CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH ĐỐI VỚI HÀNH VI CUNG CẤP, CHIA SẺ THÔNG TIN
Những vấn đề lý luận về xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cung cấp, chia sẻ thông tin sai sự thật trên mạng xã hội
1.1.1 Khái niệm, đặc điểm “thông tin sai sự thật” và “mạng xã hội”
1.1.1.1 Thông tin sai sự thật
Để hiểu khái niệm “thông tin sai sự thật” (TTSST), trước tiên cần làm rõ khái niệm “thông tin” Theo Từ điển tiếng Việt, “thông tin” có thể được sử dụng như động từ hoặc danh từ, nhưng trong bài viết này, chúng ta sẽ xem xét thông tin dưới góc độ danh từ Theo đó, thông tin được định nghĩa là “điều được truyền đi để biết” hoặc “tin, về mặt là một khái niệm cơ bản của điều khiển học”.
Thông tin có nội hàm rộng, bao quát nhiều lĩnh vực và đối tượng trong đời sống tự nhiên và xã hội Nó có thể được thể hiện qua biểu cảm của gương mặt, truyền đạt cảm xúc như sự tán thành hay phản đối, vui vẻ hay tức giận Ngoài ra, thông tin cũng có thể là âm thanh phát ra từ các loài động vật, như sóng siêu âm của cá heo hay tiếng ve vào mùa hè Thêm vào đó, những mùi hương cũng đóng vai trò quan trọng, ví dụ như khi con người nhận biết thức ăn có mùi mốc, họ sẽ hiểu rằng không thể sử dụng được nữa.
Theo tác giả Đoàn Phan Tân 9 :
Thông tin, theo nghĩa thông thường, bao gồm tất cả các sự việc, sự kiện, ý tưởng và phán đoán giúp nâng cao sự hiểu biết của con người Nó được hình thành trong quá trình giao tiếp, nơi một người có thể tiếp nhận thông tin trực tiếp từ người khác, thông qua các phương tiện truyền thông, từ các ngân hàng dữ liệu, hoặc từ những hiện tượng quan sát được trong môi trường xung quanh.
8 Viện Ngôn ngữ học (2002), Từ điển tiếng Việt phổ thông, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, TP Hồ Chí Minh, tr.876
Đoàn Phan Tân (2001) trong bài viết "Về khái niệm thông tin và các thuộc tính làm nên giá trị của thông tin" đã phân tích các khái niệm cơ bản liên quan đến thông tin và các yếu tố quyết định giá trị của nó Bài viết có thể được truy cập tại http://dlib.huc.edu.vn/bitstream/123456789/948/1/VeKNiemTTin%20v%C3%A0%20CacThuocTinhLamNe nGTriCuaTT_BaiBao_.pdf, với ngày truy cập là 09/03/2020.
Trong triết học, thông tin được hiểu là sự phản ánh của thế giới vật chất, bao gồm tự nhiên và xã hội, thông qua ngôn ngữ, ký hiệu, hình ảnh và các phương tiện khác tác động lên giác quan con người.
Thông tin chỉ có giá trị và ý nghĩa khi được truyền đạt, phổ biến và sử dụng, với bản chất nằm trong sự giao lưu của nó Mỗi thông tin được tạo ra đều có mục đích nhất định và hướng đến một đối tượng tiếp nhận cụ thể; nếu không được tiếp nhận, nó sẽ không trở thành thông điệp và không đạt được mục đích tăng cường tri thức Theo Luật Tiếp cận thông tin năm 2016, thông tin được định nghĩa là tin, dữ liệu trong văn bản, hồ sơ, tài liệu do cơ quan nhà nước tạo ra Tuy nhiên, quy định này có nội hàm hẹp, chỉ áp dụng cho thông tin đã được lưu trữ theo hình thức cụ thể, dẫn đến việc thông tin sai lệch không được điều chỉnh, ảnh hưởng đến trật tự xã hội Quyền tiếp cận thông tin là quyền của công dân đối với thông tin do các cơ quan công quyền ban hành và lưu giữ.
