Những vấn đề lý luận về phỏp luật bỏn đấu giỏ tài sản 1.1 Khái quát chung về bán đấu giá tài sản và pháp luật về bán đấu giá tài sản
Khái niệm, đặc điểm hoạt động bán đấu giá tài sản
1.1.1.1 Khái niệm bán đấu giá tài sản
Theo Điều 163 BLDS năm 2005, tài sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản, được chia thành động sản và bất động sản Bất động sản gồm đất đai, nhà cửa và tài sản gắn liền với đất, trong khi động sản là những tài sản không phải bất động sản (Điều 174) Pháp luật quy định việc trao đổi, mua bán tài sản phải tuân theo nguyên tắc bình đẳng, tự nguyện và thỏa thuận, với trách nhiệm tự chịu thông qua hợp đồng Khi tài sản được đưa ra trao đổi, mua bán trên thị trường, nó được gọi là hàng hóa.
Hàng hóa, theo nghĩa hẹp, là vật chất có hình dạng xác định trong không gian và có thể trao đổi, mua bán; còn theo nghĩa rộng, hàng hóa bao gồm tất cả những gì có thể trao đổi, mua bán (theo Từ điển Bách khoa toàn thư mở Wikipedia) Trong Kinh tế chính trị Mác – Lênin, hàng hóa được định nghĩa là sản phẩm của lao động thông qua trao đổi, mua bán Hàng hóa có thể là tài sản hữu hình như sắt thép, sách, hoặc vô hình như sức lao động Hai thuộc tính của hàng hóa là giá trị và giá trị sử dụng; khi đưa ra thị trường, giá trị của hàng hóa được thể hiện qua giá trị trao đổi hay giá cả.
Mua bán hàng hóa là hoạt động thương mại cơ bản, diễn ra qua việc trao đổi của cải, hàng hóa, dịch vụ và tiền tệ giữa người bán và người mua trên thị trường Thị trường, hay “chợ”, là nơi hai bên gặp nhau để thỏa thuận về giá cả, chất lượng và giao hàng, thường không công khai mức giá mà các bên cạnh tranh trả cho nhau Trong trường hợp bán đấu giá, quy trình diễn ra công khai, cho phép người tham gia biết rõ mức giá của đối thủ và chọn mức giá phù hợp, trong khi người bán cố gắng bán tài sản với giá cao nhất có thể.
- Khái niệm bán đấu giá tài sản:
Bán đấu giá là quy trình mua bán trong đó người bán đưa ra món hàng cần đấu giá, sau đó người mua sẽ đưa ra mức giá của mình Cuối cùng, món hàng sẽ được bán cho người trả giá cao nhất.
Theo Luật thương mại Việt Nam năm 2005, đấu giá hàng hóa là hoạt động thương mại mà người bán tự tổ chức hoặc thuê tổ chức đấu giá để bán hàng hóa công khai, chọn người mua trả giá cao nhất (Điều 185) Người mua tài sản là người trả giá cao nhất khi không còn ai khác trả giá cao hơn Trong hình thức đấu giá truyền thống, người tham gia phải đóng một khoản tiền đặt trước theo tỷ lệ giá trị tài sản, khoản tiền này nhằm đảm bảo rằng người đã đăng ký sẽ mua tài sản nếu trúng đấu giá Nếu người trúng đấu giá không mua, họ sẽ không được hoàn lại khoản đặt trước Ngược lại, những người không trúng đấu giá sẽ được hoàn lại khoản tiền đặt trước của mình.
Về mặt kinh tế, đấu giá tài sản (BĐGTS) là một dịch vụ thương mại quan trọng, giúp xác định giá trị của những món hàng có giá trị không ổn định hoặc chưa được biết đến Trong quá trình đấu giá, có thể có mức giá tối thiểu (giá sàn); nếu giá đề nghị không đạt được mức này, món hàng sẽ không được bán, tuy nhiên người bán vẫn phải thanh toán phí cho tổ chức đấu giá theo thỏa thuận Đấu giá có thể áp dụng cho nhiều loại mặt hàng, bao gồm đồ cổ, bộ sưu tập, tác phẩm nghệ thuật, bất động sản, hàng đã qua sử dụng, và thậm chí cả sản phẩm thương mại như cá và tôm.
