1. Lí do chọn đề tài. Thể dục thể thao (TDTT) là một bộ phận của nền văn hoá của mỗi dân tộc cũng như văn minh nhân loại. Tập luyện TDTT quần chúng cũng như học tập và thi đấu thể hiện trình độ vận động cao, đã trở thành nhu cầu của đông đảo quần chúng. TDTT ngày càng thu hút đông đảo người tham gia tập luyện, hoạt động TDTT không chỉ tăng cường sức khỏe cho nhân dân mà còn góp phần làm phong phú đời sống con người, giáo dục con người phát triển toàn diện đáp ứng nhu cầu xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Trong những năm gần đây, nền TDTT của nước Cộng Hòa Dân Chủ Nhân Dân (CHDCND) Lào có những bước chuyển biến mạnh mẽ và đã đạt được một số thành tích đáng khích lệ. Tuy nhiên, việc đào tạo đội ngũ vận động viên (VĐV) có thành tích xuất sắc ngang tầm với khu vực và Châu Á là rất khó khăn. Để công tác đào tạo VĐV đạt được kết quả tốt nhất, đòi hỏi phải có những định hướng chiến lược mang tính dài hạn, trong đó cần quan tâm, chú trọng nhiều hơn đến phương tiện và phương pháp huấn luyện. Tuy nhiên, về việc đào tạo đội ngũ vận động viên có thành tích xuất sắc ngang tầm với khu vực và Châu Á là rất khó khăn, đòi hỏi phải tổ chức đào tạo vận động viên mang tính dài hạn và có định hướng, quan tâm nhiều hơn đến phương tiện và phương pháp huấn luyện có hiệu quả cao. Trong năm 2009, dưới sự dẫn đắt của huấn luyện viên người Áo Alfred, đội tuyển U23 Lào vào đến trận Bán kết SEA Games và chỉ chịu thất bại trước đội tuyển U23 Malaysia. Đây là những thành tích rất đáng tự hào cho Quốc gia Lào mà thể thao vẫn còn đang kém phát triển. Bóng đá là môn thể thao phong phú và đa dạng có tính nghệ thuật, tính tập thể, tính chiến đấu cao, là môn thể thao phức tạp, không những vậy bóng đá còn có tác dụng giáo dục người tập về nhiều mặt, về ý chí, phẩm chất lẫn thể chất con người cho nên nó đã thu hút hàng triệu người trên thế giới tham gia tập luyện và cũng là môn thể thao đòi hỏi cao về thể lực. Bởi vì có thể lực tốt cầu thủ mới thực hiện tốt kỹ chiến thuật theo ý đồ một cách dễ dàng, luôn đứng vững trước đối phương, làm chủ được tinh thần trong những giây phút căng thẳng trên sân cũng như đảm bảo hiệu suất thi đấu. Bóng đá tại Lào được nhân dân yêu thích tham ra tập luyện, hiện nay đã gặt hái được những thành công nhất định nhưng bên cạnh những thành công đó vẫn còn có nhiều điều hạn chế, đó là sự hạn chế về thể lực của các cầu thủ. Huấn luyện thể lực là công tác quan trọng trong bóng đá. Hiện nay, bóng đá hiện đại đòi hỏi các cầu thủ phải có thể lực thật tốt, dẻo dai, có như vậy mới đáp ứng được yêu cầu tập luyện và thi đấu. Vì vậy, có thể nói sức bền có vai trò hết sức quan trọng để vận động viên bóng đá có thể thực hiện được các kỹ chiến thuật trong thi đấu bóng đá, tạo ra sự bất ngờ cho đối phương, nâng cao hiệu quả thành tích thi đấu. Qua quan sát thực tiễn công tác huấn luyện nam vận động viên bóng đá lứa tuổi 17 – 18 đội tuyển bóng đá thủ đô Viêng Chăn Lào, tôi nhận thấy thể lực chuyên môn của các VĐV còn hạn chế, đặc biệt là tố chất sức bền. Quá trình huấn luyện các bài tập áp dụng được tiến hành chưa đồng bộ, chưa thực sự khoa học, trong đánh giá kết quả cho nên hiệu quả đạt được chưa thực sự cao, còn dựa vào kinh nghiệm bản thân. Các bài tập thường được sử dụng trong thực tiễn huấn luyện đã cũ, không phù hợp với bóng đá hiện đại. Vì vậy, về việc nghiên cứu bài tập phát triển sức bền chuyên môn (SBCM) cho nam vận động viên bóng đá lứa tuổi 17 – 18 đội tuyển bóng đá thủ đô Viêng Chăn Lào được tôi hết sức quan tâm. Qua tham khảo các các tài liệu chuyên môn ở Lào và đặc biệt là Việt Nam, tôi thấy có nhiều tác giả đã nghiên cứu bài tập phát triển SBCM cho đội tuyển là vận động viên ở các môn thể thao khác nhau như: Vũ Ngọc Tuấn (2005), Đặng Tuấn Bình (2005). Những công trình nghiên cứu đó có ý nghĩa to lớn trong công tác huấn luyện phát triển tố chất sức bền cho các VĐV. Song đối với các nam VĐV bóng đá lứa tuổi 1718 đội tuyển bóng đá Lào thì chưa có tác giả nào tiến hành nghiên cứu đưa ra các bài tập để phát triển SBCM. Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: Nghiên cứu bài tập phát triển SBCM cho nam vận động viên bóng đá lứa tuổi 17 – 18 đội tuyển bóng đá thủ đô Viêng Chăn Lào” 2. Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở đánh giá thực trạng SBCM của nam VĐV lứa tuổi 1718 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng chăn – Lào, qua nghiên cứu, phân tích và tổng hợp tài liệu, đề tài tiến hành nghiên cứu lựa chọn bài tập phát triển SBCM nhằm mục đích nâng cao hiệu quả quá trình huấn luyện cho đối tượng nghiên cứu. 3. Mục tiêu nghiên cứu: Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, đề tài xác định giải quyết 2 nhiệm vụ sau: Mục tiêu 1: Đánh giá thực trạng SBCM của nam VĐV lứa tuổi 1718 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn Lào. Thực trạng kế hoạch công tác huấn luyện thể lực chuyên môn cho nam VĐV lứa tuổi 17 – 18 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn – Lào. Thực trạng việc sử dụng bài tập nhằm nâng cao SBCM cho đối tượng nghiên cứu. Lựa chọn các test đánh giá SBCM cho nam VĐV lứa tuổi 17 – 18 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn – Lào. Xây dựng tiêu chuẩn đánh giá SBCM cho nam VĐV lứa tuổi 17 – 18 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn – Lào Đánh giá thực trạng SBCM của nam VĐV lứa tuổi 17 – 18 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn – Lào Mục tiêu 2: Lựa chọn và đánh giá hiệu quả các bài tập phát triển SBCM cho nam VĐV lứa tuổi 1718 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng chăn – Lào. Để giải quyết mục tiêu 2 đề tài tiến hành: Phỏng vấn các giảng viên, huấn luyện viên, chuyên gia để lựa chọn bài tập phát triển SBCM cho đối tượng nghiên cứu. Xây dựng chương trình tiến trình giảng day, huấn luyện chuyên môn. Tổ chức thực nghiệm sư phạm. Ứng dụng và đánh giá hiệu quả của các bài tập phát triển SBCM cho đối tượng nghiên cứu. 4. Giả thiết khoa học Với các điều kiện hiện có, chúng tôi nghiên cứu đề tài này nhằm phát triển SBCM của nam VĐV lứa tuổi 1718 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng chăn – Lào góp phần mang lại hiệu quả cao hơn trong quá trình tập luyện và thi đấu, nếu đề tài nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao sẽ được ứng dụng cho đối tượng là VĐV bóng đá các lứa tuổi khác.
Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá thực trạng sức bền cơ bắp (SBCM) của nam vận động viên 17-18 tuổi trong đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn, Lào Qua phân tích và tổng hợp tài liệu, đề tài đã tiến hành lựa chọn các bài tập phát triển SBCM nhằm nâng cao hiệu quả huấn luyện cho nhóm đối tượng này.
Mục tiêu nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, đề tài xác định giải quyết 2 nhiệm vụ sau:
Mục tiêu 1: Đánh giá thực trạng SBCM của nam VĐV lứa tuổi 17-18 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn - Lào
- Thực trạng kế hoạch công tác huấn luyện thể lực chuyên môn cho nam VĐV lứa tuổi 17 – 18 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn – Lào
-Thực trạng việc sử dụng bài tập nhằm nâng cao SBCM cho đối tượng nghiên cứu
- Lựa chọn các test đánh giá SBCM cho nam VĐV lứa tuổi 17 – 18 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn – Lào
-Xây dựng tiêu chuẩn đánh giá SBCM cho nam VĐV lứa tuổi 17 – 18 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn – Lào
-Đánh giá thực trạng SBCM của nam VĐV lứa tuổi 17 – 18 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn – Lào
Mục tiêu 2 của nghiên cứu là lựa chọn và đánh giá hiệu quả các bài tập phát triển sức bền cơ bắp (SBCM) cho nam vận động viên 17-18 tuổi trong đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn, Lào Để đạt được mục tiêu này, đề tài sẽ tiến hành các phương pháp nghiên cứu cụ thể nhằm xác định các bài tập phù hợp và đánh giá tác động của chúng đến hiệu suất thi đấu.
- Phỏng vấn các giảng viên, huấn luyện viên, chuyên gia để lựa chọn bài tập phát triển SBCM cho đối tượng nghiên cứu
- Xây dựng chương trình tiến trình giảng day, huấn luyện chuyên môn
- Tổ chức thực nghiệm sư phạm
- Ứng dụng và đánh giá hiệu quả của các bài tập phát triển SBCM cho đối tượng nghiên cứu.
Giả thiết khoa học
Chúng tôi tiến hành nghiên cứu nhằm phát triển SBCM cho nam VĐV 17-18 tuổi của đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn – Lào, với mục tiêu nâng cao hiệu quả trong tập luyện và thi đấu Nếu nghiên cứu này mang lại ý nghĩa thực tiễn cao, nó sẽ được áp dụng cho các VĐV bóng đá ở những lứa tuổi khác.
TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Xu thế, đặc điểm phát triển môn Bóng đá hiện đại
Trong bối cảnh thể dục thể thao của Cộng Hòa Dân Chủ Nhân Dân Lào, việc đào tạo vận động viên đạt thành tích cao trong khu vực và Châu Á gặp nhiều thách thức Để đạt được điều này, cần có một chương trình đào tạo dài hạn và định hướng rõ ràng, đồng thời chú trọng đến phương tiện và phương pháp huấn luyện hiệu quả Năm 2009, dưới sự dẫn dắt của huấn luyện viên Alfred, đội tuyển U23 Lào đã xuất sắc vào đến bán kết SEA Games, chỉ thua đội U23 Malaysia, đánh dấu một bước tiến đáng tự hào cho thể thao Lào, mặc dù lĩnh vực này vẫn còn nhiều hạn chế trong phát triển.
