu quốc tế số 4/2018, nhấn mạnh sự củng cố và phát triển mạnh mẽ của mối quan hệ này Bài viết sử dụng phương pháp phân tích SWOT để làm rõ những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức mà Campuchia phải đối mặt trong quan hệ với Trung Quốc.
Năm 2019, Bùi Nam Khánh đã nghiên cứu về "Yếu tố Trung Quốc tại Campuchia và tác động của nó đến Việt Nam", làm rõ vai trò của Campuchia trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc từ nhiều khía cạnh như chính trị chiến lược, quân sự và kinh tế Sự chi phối của Trung Quốc đối với Campuchia không chỉ mang lại lợi ích về chính trị và quốc phòng, an ninh mà còn hạn chế sự gia tăng ảnh hưởng của các quốc gia khác trong khu vực.
Mỹ, Nhật Bản đối với khu vực [7].
Mối quan hệ giữa Trung Quốc và Campuchia đang thu hút sự chú ý lớn từ các học giả trong và ngoài nước, với nhiều thành tựu nghiên cứu đã được ghi nhận Tuy nhiên, hiện vẫn thiếu những nghiên cứu hệ thống và toàn diện về mối quan hệ này, đặc biệt là từ góc độ Trung Quốc, quốc gia đang gia tăng ảnh hưởng mạnh mẽ đối với Campuchia trong giai đoạn hiện nay.
Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Khóa luận phân tích mối quan hệ Trung Quốc - Campuchia trong các lĩnh vực kinh tế, đầu tư quốc phòng và an ninh, đồng thời đánh giá tác động của mối quan hệ này từ năm 2013 đến 2020 Bài viết cũng chỉ ra ảnh hưởng của quan hệ Trung Quốc - Campuchia đối với khu vực và mối quan hệ ASEAN - Trung Quốc Cuối cùng, khóa luận đưa ra các khuyến nghị chính sách cho Việt Nam trong việc xây dựng quan hệ với từng quốc gia.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu khoá luận sẽ phải thực hiện những điều sau
- Phân tích các nhân tố tác động đến quan hệ Trung Quốc – Campuchia từ năm 2013 đến hết năm 2020
- Làm rõ thực trạng trong quan hệ Trung Quốc – Campuchia ở giai đoạn đó
- Nhận xét quan hệ Trung Quốc – Campuchia từ 2013-2020
- Chỉ ra các tác động của quan hệ Trung Quốc – Campuchia đối với ASEAN và Việt Nam
- Đối sách của Việt Nam ra sao trước những tác động từ mối quan hệ Trung Quốc - Campuchia
- Đề xuất khuyến nghị nhằm phát huy các tác động tích cực và hạn chế các tác động tiêu cực đối với ASEAN và đối với Việt Nam
Phương pháp nghiên cứu
Dựa trên tính cấp thiết và lý do nghiên cứu của đề tài, phương pháp nghiên cứu chủ yếu được áp dụng là các phương pháp nghiên cứu quan hệ quốc tế.
Khóa luận sẽ áp dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau, bao gồm phương pháp lịch sử, phương pháp logic, cùng với các phương pháp liệt kê, phân tích so sánh và tổng hợp để đảm bảo tính toàn diện và sâu sắc trong việc nghiên cứu.
Cấu trúc khóa luận
Đề tài này được chọn dựa trên ý kiến cá nhân của người thực hiện, tập trung phân tích các yếu tố chủ quan và khách quan ảnh hưởng đến mối quan hệ Trung Quốc - Campuchia Bài viết cũng đã bình luận và đánh giá mối quan hệ này từ năm 2013 đến cuối năm 2020.
Ngoài Mở đầu, Kết luận,khóa luận được kết cấu thành 3 chương
Chương 1 nghiên cứu các nhân tố tác động đến quan hệ Trung Quốc - Campuchia, tập trung vào mối quan hệ trước năm 2013, các yếu tố quốc tế và khu vực trong thập niên thứ hai của thế kỷ XXI, sự trỗi dậy của Trung Quốc cùng với các chính sách mới đối với Campuchia, cũng như tình hình kinh tế, chính trị và xã hội của Campuchia và nhu cầu hợp tác với Trung Quốc Chương 2 phân tích sự tiến triển trong quan hệ Trung Quốc - Campuchia từ cuối năm 2013 đến hết năm 2020, bao gồm hợp tác chính trị - ngoại giao, kinh tế, an ninh - quốc phòng và các lĩnh vực khác, thông qua việc nghiên cứu mối quan hệ ngoại giao, hợp tác thương mại, đầu tư, viện trợ và các vấn đề nóng trong khu vực ASEAN.
Trong chương 3, tác giả phân tích mối quan hệ giữa Trung Quốc và Campuchia trong giai đoạn 2013-2020, nhấn mạnh các ảnh hưởng của mối quan hệ này đối với từng quốc gia cũng như khu vực ASEAN Bên cạnh đó, chương cũng xem xét tác động của quan hệ Trung Quốc - ASEAN, từ đó đưa ra cái nhìn tổng quan về sự phát triển và tương tác trong bối cảnh khu vực.
CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG TỚI QUAN HỆ
Khái quát về quan hệ Trung Quốc - Campuchia trước 2013
Đông Nam Á, với nguồn tài nguyên phong phú và vị trí chiến lược quan trọng, được Trung Quốc xác định là khu vực thiết yếu cho các lợi ích của Mỹ và Nhật Bản, đồng thời là nền tảng cho chiến lược mở rộng của Trung Quốc Trong những năm qua, Trung Quốc đã triển khai nhiều chiến lược như “hướng Nam”, “Chuỗi Ngọc trai” và sáng kiến “Vành đai, Con đường” nhằm gia tăng ảnh hưởng tại khu vực Châu Á - Thái Bình Dương Campuchia, nhờ vị trí địa chính trị quan trọng, đã trở thành một đối tác chiến lược của Trung Quốc, hỗ trợ cho các tuyên bố chủ quyền và giải quyết các vấn đề xuyên biên giới như ma túy và buôn lậu Trung Quốc đã gia tăng ảnh hưởng trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị - ngoại giao, văn hóa và an ninh-quốc phòng của Campuchia thông qua viện trợ và đầu tư, khiến Chính phủ Thủ tướng Hun Sen phải lệ thuộc vào Bắc Kinh.
Mối quan hệ Trung Quốc - Campuchia đã có những biến chuyển đáng kể trong hơn hai thập kỷ qua, từ sự nghi ngờ ban đầu do Trung Quốc can thiệp vào cuộc nội chiến và xung đột xã hội ở Campuchia, đặc biệt là sự ủng hộ chế độ Khmer Đỏ trong những năm 1970 và 1980 Từ năm 1997, quan hệ giữa hai bên đã được củng cố mạnh mẽ, đặc biệt dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Hun Sen Các chuyến thăm chính thức và các thỏa thuận hợp tác, như “Tuyên bố chung Trung Quốc - Campuchia về hợp tác song phương” vào năm 2000 và “Quan hệ đối tác hợp tác toàn diện” vào năm 2006, đã đánh dấu sự phát triển vững chắc trong quan hệ hữu nghị Đặc biệt, vào năm 2012, khi Campuchia giữ chức Chủ tịch luân phiên ASEAN, sự ảnh hưởng của Trung Quốc đã giúp Campuchia không đưa vấn đề Biển Đông vào Tuyên bố chung của ASEAN, khẳng định rằng đây là vấn đề song phương cần tự giải quyết.
Trung Quốc là đối tác kinh tế quan trọng nhất của Campuchia, với mối quan hệ thương mại phát triển mạnh mẽ trong suốt 10 năm qua Đại sứ Trung Quốc tại Campuchia, bà Bố Kiến Quốc, nhấn mạnh vai trò của Campuchia trong ASEAN và sự hợp tác toàn diện giữa hai nước Bà cho rằng giấc mộng Trung Hoa và giấc mộng Campuchia có thể kết hợp để thúc đẩy sự phát triển trong thập niên kim cương hợp tác Trung Quốc đang tận dụng các lợi thế về viện trợ, đầu tư và thương mại để gia tăng sự phụ thuộc của Campuchia vào mình.