Như vậy, chúng ta có khái niệm đầy đủ về hoạt động BĐGTS như sau:
Bán đấu giá tài sản là một phương thức bán hàng đặc biệt, trong đó người bán tự mình hoặc thuê tổ chức thực hiện việc bán hàng hóa công khai tại địa điểm và thời gian đã thông báo, với quyền mua thuộc về người trả giá cao nhất Đấu giá có bản chất kinh tế và pháp lý, giúp bên bán xác định người mua, trong khi đấu thầu cho phép bên mua lựa chọn nhà cung cấp phù hợp Dưới tác động của quy luật cung – cầu, bán đấu giá hàng hóa phản ánh nhu cầu khách quan của nền kinh tế thị trường, nơi quan hệ cung – cầu thường xuyên biến động Khi cung vượt cầu, thị trường thuộc về người mua (đấu thầu), còn khi cầu lớn hơn cung, thị trường thuộc về người bán (đấu giá) Tuy nhiên, trong khi đấu thầu hàng hóa, dịch vụ được áp dụng rộng rãi, bán đấu giá thường chỉ áp dụng cho các thị trường cục bộ hoặc hàng hóa đặc thù.
Về mặt pháp lý, đấu giá hàng hóa được coi là một hành vi pháp lý, có thể là một hành vi dân sự thông thường hoặc hoạt động thương mại độc lập tùy thuộc vào chủ thể và mục đích Đối tượng của bán đấu giá là tài sản, hàng hóa hợp pháp trên thị trường Quan hệ đấu giá tài sản (BĐGTS) là một quan hệ pháp luật, được thiết lập thông qua hợp đồng ủy quyền bán đấu giá giữa người sở hữu hàng hóa và tổ chức bán đấu giá.
1.1.1.2 Đặc điểm hoạt động bán đấu giá tài sản
Hoạt động bán đấu giá tài sản là một hoạt động thương mại dịch vụ trong nền kinh tế thị trường, có những đặc điểm cơ bản sau đây:
Đấu giá hàng hóa là hoạt động bán hàng thông qua một bên trung gian, thường là người làm dịch vụ bán đấu giá Trong mối quan hệ này, bên bán có thể là chủ sở hữu hàng hóa hoặc người được ủy quyền, trong khi bên mua là các tổ chức, cá nhân có nhu cầu và đủ điều kiện pháp lý để tham gia Người làm dịch vụ bán đấu giá được ủy quyền bởi bên có quyền bán hàng hóa để tiến hành hoạt động đấu giá.
Như vậy, quan hệ bán đấu giá có thể diễn ra giữa các đối tượng sau: + Người có hàng hóa (chủ sở hữu của hàng hóa) – người mua;
Người bán hàng hóa là người được chủ sở hữu ủy quyền hoặc có quyền bán hàng hóa theo quy định của pháp luật, và họ thực hiện giao dịch với người mua.
+ Người có hàng hóa – người bán đấu giá (thương nhân kinh doanh dịch vụ đấu giá hàng hóa) – người mua
Đối tượng của bán đấu giá rất đa dạng, bao gồm nhiều loại tài sản như đồ cổ, tác phẩm nghệ thuật, bất động sản và hàng tiêu dùng Tuy nhiên, không phải hàng hóa nào cũng được bán theo phương thức đấu giá, mà chỉ những tài sản có giá trị đặc thù mới được cân nhắc Giá trị thực của các tài sản này thường khó xác định, do đó người bán chỉ đưa ra mức giá khởi điểm để người mua tham khảo, trong khi giá bán thực tế sẽ được xác định thông qua sự cạnh tranh giữa các người tham gia đấu giá.