Thể dục thể thao (TDTT) ngày càng thu hút nhiều người tham gia, không chỉ nâng cao sức khỏe cộng đồng mà còn làm phong phú đời sống tinh thần Hoạt động TDTT đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục con người phát triển toàn diện, đáp ứng nhu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Bóng đá là môn thể thao đồng đội giữa hai đội, mỗi đội gồm 11 cầu thủ, sử dụng một quả bóng trên sân cỏ hình chữ nhật với hai khung thành Mục tiêu của trò chơi là ghi bàn bằng cách đưa bóng vào khung thành đối phương, trong khi chỉ có thủ môn được phép dùng tay Đội nào ghi được nhiều bàn thắng hơn khi kết thúc trận đấu sẽ là đội chiến thắng.
Bóng đá hiện đại đã phát triển qua nhiều năm và thể hiện rõ nét tại các giải đấu lớn như World Cup và Euro, với xu hướng thi đấu chú trọng vào tốc độ phối hợp nhanh và kỹ năng thực dụng Điều này bao gồm việc kết hợp thể lực với chiến thuật, phát huy tối đa kỹ năng linh hoạt của từng vị trí, và duy trì tốc độ công thủ cao, cùng với việc chủ động tranh cướp bóng Khác với các môn thể thao cá nhân, bóng đá yêu cầu nhiều yếu tố quyết định đồng thời trong quá trình tuyển chọn vận động viên Tuy nhiên, một số yếu tố có thể "yếu hơn" nhưng sẽ được bù đắp bởi các năng lực khác Do đó, việc xác định năng lực nổi trội nào để phát triển các yếu tố bù lại là rất quan trọng, và tính chất "thích hợp" trong tuyển chọn vận động viên bóng đá cần được chú ý.
Các dấu hiệu vận động bao gồm mức độ thực hiện kỹ thuật động tác, khả năng hiểu biết về cách chơi bóng, và các khả năng thể chất liên quan.
- Mức độ thích hợp về sinh lý (đó là về tình trạng hoạt động của các cơ quan tuần hoàn - hô hấp, độ phát triển của hệ vận động…)
- Mức độ thích hợp về tâm lý (lòng yêu thích, độ bền vững tâm lý…)
- Yếu tố thể hình (cao, cân nặng, dài thân…)
Để xác định triển vọng phát triển môn Bóng Đá, cần phân tích kết quả các trận thi đấu lớn như Vô địch thế giới, Vô địch Châu Âu và Đại hội Olympic từ năm 1972 đến 1990 Qua những cuộc thi đấu này, có thể thấy rằng trong môn Bóng Đá hiện đại, sự cạnh tranh về không gian và thời gian ngày càng trở nên gay gắt Giá trị của lối chơi tập thể được nâng cao nhờ vào khả năng thi đấu hiệu quả của từng vận động viên ở mọi vị trí trên sân, cũng như sự phối hợp tốt nhất giữa các phẩm chất cá nhân của cầu thủ trong đội.
Bóng đá thể hiện tính chất toàn diện qua phong cách thi đấu của đội tuyển Hà Lan tại giải vô địch Thế giới năm 1974 Vận động viên toàn diện có khả năng thi đấu xuất sắc ở mọi vị trí trên sân, từ phòng thủ đến tấn công.
Hiện nay, công nghệ máy quay video "lựa chọn" kết hợp với máy tính được sử dụng để ghi lại toàn bộ hoạt động của các vận động viên trên sân trong suốt quá trình thi đấu.
Ông Ohachi (1985) đã áp dụng kỹ thuật phân tích di chuyển trong bóng đá, thu thập dữ liệu cụ thể về quãng đường di chuyển của các VĐV trong một trận đấu Kết quả cho thấy, tổng quãng đường di chuyển của hậu vệ là 9,303m, tiền vệ là 11,601m và tiền đạo là 10,387m.
Hiện nay, bên cạnh hệ thống quy video, các chuyên gia còn áp dụng kỹ thuật siêu âm kết nối với máy tính thông qua bộ biến đổi ở các góc sân Kỹ thuật này cho phép ghi lại liên tục sự thay đổi tọa độ, bao gồm tốc độ, hướng và độ dài của quá trình di chuyển của vận động viên.
Bóng đá hiện đại nổi bật với những triết lý chơi đẹp mắt và lối đá tổng lực ấn tượng, thể hiện sự phát triển về kỹ thuật và chiến thuật Tính tập thể trong thi đấu ngày càng được nâng cao, với giá trị lối chơi dựa vào khả năng mở rộng của từng vận động viên trên sân Trong suốt 90 phút thi đấu, cầu thủ hai đội quyết tâm giành chiến thắng, tạo ra những cơ hội nhỏ nhất cho đội mình thông qua các tình huống tấn công chiến thuật Khi phòng thủ, toàn đội cùng nhau kèm chặt đối thủ, đặc biệt là cầu thủ có bóng và những vị trí nguy hiểm, nhằm giành lại quyền kiểm soát bóng một cách hợp lệ Những tình huống này liên tục diễn ra cho đến khi tiếng còi kết thúc trận đấu vang lên.