Trung Quốc đã trở thành đối tác quan trọng của Campuchia trong lĩnh vực an ninh - quốc phòng, cung cấp trang thiết bị quân sự và hỗ trợ đào tạo nhân viên quốc phòng Với vị trí địa lý thuận lợi, Trung Quốc đang nỗ lực kiểm soát an ninh khu vực hạ nguồn sông Mekong, đồng thời gây sức ép với Việt Nam và đối trọng với các liên minh quân sự của Mỹ Kể từ khi thiết lập quan hệ đối tác hợp tác toàn diện vào năm 2006, hai nước đã thúc đẩy hợp tác quốc phòng, củng cố mối quan hệ hữu nghị truyền thống và tăng cường phối hợp bảo vệ lợi ích chung.
Trong bối cảnh văn hóa-xã hội, mối quan hệ chính trị và kinh tế giữa Trung Quốc và Campuchia ngày càng phát triển, các hoạt động trao đổi văn hóa và con người giữa hai bên cũng được thúc đẩy mạnh mẽ Cộng đồng người Hoa tại Campuchia, với khoảng 700.000 người, có tổ chức chặt chẽ và tiếng Hoa ngày càng trở nên phổ biến Đến năm 2012, khoảng 40.000 thanh niên Campuchia đã đăng ký học tiếng Trung Quốc Sự gia tăng người biết tiếng Hoa đã dẫn đến sự phát triển nhanh chóng của sách báo và truyền hình tiếng Hoa, như tờ Hoa thương nhật báo và tờ Miên Hoa nhật báo.
Cộng đồng người Hoa tại Campuchia không chỉ có báo chí tiếng Trung Quốc mà còn sở hữu một kênh truyền hình phát sóng thường xuyên với thời lượng lớn Tại Phnom Penh và các khu vực khác, sách báo tiếng Trung Quốc được bày bán rộng rãi, tạo điều kiện cho người dân tiếp cận thông tin và văn hóa Trung Quốc một cách dễ dàng.
Các nhân tố tác động tới quan hệ giữa hai quốc gia trên từ 2013 tới nay
1.2.1 Các nhân tố khách quan
1.2.1.1 Tình hình thế giới khi bước vào thập kỷ thứ 2 của thế kỷ XXI
Bước vào thế kỷ XXI, cơ cấu địa - chính trị và phân bố quyền lực toàn cầu đã bị đảo lộn, nghiêng về phía chủ nghĩa tư bản và bất lợi cho chủ nghĩa xã hội Mỹ đã tăng cường chiến lược “xoay trục” không chỉ ở Châu Âu mà còn ở lục địa Âu - Á, đặc biệt dưới thời Tổng thống B Obama Tình hình thế giới trở nên phức tạp với khủng hoảng nợ công gia tăng, kinh tế phục hồi chậm, và rủi ro tài chính tăng cao Nhiều quốc gia đã áp dụng chính sách bảo hộ thương mại do nhận thấy những mặt trái của toàn cầu hóa, như vi phạm bản quyền và nhập cư bất hợp pháp Điều này dẫn đến sự gia tăng chủ nghĩa bảo hộ và chủ nghĩa dân tộc, nổi bật là chính sách “Nước Mỹ trên hết” của Tổng thống Donald Trump và sự kiện Vương quốc Anh rời khỏi EU.
Hội nghị an ninh quốc tế Munich 2019 chỉ ra rằng sự cạnh tranh quyền lực giữa Hoa Kỳ, Trung Quốc và Nga đang định hình lại trật tự thế giới Mỹ đang nỗ lực bảo vệ trật tự đơn cực mà họ kiểm soát, trong khi Trung Quốc theo đuổi tham vọng thiết lập trật tự theo "sự đồng thuận Trung Quốc" Nga thì không chấp nhận sự lãnh đạo của Mỹ trong trật tự đơn cực này Đồng thời, Liên minh châu Âu (EU) vẫn chưa sẵn sàng để đảm nhận vai trò mới trong bối cảnh cạnh tranh quyền lực toàn cầu.
Trong thế kỷ mới, toàn cầu hóa vẫn là xu thế phát triển tất yếu, nhưng sự gia tăng nhu cầu tài nguyên đã dẫn đến khai thác bừa bãi, gây hủy hoại môi trường và mất cân bằng sinh thái, đặc biệt ở các nước đang phát triển Hệ quả là sự xuất hiện của dịch bệnh mới, biến đổi khí hậu nhanh chóng và gia tăng thảm họa thiên nhiên, ảnh hưởng đến nhiều quốc gia Đại dịch COVID-19 từ đầu năm 2020 đã tác động mạnh mẽ đến kinh tế toàn cầu, làm gia tăng chủ nghĩa bảo hộ và thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế số Trong tương lai, kinh tế tiêu dùng, chia sẻ và tham gia sẽ thay thế tiền mặt bằng tiền số, chuyển sang nền kinh tế xanh và áp dụng robot trong mọi lĩnh vực Hàng triệu người thất nghiệp sẽ được hỗ trợ để tham gia vào các hoạt động xã hội công ích như trồng cây và bảo vệ môi trường.
1.2.1.2 Tình hình khu vực khi bước vào thập kỷ thứ 2 của thế kỷ XXI
Khu vực Đông Nam Á, một phần quan trọng của CA-TBD, từ lâu đã trở thành điểm chiến lược hấp dẫn với nhiều tranh chấp về ảnh hưởng văn hóa và quyền lực giữa các cường quốc Về mặt địa - chiến lược, Đông Nam Á có vị trí thuận lợi cho thương mại và quốc phòng, nằm ở ngã ba châu Á, kết nối Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương Trong thập niên đầu của thế kỷ XXI, ASEAN đang đối mặt với nhiều cơ hội và thách thức trong việc khẳng định vị thế của mình, với sự tăng trưởng kinh tế và ổn định của các quốc gia thành viên đóng vai trò chủ đạo Mặc dù còn nhiều khó khăn, khu vực này vẫn phát triển hài hòa và ổn định Tuy nhiên, nguy cơ khủng hoảng an ninh - chính trị vẫn hiện hữu, đặc biệt là vấn đề Biển Đông và sự nổi lên của các vấn đề an ninh phi truyền thống Sự gia tăng sức mạnh của Trung Quốc đã làm gia tăng căng thẳng tại Biển Đông, khiến các quốc gia trong khu vực phải hiện đại hóa quốc phòng và tăng cường tiềm lực quân sự Tình hình này ảnh hưởng đến các nước đang phát triển như Việt Nam, Lào, Campuchia, đồng thời làm tăng sự phụ thuộc vào các cường quốc như Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản và Ấn Độ, đặc biệt là sự lệ thuộc ngày càng sâu sắc của Campuchia vào Trung Quốc, có thể dẫn đến việc một quốc gia thành viên đi ngược lại lợi ích chung của ASEAN trong tương lai.
1.2.1.3 Sự phát triển cuả quan hệ ASEAN- Trung Quốc trong thập niên thứ hai của thế kỷ XXI
ASEAN đã trở thành tổ chức hợp tác khu vực thành công nhất trong số các tổ chức của các nước đang phát triển, khẳng định vai trò quan trọng trong chính trị và kinh tế ở khu vực CA-TBD Tổ chức này đóng vai trò là đối tác thiết yếu trong chính sách khu vực của các nước trên thế giới, đặc biệt là các cường quốc.
Trung Quốc trước đây chỉ tập trung vào phát triển quan hệ song phương với từng quốc gia Đông Nam Á, nhưng gần đây, sự phát triển kinh tế và sức mạnh quốc gia đã giúp nước này tự tin hơn trên các diễn đàn khu vực và toàn cầu Năm 1991, Trung Quốc trở thành đối tác thương lượng của ASEAN, và hội nghị cấp cao đầu tiên giữa Trung Quốc và ASEAN diễn ra vào năm 1997, thể hiện sự quan tâm của lãnh đạo hai bên đối với mối quan hệ hợp tác Năm 2008, Trung Quốc chỉ định đại sứ đầu tiên tại ASEAN, và tiếp theo là việc mở Trung tâm ASEAN - Trung Quốc tại Bắc Kinh vào tháng 11-2011, cùng với việc thiết lập Phái đoàn Trung Quốc tại ASEAN vào tháng 9-2012.