Hợp đồng ủy quyền bán đấu giá là hình thức pháp lý đặc biệt cho quan hệ bán đấu giá, được thiết lập giữa người bán hàng và đơn vị tổ chức bán đấu giá.
Trong quan hệ ủy quyền bán đấu giá, quyền và nghĩa vụ của các bên được phát sinh thông qua văn bản bán đấu giá, thực chất là hợp đồng mua bán hàng hóa giữa người mua và tổ chức kinh doanh dịch vụ bán đấu giá Văn bản này không chỉ xác lập quyền và nghĩa vụ giữa các bên mà còn là căn cứ pháp lý để xác định quyền sở hữu của người mua đối với hàng hóa được bán đấu giá.
Bán đấu giá hàng hóa mang lại lợi ích cho cả người bán và người mua, tạo cơ hội bình đẳng cho họ tham gia trả giá và xác định mức giá cạnh tranh tối ưu Qua đó, hàng hóa sẽ được chuyển đến tay những người mua tiềm năng, đồng thời xác định đúng giá trị thực của chúng Việc tổ chức đấu giá giúp tập trung cung và cầu vào một thời điểm nhất định, thúc đẩy nhanh chóng quan hệ mua bán và phát triển nền kinh tế thị trường Nếu hình thành các thị trường bán đấu giá chuyên nghiệp, điều này sẽ là động lực quan trọng để thúc đẩy quan hệ trao đổi thương mại, đặc biệt là với các quốc gia có mặt hàng thế mạnh.
Các hình thức bán đấu giá tài sản
Bán đấu giá tài sản là một quy trình phức tạp, được thực hiện theo nhiều hình thức khác nhau dựa vào loại hàng hóa, mục đích và điều kiện tổ chức Do đó, có nhiều cách phân loại đấu giá tài sản khác nhau.
- Phân loại theo mặt hàng đấu giá, thì bán đấu giá bao gồm:
+Đấu giá trao đổi: gồm những người mua hàng rất chuyên nghiệp, họ giám sát lẫn nhau để không ai có thể lừa lọc được
+ Đấu giá lẻ: thường áp dụng đối với các tác phẩm nghệ thuật hay các món hàng riêng lẻ
+ Đấu giá sĩ: thường áp dụng đối với các bộ sưu tập hay các lô hàng cùng chủng loại
- Phân loại theo hình thức đấu giá:
Đấu giá kiểu Anh là một hình thức đấu giá cổ điển, phổ biến với việc người tham gia công khai đưa ra giá Giá đấu sẽ luôn cao hơn giá trước đó, và cuộc đấu giá kết thúc khi không còn ai đưa ra giá cao hơn hoặc khi đạt giá trần Người ra giá cao nhất sẽ mua được món hàng với mức giá đã trả Người bán có thể thiết lập giá sàn, và nếu người điều khiển không thể nâng giá vượt qua mức này, cuộc đấu giá có thể không thành công.
Đấu giá kiểu Hà Lan là một phương thức đấu giá truyền thống, trong đó người điều khiển bắt đầu với mức giá cao và giảm dần cho đến khi có người mua chấp nhận hoặc giá chạm mức sàn Người mua sẽ nhận hàng với giá cuối cùng được đưa ra Phương thức này rất hiệu quả cho việc bán nhanh, như trong các cuộc thanh lý, và không cần nhiều lần trả giá, điển hình như việc bán hoa Tulip Ngoài ra, kiểu đấu giá này cũng được áp dụng trong đấu giá trực tuyến, nơi nhiều món hàng giống nhau được bán đồng thời cho những người trả giá cao nhất.
Đấu giá kín theo giá thứ nhất là hình thức mà tất cả người tham gia cùng đưa ra mức giá đồng thời mà không ai biết giá của người khác Người nào đưa ra giá cao nhất sẽ là người thắng cuộc và mua được món hàng.
