Kế toán quản trị với việc ra quyết định ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam. Kế toán quản trị với việc ra quyết định ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam. Kế toán quản trị với việc ra quyết định ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam. Kế toán quản trị với việc ra quyết định ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam. Kế toán quản trị với việc ra quyết định ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam. Kế toán quản trị với việc ra quyết định ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam.
GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
Tính cấp thiết của đề tài
Trong quá trình hoạt động, mỗi doanh nghiệp đều gặp phải nhiều vấn đề cần giải quyết, và nhà quản trị cần xác định phương án tối ưu nhất để ra quyết định Để đưa ra quyết định chính xác, nhà quản trị phải dựa vào thông tin thu thập từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó kế toán quản trị đóng vai trò quan trọng Chất lượng thông tin từ kế toán quản trị có ảnh hưởng lớn đến chất lượng quyết định trong quản trị doanh nghiệp Nếu thông tin được cung cấp kịp thời và đáng tin cậy, nhà quản trị sẽ tập trung vào những vấn đề chính và đưa ra quyết định kinh doanh hiệu quả Ngược lại, thiếu thông tin hoặc thông tin không đáng tin cậy sẽ dẫn đến tình trạng nhiễu thông tin, gây khó khăn trong việc ra quyết định và có thể dẫn đến quyết định sai lầm.
Kế toán quản trị (KTQT) đã hình thành và phát triển từ đầu thế kỷ 20, nhằm nâng cao chất lượng quản lý và tăng cường năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường Trong những năm qua, KTQT đã chứng minh vai trò quan trọng không chỉ trong nghề nghiệp kế toán mà còn trong sự phát triển của các tổ chức, trở thành công cụ quản trị hữu ích trong việc đạt được các mục tiêu của doanh nghiệp Tại Việt Nam, KTQT đã thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu với nhiều cách tiếp cận khác nhau, tập trung vào các yếu tố của quá trình sản xuất kinh doanh, doanh thu, chi phí, và kết quả hoạt động Các nghiên cứu này nhằm cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà quản trị trong việc ra quyết định Tuy nhiên, vẫn chưa có nghiên cứu nào trực tiếp liên kết KTQT với quy trình ra quyết định Việc nghiên cứu sâu và hệ thống về mối quan hệ này sẽ nâng cao hiệu quả quản lý và kinh doanh của doanh nghiệp.
Sản xuất cơ khí đóng vai trò quan trọng trong quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa Việt Nam Ngành này đã góp phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế của đất nước trong nhiều năm qua.
Chính phủ đã triển khai các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhằm thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng, mạnh mẽ và bền vững cho ngành cơ khí Trong giai đoạn 2015 - 2020, ngành cơ khí đã duy trì tỷ trọng đóng góp vào GDP từ 31% đến 35%, trở thành ngành có đóng góp lớn nhất cho ngân sách nhà nước Tuy nhiên, ngành này cũng phải đối mặt với những thách thức do ảnh hưởng của suy thoái kinh tế toàn cầu và tác động của đại dịch Covid-19.
Ngành sản xuất cơ khí tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm sự biến động của giá nguyên vật liệu và hiệu lực của các hiệp định thương mại Năng lực cạnh tranh của nhiều doanh nghiệp sản xuất cơ khí còn yếu do thiếu vốn đầu tư, công nghệ, máy móc và trình độ nhân lực hạn chế Nhiều doanh nghiệp chưa có chiến lược kinh doanh rõ ràng, đổi mới chưa hiệu quả và chưa sẵn sàng tiếp cận công nghệ mới để đáp ứng yêu cầu cao về sản phẩm công nghệ chất lượng quốc tế trong bối cảnh toàn cầu hóa Để cải thiện tình hình, các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam đang chú trọng hơn đến kinh tế quản trị, đặc biệt là trong việc ra quyết định ngắn hạn.
Về mặt pháp lý, KTQT đã được công nhận chính thức trong Luật kế toán Việt Nam
Tính đến nay, ngoài Thông tư 53/2006/TT-BTC, chưa có văn bản nào hướng dẫn cụ thể việc áp dụng kế toán quản trị (KTQT) cho các doanh nghiệp (DN) Các doanh nghiệp sản xuất cơ khí có những đặc điểm riêng biệt về công nghệ và quản lý, ảnh hưởng lớn đến việc áp dụng KTQT, đặc biệt là trong ra quyết định ngắn hạn Thực tế cho thấy, nhiều DN vẫn gặp khó khăn trong triển khai KTQT, với nhiều nội dung chỉ được thực hiện ở mức độ đơn giản và chưa hiệu quả, dẫn đến thông tin KTQT không đáp ứng yêu cầu của nhà quản trị Do đó, cần hoàn thiện KTQT tại các DN sản xuất cơ khí Việt Nam để phù hợp với yêu cầu quản trị trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu.
