KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THỦ TỤC PHỤC HỒI HOẠT ĐỘNG
Khái quát chung về thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh
1.1.1 Khái niệm chung về thủ tục phụ hồi hoạt động kinh doanh
Trong nền kinh tế thị trường, việc thành lập và phá sản doanh nghiệp, hợp tác xã là hiện tượng tự nhiên, phản ánh quy luật sinh tồn Quá trình này giống như một cuộc "sàng lọc", giúp loại bỏ những doanh nghiệp yếu kém và giữ lại những chủ thể kinh doanh hiệu quả, có khả năng phát triển bền vững.
Tiến sỹ Nguyễn Sỹ Dũng đã chỉ ra rằng trong một nền kinh tế thị trường, sự sinh ra và cái chết của doanh nghiệp là quy luật tự nhiên, tương tự như sự sống của các tế bào trong cơ thể Phá sản, mặc dù không ai mong muốn, lại là một phần cần thiết cho sự phát triển kinh tế cao hơn, theo quy luật triết học về sự phủ định Trong khi mọi doanh nghiệp đều hướng tới lợi nhuận, không phải ai cũng thành công; nhiều doanh nghiệp phải đối mặt với nguy cơ phá sản Lịch sử cho thấy, từ thời La Mã cổ đại, pháp luật đã có những biện pháp nghiêm khắc nhằm bảo vệ quyền lợi của chủ nợ, bao gồm cả việc áp dụng hình phạt nặng nề đối với con nợ không trả được nợ.
Phá sản ngày nay đã trở thành hiện tượng phổ biến trong nền kinh tế thị trường, góp phần vào sự phát triển xã hội Khi doanh nghiệp hoặc hợp tác xã gặp phải tình trạng phá sản, có hai phương án xử lý: đầu tiên là thanh lý tài sản để thu hồi nợ cho các chủ nợ, giúp con nợ rút lui một cách có trật tự, đây được xem như thủ tục “khai tử” Phương án thứ hai, phổ biến hơn trên thế giới, là phục hồi hoạt động kinh doanh, hay còn gọi là tổ chức lại doanh nghiệp Tổ chức lại không chỉ cứu vãn các con nợ mà còn giúp chủ nợ thu hồi nợ hiệu quả hơn.
4 Nguyễn Sỹ Dũng (2004), phá sản và chế tài, báo Tuổi Trẻ chủ nhật, số 20 -04 (1080) ngày 23/5/2004, tr8
5 Phạm Duy Nghĩa, Đi tìm triết lý phá sản , bài tham luận tại hội thảo lấy ý kiến sửa đổi Luật phá sản (sửa đổi) tổ chức ngày 20/11/2003 tại VCCI
6 Bùi Xuân Hải(2000), Hoàn thiện pháp luật về phá sản doanh nghiệp, Luận văn thạc sỹ luật học, Trường đại học luật Thành Phố Hồ Chí Minh, tr 6
Theo Luật phá sản 2004 và Luật phá sản doanh nghiệp 1993, không có định nghĩa cụ thể về thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh Tuy nhiên, khái niệm này đã tồn tại từ thời La Mã, với mục tiêu chính là giảm bớt áp lực nợ nần cho con nợ Thủ tục phục hồi giúp doanh nghiệp có cơ hội cải thiện tình hình tài chính thông qua các biện pháp như gia hạn thời gian trả nợ, tạm ngừng tính lãi hoặc chuyển đổi nợ thành vốn góp.
Theo hướng dẫn của UNCITRAL về Luật mất khả năng thanh toán năm 2004, "Reorganization" là quá trình khôi phục tình trạng tài chính và khả năng thanh toán của con nợ, cho phép doanh nghiệp tiếp tục hoạt động thông qua các biện pháp như miễn nợ, hoãn nợ, bù trừ nghĩa vụ và chuyển nhượng Tác giả cho rằng việc phục hồi hoạt động kinh doanh cần được xem xét từ hai góc độ: pháp lý và kinh tế.