Đấu giá kín theo giá thứ hai, hay còn gọi là đấu giá Vickrey, là một hình thức đấu giá tương tự như đấu giá kín theo giá thứ nhất Tuy nhiên, điểm khác biệt chính là người thắng sẽ chỉ phải trả mức giá cao thứ hai thay vì giá cao nhất mà họ đã đề xuất.
Đấu giá câm là một hình thức đấu giá kín thường được áp dụng trong các sự kiện từ thiện Trong loại hình này, người tham gia sẽ ghi giá vào một tờ giấy cho một tập hợp các món hàng giống nhau mà không cần giao tiếp bằng lời nói Họ có thể không biết số lượng người tham gia cũng như mức giá mà những người khác đã đưa ra Cuối cùng, người trả giá cao nhất sẽ sở hữu món hàng với mức giá mà họ đã đặt.
Đấu giá kiểu thầu là hình thức giao dịch giữa người bán và người mua, trong đó người mua yêu cầu báo giá cho hàng hóa hoặc dịch vụ cụ thể Các nhà cung cấp sẽ cạnh tranh bằng cách đưa ra mức giá thấp dần nhằm giành lấy gói thầu Cuối cùng, nhà cung cấp có giá thấp nhất sẽ trở thành người thắng cuộc trong phiên đấu giá.
Đấu giá nhượng quyền là hình thức đấu giá không giới hạn thời gian, áp dụng cho các sản phẩm có thể tái bản như bản thu âm, phần mềm hay công thức thuốc Người tham gia đấu giá công khai giá cao nhất mà họ sẵn sàng trả, và có quyền điều chỉnh hoặc rút giá Người bán có thể kết thúc cuộc đấu giá bất cứ lúc nào khi tìm được mức giá phù hợp Người thắng cuộc là những người đặt giá bằng hoặc cao hơn mức giá đã chọn và sẽ nhận được phiên bản sản phẩm.
Đấu giá ra giá duy nhất là hình thức mà người tham gia đưa ra mức giá không công khai trong một phạm vi nhất định Mức giá thắng cuộc sẽ là giá cao nhất nhưng cũng phải là giá duy nhất, ví dụ, nếu mức giá cao nhất được quy định là 10 và các mức giá được đưa ra là 10, 10, 9, 8, 8 thì 9 sẽ là mức giá thắng cuộc Hình thức đấu giá này thường thấy trong các cuộc đấu giá trực tuyến.
Đấu giá mở là hình thức giao dịch phổ biến trên thị trường chứng khoán và hàng hóa, nơi người tham gia đưa ra giá bằng lời ngay lập tức trên sàn giao dịch Mặc dù các giao dịch đồng thời có thể diễn ra ở nhiều nơi khác nhau trong sàn, nhưng hình thức này đang dần bị thay thế bởi thương mại điện tử.
Đấu giá giá trần là hình thức đấu giá trong đó mức giá bán đã được xác định trước bởi người bán Người tham gia có thể chấp nhận mức giá này để kết thúc cuộc đấu giá ngay lập tức, hoặc chọn cách đưa ra giá khác Nếu không có ai chấp nhận mức giá trần, cuộc đấu giá sẽ kết thúc với người trả mức giá cao nhất.
Đấu giá tổ hợp là hình thức trong đó người mua có thể định giá một tập hợp các món hàng với số lượng và chủng loại khác nhau Chẳng hạn, khi bánh xe đạp và khung xe được bán rời, một tổ hợp bao gồm một bánh xe hoặc một khung xe không có giá trị, trong khi hai bánh xe và một khung xe có thể được định giá lên đến 200.000 VND Nếu người ra giá phải mua từng món trong các cuộc đấu giá khác nhau, họ có thể gặp khó khăn khi thắng một số món nhưng thua ở những món khác, hoặc không có được tổ hợp mong muốn nếu thua ngay từ cuộc đấu giá đầu tiên Để giải quyết tình huống này, việc bán tất cả các món hàng đồng thời và cho phép người mua ra giá cho cả một tổ hợp là cần thiết Hình thức đấu giá theo tổ hợp sẽ đưa ra một mức giá cho toàn bộ món hàng; nếu thắng, người mua sẽ nhận được tổ hợp, còn nếu không, họ sẽ không phải mua bất kỳ món nào trong tổ hợp đó.