Bóng đá hiện đại đang phát triển mạnh mẽ với sự chú trọng đến các yếu tố tâm lý, thể lực và kỹ - chiến thuật Ba đặc trưng cơ bản nhất tạo nên xu thế phát triển của bóng đá hiện đại bao gồm sự nâng cao về thể lực cầu thủ, cải tiến chiến thuật thi đấu, và sự phát triển của tâm lý thi đấu.
Bóng đá hiện đại đặc trưng bởi trình độ kỹ thuật cao và điêu luyện, bao gồm khả năng xử lý bóng và di chuyển để tổ chức tấn công hiệu quả Các cầu thủ cần có khả năng phán đoán tình huống và tranh chấp để giành lại quyền kiểm soát bóng trong điều kiện áp lực cao Tính hiệu quả của kỹ thuật được đánh giá qua độ chính xác của các động tác, trong khi sự nhẹ nhàng khi thực hiện giúp cầu thủ chuẩn bị tốt cho các bước xử lý tiếp theo Điều này cũng cho phép họ tiết kiệm năng lượng, duy trì cường độ hoạt động lớn trong thời gian dài mà không làm giảm hiệu suất thi đấu.
Thể lực dồi dào và sung mãn là đặc trưng quan trọng trong bóng đá hiện đại, nơi mà sự tranh giành không gian và thời gian ngày càng gay gắt Vận động viên cần có khả năng thi đấu ở mọi vị trí trên sân, cả trong phòng thủ và tấn công Chuẩn bị tốt về thể lực không chỉ giúp thực hiện các kỹ thuật và chiến thuật mà còn ổn định tâm lý Với sự phát triển liên tục của các hình thái chiến thuật, nâng cao các tố chất thể lực trở thành nền tảng cho việc hoàn thiện kỹ năng bóng đá.
Bóng đá hiện đại là một hoạt động trí tuệ phát triển cao, gắn liền với tư tưởng chiến thuật đa dạng và phức tạp Vận động viên (VĐV) cần phát triển toàn diện để đối phó với những thách thức ngày càng lớn trong trận đấu Đặc biệt, tiền vệ cần có khả năng tổ chức, thông minh, nhanh nhẹn và nhạy bén với mọi tình huống, có khả năng đảm nhiệm nhiều vị trí trên sân Quá trình tư duy chiến thuật của VĐV bóng đá là một hoạt động trí tuệ phức tạp, được đặc trưng bởi tốc độ, tính linh hoạt, tính mục đích, tính độc lập và tính sâu sắc.
Ý nghĩa công tác huấn luyện thể lực cho VĐV Bóng đá
Thể thao hiện đại, đặc biệt là Bóng đá, yêu cầu vận động viên phát triển đồng bộ các năng lực cần thiết Quá trình này diễn ra liên tục và có hệ thống trong nhiều năm, bao gồm bốn yếu tố chính: kỹ thuật, thể lực, chiến thuật và tâm lý Sự tương tác giữa các yếu tố này góp phần hình thành trình độ huấn luyện của vận động viên, từ đó ảnh hưởng đến thành tích thể thao.
Huấn luyện kỹ thuật và huấn luyện thể lực cần phải thống nhất để nâng cao hiệu suất của vận động viên Trong khi huấn luyện thể lực giúp vận động viên đạt được mức độ cần thiết để kiểm soát các tố chất thể lực, huấn luyện kỹ thuật lại dạy cho họ cách áp dụng những phẩm chất đó trong các tình huống cụ thể của hoạt động thể thao.
Huấn luyện thể lực là yếu tố quyết định hình thành vận động viên, trong khi huấn luyện kỹ thuật cung cấp cho họ những công cụ cần thiết để vượt qua các thử thách trong thể thao Những công cụ kỹ thuật này mang tính đặc thù và được phát triển thông qua sự hợp tác chặt chẽ giữa huấn luyện viên và vận động viên.
Thành tích trong môn Bóng đá phụ thuộc vào nhiều yếu tố, do đó cần phát triển đồng bộ và toàn diện Việc huấn luyện và đào tạo vận động viên trẻ cần chú trọng đến sự phát triển toàn diện các yếu tố thể lực Hiện nay, quá trình huấn luyện được xem là liên tục và có sự điều chỉnh qua nhiều năm, vì vậy việc phát triển tố chất thể lực cho vận động viên Bóng đá cũng cần nằm trong tiến trình này.
Huấn luyện thể lực trong bóng đá là một quá trình giáo dục toàn diện, kết hợp giữa giáo dục, đạo đức, ý chí, thẩm mỹ, và khả năng tiếp thu kỹ thuật, chiến thuật thi đấu Mục tiêu của huấn luyện không chỉ là nâng cao thành tích thể thao mà còn phát triển thể chất, củng cố sức khỏe, và chuẩn bị cho người tập có khả năng sẵn sàng cao cho lao động và bảo vệ Tổ quốc.
Mục đích chính của huấn luyện thể lực là nâng cao thành tích thể thao, tuy nhiên, sự phát triển của các tố chất thể lực lại phụ thuộc vào trạng thái chức năng của nhiều cơ quan và hệ thống trong cơ thể Quá trình tập luyện không chỉ giúp cải thiện sức mạnh mà còn hoàn thiện các hệ thống chức năng quan trọng cho hoạt động cơ bắp.