2016 sẽ không phù hợp để làm căn cứ giải thích cho khái niệm “thông tin” trong mọi trường hợp
Sự thật, hay còn gọi là sự thực, được định nghĩa là những điều có thật, tồn tại trong thực tế Nó cũng có nghĩa là những điều phản ánh chính xác hiện thực khách quan và chân lý Nói cách khác, sự thật là những gì thể hiện đúng đắn và chân thực về thế giới xung quanh chúng ta.
Bài viết của Hoàng Minh Sơn đề cập đến việc bảo đảm quyền tiếp cận thông tin theo Hiến Pháp năm 2013 Quyền này là một phần quan trọng trong việc xây dựng một xã hội dân chủ và minh bạch Việc tiếp cận thông tin không chỉ giúp công dân nắm bắt được thông tin cần thiết mà còn nâng cao trách nhiệm của các cơ quan nhà nước Tuy nhiên, hiện tại, trang web chứa thông tin này không còn truy cập được, điều này có thể ảnh hưởng đến việc tìm hiểu và thực thi quyền này của công dân.
Sự thật được định nghĩa là sự phản ánh chính xác về các sự vật, sự việc và hiện tượng diễn ra trong thực tế Ngược lại, khái niệm "không đúng sự thật" ám chỉ đến sự giả dối, không phản ánh đúng bản chất của thực tế Bên cạnh đó, những điều bịa đặt, không liên quan đến bất kỳ sự vật, sự việc hay hiện tượng nào trong cuộc sống cũng không thể coi là sự thật.
"Sai sự thật" không chỉ đơn thuần là việc không phản ánh đúng sự vật, sự việc hay hiện tượng thực tế, mà còn mang ý nghĩa sâu xa hơn, liên quan đến việc hiểu biết và nhận thức về thế giới xung quanh.
Thông tin sai sự thật được định nghĩa là những tin tức hoặc thông tin mà con người tiếp nhận từ môi trường xung quanh, nhưng lại phản ánh không chính xác về các sự vật, sự việc hoặc hiện tượng đang diễn ra trong thực tế, hoặc thậm chí phản ánh những điều không tồn tại Đặc điểm nổi bật của thông tin sai sự thật là tính chất gây hiểu lầm và khả năng lan truyền nhanh chóng trong cộng đồng.
Thứ nhất, nội dung TTSST không có giá trị và không có tính chính xác
Bốn yếu tố chính ảnh hưởng đến chất lượng thông tin bao gồm tính chính xác, phạm vi nội dung, tính cập nhật và tần số sử dụng Trong đó, nội dung và tính chính xác là hai yếu tố quan trọng nhất Thông tin có nội dung nhưng thiếu chính xác sẽ không có giá trị, thậm chí có thể gây hại Tuy nhiên, nếu thông tin không chính xác được thu thập qua phương pháp khoa học, nó có thể được xem là sai số hoặc dự đoán và vẫn giữ được giá trị Do đó, tính chính xác cần được xem xét song song với nội dung để đảm bảo giá trị thông tin.
TTSST thường gắn liền với những vấn đề được dư luận chú ý, điều này khiến cho nó có khả năng lan truyền nhanh chóng và trở nên khó kiểm soát hơn so với các thông tin thông thường.
Các sự kiện gây tranh cãi và "nóng bỏng" luôn thu hút sự chú ý lớn từ xã hội, đặc biệt là những tin tức liên quan đến chính trị, thiên tai, dịch bệnh và khủng bố Ví dụ, trong cuộc bầu cử Tổng thống Hoa Kỳ năm 2016, các cuộc thảo luận và ý kiến về sự kiện này diễn ra rất sôi nổi Một phân tích từ BuzzFeed News cho thấy, trong ba tháng cuối của chiến dịch tranh cử, có tới 20 tin giả liên quan đến bầu cử đã thu hút được nhiều sự quan tâm.