- Theo Luật thương mại Việt Nam năm 2005, xác định:
Đấu giá theo phương thức trả giá lên là hình thức phổ biến, trong đó nhân viên điều hành đưa ra giá khởi điểm cho lô hàng hoặc tài sản Người mua sẽ lần lượt nâng giá theo từng mức, và người trả giá cao nhất sẽ được quyền mua Phương thức này mang lại lợi ích cho cả bên mua và bên bán; bên mua có thể chủ động đề xuất giá, tạo sự tự nguyện trong giao dịch, trong khi bên bán thường thu được giá cao hơn nhờ vào sự cạnh tranh giữa các người mua.
Đấu giá theo phương pháp hạ giá xuống là hình thức mà nhân viên điều hành bắt đầu với mức giá khởi điểm cao và sau đó hạ dần để người mua đặt giá Nếu không có ai đặt giá, mức giá sẽ tiếp tục giảm cho đến khi có người chấp nhận mua Phương pháp này thường áp dụng cho những hàng hóa không hấp dẫn với cả người mua và người bán Người mua thường lo sợ mất cơ hội nên nhanh chóng chấp nhận mức giá có thể không hợp lý, trong khi người bán cũng không hài lòng vì hiếm khi có người chấp nhận mức giá khởi điểm.
- Căn cứ vào hình thức biểu đạt trong cuộc bán đấu giá:
Đấu giá dùng lời nói là một hình thức bán đấu giá, trong đó nhân viên điều hành sử dụng lời nói để đưa ra giá khởi điểm Người mua tham gia bằng cách đặt giá qua lời nói hoặc bằng các dấu hiệu để thông báo cho người điều hành Hình thức này cho phép mọi người mua công khai tham gia, xác định người trả giá cao nhất ngay lập tức và giúp cuộc đấu giá diễn ra nhanh chóng.
Quan hệ pháp luật bán đấu giá tài sản
Quan hệ pháp luật về bán đấu giá tài sản, tương tự như các quan hệ pháp luật khác, bao gồm ba yếu tố cơ bản: chủ thể, nội dung và khách thể.
1.1.3.1 Chủ thể của quan hệ pháp luật bán đấu giá tài sản
Chủ thể của quan hệ pháp luật về đấu giá tài sản bao gồm các cá nhân và tổ chức tham gia vào quá trình mua bán tài sản thông qua hình thức đấu giá.
Người bán tài sản là chủ sở hữu hàng hóa hoặc người được ủy quyền bán, có quyền bán hàng hóa theo quy định pháp luật (khoản 2 Điều 186 Luật thương mại) hoặc từ cơ quan nhà nước trong các trường hợp bán đấu giá cưỡng chế Cần phân biệt giữa người bán hàng hóa và tổ chức bán đấu giá; người bán có thể ký hợp đồng với tổ chức dịch vụ bán đấu giá hoặc đóng vai trò trung gian giữa chủ sở hữu và tổ chức này Trong vai trò trung gian, người bán thiết lập quan hệ với tổ chức bán đấu giá vì lợi ích của chủ sở hữu Ngoài ra, người bán cũng có thể không có quan hệ trực tiếp với chủ sở hữu nhưng vẫn có quyền bán hàng hóa, quyền này phát sinh từ thỏa thuận pháp lý hoặc quy định pháp luật.
- Người tổ chức dịch vụ bán đấu giá hàng hóa :
Người tổ chức bán đấu giá có thể là doanh nghiệp chuyên về hoạt động bán đấu giá theo quy định của Luật doanh nghiệp, hoặc là Trung tâm dịch vụ bán đấu giá tài sản.