Quá trình huấn luyện thể lực cần phải dựa vào đặc điểm độ tuổi của vận động viên và đặc thù môn thể thao, từ đó áp dụng các biện pháp, phương pháp và phương tiện phù hợp Chỉ khi tuân thủ những yếu tố này, hiệu quả của quá trình huấn luyện mới được đảm bảo.
Huấn luyện thể lực là quá trình tác động liên tục và khoa học lên cơ thể vận động viên, ảnh hưởng sâu sắc đến hệ thần kinh, tim mạch, cơ bắp và các cơ quan nội tạng Để đạt thành tích xuất sắc trong thể thao, cần phát triển tố chất thể lực phù hợp với yêu cầu chuyên môn, đồng thời không được xem nhẹ các yếu tố như kỹ - chiến thuật, tâm lý và ý chí.
Đặc điểm SBCM trong Bóng đá
Sức bền là chỉ năng lực thi đấu tranh chống lại mệt mỏi trong thời gian hoạt động kéo dài của ơ thể
SBCM là khả năng của vận động viên giúp họ chống lại mệt mỏi trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ thể chất, đặc biệt khi năng lượng chủ yếu được cung cấp qua các quá trình ưa khí và yếm khí.
Tố chất SBCM tốt giúp nâng cao khả năng đề kháng mệt mỏi của cơ thể vận động viên, cải thiện khả năng điều chỉnh tiết tấu giữa hưng phấn và ức chế của vỏ đại não Đồng thời, chức năng của hệ thần kinh thực vật cũng được phát triển, tăng cường năng lực trữ năng lượng cho cơ thể Những biến đổi về sinh lý và sinh hóa này tạo nền tảng cần thiết cho sự phát triển tố chất SBCM.
Bóng đá là môn thể thao yêu cầu VĐV vận động không ngừng với kỹ thuật phức tạp và trình độ cao Để trở thành cầu thủ giỏi, ngoài kỹ năng và nhãn quan chiến thuật, VĐV cần có nền tảng thể lực chung và chuyên môn vững mạnh SBCM (Sức bền cơ bắp) đóng vai trò quan trọng, giúp VĐV duy trì năng lực hoạt động trên sân trong thời gian dài Việc duy trì SBCM tốt không chỉ hỗ trợ thực hiện các nhiệm vụ liên tục mà còn giúp xử lý nhanh các tình huống và thực hiện kỹ thuật chính xác trong điều kiện khác nhau Do đó, SBCM là thước đo thể lực và là điều kiện cần thiết để nâng cao hiệu suất thi đấu cũng như thành tích cho VĐV.
Sức bền là chỉ năng lực đấu tranh chống lại mệt mỏi trong thời gian hoạt động kéo dài của cơ thể
SBCM là khả năng của vận động viên trong việc chống lại mệt mỏi khi thực hiện các hoạt động thể chất, đặc biệt khi năng lượng chủ yếu được cung cấp qua quá trình aerobic và anaerobic.
Tố chất SBCM tốt giúp nâng cao khả năng kháng mệt mỏi của vận động viên, cải thiện khả năng điều chỉnh tiết tấu của quá trình hưng phấn và ức chế trong đại não Đồng thời, chức năng của hệ thần kinh thực vật cũng được phát triển, cùng với việc gia tăng năng lực dự trữ năng lượng cho cơ thể Những biến đổi về sinh lý và sinh hóa này là nền tảng quan trọng cho sự phát triển của tố chất SBCM.
Bóng đá là môn thể thao yêu cầu vận động viên phải hoạt động liên tục với cường độ cao và thực hiện các động tác kỹ thuật phức tạp Để trở thành cầu thủ giỏi, ngoài kỹ năng và khả năng chiến thuật, vận động viên cần có nền tảng thể lực chung và chuyên môn vững vàng Sức bền cardio (SBCM) đóng vai trò quan trọng trong việc giúp vận động viên duy trì hiệu suất hoạt động trên sân trong thời gian dài Việc duy trì SBCM không chỉ giúp cầu thủ thực hiện các nhiệm vụ một cách liên tục mà còn cho phép họ xử lý nhanh các tình huống xảy ra và thực hiện kỹ thuật một cách chính xác Vì vậy, SBCM được xem là thước đo thể lực cần thiết để nâng cao hiệu suất thi đấu và thành tích của vận động viên trong bóng đá.
Quan điểm, phân loại và phương pháp phát triển sức bền
Sức bền trong thể thao được hiểu và phân tích từ nhiều góc độ khác nhau, bao gồm sinh lý học, tâm lý học và lý thuyết cũng như phương pháp thể dục thể thao Các tài liệu và công trình nghiên cứu đã chỉ ra rằng có nhiều cách tiếp cận khác nhau về sức bền, từ đó giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện hơn về khái niệm này trong hoạt động thể thao.
Sức bền, theo D.Harre, là khả năng chống lại sự mệt mỏi của vận động viên (VĐV) và đảm bảo họ duy trì cường độ nhất định trong thời gian dài của thi đấu Nó không chỉ giúp VĐV đạt được tốc độ, lực và nhịp độ thi đấu mà còn đảm bảo chất lượng động tác và thực hiện các kỹ chiến thuật hiệu quả Sức bền được xem là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến thành tích thi đấu và khả năng chịu đựng khối lượng vận động trong quá trình tập luyện của VĐV.