Trong bối cảnh thông tin hiện nay, người dân thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận thông tin chính xác, dẫn đến việc dễ dàng tiếp nhận tin giả và thông tin xuyên tạc Theo nghiên cứu của Đoàn Phan Tân (2001), các trang tin giả và blog ủng hộ đảng phái cực đoan đã thu hút 8,711 triệu lượt tương tác trên Facebook, trong khi 20 tin tức từ 19 website tin tức lớn chỉ đạt 7,367 triệu lượt Điều này cho thấy sự phát triển nhanh chóng của tin tức sai lệch (TTSST) trong môi trường thông tin không kiểm soát, đặc biệt là ở Việt Nam, nơi mà khả năng ngăn chặn và xử lý thông tin của các cơ quan chức năng còn hạn chế Sự nhanh chóng và dễ dàng trong việc chia sẻ thông tin trên Internet càng làm tăng nguy cơ lan truyền TTSST, gây khó khăn trong việc kiểm soát và lựa chọn thông tin của người dùng mạng xã hội.
Thứ ba, TTSST có thể được hạn chế nhưng khó có thể bị loại bỏ hoàn toàn khỏi quá trình giao lưu
Quy định của pháp luật hiện hành về xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cung cấp, chia sẻ thông tin sai sự thật trên mạng xã hội
Hiện nay, hành vi cung cấp và chia sẻ thông tin sai sự thật trên mạng xã hội bị cấm theo Nghị định số 72/2013/NĐ-CP Việc xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi này được quy định tại Nghị định số 174/2013/NĐ-CP và Nghị định số 15/2020/NĐ-CP, có hiệu lực từ ngày 15/4/2020.
Nguyên tắc trong chế định trách nhiệm hành chính là những yếu tố cơ bản cần tuân thủ nhằm đảm bảo việc quy định và xử lý vi phạm hành chính (VPHC) được thực hiện một cách nhất quán và hiệu quả Đối với hành vi cung cấp và chia sẻ thông tin sai sự thật trên mạng xã hội (MXH), nguyên tắc XPVPHC đóng vai trò chỉ đạo quan trọng, giúp phát hiện và xử lý kịp thời các VPHC, đảm bảo tính minh bạch và chính xác trong việc xử lý, từ đó góp phần duy trì an ninh, trật tự xã hội và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.
Nghị định số 174/2013/NĐ-CP và Nghị định số 15/2020/NĐ-CP không quy định cụ thể về nguyên tắc xử phạt vi phạm hành chính (XPVPHC) trong lĩnh vực mà chúng điều chỉnh, bao gồm cả hành vi cung cấp và chia sẻ thông tin sai sự thật (TTSST) trên mạng xã hội (MXH) Do đó, nguyên tắc XPVPHC được quy định trong Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 sẽ là cơ sở cho việc áp dụng XPVPHC trong các lĩnh vực cụ thể Các nguyên tắc này bao gồm 6 điểm chính liên quan đến hành vi cung cấp và chia sẻ TTSST trên MXH.
Nguyên tắc đầu tiên yêu cầu việc phát hiện và ngăn chặn kịp thời các vi phạm hành chính (VPHC) liên quan đến việc cung cấp và chia sẻ thông tin sai sự thật (TTSST) trên mạng xã hội (MXH) Các hành vi vi phạm này cần phải được xử lý nghiêm minh, và mọi hậu quả phát sinh từ các VPHC này phải được khắc phục theo đúng quy định của pháp luật.
TTSST lan truyền nhanh chóng, gây ra nhiều hậu quả tiêu cực cho cá nhân và tổ chức, ảnh hưởng đến trật tự quản lý nhà nước và an toàn xã hội Do đó, việc phát hiện và ngăn chặn kịp thời là rất quan trọng để hạn chế rủi ro và thiệt hại cho các đối tượng bị xâm phạm Nguyên tắc này yêu cầu các cơ quan và cá nhân có thẩm quyền phải chủ động trong công tác phát hiện.