Đơn vị sự nghiệp thuộc Sở Tư pháp là tổ chức đấu giá theo quy định của Luật thương mại Theo Điều 186, người tổ chức đấu giá có thể là thương nhân đã đăng ký kinh doanh dịch vụ đấu giá hoặc là người bán hàng tự tổ chức đấu giá cho sản phẩm của mình.
Thuật ngữ "người tổ chức đấu giá hàng hóa" áp dụng cho cả trường hợp thương nhân chuyên nghiệp trong lĩnh vực này Người tổ chức bán đấu giá thực hiện các công việc cụ thể liên quan đến cuộc bán đấu giá hàng hóa Nếu người bán không tự tổ chức mà thuê một chuyên gia, hai bên cần ký hợp đồng dịch vụ tổ chức bán đấu giá trước khi tiến hành các công việc liên quan.
- Người điều hành cuộc bán đấu giá :
Người điều hành cuộc đấu giá có thể là đấu giá viên hoặc không, tùy thuộc vào tính chất của tài sản Trong trường hợp tài sản đặc thù, người bán có quyền cử hoặc thuê người không phải đấu giá viên để tổ chức đấu giá, hoặc tự mình thực hiện Tuy nhiên, họ cần đảm bảo đáp ứng các yêu cầu liên quan đến việc điều hành đấu giá và phải có hiểu biết về đặc điểm của tài sản được bán.
Theo Luật thương mại, người điều hành đấu giá là tổ chức hoặc cá nhân được ủy quyền để thực hiện hoạt động bán đấu giá Họ có trách nhiệm chủ yếu trong việc điều khiển các phiên đấu giá theo quy định pháp luật và phải tuân thủ các điều kiện bán hàng do người bán đưa ra.
Người mua hàng hóa trong đấu giá là tổ chức hoặc cá nhân đã đăng ký tham gia, theo khoản 1 Điều 187 Luật thương mại Nhà nước khuyến khích cạnh tranh rộng rãi để mang lại lợi ích cho người bán trong hoạt động đấu giá Tuy nhiên, để đảm bảo tính trung thực và hợp pháp của các cuộc đấu giá, pháp luật cấm một số đối tượng không được phép tham gia, theo Điều 198 Luật thương mại.
Người không có năng lực hành vi dân sự, bao gồm cả những người mất năng lực hành vi theo quy định của Bộ luật Dân sự, hoặc những người không nhận thức và không làm chủ được hành vi của mình tại thời điểm đấu giá, sẽ không được tham gia vào các hoạt động đấu giá.
+ Những người làm việc trong tổ chức bán đấu giá hàng hóa; cha, mẹ, vợ, chồng, con của những người đó
+ Người đã trực tiếp thực hiện việc giám định hàng hóa bán đấu giá; cha, mẹ, vợ, chồng, con của những người đó
+ Những người không có quyền mua hàng hóa đấu giá theo quy định của pháp luật
1.1.3.2 Nội dung của quan hệ pháp luật bán đấu giá tài sản
Nội dung quan hệ pháp luật về BĐGTS bao gồm các quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tham gia vào quan hệ này:
* Quyền và nghĩa vụ của người bán tài sản :
Trong quan hệ đấu giá tài sản, người bán hàng hóa có quyền và nghĩa vụ độc lập với tổ chức bán đấu giá, đảm bảo quy trình diễn ra minh bạch và công bằng.
- Quyền của người bán hàng hóa (Điều 191 Luật thương mại):
Khi người trả giá rút lại giá đã trả hoặc trong trường hợp bán đấu giá không thành công, người bán sẽ nhận lại tiền hàng đã bán đấu giá cùng với khoản chênh lệch thu được.
+ Giám sát việc tiến hành tổ chức bán đấu giá
- Nghĩa vụ của người bán hàng hóa (Điều 192 Luật thương mại):
Giao hàng hóa cho người tổ chức đấu giá là bước quan trọng, giúp họ và các người tham gia có thể xem xét hàng hóa một cách thuận lợi Đồng thời, việc cung cấp đầy đủ, chính xác và kịp thời các thông tin liên quan đến hàng hóa đấu giá cũng là yếu tố cần thiết để đảm bảo quá trình đấu giá diễn ra suôn sẻ.