Vai trò của kế toán quản trị (KTQT) trong việc ra quyết định ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam được khẳng định cả về lý luận và thực tiễn Nghiên cứu và hoàn thiện nội dung cùng phương pháp KTQT là cần thiết để nó trở thành công cụ quản trị hữu ích, hỗ trợ nhà quản trị trong quá trình thực hiện các chức năng quản lý Đây là yêu cầu lớn đối với các nhà nghiên cứu và cũng là mối quan tâm hàng đầu của các doanh nghiệp trong chiến lược phát triển Do đó, tác giả đã chọn nghiên cứu đề tài “Kế toán quản trị với việc ra quyết định ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam” cho luận án của mình.
Tổng quan các nghiên cứu có liên quan đến đề tài và khoảng trống nghiên cứu 2 1 Cách tiếp cận nghiên cứu kế toán quản trị
1.2.1 Cách ti ế p c ậ n nghiên c ứ u k ế toán qu ả n tr ị
Trên toàn cầu, một phương pháp phổ biến trong Kinh tế Quản trị (KTQT) là nghiên cứu việc áp dụng các kỹ thuật KTQT để xử lý và phân tích thông tin Điều này nhằm hỗ trợ các nhà quản trị trong việc đưa ra quyết định hiệu quả trong quá trình điều hành và quản lý doanh nghiệp.
Trong hai thập niên qua, kế toán quản trị (KTQT) tại Việt Nam đã được nghiên cứu một cách hệ thống, với ba hướng tiếp cận chủ yếu: theo các phần hành kế toán, theo chức năng thông tin và trong mối quan hệ với các chức năng của nhà quản trị doanh nghiệp.
1.2.1.1 Các nghiên cứu tiếp cận nội dung kế toán quản trị theo các phần hành kế toán Ở góc độ này, KTQT được nghiên cứu với những chủ đề rất đa dạng: KTQT chi phí, KTQT chi phí và giá thành, KTQT doanh thu và kết quả hoạt động kinh doanh trong các loại hình DN thuộc các ngành nghề SXKD như: DN khai thác than (Trần Văn Hợi, 2007), DN dịch vụ vận chuyển hành khách, vận tải đường biển, đường bộ (Nguyễn Thị Ngọc Lan, 2012; Đỗ Thị Mai Thơm, 2012; Lê Thanh Bằng, 2020), DN sản xuất giống cây trồng (Nguyễn Quốc Thắng, 2011), DNSX bánh kẹo (Nguyễn Hoản, 2012; Nguyễn Hải Hà, 2016), DNSX ô tô (Nguyễn Thị Ngọc Thạch, 2013), DNSX xi măng, DNSX mía đường, DN xây dựng, DN sản xuất gốm sứ (Đỗ Thị Thu Hằng, 2016; Lê Thế Anh, 2017; Phạm Quang Thịnh, 2018; Đặng Nguyên Mạnh, 2019; Nguyễn Thị Nhinh, 2021 ), DN kinh doanh xuất nhập khẩu (Ngô Văn Lượng, 2019), DN sản xuất giấy (Tô Minh Thu, 2019), DN may (Đào Thị Hương, 2019 )… Bên cạnh đó, có nhiều nghiên cứu về KTQT các yếu tố của quá trình SXKD như: tiền, hàng tồn kho, TSCĐ, lao động và tiền lương, các khoản công nợ, các khoản đầu tư tài chính và các hoạt động khác của DN Trong mỗi nội dung này các tác giả lại có những cách tiếp cận khác nhau nhưng phổ biến nhất là cách tiếp cận theo quá trình thu thập, xử lý, truyền đạt và sử dụng thông tin Những nghiên cứu này mặc dù không trực tiếp hướng đến chủ đề KTQT với việc RQĐ, nhưng ở một góc độ nhất định cũng gián tiếp hướng đến vai trò của KTQT là cung cấp thông tin hỗ trợ NQT đưa ra các QĐ kinh doanh thông qua việc quản lý chuyên sâu 1 đối tượng kế toán cụ thể.
1.2.1.2 Các nghiên cứu tiếp cận nội dung kế toán quản trị theo chức năng thông tin tư vấn cho quá trình ra quyết định của doanh nghiệp Ở góc độ này, các nghiên cứu đã làm sáng tỏ nội dung KTQT theo tiến trình thông tin để có thông tin hữu ích cung cấp cho NQT các cấp trong DN.