Từ năm 2010, quan hệ đối tác ASEAN - Trung Quốc đã được củng cố thông qua việc triển khai các Kế hoạch hành động năm năm, bao gồm các giai đoạn 2010 - 2015, 2016 - 2020 và 2021 - 2025 Đặc biệt, vào năm 2018, nhân dịp kỷ niệm 15 năm thiết lập quan hệ đối tác chiến lược, hai bên đã thông qua Tầm nhìn quan hệ đối tác chiến lược đến năm 2030.
Hai bên đã thiết lập nhiều cơ chế hợp tác quan trọng như Hội nghị cấp cao thường niên ASEAN - Trung Quốc và các hội nghị bộ trưởng chuyên ngành Từ năm 2012, theo đề xuất của Trung Quốc, hai bên đã thống nhất các chủ đề hợp tác hàng năm, bao gồm hợp tác biển, giáo dục, du lịch, sáng tạo, giao lưu truyền thông và kinh tế số Mặc dù còn một số thách thức, mối quan hệ giữa ASEAN và Trung Quốc đang ngày càng phát triển, mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho cả hai bên.
Trung Quốc luôn khẳng định ủng hộ vai trò trung tâm và đoàn kết của ASEAN trong hợp tác khu vực, đồng thời cam kết duy trì hòa bình và ổn định thông qua đối thoại Hai bên đã tổ chức 11 Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng không chính thức ASEAN - Trung Quốc Tuy nhiên, vấn đề Biển Đông vẫn là trở ngại lớn trong quan hệ giữa Trung Quốc và ASEAN, đặc biệt với các quốc gia có tranh chấp chủ quyền tại khu vực này.
ASEAN và Trung Quốc hợp tác trong khuôn khổ cơ chế Bộ trưởng và quan chức cấp cao về tội phạm xuyên quốc gia, nhằm chống buôn bán trái phép ma túy và giải quyết các vấn đề an ninh phi truyền thống, cùng với các lĩnh vực hợp tác chính trị - an ninh khác.
Hợp tác kinh tế - thương mại giữa ASEAN và Trung Quốc đã đóng vai trò quan trọng trong mối quan hệ của hai bên trong nhiều năm qua Mặc dù gặp khó khăn do dịch bệnh COVID-19 vào năm 2020, kim ngạch thương mại hai chiều giữa ASEAN và Trung Quốc vẫn đạt 684,6 tỷ USD Trung Quốc tiếp tục giữ vị trí là đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN trong suốt 12 năm liên tiếp, từ 2009 đến nay.
Năm 2020, ASEAN lần đầu tiên vượt qua EU để trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc Hai bên đã cùng nhau thúc đẩy Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện khu vực (RCEP), và hiệp định này đã được ký kết tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 37 vào tháng 11-2020.
Hợp tác giữa ASEAN và Trung Quốc đang diễn ra mạnh mẽ trong nhiều lĩnh vực như kết nối, du lịch, công nghệ thông tin - truyền thông, khoa học - công nghệ, xây dựng thành phố thông minh và kinh tế số Sự hợp tác này được thúc đẩy bởi các văn kiện quan trọng, bao gồm Tuyên bố chung ASEAN - Trung Quốc về việc gắn kết Kế hoạch tổng thể kết nối ASEAN (MPAC) với Sáng kiến “Vành đai, Con đường” (BRI) năm 2019, cùng với Tuyên bố của các nhà lãnh đạo ASEAN - Trung Quốc về Sáng kiến hợp tác thành phố thông minh.
ASEAN và Trung Quốc nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác văn hóa - xã hội, tập trung vào các lĩnh vực then chốt như y tế, giáo dục, văn hóa, lao động, an sinh xã hội, môi trường, truyền thông, thanh niên, giảm nghèo và giao lưu nhân dân.
1.2.2 Các nhân tố chủ quan
1.2.2.1 Sự trỗi dậy của Trung Quốc đầu thập niên thứ hai của thế kỷ XXI
Trung Quốc đang trở thành một đối thủ mạnh mẽ về cả quân sự lẫn kinh tế, đánh dấu sự thay đổi đáng kể trong việc phân bổ quyền lực toàn cầu Sự chuyển dịch này đưa trung tâm chính trị và kinh tế từ Đại Tây Dương sang Thái Bình Dương, từ châu Âu sang châu Á, khiến thế kỷ XXI trở thành một thời kỳ quan trọng trong lịch sử.
Tình hình Campuchia và nhu cầu hợp tác với Trung Quốc
1.3.1 Tình hình chính trị , kinh tế - xã hội Campuchia khi bước vào thập niên thứ hai của thế kỷ XXI
Campuchia, một quốc gia nghèo ở Đông Nam Á, đã trải qua nhiều khó khăn do chiến tranh và nội chiến, cùng với sự cô lập kéo dài Sau khi khôi phục chế độ quân chủ lập hiến qua tổng tuyển cử năm 1993, đất nước này đã bắt đầu quá trình hòa giải và tái thiết Campuchia cũng đang nỗ lực tái hòa nhập với khu vực và thế giới, tìm kiếm sự hỗ trợ từ cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các cường quốc, nhằm phát triển và xây dựng đất nước.
Campuchia duy trì chế độ dân chủ đa đảng thông qua các cuộc bầu cử tự do, nhưng Đảng Nhân dân Campuchia (CPP) vẫn chiếm ưu thế, ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực trong đời sống Trước những khó khăn và mâu thuẫn nội bộ giữa các đảng phái chính trị, Campuchia tìm kiếm quan hệ hợp tác với các nước lớn, đặc biệt là Trung Quốc, để nhận được sự ủng hộ chính trị và hỗ trợ trong phát triển kinh tế.
Kinh tế - xã hội Campuchia đang có dấu hiệu khả quan nhờ vào sự tăng trưởng liên tục của giá trị xuất khẩu ngành dệt may Bước sang năm 2011, nền kinh tế Campuchia đã phục hồi và phát triển mạnh mẽ Thủ tướng Hun Sen khẳng định rằng GDP của Campuchia tiếp tục tăng trưởng.
Năm 2011, tăng trưởng kinh tế đạt khoảng 7%, vượt mức dự đoán 6,4% nhờ vào sự phục hồi mạnh mẽ của các ngành kinh tế chủ chốt như xuất khẩu hàng dệt may, du lịch, nông nghiệp và xây dựng.
Campuchia đã chứng kiến sự gia tăng xuất khẩu các mặt hàng chủ chốt như may mặc, gạo, cao su và sản phẩm nông nghiệp so với năm 2010 nhờ vào nhu cầu thị trường toàn cầu tăng cao Các hiệp định thương mại mới với các nước trong khu vực đang phát huy hiệu quả tích cực, đặc biệt là việc EU áp dụng thuế suất 0% cho hàng may mặc Campuchia từ đầu năm 2011, giúp sản phẩm này có cơ hội vươn lên và chiếm lĩnh thị trường, đặc biệt là tại những thị trường khó tính như EU.
Về vấn đề thu hút vốn đầu tư của Campuchia, theo Hội đồng Phát triển Campuchia (CDC): cho đến tháng 10/2011, Campuchia đã thu hút được thêm
126 dự án đầu tư của các nhà đầu tư trong và ngoài nước, số vốn đăng ký lên tới
Campuchia đã ghi nhận mức đầu tư đạt 6 tỷ USD, tăng hơn 200 triệu USD so với năm trước Với sự hỗ trợ từ bên ngoài, đặc biệt là nguồn vốn từ các doanh nghiệp Trung Quốc, Campuchia đang tích cực đầu tư vào hệ thống cơ sở hạ tầng để hiện đại hóa đất nước Đồng thời, quốc gia này cũng thúc đẩy phát triển các ngành mũi nhọn như du lịch, dầu khí, sản xuất vật liệu xây dựng và ngành điện nhằm mang lại hiệu quả kinh tế cao.