Phục hồi hoạt động kinh doanh là quá trình mà các doanh nghiệp đã trải qua thủ tục phá sản tiếp tục hoạt động nhờ vào các biện pháp khác nhau và sự hỗ trợ từ các bên liên quan Qua đó, con nợ có thể thoát khỏi tình trạng mất khả năng thanh toán và trở lại với hoạt động kinh doanh bình thường.
Phục hồi hoạt động kinh doanh, từ góc độ pháp luật, là một thủ tục tư pháp quan trọng trong quá trình giải quyết vụ việc phá sản Thủ tục này được thực hiện theo những trình tự và điều kiện cụ thể mà pháp luật quy định, đồng thời chịu sự giám sát của Tòa án nhân dân (TADN).
Phục hồi hoạt động kinh doanh là một bước quan trọng trong quá trình giải quyết phá sản của doanh nghiệp và hợp tác xã Khi gặp khó khăn trong việc thanh toán nợ, ngoài việc thanh lý tài sản để thu hồi nợ, thủ tục phá sản còn nhằm phục hồi khả năng thanh toán cho con nợ, giúp họ vượt qua tình trạng tài chính khó khăn và trở lại hoạt động kinh doanh bình thường.
1.1.2 Đặc điểm chung về thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh
* Phục hồi hoạt động kinh doanh là một thủ tục tư pháp, đặt dưới sự giám sát của Tòa án
7 Lê Hữu Trí(2004), Luật phá sản doanh nghiệp Việt Nam dưới góc độ so sánh, luận văn thạc sĩ, Trường Đại học luật TP HCM, tr 45
8 UNCITRAL (2004), Legislative Guide on Insovency Law, New York, tr 7
Theo Luật phá sản 2004, thủ tục phá sản doanh nghiệp và hợp tác xã được thực hiện qua các bước và trình tự cụ thể Các chủ thể có quyền và nghĩa vụ nộp đơn yêu cầu áp dụng thủ tục phá sản phải tuân thủ quy định về thời điểm thụ lý đơn, trả lại đơn, mở thủ tục phá sản, và áp dụng quy trình phục hồi hoạt động kinh doanh Quyết định thanh lý tài sản cũng được quy định rõ ràng Thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh chỉ được áp dụng khi đáp ứng các điều kiện theo quy định của luật này.
Thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp cần được giám sát bởi Toà án, cơ quan có thẩm quyền giải quyết phá sản, nhằm đảm bảo tính hợp pháp và hiệu quả của quá trình phục hồi Sự giám sát này không chỉ bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan mà còn đảm bảo phương án phục hồi được thông qua đúng quy định Tại Úc, quy trình phục hồi hoạt động kinh doanh có thể được các bên tự quyết định mà không cần sự can thiệp của Toà án, do một số lý do cụ thể.
Tổ chức lại hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp là trách nhiệm của chủ nợ cùng các bên có quyền lợi liên quan, và Tòa án không có quyền can thiệp vào quá trình này.
- Tòa án không quan tâm về mối quan hệ giữa chủ nợ và con nợ trong việc giàn xếp tự nguyện các khoản nợ
Quan tòa chỉ có kinh nghiệm và khả năng trong các vấn đề pháp lý, nhưng không có kiến thức hay kinh nghiệm trong lĩnh vực kinh doanh Do đó, việc tham gia của họ vào quá trình này là không thể và không nên.
Theo tác giả, thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh là kết quả của thỏa thuận giữa doanh nghiệp, hợp tác xã gặp khó khăn và các chủ nợ, nhằm đảm bảo quyền lợi cho các bên Khi vụ việc phá sản được đưa ra Tòa, các bên đã chấp nhận sự can thiệp của nhà nước để điều hòa quyền lợi Trong quá trình này, Tòa án chỉ xem xét khía cạnh pháp lý, do đó, việc can thiệp là hợp lý và cần thiết.
* Thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh là một thủ tục nhỏ trong quá trình giải quyết phá sản
In Australia, the legal framework governing company liquidation due to insolvency is outlined in the Corporations Act This legislation provides a structured process for winding up a company that cannot meet its financial obligations Key provisions ensure that creditors are treated fairly, and the assets of the insolvent company are distributed appropriately Understanding these legal guidelines is crucial for business owners facing financial difficulties to navigate the complexities of insolvency and liquidation effectively For more detailed information, refer to the article by Hà Thị Thanh Bình.
Luật phá sản 2004 không định nghĩa cụ thể về phục hồi hoạt động kinh doanh, nhưng quy định quy trình phá sản cho doanh nghiệp và hợp tác xã trải qua các giai đoạn: nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản, phục hồi hoạt động kinh doanh, thanh lý tài sản và tuyên bố phá sản Sau khi quyết định mở thủ tục phá sản, Thẩm phán sẽ chọn giữa hai thủ tục: phục hồi hoạt động kinh doanh hoặc thanh lý tài sản và nợ Quy trình này có thể được rút gọn hoặc thay đổi tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể, không nhất thiết phải theo tất cả các bước.
Địa vị pháp lý của các chủ thể tham gia quá trình phục hồi hoạt động kinh doanh
1.2.1 Khái niệm chung về địa vị pháp lý của các chủ thể tham gia
Theo định nghĩa trong từ điển Luật học, "địa vị pháp lý" được hiểu là vị trí của một chủ thể trong mối quan hệ với các chủ thể pháp luật khác, dựa trên các quy định pháp luật Địa vị pháp lý bao gồm tổng thể các quyền và nghĩa vụ của chủ thể, từ đó xác lập và giới hạn khả năng của họ trong các hoạt động pháp lý.
Nghiên cứu địa vị pháp lý của các chủ thể tham gia trong Luật phá sản liên quan đến vị trí, chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của họ trong quá trình phục hồi hoạt động kinh doanh Địa vị pháp lý này là một vấn đề phức tạp, cần xem xét từ nhiều khía cạnh khác nhau, và có thể thay đổi theo từng giai đoạn phá sản Trong thủ tục phục hồi, vai trò và quyền hạn của từng chủ thể cũng khác nhau Luật phá sản ở các quốc gia có sự khác biệt trong quy định địa vị pháp lý, phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế - xã hội và quan điểm của nhà nước về việc bảo vệ lợi ích của các chủ thể Ví dụ, Luật phá sản của Anh và Cộng hòa Liên bang Đức thường ưu tiên bảo vệ quyền lợi của các chủ nợ.
22 Viện khoa học pháp lý – Bộ Tƣ Pháp (2006), Từ điển Luật học, NXB Tƣ Pháp – NXB Từ điển Bách khoa,
Hà Nội, tr 244 Luật pháp của Hoa Kỳ và Pháp đặc biệt chú trọng đến việc bảo vệ quyền lợi của các con nợ Trong quá trình phục hồi hoạt động kinh doanh, nhiều chủ thể tham gia với các quyền và nghĩa vụ khác nhau, tùy thuộc vào quyền lực mà nhà nước trao cho họ Theo xu hướng pháp luật phá sản hiện đại, Luật phá sản 2004 đã thiết lập các quy định nhằm cân bằng lợi ích giữa chủ nợ và các doanh nghiệp, hợp tác xã đang gặp khó khăn về tài chính.
Địa vị pháp lý của các chủ thể trong quá trình phục hồi hoạt động kinh doanh được xác định bởi vị trí và vai trò của họ trong mối quan hệ với các chủ thể khác, thể hiện qua quyền và nghĩa vụ theo quy định của pháp luật Theo Luật phá sản hiện hành, có bốn chủ thể chính tham gia vào quá trình phục hồi phá sản: chủ nợ, con nợ, Tòa án và Tổ quản lý, thanh lý tài sản, mỗi chủ thể đều có địa vị pháp lý riêng trong thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh.