Từ năm 2002, Đoàn Xuân Tiên và nhóm nghiên cứu đã thực hiện đề tài NCKH cấp Bộ về tổ chức thông tin kế toán quản trị (KTQT) nhằm tư vấn cho các quyết định ngắn hạn trong doanh nghiệp Nghiên cứu này đã phân tích các vấn đề lý luận cơ bản liên quan đến quyết định ngắn hạn và mối quan hệ giữa thông tin KTQT với các tình huống ra quyết định Các tác giả cũng xây dựng quy trình thu thập, xử lý và phân tích thông tin, từ đó lập báo cáo quản trị cung cấp thông tin tư vấn cho nhà quản trị trong các tình huống điển hình, đánh dấu nghiên cứu đầu tiên chuyên sâu về KTQT trong lĩnh vực ra quyết định ngắn hạn.
Mặc dù đề tài đã có những đóng góp quan trọng cho nghiên cứu lý luận và thực tiễn áp dụng kinh tế quốc tế trong giai đoạn đầu, nhưng vẫn chưa thực hiện nghiên cứu, khảo sát và làm rõ thực trạng hiện tại.
KTQT áp dụng RQĐ ngắn hạn cho một loại hình doanh nghiệp cụ thể, tập trung vào việc đề xuất mô hình nghiên cứu lý thuyết thông qua các tình huống giả định.
Các nghiên cứu gần đây của các tác giả như Phạm Ngọc Toàn (2010), Hoàng Văn Tưởng (2010), Nguyễn Thị Thanh Loan (2014), Phạm Thị Tuyết Minh (2015), và Chu Thị Bích Hạnh (2016) đã chỉ ra rằng kế toán quản trị (KTQT) cần xây dựng hệ thống dự toán tổng thể và chi tiết, thu thập thông tin quá khứ và dự báo tương lai, cũng như hệ thống hóa và phân tích thông tin để phục vụ nhu cầu của nhà quản trị Qua phương pháp nghiên cứu định tính và khảo sát trên mẫu lớn, các tác giả đã chỉ ra những hạn chế trong việc áp dụng KTQT, đồng thời đề xuất giải pháp hoàn thiện Tuy nhiên, nghiên cứu vẫn tập trung vào phương thức KTQT truyền thống, chưa đề cập đến việc thu thập thông tin phi tài chính, đánh giá độ tin cậy thông tin, và kiểm soát hoạt động quản lý qua các trung tâm kế toán trách nhiệm Điều này dẫn đến việc KTQT chưa phát huy được vai trò tư vấn và hỗ trợ quyết định cho nhà quản trị trong các đơn vị.
Tác giả Nguyễn Thanh Huyền (2020) đã nghiên cứu thực trạng kế toán quản trị (KTQT) tại các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi, với trọng tâm là tổ chức bộ máy KTQT, quy trình thu nhận và xử lý thông tin, phân tích, cung cấp thông tin, kiểm soát, lưu trữ và bảo mật thông tin trong bối cảnh ứng dụng ERP Nghiên cứu cũng khảo sát nhu cầu và khả năng cung cấp thông tin KTQT liên quan đến các chức năng lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, kiểm soát và ra quyết định của nhà quản trị, nhưng chưa có sự gắn kết rõ ràng giữa KTQT và các chức năng này Hơn nữa, nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến KTQT chỉ dừng lại ở mức độ thống kê mô tả, chưa làm rõ mức độ ảnh hưởng cụ thể của từng yếu tố đến các nội dung KTQT.
1.2.1.3 Các nghiên cứu tiếp cận nội dung kế toán quản trị trong mối quan hệ với chức năng của nhà quản trị doanh nghiệp
Tiếp cận nội dung kế toán quản trị (KTQT) trong mối quan hệ với các chức năng quản trị là một hướng đi mới, làm nổi bật vai trò của KTQT trong quản lý Từ năm 2017, các nhà nghiên cứu kế toán tại Việt Nam đã chú trọng đến mối liên hệ này Nghiên cứu đầu tiên theo quan điểm này được thực hiện bởi Nguyễn Minh Thành vào năm 2017.
Tác giả đã phân loại các kỹ thuật kế toán quản trị (KTQT) thành 4 nhóm phục vụ cho các chức năng hoạch định, kiểm soát, đánh giá hiệu quả và ra quyết định (RQĐ) trong ngắn hạn và dài hạn Dựa trên các luận cứ khoa học và thực trạng áp dụng KTQT tại Tổng công ty điện lực dầu khí Việt Nam, tác giả đề xuất giải pháp hoàn thiện KTQT theo 4 nội dung trên Nhiều nghiên cứu khác cũng đã áp dụng cách tiếp cận này, như Đặng Nguyên Mạnh (2019) nghiên cứu nội dung KTQT chi phí phục vụ cho NQT trong các doanh nghiệp sản xuất gốm sứ tại Thái Bình.