1.3.2 Nhu cầu gia tăng hợp tác với Trung Quốc của Campuchia
Campuchia đang trải qua nhiều biến đổi nhanh chóng và phức tạp trong bối cảnh toàn cầu hóa Các quốc gia trên thế giới, lớn nhỏ, đang tích cực tham gia vào quá trình hội nhập quốc tế Trong giai đoạn này, Campuchia ưu tiên phát triển quan hệ với các nước láng giềng và khu vực, đặc biệt là tăng cường mối quan hệ với Trung Quốc.
Theo tác giả Luke Hunt trên tờ SCMP, khó khăn kinh tế đang khiến Campuchia ngày càng gắn bó hơn với Trung Quốc Giá gạo giảm và lũ lụt đã gây mất mùa, khiến Campuchia đặt nhiều hy vọng vào chuyến thăm của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào ngày 13/10/2012, với mong muốn Trung Quốc sẽ tăng cường mua gạo từ nước này Thủ tướng Campuchia Hun Sen đã đề xuất Trung Quốc viện trợ khẩn cấp 300 triệu USD và đặt mục tiêu nâng kim ngạch thương mại hai chiều từ 4 tỷ USD năm 2015 lên 5 tỷ USD vào năm 2017 Dự kiến trong chuyến thăm, sẽ có khoảng 28 thỏa thuận kinh tế được ký kết, trong đó có một gói viện trợ quan trọng.
Bộ trưởng Bộ Tài chính Campuchia, Keat Chhon, khẳng định rằng Trung Quốc không chỉ là một người hàng xóm tốt mà còn hiểu rõ nhu cầu của Campuchia Trung Quốc đã cung cấp những hỗ trợ khẩn cấp như hạ tầng giao thông và điện lực, phục vụ cả lợi ích của chính mình Hình thức viện trợ của Trung Quốc chủ yếu hướng đến các tầng lớp cao nhất trong chính quyền mà không đi kèm điều kiện, điều này phù hợp với quan điểm của lãnh đạo Campuchia Sự hỗ trợ này đã tạo ra một lựa chọn mới cho Campuchia, thay thế cho các nhà tài trợ phương Tây vốn thường áp đặt điều kiện Dòng chảy viện trợ liên tục từ nhiều nguồn đã giúp chính phủ Campuchia sử dụng như một lợi thế để thúc đẩy cạnh tranh giữa các nhà tài trợ, đồng thời đáp ứng nhu cầu cải cách trong nước Từ góc độ chính trị, Campuchia nhận thấy cơ hội củng cố vị thế của mình khi gắn bó chặt chẽ với Trung Quốc, nhằm đối phó với sự gia tăng sức mạnh của các nước láng giềng như Việt Nam và Thái Lan.
Chính phủ Campuchia hiện đang ưu tiên thu hút đầu tư trực tiếp từ Trung Quốc, với chiến lược chọn lọc và có định hướng Campuchia cam kết thực hiện chính sách mở cửa, tạo điều kiện thuận lợi để thu hút nguồn vốn từ các nhà đầu tư Trung Quốc.
Chính phủ Campuchia đã đề ra các định hướng cụ thể nhằm bổ sung nguồn vốn thiếu hụt, thu hút công nghệ và nâng cao trình độ quản lý, từ đó cải thiện chất lượng lực lượng lao động trong nước Những định hướng này được xác định trong các ngành và lĩnh vực cụ thể, đảm bảo sự phù hợp với sự phát triển chung của nền kinh tế quốc gia.
Bước vào thập kỷ thứ 2 của thế kỷ XXI, thế giới và khu vực đang trải qua những biến đổi nhanh chóng, đặc biệt là sau đại dịch COVID-19 Hiện nay, cuộc tranh giành ảnh hưởng giữa các cường quốc, đặc biệt là Mỹ và Trung Quốc, đang diễn ra mạnh mẽ, với khu vực CA-TBD trở thành điểm nóng và Đông Nam Á là tâm điểm quan trọng Các nước lớn đang sử dụng diễn đàn đa phương, hợp tác song phương và các chuyến thăm cấp cao để lôi kéo các quốc gia ASEAN theo ảnh hưởng của mình Trước tình hình này, Trung Quốc đã điều chỉnh chính sách ngoại giao, đặc biệt là chính sách ngoại giao láng giềng, nhằm tăng cường ảnh hưởng khu vực và toàn cầu.
Campuchia, với vị trí chiến lược quan trọng, không thể tách rời khỏi chiến lược hướng xuống phía Nam của Trung Quốc, đồng thời trở thành điểm nóng trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng giữa các quốc gia Để phát triển đất nước, Campuchia cần sự hỗ trợ từ bên ngoài để vượt qua những khó khăn nội tại Trong bối cảnh đó, Trung Quốc, với vai trò là siêu cường khu vực, đang nỗ lực lôi kéo Campuchia nhằm tạo ra môi trường ổn định cho các chiến lược phát triển của mình.
SỰ TIẾN TRIỂN TRONG QUAN HỆ
Quan hệ chính trị- ngoại giao
Quan hệ giữa Trung Quốc và Campuchia đã trở nên khăng khít từ tháng 12/2012 khi hai nước tuyên bố nâng cấp thành “Đối tác chiến lược toàn diện”, đánh dấu một kỷ nguyên mới trong quan hệ song phương dưới thời Tập Cận Bình Năm 2013 được chọn là Năm hữu nghị Trung Quốc-Campuchia, kỷ niệm 55 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Trung Quốc đã thực hiện chính sách ngoại giao mạnh mẽ, đặc biệt là ủng hộ Campuchia trong các thời điểm nhạy cảm, khiến Campuchia gắn kết chặt chẽ với Trung Quốc Campuchia trở thành thành viên ASEAN ủng hộ mạnh mẽ chính sách “Một nước Trung Quốc”, ngăn cấm quan chức chính phủ viếng thăm Đài Loan và tham gia các hoạt động do Đài Loan tài trợ Ngoài ra, Campuchia cũng ủng hộ dự luật chống ly khai của Trung Quốc vào năm 2005 và việc xây dựng các đập trên thượng nguồn sông Mekong, bất chấp ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân.
Một triệu người dân Campuchia không ủng hộ Nhật Bản trở thành Ủy viên Thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc và đồng thời ủng hộ lập trường của Trung Quốc trong việc giải quyết tranh chấp chủ quyền Biển Đông theo hướng song phương.
Trung Quốc đã tận dụng Campuchia làm lực lượng tiên phong trong việc tuyên truyền và quảng bá cho chiến lược Vành đai và Con đường (BRI) kể từ khi Tập Cận Bình công bố vào năm 2013 Campuchia đã nhanh chóng thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ và tích cực tham gia vào BRI, thông qua việc tổ chức nhiều hội thảo và diễn đàn cả trong nước và quốc tế, góp phần quảng bá cho sáng kiến này.
Ngày 27/10/2015, tại hội thảo Trung Quốc - Campuchia về con đường tơ lụa trên biển tổ chức ở khách sạn Ngũ châu, Phnompenh, Quốc vụ khanh kiêm
Bộ trưởng Thương mại Campuchia, Sun Chanthol, khẳng định sự ủng hộ mạnh mẽ của Campuchia đối với Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) và Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) do Trung Quốc dẫn dắt, cho rằng các cơ chế này giúp Campuchia thu hút vốn và nâng cao hiệu quả xây dựng hạ tầng Trong chuyến thăm chính thức Campuchia vào tháng 10/2016, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã ký kết 31 văn kiện hợp tác với nhiều lĩnh vực, trong đó có bản ghi nhớ về quy hoạch hợp tác BRI BRI được xem là trọng tâm trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc, hướng tới việc xây dựng “Cộng đồng vận mệnh chung nhân loại” Với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Campuchia, Trung Quốc coi đây là mối quan hệ thân thiết nhất, thể hiện qua việc gọi Campuchia là “láng giềng tốt, bạn bè tốt, đối tác tốt, anh em tốt”.