Pharơphen là người tiên phong trong việc xác định mối quan hệ giữa tốc độ và thời gian, cho thấy rằng khi thời gian chạy tăng lên, tốc độ giải mệt mỏi sẽ giảm Ông đã phân loại mệt mỏi vận động thành 4 loại cự li có chu kỳ khác nhau.
+ Vùng công suất cực đại : 100m-200m-300m
+ Vùng công suất gần cực đại : 400m-2000m
+ Vùng công suất trung bình : trên 10.000m
Sự phát triển hiện nay mang lại ý nghĩa khoa học và thực tiễn đáng kể Các hoạt động trong cùng một vùng công suất chia sẻ cơ chế mệt mỏi tương tự, trong khi những hoạt động thuộc các vùng công suất khác nhau lại có cơ chế mệt mỏi hoàn toàn khác biệt.
Theo Kirlop A.A và Kôtrecov A.P, sức bền được định nghĩa là khả năng kéo dài thời gian hoạt động với cường độ nhất định cho đến khi xuất hiện dấu hiệu mệt mỏi Sức bền không chỉ liên quan đến việc duy trì hoạt động mà còn liên quan đến sự giảm khả năng hoạt động khi bắt đầu cảm thấy mệt mỏi, cuối cùng dẫn đến việc ngừng vận động.
Sức bền được xác định bởi tỷ lệ giữa lượng năng lượng dự trữ và tốc độ tiêu hao năng lượng trong quá trình tập luyện.
Sức bền (tng,phút)= 𝐷ự 𝑡𝑟ữ 𝑛ă𝑛𝑔 𝑙ượ𝑛𝑔 (𝐽)
Trong đó: tng – ngưỡng thời gian
Theo tác giả Lưu Quang Hiệp, sức bền là khả năng thực hiện các hoạt động thể lực kéo dài từ 2-3 phút trở lên, liên quan đến sự tham gia của một khối lượng cơ bắp lớn.
2 đến toàn bộ lượng cơ bắp thể ) nhờ sự hấp thụ oxy để cung cắp năng lượng cho cơ thể chủ yếu bằng con đường ưa khí [24]
Nguồn năng lượng chính cho sự co cơ trong vận động là 3 hệ: Hệ phốt phogen ( ATP – CP ); Hệ oxy hóa
Hệ phốphogen và hệ láctác là hai hệ yếm khí, trong khi hệ oxy hóa là hệ ưa khí Mục tiêu của các phương pháp tập luyện là nâng cao khả năng hấp thụ oxy tối đa (VO2Max) và duy trì mức độ hấp thụ oxy này trong thời gian dài Đặc biệt, việc tập luyện sức bền có vai trò quan trọng đối với vận động viên bóng đá Trong quá trình tập luyện, năng lượng chủ yếu cung cấp cho hoạt động của họ đến từ cả hai hệ yếm khí và ưa khí, tuy nhiên, trong thi đấu, hệ yếm khí thường chiếm ưu thế hơn.
Khả năng hấp thụ oxy tối đa được quyết định bởi khả năng của hai hệ thống chức năng chính là Hệ vận chuyển oxy và hệ cơ [17],[24]
*Hệ vận chuyển oxy: Bao gồm hệ hô hấp, máu và tim mạch
Hệ hô hấp đóng vai trò quan trọng trong việc trao đổi khí giữa không khí bên ngoài và máu, giúp duy trì phân áp oxy trong máu động mạch ở mức cần thiết để cung cấp oxy cho cơ và các cơ quan.
Khi phát triển sức bền thì hệ hô hấp phải có những biến đổi cả về cấu tạo và chức năng nhất định Những biến đổi đó bao gồm:
+ các thể tíc khí của phổi tăng lên ( 10 – 20% )
+ Công suất và hiệu quả của hô hấp ngoài tăng lên
+ Tăng cường khả năng khuếch tán của phổi
Hệ máu đóng vai trò quan trọng trong việc vận chuyển oxy, với thể tích và hàm lượng hemoglobin là những yếu tố quyết định Tập luyện sức bền giúp tăng lượng máu tuần hoàn, đặc biệt ở vận động viên thể thao sức bền, lượng máu có thể cao hơn khoảng 20% so với vận động viên các môn thể thao khác và người bình thường Sự gia tăng này chủ yếu do tăng thể tích huyết tương, dẫn đến độ nhớt của máu có xu hướng giảm.
Hàm lượng hemoglobin trong máu của người bình thường dao động từ 700 đến 900g, trong khi đối với vận động viên tập luyện sức bền, mức này có thể đạt từ 1000 đến 1200g Axit lactic trong máu có mối quan hệ tỷ lệ nghịch với thời gian vận động và chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau.
+ Cơ bắp co khả năng trao đổi chất ở điều kiện hàm lượng oxy cao
+ Hệ vận chuyển oxy (hô hấp, máu, tuần hoàn) thích nghi với vận động nhanh hơn
+ Tỷ lệ các sợi chậm cao và cơ tim phát triển
+ Lượng máu tuần hoàn tăng làm pha loãng axit lactic chứa trong máu, vì vậy axit lactic trong giảm xuống
Tập luyện sức bền không chỉ nâng cao khả năng hấp thụ oxy tối đa mà còn giảm hàm lượng axit lactic trong máu, từ đó cải thiện khả năng hoạt động ưa khí kéo dài của cơ thể Đây là một trong những cơ chế quan trọng nhất giúp nâng cao sức bền cho vận động viên.