28 Trường Đại học Luật TP Hồ Chí Minh (2015), Bình luận khoa học Luật Xử lý vi phạm hành chính năm
2012 (Tập 1), Nguyễn Cảnh Hợp, Nxb Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, TP Hồ Chí Minh, tr 89
Để ngăn chặn kịp thời vi phạm hành chính (VPHC), cần có ý thức trách nhiệm cao và áp dụng các biện pháp chuyên môn để phát hiện sớm các thông tin sai sự thật (TTSST) được đăng tải và chia sẻ Việc xác minh và thu thập chứng cứ là rất quan trọng để làm rõ các tình tiết liên quan đến VPHC, từ đó nhanh chóng xác định hành vi cung cấp và chia sẻ TTSST trên mạng xã hội có phải là VPHC hay không, cũng như xác định được người vi phạm Mục tiêu là ngăn chặn kịp thời, không để VPHC gây thêm thiệt hại cho các đối tượng và chủ thể khác trong xã hội.
Việc xử lý nghiêm minh các vi phạm hành chính (VPHC) không chỉ đảm bảo mục đích và yêu cầu của công tác quản lý nhà nước mà còn có tác dụng răn đe, giáo dục đối với các chủ thể vi phạm và cộng đồng xã hội Điều này giúp duy trì lòng tin của nhân dân vào hệ thống quản lý nhà nước, đồng thời hạn chế sự chống phá từ các thế lực thù địch, đặc biệt trong những thời điểm nhạy cảm như bầu cử Quốc Hội, ban hành luật mới hay phòng, chống dịch bệnh Hơn nữa, mọi hậu quả do VPHC gây ra cần được khắc phục theo quy định pháp luật, yêu cầu người vi phạm phải chấm dứt hành vi cung cấp, chia sẻ thông tin sai lệch trên mạng xã hội và bù đắp thiệt hại do hành vi của mình gây ra thông qua các biện pháp khắc phục hậu quả được áp dụng bởi cơ quan có thẩm quyền.
Nguyên tắc thứ hai yêu cầu rằng việc xử phạt vi phạm hành chính (XPVPHC) đối với hành vi cung cấp và chia sẻ thông tin sai sự thật (TTSST) trên mạng xã hội (MXH) cần được thực hiện một cách nhanh chóng, công khai và khách quan Đồng thời, các cơ quan chức năng phải đảm bảo tuân thủ đúng thẩm quyền, công bằng và các quy định của pháp luật hiện hành.
XPVPHC đối với hành vi cung cấp và chia sẻ TTSST trên MXH cần được thực hiện nhanh chóng để hạn chế thiệt hại và nâng cao hiệu quả phòng ngừa giáo dục Trách nhiệm này thuộc về chủ thể có thẩm quyền xử phạt, yêu cầu xác minh và thu thập chứng cứ trong thời gian ngắn nhất có thể Việc xử lý phải công khai, khách quan và công bằng, không được kết luận chủ quan hay thiếu căn cứ Cần xem xét tính chất, mức độ vi phạm hành chính và các tình tiết tăng nặng hay giảm nhẹ để đảm bảo tính hợp lý trong việc xử phạt.
Hành vi đăng tải thông tin sai lệch về lịch trình di chuyển của người nhiễm vi-rút Corona trên mạng xã hội trước khi có thông báo chính thức từ cơ quan có thẩm quyền không bị coi là vi phạm tiết lộ bí mật đời tư, mà là hành vi cung cấp nội dung thông tin sai sự thật Việc xử phạt hành vi này trên mạng xã hội cần tuân thủ nguyên tắc xử phạt vi phạm hành chính một cách nghiêm minh, đảm bảo tính khách quan và công bằng Xử phạt công khai giúp giám sát quy trình xử phạt, bảo vệ quyền lợi của cá nhân, trong khi tính công bằng yêu cầu xử phạt đúng người, đúng vi phạm, không thiên vị hay vụ lợi Các nguyên tắc này đều có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.