Trung Quốc đang tăng cường mối quan hệ với Thủ tướng Hun Sen, Đảng CPP và chính phủ Campuchia Trong những năm qua, hai nước đã tổ chức nhiều chuyến thăm lẫn nhau giữa các nhà lãnh đạo, bao gồm cả lãnh đạo đảng, nhà nước và chính phủ Qua các chuyến thăm này, Trung Quốc đã nhiều lần khẳng định sự ủng hộ vững chắc đối với Đảng CPP và chính phủ Campuchia do đảng này lãnh đạo.
Tuy nhiên, Trung Quốc một mặt lôi kéo CPP về phía mình nhưng cũng
Mối quan hệ giữa Trung Quốc và đảng đối lập CNRP đã có những tiến triển tích cực, với lãnh đạo Sam Rainsy vào ngày 29/7/2013 tuyên bố trên kênh Phượng Hoàng rằng CNRP xem Trung Quốc không chỉ là một người ban mà còn là một đồng minh, đồng thời ủng hộ chính sách một Trung Quốc Những động thái này cho thấy CNRP nhận thức rõ ràng về vai trò ngày càng mạnh mẽ của Trung Quốc tại Campuchia và ảnh hưởng trong tương lai Tiếng nói của Trung Quốc đã thể hiện rõ trong các cuộc bầu cử gần đây, đặc biệt sau cuộc bầu cử Quốc hội nhiệm kỳ V năm 2013, khi Trung Quốc muốn khẳng định vai trò dàn xếp giữa CPP và CNRP nhằm ổn định chính trường Campuchia Trong bầu cử Quốc hội khóa VI năm 2018, khi CNRP bị giải thể, Trung Quốc đã mạnh mẽ ủng hộ CPP và Thủ tướng Hun Sen giữa áp lực từ Mỹ và phương Tây.
Trung Quốc thiết lập "Quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện" với Chính phủ Vương quốc Campuchia dưới sự lãnh đạo của đảng CPP, đồng thời duy trì mối quan hệ hợp tác với Hoàng gia Campuchia và đảng FUNCINPEC Quốc vương Norodom Sihanouk đã đóng góp lớn trong việc xây dựng và thắt chặt quan hệ giữa Campuchia và Trung Quốc Quốc vương Sihamoni cũng đã thực hiện nhiều chuyến thăm và gặp gỡ lãnh đạo Trung Quốc, kết hợp với việc an dưỡng và khám chữa bệnh hai lần mỗi năm.
Trung Quốc không chỉ duy trì mối quan hệ thân thiết với Hoàng gia Campuchia mà còn thiết lập quan hệ với Đảng FUNCINPEC, một kênh quan trọng giúp củng cố quan hệ giữa Trung Quốc và Hoàng tộc Campuchia.
FUNCINPEC trên chính trường Campuchia ngày càng sụt giảm nhưng TrungQuốc vẫn tiếp tục ủng hộ đảng này cả về vật chất lẫn tinh thần
Quan hệ kinh tế
Sau nhiều năm nội chiến và xung đột, Campuchia đã bước vào giai đoạn hồi sinh từ đầu thập niên 90 Tuy nhiên, đến thập niên 2000, quốc gia này vẫn là nước nghèo nhất Đông Nam Á, phụ thuộc vào viện trợ và đầu tư nước ngoài để thúc đẩy tăng trưởng Trong khi đó, nhờ cải cách và mở cửa, nền kinh tế Trung Quốc đang phát triển mạnh mẽ, tạo điều kiện cho sự trỗi dậy của quốc gia này Trung Quốc cũng gia tăng ảnh hưởng tại khu vực, trở thành nhà đầu tư lớn nhất và đối tác thương mại quan trọng của Campuchia.
Từ năm 2013 đến 2020, kim ngạch thương mại giữa hai nước đã tăng trưởng mạnh mẽ, phản ánh mối quan hệ ngoại giao chặt chẽ Năm 2013, kim ngạch đạt 3,77 tỷ USD, tăng 29,1% so với năm trước Năm 2014, con số này giảm nhẹ xuống 3,76 tỷ USD, nhưng năm 2015 đã phục hồi lên 4,43 tỷ USD, tăng 18% Năm 2016, kim ngạch đạt 4,76 tỷ USD, tăng 7,4%, và năm 2017, con số này tăng lên 5,79 tỷ USD, tăng 21,7% Đến năm 2018, kim ngạch thương mại đạt 6,5 tỷ USD, tăng 15% so với năm 2017.
2019, đạt 8,2 tỷ USD, tăng 27% so với năm 2018 Năm 2020 đạt 8,118 tỷ USD, giảm 5,2% so với năm 2019 [12;tr.42], [14; tr.23],[52].
Trung Quốc đang trở thành đối tác kinh tế và ngoại giao quan trọng nhất của Campuchia, với hơn 30 thỏa thuận hợp tác song phương được ký kết trong hai năm 2016-2017 Trong chuyến thăm Campuchia của Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường vào tháng 1-2018, hai nước đã ký kết thêm 19 văn kiện hợp tác Đặc biệt, khoảng 60% hàng hóa trên thị trường Campuchia có nguồn gốc từ Trung Quốc.
Vào ngày 12/10/2020, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị đã chính thức thăm Campuchia, chứng kiến lễ ký kết hiệp định thương mại tự do giữa hai nước, qua đó củng cố mối quan hệ song phương Hiệp định này bao gồm nhiều lĩnh vực như thương mại, du lịch, nông nghiệp, dịch vụ, thương mại điện tử, đầu tư và hợp tác kinh tế-kỹ thuật Với tư cách là thành viên của Khu vực thương mại tự do ASEAN-Trung Quốc, Campuchia được hưởng ưu đãi miễn thuế cho hầu hết hàng hóa xuất khẩu sang Trung Quốc Sự ký kết này hứa hẹn sẽ thúc đẩy nhanh chóng dự án “Vành đai và Con đường” tại Campuchia.
Việc ký kết FTA với Trung Quốc hiện nay là rất quan trọng đối với Campuchia, nhất là khi Liên minh châu Âu đã cắt giảm một phần ưu đãi thuế quan theo chương trình EBA.
Hiệp định thương mại tự do giữa Trung Quốc và Campuchia không chỉ thúc đẩy sự phát triển hòa bình và ổn định cho Campuchia, mà còn phù hợp với chiến lược kinh tế của Trung Quốc Thông qua FTA này, Campuchia khẳng định vai trò là đối tác toàn diện của Trung Quốc Trong ngắn hạn, hiệp định mang lại nhiều lợi ích cho Campuchia, nhưng về lâu dài, sự tự chủ chiến lược của quốc gia này có thể bị ảnh hưởng.
2.2.2 Về quan hệ đầu tư
Từ năm 2012, Trung Quốc đã trở thành nhà đầu tư lớn nhất của Campuchia, với tổng đầu tư nước ngoài vào quốc gia này đạt 4,430 tỷ USD vào năm 2015, trong đó Trung Quốc đóng góp 865 triệu USD, chiếm 18,62% tổng kim ngạch đầu tư Đến cuối năm 2017, vốn đăng ký của Trung Quốc tại Campuchia đạt 17,54 tỷ USD, với 11,08 tỷ USD đã được giải ngân Trung Quốc tập trung vào các dự án trọng điểm, nhằm kiểm soát và chi phối nền kinh tế Campuchia.