Tập luyện sức bền lâu dài ảnh hưởng đến hệ tim mạch bằng hai cách chính: giãn buồng tim và phì đại cơ tim Giãn buồng tim giúp tăng lượng máu chứa trong các buồng tim, điều này rất quan trọng để nâng cao thể tích tâm thu khi cần thiết Trong khi đó, phì đại cơ tim tăng cường lực bóp của tim, từ đó cũng làm tăng thể tích tâm thu.
Tập luyện sức bền giúp giảm tần số co bóp của tim khi nghỉ ngơi, làm cho tim hoạt động hiệu quả hơn và tiết kiệm năng lượng Điều này cho phép tim có thời gian nghỉ dài hơn Thể tích tâm thu tối đa của vận động viên sức bền có thể đạt từ 190 đến 210 ml, trong khi ở người bình thường chỉ khoảng 130 ml.
Tỷ lệ sợi cơ chậm (mhosm i) ở vận động viên sức bền rất cao và có mối liên hệ chặt chẽ với chỉ số VO2max Tập luyện sức bền không chỉ giúp tăng cường tỷ lệ sợi cơ nhanh II-A mà còn có khả năng giảm tỷ lệ sợi cơ nhanh nhóm II-B.
Xu hướng huấn luyện SBCM cho VĐV bóng đá và các nguyên tắc trong quá trình huấn luyện
1.5.1 Xu hướng huấn luyện sức bền cho VĐV bóng đá
Trong bối cảnh phát triển của bóng đá hiện đại, việc huấn luyện thể lực cần tập trung vào việc khai thác các nhân tố thúc đẩy tiềm năng của vận động viên Khối lượng và cường độ vận động là hai yếu tố chính quyết định sự gia tăng thể lực và thành tích Các cường quốc bóng đá như Brazil, Đức, Anh, Ý và Tây Ban Nha đã chú trọng đến việc điều chỉnh khối lượng và cường độ vận động một cách hợp lý trong huấn luyện Mặc dù đây là kinh nghiệm phổ biến, nhưng việc thực hiện đòi hỏi sự nghiêm túc, khoa học và hệ thống trong các bài tập, cùng với quá trình luyện tập liên tục trong nhiều năm để đạt được thành công và trở thành vận động viên xuất sắc.
Huấn luyện thể lực cho VĐV bóng đá hiện đại đòi hỏi sự kết hợp của nhiều phương pháp và kỹ thuật tiên tiến Để nâng cao hiệu suất thi đấu, quá trình này cần được thực hiện đồng bộ và tổng hợp, chia thành nhiều chu kỳ khác nhau Các yếu tố như kỹ thuật, chiến thuật, phong cách thi đấu, trí tuệ và tâm lý cũng cần được chú trọng Đặc biệt, xu hướng hiện nay là sử dụng các bài tập có tính đối kháng cao với tốc độ nhanh, kết hợp với bóng từ lớn đến nhỏ, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của nền bóng đá hiện tại.
Huấn luyện thể lực đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực vận động kỹ chiến thuật và khả năng chịu đựng căng thẳng tâm lý của vận động viên Trong bối cảnh bóng đá hiện đại, với xu hướng toàn đội tấn công và phòng thủ, yêu cầu về thể lực ngày càng cao Tốc độ trận đấu và mức độ cạnh tranh khắc nghiệt đã được nâng cao, đòi hỏi huấn luyện thể lực phải được chú trọng hơn bao giờ hết để đáp ứng yêu cầu của môn thể thao này.
1.5.2 Các nguyên tắc và những điều chú ý khi tập luyện sức bền
Tập luyện sức bền có thể trở nên gian khổ và nhàm chán do tính lặp lại và điều kiện thiếu dưỡng khí Vì vậy, trong quá trình huấn luyện, cần chú trọng đến tâm lý và phẩm chất của vận động viên Đồng thời, việc thay đổi phương pháp và điều kiện tập luyện là rất quan trọng để kích thích sự hưng phấn, giúp vận động viên vượt qua cảm giác khó khăn và chán nản.
Khi huấn luyện sức bền yếm khí, cần dựa trên nền tảng huấn luyện sức bền có oxy Việc này không chỉ giúp tối ưu hóa năng lượng cơ thể mà còn nâng cao khả năng hấp thụ, chuyển hóa và sử dụng oxy Điều này rất có lợi cho việc loại bỏ nhanh chóng các chất axit và không axit, từ đó kéo dài thời gian xuất hiện mệt mỏi và tăng tốc quá trình hồi phục.
Trong huấn luyện sức bền, việc tiêu hao năng lượng của vận động viên rất cao, do đó, sự hồi phục đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu mệt mỏi về thể chất và tinh thần.
Quy luật hồi phục thời gian trong quá trình tập luyện cho thấy khả năng phục hồi về sức mạnh cơ bắp diễn ra chậm hơn so với khả năng phục hồi năng lượng yếm khí Do đó, trong quá trình huấn luyện, việc thay đổi nội dung tập luyện và điều tiết khối lượng vận động là rất quan trọng, cần thực hiện một cách toàn diện và tỉ mỉ để đảm bảo không vượt quá giới hạn cho phép Bên cạnh đó, việc phục hồi trạng thái tâm lý cũng như sinh lý và sinh hóa sau khi tập luyện là cần thiết, và nên thực hiện các biện pháp hồi phục tích cực.