Nghiên cứu năm 2020 về KTQT doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại các Công ty Điện lực Bắc Việt Nam đã chỉ ra mối quan hệ giữa các chức năng quản lý và việc ứng dụng hệ thống ERP Mặc dù các tác giả đã đưa ra một số giải pháp, nhưng chúng vẫn chưa cụ thể và thiếu đánh giá về hiệu quả kinh tế Từ góc độ nghiên cứu KTQT kết hợp với các lý thuyết quản trị hiện đại như lý thuyết ngẫu nhiên và lý thuyết quá trình đổi mới, nghiên cứu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của nhận thức của nhà quản trị về vai trò của KTQT trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, theo quan điểm của Bùi Tiến Dũng.
Nghiên cứu năm 2018 đã phân tích nội dung kế toán quản trị (KTQT) tại Tổng Công ty Giấy Việt Nam và các công ty liên kết, tập trung vào việc áp dụng các kỹ thuật KTQT trong 5 chức năng của nhà quản trị, bao gồm lập dự toán sản xuất kinh doanh, kiểm soát chi phí, đánh giá thành quả hoạt động, hỗ trợ ra quyết định và quản trị chiến lược Từ kết quả nghiên cứu, tác giả đã đề xuất giải pháp hoàn thiện tổ chức KTQT tại các doanh nghiệp khảo sát Các nghiên cứu tiếp theo của Thái Anh Tuấn (2019) và Đỗ Thị Hương Thanh (2019) cũng đã chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng kỹ thuật KTQT tại doanh nghiệp miền Bắc và việc sử dụng phương pháp KTQT trong các doanh nghiệp sản xuất Mặc dù có sự đồng nhất trong việc phân loại kỹ thuật KTQT thành 5 nhóm hỗ trợ nhà quản trị, nhưng do sự khác biệt về thời điểm, bối cảnh và đặc điểm hoạt động của từng loại hình doanh nghiệp, chưa có sự thống nhất về số lượng và tên gọi các kỹ thuật KTQT trong các nghiên cứu đã công bố.
1.2.2 Nghiên c ứ u n ộ i dung k ế toán qu ả n tr ị v ớ i vi ệ c ra quy ế t đị nh (ng ắ n h ạ n)
Từ giữa thế kỷ 20, các tác giả: Kozmetsky, Guetzkow & Tyndall (1955), Crossman
Các nghiên cứu của Singer (1961), Feltha (1968) và nhiều tác giả khác đã chỉ ra rằng kế toán quản trị (KTQT) bao gồm việc ghi chép sổ sách, đối chiếu giao dịch và quản lý hàng tồn kho Những hoạt động này nhằm cung cấp thông tin chi phí cho nhà quản trị (NQT) trong việc ra quyết định về giá thành sản phẩm và xác định kết quả kinh doanh (KQKD) Burchell (1980) cũng đã xem xét nội dung của KTQT từ góc độ công việc, nhấn mạnh tầm quan trọng của nó trong quản lý hiệu quả.
KTQT được thể hiện ở 3 khía cạnh là: xây dựng chính sách; báo cáo, thu thập thông tin phản hồi; kiểm soát hành vi và chi phí của DN.
Sau năm 1980, môi trường kinh doanh đã thay đổi đáng kể, tạo ra áp lực cạnh tranh và rủi ro, buộc các doanh nghiệp phải thích ứng để phát triển bền vững Trong bối cảnh này, công cụ quản trị, đặc biệt là kế toán quản trị (KTQT), đã có những thay đổi quan trọng Các nghiên cứu về KTQT sau 1980 nhấn mạnh rằng nhiệm vụ chính của KTQT là cung cấp thông tin chất lượng, hỗ trợ nhà quản trị (NQT) trong việc ra quyết định và giải quyết các vấn đề phát sinh trong quá trình điều hành doanh nghiệp Nhân viên KTQT thực hiện công việc linh hoạt và độc lập, bao gồm thu thập, ghi chép, tính toán, phân tích và trình bày thông tin theo yêu cầu của người sử dụng Trong khi việc ghi chép thường tập trung vào tuân thủ báo cáo và quy tắc kiểm soát, phân tích thông tin lại nhằm mục tiêu cung cấp dữ liệu cần thiết cho NQT trong quá trình ra quyết định (Simmond, 1981).
Mục đích và câu hỏi nghiên cứu của luận án
Luận án nhằm nghiên cứu và đề xuất giải pháp hoàn thiện kế toán quản trị (KTQT) liên quan đến ra quyết định ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam Mục tiêu là đáp ứng yêu cầu của nhà quản trị trong bối cảnh doanh nghiệp đã ứng dụng công nghệ thông tin vào quá trình xử lý thông tin KTQT Để đạt được mục đích này, tác giả đã xây dựng và định hướng các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể.