Giữa năm 2013 và 2017, Trung Quốc đã trở thành nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn nhất tại Campuchia với tổng giá trị đầu tư lên tới 5,3 tỷ USD Năm 2017, Campuchia thu hút 1,4 tỷ USD từ Trung Quốc, chiếm 27% tổng giá trị đầu tư vào nước này Đến năm 2017, Trung Quốc đã đầu tư hơn 7,5 tỷ USD vào các dự án thủy điện và 4 tỷ USD vào nhà máy điện than, trở thành nhà đầu tư lớn nhất trong lĩnh vực năng lượng tại Campuchia Ngoài ra, các công ty Trung Quốc cũng đã đầu tư vào 5 nhà máy nhiệt điện với tổng công suất 1.733 megawatt Đầu tư của Trung Quốc tập trung vào các lĩnh vực như năng lượng, thông tin, dịch vụ, dệt may, nông nghiệp và y dược Đặc biệt, Tập đoàn Hongdou Giang Tô đã xây dựng "Đặc khu kinh tế cảng Sihanouk", dự án đầu tiên về "đặc khu kinh tế" của Trung Quốc tại nước ngoài được Bộ Thương mại Trung Quốc phê duyệt.
Chính quyền Campuchia đã triển khai các chính sách ưu đãi cho nhà đầu tư Trung Quốc, đặc biệt liên quan đến quyền sử dụng đất Mặc dù luật Campuchia cấm người nước ngoài sở hữu đất, nhưng nhà đầu tư Trung Quốc có thể thuê đất với thời hạn 99 năm và có khả năng gia hạn sau đó Dự án lớn nhất của Trung Quốc tại Campuchia là “Đặc khu kinh tế Sihanouk Viller” với diện tích 11,08 km2 và vốn đầu tư 320 triệu USD cho giai đoạn 1 Trong bối cảnh căng thẳng tại Biển Đông, đặc biệt là tranh chấp giữa Việt Nam và Campuchia, việc đầu tư xây dựng cảng không chỉ mang tính chất viện trợ mà còn có những mục đích chiến lược khác.
2.2.3 Về viện trợ phát triển
Trung Quốc hiện là nhà viện trợ lớn nhất cho Campuchia, với cam kết viện trợ không hoàn lại 300 triệu NDT và cho vay ưu đãi 500 triệu USD trong chuyến thăm của Thủ tướng Hun Sen tới Bắc Kinh vào tháng 4/2013 Đến năm 2014, Trung Quốc đã vượt Mỹ để trở thành nhà viện trợ hàng đầu cho Campuchia, với tổng số tiền viện trợ lên tới 223 triệu USD, trong khi Mỹ chỉ cung cấp 76 triệu USD.
Đến năm 2017, Campuchia đã nhận khoảng 4,2 tỷ USD từ Trung Quốc dưới dạng viện trợ không hoàn lại và các khoản vay ưu đãi Tính đến cuối năm 2017, nợ công nước ngoài của Campuchia đã đạt 9,6 tỷ USD, trong đó 42% là nợ từ Trung Quốc.
Ngoại giao quà tặng đóng vai trò quan trọng trong việc viện trợ kinh tế và đầu tư, nhằm thúc đẩy thương mại giữa Trung Quốc và Campuchia Sự bất đối xứng trong cán cân thương mại ngày càng gia tăng, giúp Trung Quốc nhận được sự ủng hộ chính trị và ngoại giao từ Campuchia trong các vấn đề song phương, khu vực và quốc tế.
Trung Quốc thường quảng bá về các khoản "viện trợ không điều kiện", nhưng thực tế lại kèm theo nhiều điều kiện chặt chẽ và tính toán kỹ lưỡng.
Thứ nhất, sử dụng viện trợ “không điều kiện” để ngăn chặn ảnh hưởng của
Mỹ và các nước phương Tây tại Campuchia thường gắn viện trợ với điều kiện phải thực hiện cải cách, bao gồm đảm bảo minh bạch, dân chủ, nhân quyền và tự do tôn giáo Ngược lại, viện trợ từ Trung Quốc không chú trọng đến các vấn đề như tham nhũng, dân chủ, nhân quyền và tự do tôn giáo.
Campuchia đã nhận được sự viện trợ đáng kể từ Trung Quốc, với 115 triệu USD và khoản vay ưu đãi 32 triệu USD, trong bối cảnh Thủ tướng Hun Sen tham dự Hội nghị CICA tại Thượng Hải Điều này diễn ra sau khi Trung Quốc hạ đặt giàn khoan Hải Dương 981 trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam Mỗi khi Campuchia thể hiện sự ủng hộ đối với lợi ích của Trung Quốc, Bắc Kinh thường sử dụng viện trợ như một công cụ để củng cố mối quan hệ và khuyến khích Campuchia tiếp tục hỗ trợ cho các lợi ích của mình.
An ninh - quốc phòng
Sau nhiều thập kỷ phục hồi và phát triển, Trung Quốc và Campuchia nhận thấy tầm quan trọng của việc hợp tác trên mọi lĩnh vực, đặc biệt là trong an ninh quốc phòng Sự hợp tác này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của cả hai quốc gia mà còn góp phần đảm bảo môi trường hòa bình và ổn định trong khu vực Hai bên liên tục trao đổi và nâng cao mối quan hệ trên nhiều mặt.
2.3.1 Về trao đổi, giao lưu quân sự
Trung Quốc đã trở thành đối tác quan trọng của Campuchia trong việc cung cấp trang thiết bị quân sự, với mục tiêu thiết lập căn cứ quân sự tại đây nhằm tăng cường sự can thiệp vào lĩnh vực quốc phòng và kiểm soát Biển Đông cũng như eo biển Malacca Trung Quốc tích cực hỗ trợ và đào tạo nhân viên quốc phòng Campuchia để xây dựng mối quan hệ hợp tác sâu sắc hơn, thể hiện qua chuyến thăm của Phó Tổng tham mưu trưởng Quân đội Trung Quốc vào tháng 3 năm 2013, khi hai bên cam kết tăng cường hợp tác và phát triển nguồn nhân lực quân đội Campuchia Mục tiêu chiến lược của Bắc Kinh không chỉ nhằm kiểm soát an ninh khu vực hạ nguồn sông Mekong mà còn để gây sức ép với Việt Nam và đối trọng với các liên minh quân sự của Mỹ trong khu vực.
Kỳ Lượng đã thăm Campuchia và gặp gỡ các lãnh đạo cấp cao cũng như Quân đội Hoàng gia Campuchia, cam kết tăng cường hợp tác quân sự giữa hai nước Ông nhấn mạnh rằng quân đội hai nước cần tiếp tục trao đổi thông tin chiến lược và thúc đẩy hợp tác thiết thực vì lợi ích chung Mục đích chuyến thăm là nhằm củng cố quan hệ song phương và thúc đẩy hợp tác quốc phòng, qua đó thúc đẩy mạnh mẽ các hoạt động hợp tác quốc phòng giữa hai nước.
Vào tháng 11/2014, Tổng Tham mưu trưởng Quân đội Trung Quốc, Phòng Phong Huy, đã thăm Campuchia và hội đàm với Tổng tư lệnh Quân đội Hoàng gia Campuchia, Đại tướng Pol Saruon Đến tháng 7/2015, Bộ trưởng Quốc phòng Campuchia, Tia Banh, dẫn đầu đoàn đại biểu quân đội gồm 23 tướng lĩnh thăm Trung Quốc, chỉ 10 ngày sau vụ đụng độ biên giới với Việt Nam Trong các cuộc gặp, hai bên đã đánh giá cao thành tựu hợp tác quân sự và cam kết nâng cao mối quan hệ giữa hai nước lên tầm cao mới.
Trung Quốc đã hỗ trợ Campuchia trong việc đào tạo hàng nghìn sĩ quan quân đội và công an Mỗi năm, khoảng 200 binh sĩ từ Học viện Quân sự Hoàng gia Campuchia được chọn tham gia các khóa học đào tạo chuyên sâu.
Trong bốn năm qua, Trung Quốc đã hỗ trợ Campuchia xây dựng cơ sở hạ tầng cho các lực lượng quân đội và công an, bao gồm việc xây dựng Học viện Quân sự Hoàng gia Campuchia với hơn 70 tòa nhà trên diện tích 148 ha, trụ sở 20 tầng của Tổng cục Công an Quốc gia Campuchia, cùng với 292 đồn công an, các phòng học và ký túc xá cho Học viện Cảnh sát Hoàng gia Campuchia.