Khi tiến hành huấn luyện sức bền với khối lượng lớn, hiện tượng hao phí và bồi đắp dưỡng khí xuất hiện Nếu vận động viên thở bằng miệng, sẽ xảy ra sự giảm hô hấp và cơ hoành không hoạt động hiệu quả Ngược lại, thở bằng mũi giúp tránh tình trạng này, đồng thời cần thực hiện động tác thở sâu để đảm bảo nhu cầu oxy tối đa cho cơ thể Vì vậy, trong quá trình huấn luyện sức bền, việc nâng cao khả năng thở sâu bằng mũi cho vận động viên là rất cần thiết.
Nhận xét: từ những kết quả phân tích và tổng hợp nêu trên, chúng tôi có một số nhận xét sau:
Hầu hết các quan điểm về phương pháp huấn luyện sức bền đều thống nhất rằng việc nâng cao khả năng hấp thụ oxy tối đa của cơ thể là nền tảng khoa học quan trọng trong huấn luyện sức bền.
- Sức bền có vai trò lớn trong việc xác định thành tích thi đấu, khả năng chịu đựng lượng vận đọng, khả năng hồi phục của VĐV
- Để phát triển được sức bền trong tập luyện TDTT thi VĐV phải khắc phục mệt mỏi
Trong một trận đấu bóng đá, thời gian thi đấu kéo dài từ 90 đến 120 phút, yêu cầu vận động viên phải di chuyển, tranh cướp và chạy nước rút nhiều lần với thời gian nghỉ giữa các hoạt động rất hạn chế Để đảm bảo hiệu quả trong thi đấu và thực hiện các kỹ thuật chiến thuật, sinh viên cần có khả năng duy trì tốc độ SBCM.
1.6 Một số công trình nghiên cứu có liên quan
Cho đến nay, đã có một số nghiên cứu đánh giá ảnh hưởng của việc áp dụng các bài tập phát triển sức bền tốc độ đối với sinh viên chuyên sâu bóng đá.
Nguyễn Lê Huy (2003) đã tiến hành nghiên cứu về xu hướng phát triển các yếu tố thể lực chuyên môn của sinh viên bóng đá tại trường Đại học Thể dục Thể thao I, đồng thời xây dựng một hệ thống các chỉ tiêu để đánh giá hiệu quả.
Võ Văn Quyết (2008) đã tiến hành nghiên cứu về việc áp dụng các bài tập nhằm nâng cao sức bền chuyên môn cho nam sinh viên chuyên ngành bóng đá tại trường Đại học Thể dục Thể thao Đà Nẵng Nghiên cứu này tập trung vào việc cải thiện khả năng thể lực của sinh viên, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả trong quá trình tập luyện và thi đấu.
Nguyễn Tuấn Anh (2009) đã tiến hành nghiên cứu về việc ứng dụng các bài tập nhằm phát triển sức bền tốc độ cho nam sinh viên chuyên ngành bóng đá tại trường Đại học Thể dục Thể thao Bắc Ninh Nghiên cứu này nhằm nâng cao hiệu quả tập luyện và thi đấu cho các vận động viên trẻ.
Nguyễn Kim Mạnh (2019) đã tiến hành nghiên cứu về việc ứng dụng các bài tập nhằm nâng cao sức bền tốc độ cho nam sinh viên chuyên ngành bóng đá tại trường Đại học Sư phạm Thể dục Thể thao Hà Nội.
Một số công trình nghiên cứu có liên quan
2.1 Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu trên, chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
2.1.1 Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu Đây là phương pháp được sử dụng rộng rãi trong công nghiên cứu mang tính lý luận, GDTC Phương pháp này giúp cho hệ thống hóa các kiến thức có liên quan tới lĩnh vực cho các VĐV thể thao nói chung và đối với các VĐV bóng đá nói riêng Các tài liệu tham khảo chủ yếu được thu thập từ thư viện trường Đại học Sư phạm TDTT Hà Nội, Thư viện Viên khoa học TDTT và các tài liệu khác
Các tài liệu quan trọng bao gồm các chỉ thị, văn bản và quyết định của Đảng và Nhà nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào liên quan đến thể dục thể thao (TDTT) trong giai đoạn mới, nhằm định hướng cho công tác TDTT.
Trong nghiên cứu này, chúng tôi áp dụng phương pháp đánh giá để phân tích các tồn tại, cơ sở lý luận và pháp lý liên quan đến công tác huấn luyện sức bền chuyên môn Nghiên cứu cũng tập trung vào nhu cầu thực tiễn nhằm nâng cao thành tích thể thao cho các vận động viên nam tuổi 17-18 của đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn, Lào.
Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi đã áp dụng phương pháp phỏng vấn trực tiếp và gián tiếp để thu thập thông tin từ giảng viên, huấn luyện viên và các chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực huấn luyện thể lực cho vận động viên bóng đá.
Phỏng vấn trực tiếp giảng viên, chuyên gia và huấn luyện viên nhằm khảo sát thực trạng sử dụng bài tập phát triển sức bền chuyên môn cho các vận động viên nam tuổi 17-18 trong đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn, Lào.
Phỏng vấn gian tiếp là phương pháp sử dụng giấy hỏi để thu thập ý kiến từ giảng viên, huấn luyện viên và các chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực huấn luyện Mục tiêu của việc này là lựa chọn các bài test và bài tập phù hợp nhằm phát triển sức bền chuyên môn cho nam vận động viên ở độ tuổi 17.
18 đội tuyển bóng đá Thủ đô Viêng Chăn - Lào.