Hệ thống hóa và làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về kinh tế quốc tế (KTQT) liên quan đến ra quyết định ngắn hạn trong doanh nghiệp sản xuất (DNSX) là cần thiết Bài viết này tiếp cận từ góc độ nghiên cứu việc áp dụng các kỹ thuật KTQT trong việc thu thập, xử lý và phân tích thông tin Mục tiêu là cung cấp thông tin hữu ích cho nhà quản trị (NQT) trong quá trình hoạch định, tổ chức điều hành, lãnh đạo và kiểm soát các hoạt động của doanh nghiệp.
- Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng KTQT với việc RQĐ ngắn hạn trong các DNSX.
- Tìm hiểu đặc điểm của các DNSX cơ khí Việt Nam và các loại quyết định ngắn hạn tại các DN này.
Khảo sát thực trạng kinh tế quản trị (KTQT) liên quan đến việc ra quyết định (RQĐ) ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam cho thấy những yếu tố ảnh hưởng đáng kể đến quá trình áp dụng KTQT Nghiên cứu này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xác định các yếu tố này để nâng cao hiệu quả RQĐ ngắn hạn, từ đó cải thiện hoạt động sản xuất và kinh doanh của các doanh nghiệp trong ngành cơ khí.
- Đề xuất các giải pháp cho các DNSX cơ khí Việt Nam để hoàn thiện KTQT với việc ra quyết định ngắn hạn.
Thứ nhất: Nội dung KTQT với việc RQĐ ngắn hạn và các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng KTQT với việc RQĐ ngắn hạn trong DNSX?
Thực trạng kinh tế quốc tế tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí ở Việt Nam đang gặp nhiều thách thức Các doanh nghiệp này cần phải cải thiện khả năng đáp ứng yêu cầu về ra quyết định ngắn hạn của các nhà quản lý Việc nâng cao hiệu quả hoạt động và tối ưu hóa quy trình sản xuất là điều cần thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gia tăng.
Thứ ba: Cần có những giải pháp gì để hoàn thiện KTQT với việc RQĐ ngắn hạn tại các DNSX cơ khí Việt Nam?
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Luận án nghiên cứu KTQT với việc RQĐ ngắn hạn tại các DNSX cơ khí Việt Nam.
Bài viết này tập trung vào các vấn đề lý luận về kinh tế quốc tế (KTQT) liên quan đến ra quyết định (RQĐ) ngắn hạn trong các doanh nghiệp sản xuất cơ khí tại Việt Nam Nghiên cứu chủ yếu xem xét các tình huống RQĐ gắn liền với hoạt động sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, đặc biệt chú trọng đến các yếu tố chi phí, giá thành, xây dựng dự toán sản xuất kinh doanh, cũng như việc sử dụng nguồn lực để triển khai dự toán và đánh giá kết quả Luận án không đề cập đến các tình huống RQĐ liên quan đến tổ chức nhân sự, marketing, kỹ thuật, nghiên cứu & phát triển, và các quyết định đầu tư dài hạn.
Về không gian: Đề tài nghiên cứu các DN là thành viên Hiệp hội DN cơ khí Việt Nam
VAMI đã tiến hành khảo sát 79 doanh nghiệp trong tổng số 146 doanh nghiệp thuộc Hiệp hội, bao gồm cả doanh nghiệp nhà nước và tư nhân, phân bố đồng đều ở các thành phố công nghiệp lớn trên toàn quốc Các doanh nghiệp này đều có quy mô vừa và lớn, sở hữu quy trình sản xuất ổn định, cùng với uy tín và tầm ảnh hưởng nhất định trong ngành.
1.1 Danh sách các DN khảo sát).
Về thời gian nghiên cứu: Đề tài được thực hiện từ tháng 10 năm 2017 đến hết tháng 9 năm 2021 Các giải pháp đề xuất định hướng cho giai đoạn 2022 - 2025.
Phương pháp và quy trình nghiên cứu
1.5.1 Ph ươ ng pháp nghiên c ứ u Để phục vụ cho mục đích nghiên cứu, đề tài dự kiến sử dụng cả các nguồn dữ liệu thứ cấp và nguồn dữ liệu sơ cấp Công tác thu thập và phân tích dữ liệu được thực hiện bởi các phương pháp nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng Cụ thể như sau:
Phương pháp nghiên cứu định tính được thực hiện qua phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm với các chuyên gia, bao gồm NQT, kế toán trưởng, giám đốc tài chính, nhân viên kế toán, và giảng viên KTQT Quá trình này giúp tác giả hiểu rõ vấn đề nghiên cứu, xác định phạm vi và xây dựng mô hình nghiên cứu Kết quả từ phỏng vấn và thảo luận là cơ sở để phát triển bản nháp bảng câu hỏi khảo sát Sau khi xây dựng, tác giả tiến hành điều tra thử để phát hiện những câu từ khó hiểu, kiểm tra tính phù hợp của nội dung và điều chỉnh sai sót Cuối cùng, sản phẩm là bảng khảo sát hoàn chỉnh phục vụ cho mục đích nghiên cứu.