Vào tháng 5/2014, trong chuyến thăm Campuchia của Thượng tướng Hứa Kỳ Lượng, Trung Quốc đã ký thỏa thuận hợp tác quân sự với Campuchia, cam kết tăng gấp đôi chỉ tiêu đào tạo nhân lực cho Quân đội Campuchia so với năm 2013 Bộ trưởng Quốc phòng Campuchia, Tea Banh, cho biết Trung Quốc sẽ hỗ trợ đào tạo khoảng 400 học viên quân sự trong năm 2014 Đặc biệt, Trung Quốc duy trì lực lượng cố vấn quân sự tại Học viện Quốc phòng Campuchia, với học viên được đào tạo tại đây và có sáu tháng học tập tại Trung Quốc Bên cạnh đó, quân đội Trung Quốc cũng tích cực hỗ trợ Campuchia trong đào tạo cán bộ quân y và hợp tác khám chữa bệnh tại các bệnh viện quân đội.
Trung Quốc đảm nhận phần lớn chi phí xây dựng và vận hành học viện tại Campuchia, theo nghiên cứu của Reuters Bộ Quốc phòng Trung Quốc cam kết tiếp tục tăng cường hỗ trợ cho học viện nhằm nâng cao khả năng giảng dạy và chất lượng đào tạo cho học viên Họ khẳng định rằng viện trợ này không đi kèm điều kiện chính trị và không ảnh hưởng đến lợi ích của bên thứ ba.
2.3.3 Mua bán vũ khí, khí tài
Trung Quốc đã trở thành nhà cung cấp thiết bị quân sự chủ yếu cho Campuchia, qua đó gia tăng ảnh hưởng tại quốc gia này và phục vụ cho các mục tiêu chiến lược của mình trong khu vực Số lượng vũ khí sản xuất tại Trung Quốc trong biên chế của lực lượng hải, lục, không quân Campuchia ngày càng gia tăng Năm 2013, Campuchia đã nhận gói mua sắm quân sự từ Trung Quốc, bao gồm 12 máy bay trực thăng Harbin Z-9 trị giá 195 triệu USD thông qua khoản vay ưu đãi Tiếp theo, vào tháng 02/2014, Campuchia nhận 26 chiếc xe tải và khoảng 30.000 quân phục cho quân đội Hoàng gia từ Trung Quốc Đến tháng 5/2015, Trung Quốc đã chuyển giao cho Campuchia nhiều thiết bị quân sự, bao gồm 44 xe quân sự, 20 xe bốc dỡ, 4 xe bếp di động, 2 tấn hóa chất và khoảng 10 tấn phụ tùng.
Hồi tháng 6/2020, con trai Thủ tướng Campuchia Hun Sen là tướng Hun Manet, Phó tư lệnh Quân đội Hoàng gia Campuchia, đã tham gia lễ tiếp nhận
Vào tháng 10, quân đội Campuchia đã tiếp nhận 75 xe tải quân sự do Trung Quốc tài trợ, trong đó có 20 xe phục vụ cho công tác huấn luyện Số xe này sẽ được bàn giao cho 32 đơn vị quân đội Campuchia.
Campuchia không chỉ nhận viện trợ từ Trung Quốc mà còn gia tăng mua sắm vũ khí từ quốc gia này Vào tháng 7/2019, Thủ tướng Hun Sen đã công bố khoản chi 40 triệu USD cho việc mua vũ khí Trung Quốc, khoản tiền này không nằm trong gói tài trợ 290 triệu USD mà Trung Quốc dành cho Campuchia để hiện đại hóa quân đội, theo thông tin từ South China Morning Post.
Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã hỗ trợ Campuchia đáng kể về quốc phòng, cung cấp nhiều trang thiết bị quân sự như xe tăng T-55AM2, tên lửa phòng không FN-6, trực thăng chiến đấu Z-9 và các loại vũ khí bộ binh, pháo binh Xe tăng T-55AM2 hiện là loại xe tăng hiện đại nhất của quân đội Campuchia, với tính năng vượt trội hơn so với xe tăng T-55 của Việt Nam.
Trung Quốc và Campuchia đã khởi động các cuộc tập trận chung trên biển, bắt đầu với cuộc tập trận Dragon Gold (Rồng Vàng) lần thứ nhất vào năm 2016 tại tỉnh Kampong Speu Sự kiện này quy tụ 85 binh sĩ Trung Quốc và 256 binh sĩ Campuchia, tập trung vào các hoạt động như sửa chữa đường sá, rà phá bom mìn, xây dựng cầu và hỗ trợ tái định cư cho nạn nhân thiên tai.
Vào tháng 3/2018, cuộc tập trận Rồng Vàng lần thứ hai đã diễn ra tại phía tây Thủ đô Phnom Pênh, với chủ đề “chống khủng bố và hoạt động nhân đạo” Sự kiện này thu hút sự tham gia của 280 binh sĩ Campuchia và 190 binh sĩ Trung Quốc, đánh dấu kỷ niệm 60 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước.
Tập trận “Rồng vàng” lần thứ 3 giữa quân đội Campuchia và Trung Quốc chính thức khởi động vào tháng 3 năm 2019 tại huyện Chum Kiri, tỉnh Kampot Sự kiện này có sự tham gia của 252 quân nhân từ quân đội Trung Quốc, được trang bị các phương tiện quân sự hiện đại như xe tăng, xe bọc thép, máy bay trực thăng và pháo cối Phía Campuchia có tổng cộng 2.542 quân nhân, trong đó 382 người tham gia trực tiếp vào tập trận, 448 người đảm nhận nhiệm vụ hậu cần, và 1.685 người tham dự lễ khai mạc và bế mạc.
Các lĩnh vực quan hệ khác
Trong thế kỷ XX, di dân từ Trung Quốc đến Campuchia đã tạo ra một cộng đồng người Hoa đông đảo và phát triển Sự phát triển quan hệ chính trị, ngoại giao, kinh tế và quốc phòng giữa Trung Quốc và Campuchia đã góp phần tăng cường "ảnh hưởng mềm" của Trung Quốc tại Campuchia.
2.4.1 Về văn hóa, giáo dục
Tổng Hội người Hoa tại Campuchia, được thành lập vào ngày 26/12/1990, là tổ chức đại diện cao nhất cho cộng đồng người Hoa tại đây Tổ chức này đã thúc đẩy các hoạt động giao lưu văn hóa và trao đổi con người giữa hai bên, đồng thời góp phần tăng cường quan hệ kinh tế giữa Campuchia và Trung Quốc Sự gia tăng đầu tư của Trung Quốc tại Campuchia đã dẫn đến nhu cầu học tiếng Trung Quốc ngày càng cao trong giới trẻ Campuchia, tạo ra "cơn sốt tiếng Trung Quốc" và làm nổi bật ảnh hưởng ngôn ngữ và văn hóa Trung Quốc tại đất nước này.
Cộng đồng người Hoa tại Campuchia đã trở thành một lực lượng kinh tế và chính trị quan trọng, đồng thời là công cụ mở rộng sức mạnh mềm của Trung Quốc trong khu vực Với khoảng 700.000 người Hoa, ngôn ngữ và văn hóa của họ ngày càng được phổ biến, thúc đẩy giao lưu giữa hai nước Chính phủ Trung Quốc đã tích cực hỗ trợ Campuchia trong lĩnh vực giáo dục, bao gồm việc cung cấp tài chính cho xây dựng trường lớp và khôi phục các trường học tiếng Hoa, cùng với việc in ấn sách giáo khoa kết hợp với lịch sử và địa lý Campuchia tại Đại học Tế Nam.
Ông Gua Fa, giáo viên phụ trách nhân lực tại trường tiếng Hoa Minh Hoa ở Campuchia, cho biết rằng trước đây, trường có rất nhiều học sinh theo học tiếng Anh, nhưng hiện tại, số lượng học sinh học tiếng Trung đang gia tăng đáng kể.
Học sinh Quốc tin rằng việc thành thạo tiếng Trung sẽ mở ra nhiều cơ hội nghề nghiệp, như làm hướng dẫn viên du lịch, phiên dịch viên hoặc làm việc trong các ngân hàng và khách sạn.