Nguyên tắc thứ ba quy định rằng việc xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cung cấp và chia sẻ thông tin sai sự thật trên mạng xã hội cần dựa vào tính chất và mức độ vi phạm, cũng như hậu quả của hành vi, đối tượng vi phạm, và các tình tiết giảm nhẹ hoặc tăng nặng.
Nguyên tắc khách quan và công bằng trong xử lý vi phạm hành chính (VPHC) liên quan chặt chẽ đến tính chất vi phạm Tính chất vi phạm được đánh giá dựa trên mức độ nguy hại mà hành vi gây ra cho xã hội, bao gồm lĩnh vực xảy ra vi phạm, động cơ và thủ đoạn thực hiện, cũng như hậu quả tiêu cực của hành vi Mức độ vi phạm được xác định qua quy mô tác động đến các chủ thể trong xã hội; hành vi vi phạm có ảnh hưởng đến nhiều người thì quy mô vi phạm sẽ lớn hơn Cụ thể, khi cá nhân đơn lẻ thực hiện hành vi cung cấp hoặc chia sẻ thông tin trên mạng xã hội, mức độ vi phạm sẽ thấp hơn so với những tổ chức có sự phối hợp thực hiện hành vi vi phạm.
Hậu quả của vi phạm hành chính (VPHC) đối với hành vi cung cấp và chia sẻ thông tin sai sự thật (TTSST) trên mạng xã hội (MXH) có thể được định lượng và định tính, gây thiệt hại cho cá nhân, tổ chức và lợi ích nhà nước Chẳng hạn, vụ việc vào ngày 27/6/2013, một nữ sinh ở Thạch Thất (Hà Nội) đã tự tử sau khi bị bạn cùng lớp ghép ảnh và chế giễu trên Facebook, dẫn đến thiệt hại tính mạng Một ví dụ khác là vào ngày 10/03/2020, Công an huyện Thanh Chương (Nghệ An) đã triệu tập một người vì đăng tải TTSST về dịch COVID-19, gây hoang mang dư luận Đối tượng vi phạm từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ bị xử phạt vi phạm hành chính với lỗi cố ý, trong khi người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hành chính đầy đủ Việc xử phạt VPHC còn phải căn cứ vào các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng, tuy nhiên, các Nghị định hiện hành không quy định cụ thể về các tình tiết này Do đó, cần dựa vào quy định của Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 để thực hiện nguyên tắc này.
Nguyên tắc thứ tư quy định rằng chỉ xử phạt vi phạm hành chính (VPHC) đối với hành vi cung cấp và chia sẻ thông tin sai sự thật (TTSST) trên mạng xã hội khi có quy định của pháp luật Mỗi VPHC chỉ bị xử phạt một lần, nhưng nếu nhiều người cùng thực hiện hành vi vi phạm này, mỗi cá nhân đều sẽ bị xử phạt riêng về VPHC đó.
Hành vi cung cấp và chia sẻ thông tin trên mạng xã hội chỉ bị xử phạt vi phạm hành chính (XPVPHC) khi có quy định pháp luật cụ thể, thường là các Nghị định của Chính phủ liên quan đến lĩnh vực công nghệ thông tin Cụ thể, Nghị định số 174/2013/NĐ-CP và Nghị định số 15/2020/NĐ-CP quy định rõ các hành vi phải bị xử phạt Ngoài ra, nguyên tắc xử phạt yêu cầu mỗi hành vi chỉ bị xử phạt một lần, đảm bảo tính khách quan, công bằng và nhân đạo trong quá trình xử lý vi phạm Những nguyên tắc này cũng yêu cầu các chủ thể khác nhau phải tuân thủ.
31 Báo điện tử Thanh Niên, “Tự tử vì mạng xã hội”, https://thanhnien.vn/thoi-su/tu-tu-vi-mang-xa-hoi- 628434.html, truy cập ngày 17/03/2020