Nghiên cứu này áp dụng phương pháp nghiên cứu định lượng thông qua kỹ thuật điều tra bằng bảng hỏi để thu thập thông tin từ mẫu khảo sát Dữ liệu được phân tích bằng công cụ thống kê đơn giản, sử dụng phần mềm Microsoft Excel để mô tả số liệu với các chỉ số như số tuyệt đối, số tương đối và giá trị trung bình, nhằm đánh giá thực trạng kế toán quản trị (KTQT) trong việc ra quyết định (RQĐ) ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam Đồng thời, nghiên cứu cũng xem xét đánh giá của nhà quản trị (NQT) về chất lượng thông tin KTQT và khả năng đáp ứng nhu cầu thông tin trong bối cảnh RQĐ ngắn hạn Thêm vào đó, phương pháp nghiên cứu định lượng được sử dụng để phân tích và kiểm định mô hình tác động của các yếu tố đến việc áp dụng KTQT với RQĐ ngắn hạn tại các doanh nghiệp khảo sát, thông qua xử lý dữ liệu trên phần mềm SPSS 26.0 với các bước như thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy của thang đo, phân tích nhân tố khám phá và phân tích hồi quy.
Quy trình nghiên cứu Luận án được triển khai theo 7 giai đoạn như sau:
Giai đ o ạ n 1: Thu th ậ p d ữ li ệ u th ứ c ấ p
Việc thu thập dữ liệu thứ cấp được thực hiện thông qua nghiên cứu tại bàn, bắt đầu từ vấn đề nghiên cứu đã xác định Tác giả tiến hành tổng quan các công trình nghiên cứu đã công bố trên thế giới và tại Việt Nam, bao gồm các bài nghiên cứu chuyên sâu, giáo trình, luận án, đề tài NCKH, sách chuyên khảo và sách tham khảo Sau khi thu thập, tác giả sắp xếp và hệ thống hóa dữ liệu theo các chủ đề cụ thể, đồng thời đối chiếu, so sánh giữa các nguồn để lựa chọn thông tin đáng tin cậy cho Luận án Ngoài ra, dữ liệu thứ cấp còn được thu thập từ số liệu thống kê giai đoạn 2015 - 2020 từ các tổ chức như Bộ Công thương, Tổng cục Thống kê, Tổng cục Hải quan, Hiệp hội DN Cơ khí Việt Nam (VAMI), Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), cùng với tài liệu do các DN cung cấp.
Giai đ o ạ n 2: Ph ỏ ng v ấ n chuyên sâu
Nghiên cứu này tiến hành phỏng vấn chuyên sâu nhằm khám phá các đặc điểm hoạt động sản xuất kinh doanh và sản phẩm của các doanh nghiệp sản xuất cơ khí tại Việt Nam Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng xem xét quy trình công nghệ, các quyết định ngắn hạn và các kỹ thuật kiểm toán quản trị mà các doanh nghiệp này áp dụng để thu thập, xử lý, phân tích và cung cấp thông tin phục vụ cho việc ra quyết định ngắn hạn.
Để thu thập thông tin chuyên sâu và toàn diện liên quan đến nhiều bộ phận như kỹ thuật, sản xuất, tiêu thụ, quản lý nhân sự và kế toán, tác giả đã chọn hai nhóm đối tượng phỏng vấn: (1) Người phụ trách kế toán (Giám đốc tài chính/kế toán trưởng) và nhân viên kế toán tại các doanh nghiệp cơ khí, những người trực tiếp tạo ra thông tin kế toán; (2) Các NQT từ cấp trưởng phòng trở lên trong các doanh nghiệp cơ khí, những người sử dụng thông tin kế toán quản trị để ra quyết định.
Phương pháp phỏng vấn sâu được áp dụng là phỏng vấn bán cấu trúc với bảng câu hỏi đã chuẩn bị trước Do yêu cầu về thời gian, chi phí và sự hợp tác của đáp viên, tác giả không thể thực hiện phỏng vấn trên toàn bộ các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam Thay vào đó, tác giả đã chọn mẫu nghiên cứu điển hình phù hợp với nguồn lực thực tế Trong tháng 10 và 11 năm 2019, tác giả đã thực hiện 15 cuộc phỏng vấn trực tiếp hoặc qua ứng dụng trực tuyến (Viber, Zalo, Skype), mỗi cuộc kéo dài từ 30 - 40 phút Các đối tượng phỏng vấn đều có trình độ chuyên môn cao, với 8/15 người có trình độ thạc sĩ và hơn 10 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực của họ, bao gồm 6 NQT cấp cao, 5 kế toán trưởng và 4 nhân viên kế toán từ 8 doanh nghiệp sản xuất cơ khí như LILAMA, THACO, VEAM, EMTC, EEMC, HAMECO và Tổng công ty công nghiệp ô tô Việt Nam.