Để nâng cao việc đào tạo tiếng Trung Quốc tại Campuchia, Trung Quốc đã thành lập Học viện Khổng Tử, đánh dấu sự gia tăng ảnh hưởng văn hóa Trung Quốc trong nước Học viện này không chỉ cung cấp giáo dục mà còn hỗ trợ đào tạo nhân tài cho Campuchia trong các lĩnh vực như ngoại giao, tài chính, giáo dục, nông nghiệp, thương mại, công nghiệp, giao thông và y tế Hơn nữa, sự phụ thuộc của các công ty Trung Quốc vào cộng đồng người Campuchia gốc Hoa trong việc tuyển dụng nhân viên kế toán và quản lý đã tạo ra cơ hội việc làm cho thế hệ trẻ người Campuchia gốc Hoa, đồng thời tạo ra lợi thế cạnh tranh so với những người Campuchia thuộc các dân tộc khác.
Trung Quốc đang nỗ lực nâng cao hình ảnh của mình như là quê hương của văn hóa Trung Hoa truyền thống, đặc biệt trong bối cảnh gia tăng đầu tư và viện trợ cho Campuchia Chính phủ Campuchia ngày càng quan tâm đến đời sống tinh thần của cộng đồng người Hoa, dẫn đến sự xuất hiện ngày càng nhiều của các khu phố người Hoa Đồng thời, Trung Quốc cũng sẽ mở rộng cơ hội du học cho thanh, thiếu niên Campuchia, nhằm tác động và ảnh hưởng đến thế hệ tương lai của quốc gia này.
2.4.2 Đối với lĩnh vực du lịch
Quan hệ kinh tế song phương giữa Trung Quốc và Campuchia đang thúc đẩy sự phát triển du lịch mạnh mẽ, với nhiều thương nhân Trung Quốc tìm kiếm cơ hội đầu tư tại đây Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường đã thảo luận với Thủ tướng Campuchia Hun Sen về kế hoạch tăng lượng du khách Trung Quốc đến Campuchia, nhằm củng cố sức mạnh mềm văn hóa của Trung Quốc Du lịch không chỉ giúp nâng cao vị thế của cộng đồng người Hoa tại Campuchia mà còn tạo nguồn thu lớn cho ngân sách quốc gia Năm 2017, Campuchia đón hơn 635.000 lượt khách Trung Quốc, chiếm 20% tổng số du khách Đến 8 tháng đầu năm 2018, con số này đã tăng lên 1,27 triệu, tăng 72% so với năm trước, và năm 2019, lượng du khách Trung Quốc đến Campuchia đạt khoảng 1,2 triệu, tăng 38% so với nửa đầu năm 2018.
Để thu hút thêm khách du lịch Trung Quốc, Chính phủ Campuchia đã triển khai Chiến lược thị trường du lịch, chấp nhận thanh toán bằng nhân dân tệ và đặt mục tiêu đón khoảng 2 triệu lượt khách Trung Quốc vào năm 2020 Nhằm đạt được mục tiêu này, Campuchia đã cải thiện môi trường du lịch, nâng cao chất lượng sản phẩm, mở thêm nhiều chuyến bay trực tiếp, và sử dụng ba ngôn ngữ: Campuchia, Trung Quốc và Anh tại các khách sạn, nhà hàng, điểm du lịch, cũng như trên các trang web và sách hướng dẫn Đồng thời, Campuchia cũng chú trọng nâng cao chất lượng món ăn Trung Quốc và tìm hiểu sở thích của du khách Trung Quốc.
Làn sóng đầu tư và du lịch từ Trung Quốc đang tạo ra những thách thức cho ngành du lịch Campuchia, đặc biệt là tại Sihanoukville, nơi số lượng khách Trung Quốc tăng gấp đôi trong hai năm 2016 và 2017 Thành phố nhỏ bé này, với chỉ 90.000 dân, hiện có mọi cơ sở kinh doanh từ nhà hàng đến ngân hàng đều sử dụng tiếng Trung Quốc Sự phát triển nhanh chóng đã khiến nhiều doanh nghiệp địa phương cảm thấy bất mãn, khi giá phòng khách sạn tăng cao, vượt khả năng chi trả của người dân Campuchia, dẫn đến sự sụt giảm lượng khách nội địa Theo báo cáo từ chính quyền tỉnh, hơn 90% doanh nghiệp tại Sihanoukville hiện thuộc sở hữu của công dân Trung Quốc, bao gồm khách sạn, sòng bạc, nhà hàng và tiệm mát-xa, gây lo ngại cho người dân về sự chiếm ưu thế của Trung Quốc trong nền kinh tế địa phương.
Nhiều người Campuchia hiện nay có xu hướng tránh xa Sihanoukville, một điểm đến từng thu hút đông đảo du khách địa phương, vì họ cho rằng nơi đây đã trở thành một cộng đồng chủ yếu của người Trung Quốc.
Bộ Du lịch Campuchia, số người Campuchia thăm Sihanoukville năm 2018 đã giảm 13,5% Dân du lịch Campuchia giờ chuyển hướng sang Kampot, Siem Reap và Ratanakiri [27].
Tổng Hội người Hoa tại Campuchia, dưới sự chỉ đạo của Trung Quốc và Đại sứ quán Trung Quốc tại Phnompenh, đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối cộng đồng người Hoa với chính quyền địa phương Họ tham gia tích cực vào các hoạt động xã hội như cứu trợ và xóa đói giảm nghèo, đồng thời sửa chữa các chùa chiền và hội quán Hơn 90% người Hoa đã nhập quốc tịch Campuchia, với 80% trong số họ hoạt động trong lĩnh vực thương mại, mặc dù chỉ chiếm khoảng 5% dân số, nhưng họ kiểm soát tới 80% nền kinh tế Campuchia Mặc dù tỷ lệ này có thể giảm dần, người Hoa vẫn giữ vị trí quan trọng trong nền kinh tế đất nước Hiện nay, họ được bảo đảm về mặt luật pháp và có mối quan hệ tốt với chính quyền, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển thành một cộng đồng mạnh mẽ Để củng cố vị thế của mình, người Hoa không ngừng hoàn thiện tổ chức xã hội và thúc đẩy văn hóa truyền thống Trung Hoa, dẫn đến sự ra đời và phát triển của nhiều hội quán.
Campuchia, với vai trò là "đồng minh thân cận" của Trung Quốc, đã trở thành thị trường tiêu thụ lớn cho các hàng hóa giá rẻ của nước này Tuy nhiên, sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc tại Campuchia đã tạo ra những lo ngại không chỉ trong cộng đồng dân cư mà còn từ một số quan chức chính phủ về tốc độ "Hán hóa" mạnh mẽ và gánh nặng nợ nần mà đất nước này sẽ phải gánh chịu trong tương lai.
Trong thập niên thứ hai của thế kỷ XXI, quan hệ hợp tác giữa Trung Quốc và Campuchia đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, an ninh và quốc phòng Sự hợp tác này không chỉ nâng cao vị thế của cả hai quốc gia mà còn đảm bảo lợi ích chung cho cả hai bên.
Trung Quốc đã thực hiện những khoản đầu tư và viện trợ không ràng buộc cho Campuchia, nhưng lại có tác động mạnh mẽ đến chính trị và kinh tế của quốc gia này Cả hai nước đang tích cực thúc đẩy giao lưu văn hóa và hợp tác kinh tế, nhằm mở rộng ảnh hưởng lẫn nhau Với vị thế là một cường quốc châu Á đang trỗi dậy, Trung Quốc nỗ lực gia tăng sức mạnh mềm để quảng bá hình ảnh của một đất nước văn minh và yêu chuộng hòa bình Mặc dù các khoản đầu tư của Trung Quốc đã góp phần vào sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế Campuchia, nhưng việc khai thác tài nguyên bừa bãi như khoáng sản, rừng, nông nghiệp và thủy điện đã gây ra những tổn hại nghiêm trọng cho nguồn tài nguyên thiên nhiên của quốc gia này.