1.2.2 Các chủ thể tham gia vào quá trình phục hồi hoạt động kinh doanh 1.2.2.1 Chủ nợ
Theo Luật Phá sản 2004, chủ nợ được phân loại thành ba nhóm chính: chủ nợ có bảo đảm, chủ nợ không có bảo đảm, và chủ nợ có bảo đảm một phần.
Luật phá sản doanh nghiệp 1993 phân chia chủ nợ thành ba loại: chủ nợ có bảo đảm, chủ nợ có bảo đảm một phần và chủ nợ không có bảo đảm, với tài sản bảo đảm chỉ là tài sản của doanh nghiệp mắc nợ Việc xác định loại chủ nợ rất quan trọng vì quyền lợi của họ khác nhau trong từng giai đoạn của thủ tục phá sản Chủ nợ có bảo đảm không thể nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản nhưng được ưu tiên thanh toán nợ bằng tài sản bảo đảm Trong khi đó, chủ nợ có bảo đảm một phần có quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản nhưng thứ tự thanh toán cho phần nợ không được bảo đảm là sau cùng Luật phá sản ra đời nhằm bảo vệ quyền lợi của chủ nợ, được xem là nạn nhân trong các vụ phá sản.
Bài nghiên cứu của TS Nguyễn Thái Phúc (2004) về việc mở thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản và các hậu quả pháp lý đã đề xuất những định hướng quan trọng nhằm hoàn thiện pháp luật phá sản doanh nghiệp Nội dung này không chỉ góp phần làm rõ quy trình pháp lý mà còn nâng cao hiệu quả quản lý trong lĩnh vực phá sản, từ đó bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.
25 Điều 3 Luật phá sản doanh nghiệp 1993 không còn cái nhìn quá khắt khe đối với hiện tƣợng phá sản nhƣng quyền lợi của chủ nợ luôn đƣợc đảm bảo 26
Luật phá sản phân loại chủ nợ thành nhiều loại khác nhau dựa trên mối quan hệ và khả năng thanh toán nợ Chủ nợ có bảo đảm có khả năng thu hồi nợ cao hơn, do đó quyền lợi và nhiệm vụ của họ khác với chủ nợ không có bảo đảm Theo Điều 62 của Luật phá sản 2004, tất cả chủ nợ trong danh sách đều có quyền tham gia Hội nghị chủ nợ, nhưng việc tham gia không phải là nghĩa vụ Họ có thể tự mình hoặc ủy quyền cho người khác tham gia để bảo vệ quyền lợi của mình Để Hội nghị chủ nợ diễn ra hợp lệ, theo Điều 65, cần có sự tham gia của hơn nửa số chủ nợ không có bảo đảm, đại diện cho 2/3 số nợ không có bảo đảm Chỉ chủ nợ không có bảo đảm mới có quyền biểu quyết về phương án phục hồi hoạt động kinh doanh Quy định này phản ánh tính chất của mối quan hệ và khả năng thanh toán nợ của các chủ nợ.
Lợi ích của chủ nợ luôn được ưu tiên hàng đầu, đặc biệt khi doanh nghiệp hoặc hợp tác xã rơi vào tình trạng phá sản, vì họ là những người đầu tiên chịu thiệt hại Các khoản tín dụng mà họ đã cung cấp có nguy cơ mất mát, và nếu không có khung pháp lý bảo vệ chủ nợ, việc đầu tư vốn vào các doanh nghiệp sẽ bị hạn chế, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển kinh tế quốc gia Do đó, pháp luật phá sản ở mọi quốc gia đều công nhận vị trí đặc biệt của chủ nợ, cho phép họ tham gia vào hầu hết các giai đoạn phục hồi hoạt động kinh doanh và có quyền giám sát quá trình này.
Hội nghị chủ nợ đại diện cho ý chí và nguyện vọng của các chủ nợ, có quyền quyết định áp dụng thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh hoặc thanh lý tài sản và các khoản nợ Hội nghị này đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề liên quan đến quá trình phá sản, vì phá sản là một thủ tục đòi nợ tập thể và không thể thực hiện nếu mỗi chủ nợ có yêu cầu khác nhau.