Tác giả đã có cơ hội tiếp xúc trực tiếp với Công ty Cổ phần Cơ khí Đông Anh và VINAMOTOR để khảo sát thực tế, với sự cho phép không hạn chế từ các đơn vị này Trước mỗi cuộc phỏng vấn sâu, tác giả gửi email cho các đáp viên để họ có thời gian chuẩn bị Tất cả các cuộc phỏng vấn được thực hiện ngoài giờ hành chính và được ghi chép lại để phục vụ cho nghiên cứu (Phụ lục 1.2 Danh sách đáp viên trả lời phỏng vấn).
Từ kết quả phỏng vấn chuyên sâu, tác giả đã tiến hành đối chiếu và so sánh với các công trình nghiên cứu hiện có để xây dựng danh sách các kỹ thuật kế toán quản trị (KTQT) được sử dụng trong việc thu thập, xử lý, phân tích và cung cấp thông tin hỗ trợ cho nhà quản trị quyết định ngắn hạn Đồng thời, tác giả cũng tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng KTQT trong doanh nghiệp Qua đó, bảng hỏi sơ bộ đã được xây dựng để phục vụ cho nghiên cứu tiếp theo.
Giai đ o ạ n 4: Th ả o lu ậ n nhóm và hoàn thi ệ n b ả ng h ỏ i
Sau khi hoàn thiện Bảng hỏi sơ bộ, tác giả đã tổ chức thảo luận nhóm với 8 chuyên gia để thu thập ý kiến về Phiếu khảo sát thực trạng kinh tế quản trị (KTQT) liên quan đến ra quyết định (RQĐ) ngắn hạn Nhóm chuyên gia bao gồm 5 giảng viên từ các trường đại học và học viện, tất cả đều có học vị Tiến sĩ và hơn 10 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực KTQT, cùng 3 kế toán trưởng từ các doanh nghiệp sản xuất cơ khí như Công ty CP cơ khí Đông Anh, Công ty CP dụng cụ cơ khí xuất khẩu, và Công ty TNHH MTV cơ khí Hà Nội Thảo luận này nhằm làm rõ quan điểm của các chuyên gia về các biến độc lập trong mô hình nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng KTQT tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam.
Trước khi tổ chức buổi thảo luận nhóm, tác giả đã gửi bản nháp Bảng câu hỏi khảo sát qua email để các chuyên gia nghiên cứu và đặt lịch hẹn trao đổi Trong buổi thảo luận, ý kiến của các chuyên gia được ghi âm và tổng hợp Đối với những vấn đề chưa có sự thống nhất, tác giả đã thảo luận với hai giáo viên hướng dẫn để hoàn thiện phiếu khảo sát phục vụ nghiên cứu.
Theo ý kiến tư vấn của các chuyên gia, tác giả thiết kế 2 mẫu Phiếu khảo sát để thu thập thông tin theo đúng đối tượng:
Mẫu thứ nhất được gửi đến những người trực tiếp thực hiện công việc kế toán (giám đốc tài chính/ kế toán trưởng/ nhân viên kế toán).
Mẫu thứ hai đã được gửi đến NQT các cấp của các doanh nghiệp sản xuất cơ khí, bao gồm NQT cấp cao và NQT phụ trách các bộ phận như trưởng các phòng, ban và quản đốc phân xưởng.
Bảng hỏi bao gồm lời giới thiệu, mục đích nghiên cứu, cam kết bảo mật thông tin của người trả lời và thông tin chung về doanh nghiệp để phân loại mẫu, cùng với các nội dung cơ bản khác.
Mẫu thứ nhất (Phụ lục 1.4) bao gồm các câu hỏi lựa chọn nhằm khám phá đặc điểm tổ chức công tác kế toán và thực trạng kế toán quản trị (KTQT) liên quan đến quyết định ngắn hạn trong các doanh nghiệp, từ góc nhìn của những người làm kế toán.
Bài viết này khảo sát thực trạng thu thập thông tin kinh tế - tài chính cho việc ra quyết định ngắn hạn, tập trung vào việc xác định nội dung thông tin cần thu thập cho từng loại quyết định cụ thể Nó cũng đề cập đến các nguồn thông tin, phương pháp thu thập và quy trình kiểm soát chất lượng thông tin đã được thu thập.
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Luận án hoàn thành đã đạt được một số kết quả về lý luận và thực tiễn là:
Luận án đã hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận về kế toán quản trị (KTQT) trong việc ra quyết định ngắn hạn trong doanh nghiệp sản xuất (DNSX) Qua việc tiếp cận song hành giữa khoa học quản trị và khoa học kế toán, luận án đã gắn kết chặt chẽ KTQT với quản trị doanh nghiệp, từ đó xác lập những mối liên hệ quan trọng trong quá trình ra quyết định.