Bài luận văn thạc sĩ của Nguyễn Trường Nhật Phượng (2004) tại Trường đại học luật TP Hồ Chí Minh nghiên cứu về chế độ pháp lý liên quan đến phá sản, phân tích thực tiễn thi hành và đề xuất hướng hoàn thiện.
28 PGS Ts Dương Đăng Huệ, pháp Luật phá sản của Việt Nam, Nhà xuất bản tư pháp_ Hà Nội 2005, tr 46
Theo điểm d, khoản 1, Điều 64 của Luật phá sản 2004, việc lấy ý kiến chung của các chủ nợ phải thông qua hội nghị do Thẩm phán triệu tập, theo đề nghị của Tổ quản lý, thanh lý tài sản hoặc các chủ nợ đại diện cho ít nhất một phần ba tổng số nợ không có bảo đảm Hội nghị chủ nợ hoạt động thông qua các cuộc họp, và để đảm bảo sự giám sát, một số quốc gia thành lập ủy ban các chủ nợ hoạt động thường xuyên khi hội nghị không họp Luật phá sản Liên Bang Hoa Kỳ tại chương 11 cũng quy định rằng việc thành lập ủy ban các chủ nợ trong thủ tục tổ chức lại là cần thiết, trừ khi có lệnh khác từ Tòa án.
Các chủ nợ đóng vai trò quan trọng trong quá trình giải quyết vụ phá sản và phục hồi hoạt động kinh doanh Luật phá sản 2004 đã trao cho họ quyền nộp đơn yêu cầu áp dụng thủ tục phá sản, tham gia vào các phương án phục hồi, cũng như kiểm tra và giám sát hoạt động của con nợ, nhằm bảo vệ tối đa lợi ích của mình.
1.2.2.2 Doanh nghiệp, hợp tác xã lâm vào tình trạng phá sản
Luật Phá sản 2004 đã có những cải tiến quan trọng trong việc xác định tình trạng phá sản của doanh nghiệp và hợp tác xã Theo Điều 3, doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản khi không còn khả năng thanh toán nợ đến hạn khi chủ nợ yêu cầu Khác với Luật Phá sản 1993, nơi yêu cầu chứng minh doanh nghiệp gặp khó khăn hoặc thua lỗ, Luật 2004 đã loại bỏ yêu cầu này, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc nộp đơn yêu cầu phá sản Tuy nhiên, Luật 1993 vẫn yêu cầu chủ nợ cung cấp tài liệu chứng minh doanh nghiệp đã mất khả năng thanh toán nợ, điều này trở thành rào cản lớn cho những người muốn khởi kiện phá sản.
31 Điều 1102, tiểu chương I Chương 11 Luật phá sản Liên Bang Hoa Kỳ
32 Nguyễn Thái Phúc, Luật phá sản 2004 – những tiến bộ và hạn chế, http://thongtinphapluatdansu.wordpress.com/2008/02/17/1789/
Theo Điều 7 của Luật Phá sản Doanh nghiệp 1993, việc xác định tình trạng mất khả năng thanh toán của doanh nghiệp rất khó khăn đối với các chủ nợ, vì thông tin này chỉ có thể được xác định từ sổ sách kế toán của doanh nghiệp Các chủ nợ chỉ có thể nộp đơn yêu cầu tuyên bố phá sản sau một khoảng thời gian nhất định, cụ thể là 30 ngày kể từ ngày đòi nợ hoặc sau ba tháng nợ lương liên tiếp với người lao động Điều này khiến cho việc thực hiện quyền nộp đơn trở nên khó khăn Tuy nhiên, theo Luật Phá sản 2004, chủ nợ không cần chứng minh rằng doanh nghiệp đã áp dụng các biện pháp tài chính cần thiết, giúp tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc nộp đơn yêu cầu áp dụng thủ tục phá sản và rút ngắn thời gian, nhằm bảo vệ tài sản của doanh nghiệp và hợp tác xã đang gặp khó khăn.