Hệ thống hoá các vấn đề lý thuyết liên quan đến đề tài. Xác định khoảng trống nghiên cứu và hướng tiếp cận đề tài.
Tổng quan các bài nghiên cứu chuyên sâu, luận án, đề tài NCKH các cấp, giáo trình, sách chuyên khảo, sách tham khảo có liên quan đến đề tài.
Số liệu thống kê của: Tổng cục Thống kê, Hiệp hội DN cơ khí VN, Tạp chí Cơ khí VN và các
DN thuộc mẫu khảo sát.
Kết quả Thu thập dữ liệu thứ cấp
05 Giám đốc tài chính/ kế toán trường
Phỏng vấn sâu Giai đoạn 2
- Thu thập được thông tin về đặc điểm hoạt động SXKD, nhu cầu thông tin KTQT cho việc RQĐ của NQT.
- Xác định nội dung KTQT với việc RQĐ ngắn hạn trong DNSX và các kỹ thuật tương ứng với từng nội dung đó.
Giai đoạn 3 Thiết kế bảng hỏi sơ bộ
Bảng hỏi sơ bộ lần 1
Giai đoạn 4 Thảo luận nhóm Bảng hỏi sơ bộ lần 2
Giai đoạn 5 Điều tra thử Bảng hỏi chính thức
Giai đoạn 7 Trình bày kết quả nghiên cứu và thảo luận Báo cáo tổng kết đề tài
Dữ liệu đáng tin cậy là yếu tố quan trọng trong việc phân tích điều tra chính thức khung lý thuyết về nội dung kinh tế quản trị (KTQT) với việc ra quyết định (RQĐ) ngắn hạn trong doanh nghiệp sản xuất (DNSX) Việc áp dụng các kỹ thuật KTQT trong quá trình thu thập, xử lý và phân tích thông tin giúp cung cấp dữ liệu hữu ích cho nhà quản trị (NQT) Điều này tạo điều kiện cho NQT đưa ra các quyết định ngắn hạn liên quan đến hoạch định, tổ chức thực hiện, lãnh đạo và kiểm soát hiệu quả.
Luận án sử dụng kết hợp phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng để đánh giá thực trạng và mức độ đáp ứng nhu cầu thông tin kinh tế - tài chính (KTQT) phục vụ cho việc ra quyết định (RQĐ) ngắn hạn Nghiên cứu cũng phân tích và đề xuất các giải pháp hoàn thiện KTQT trong việc RQĐ ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam Đồng thời, luận án làm rõ ảnh hưởng của các yếu tố đến việc áp dụng KTQT trong RQĐ ngắn hạn tại các doanh nghiệp khảo sát, dựa trên cơ sở lý thuyết và thực nghiệm khoa học, đảm bảo tính tin cậy.
Nội dung KTQT liên quan đến việc ra quyết định ngắn hạn được xem xét từ lý luận, thực trạng và các giải pháp, trong bối cảnh doanh nghiệp đã áp dụng công nghệ thông tin vào quá trình thu thập, xử lý và phân tích thông tin kinh tế Các giải pháp này nhằm khai thác hiệu quả mọi nguồn lực và nâng cao khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp.
Luận án là tài liệu quan trọng cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất cơ khí, giúp nghiên cứu và hoàn thiện kinh tế quản trị nhằm phục vụ cho việc ra quyết định.
Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và các phụ lục, Luận án có kết cấu 4 chương:
Chương 1: Giới thiệu đề tài nghiên cứu.
Chương 2 Cơ sở lý luận về kế toán quản trị với việc ra quyết định ngắn hạn trong doanh nghiệp sản xuất.
Chương 3: Kết quả nghiên cứu thực trạng kế toán quản trị với việc ra quyết định ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam.
Chương 4: Giải pháp hoàn thiện kế toán quản trị với việc ra quyết định ngắn hạn tại các doanh nghiệp sản xuất cơ khí Việt Nam.
Chương 1 của Luận án giới thiệu tổng quan đề tài nghiên cứu với các nội dung: Tính cấp thiết của đề tài, tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài theo 3 vấn đề: (1) Cách tiếp cận nghiên cứu KTQT; (2) Nghiên cứu nội dung KTQT với việc RQĐ ngắn hạn và (3) Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng KTQT trong DN Trên cơ sở phân tích những thành công đạt được và xác định khoảng trống nghiên cứu, tác giả đã xác định định hướng nghiên cứu cho Luận án Cũng trong chương này, Luận án đã xác định mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, trình bày phương pháp và quy trình thực hiện đề tài, những đóng góp về mặt khoa học, thực tiễn và kết cấu của đề tài Những nội dung cơ bản này là nền tảng quan trọng để tác giả thực hiện nghiên cứu đề tài.