+ Trả thù lao dịch vụ tổ chức bán đấu giá
Người bán hàng hóa và tổ chức bán đấu giá cần thỏa thuận về thù lao dịch vụ đấu giá theo quy định của Bộ Tài chính hoặc UBND cấp tỉnh Nếu cuộc đấu giá thành công, thù lao dịch vụ sẽ dựa trên giá của dịch vụ tương tự trong các điều kiện như phương thức cung ứng, thời điểm, thị trường địa lý, phương thức thanh toán và các yếu tố khác Trong trường hợp đấu giá không thành công, người bán phải trả 50% thù lao theo thỏa thuận trong hợp đồng ủy quyền bán đấu giá.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 212 Luật thương mại, nếu không có thỏa thuận về chi phí giữa người bán hàng hóa và tổ chức bán đấu giá, người bán sẽ phải chịu trách nhiệm chi phí vận chuyển hàng hóa đến địa điểm đã thỏa thuận cũng như chi phí bảo quản hàng hóa trong trường hợp không giao cho tổ chức đấu giá bảo quản.
* Quyền và nghĩa vụ của người tổ chức bán đấu giá hàng hóa :
Người tổ chức bán đấu giá hàng hóa trong trường hợp không phải là người bán hàng hóa, có những quyền và nghĩa vụ sau đây:
- Quyền của người tổ chức đấu giá (Điều 189 Luật thương mại):
Khái niệm, nội dung và các nguyên tắc cơ bản của pháp luật về bán đấu giá tài sản
về bán đấu giá tài sản
1.1.4.1 Khái niệm pháp luật về bán đấu giá tài sản
Pháp luật về bán đấu giá tài sản (BĐGTS) bao gồm các quy định pháp lý do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành, điều chỉnh hoạt động BĐGTS thông qua các văn bản quy phạm pháp luật cụ thể Trong hệ thống pháp luật dân sự - thương mại, BĐGTS được xem là một chế định pháp lý đặc thù liên quan đến mua bán hàng hóa, đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh hoạt động bán đấu giá trong nền kinh tế thị trường.
Trên thị trường, tài sản khi được trao đổi, mua bán được gọi là hàng hóa và được điều chỉnh theo Bộ luật Dân sự và Luật Thương mại, cụ thể tại các Điều 456 đến 459 Để chi tiết hóa hoạt động bán đấu giá tài sản (BĐGTS), Chính phủ đã ban hành Nghị định 05, và Bộ Tư pháp đã có Thông tư hướng dẫn số 03/2005/TT-BTP Mặc dù hoạt động bán đấu giá đã xuất hiện ở Việt Nam từ lâu, nhưng với tư cách là hành vi thương mại của thương nhân, nó chỉ mới được ghi nhận trong pháp luật gần đây Do đó, hoạt động này vẫn chưa phát triển mạnh mẽ, các quy định pháp luật còn thiếu hoàn chỉnh và số lượng doanh nghiệp cung cấp dịch vụ BĐGTS còn hạn chế Các hoạt động đấu giá tài sản trong lĩnh vực thương mại được điều chỉnh đồng bộ theo Luật Thương mại và các văn bản hướng dẫn liên quan.
1.1.4.2 Các nguyên tắc cơ bản của pháp luật bán đấu giá tài sản
Việc tổ chức bán đấu giá tài sản cần tuân thủ các nguyên tắc nhất định để đảm bảo cạnh tranh công bằng và tính trung thực, đồng thời ngăn chặn các hành vi tiêu cực có thể gây thiệt hại cho người bán, người mua và các bên liên quan Theo Điều 188 Luật Thương mại, đấu giá hàng hóa trong thương mại phải được thực hiện theo các nguyên tắc công khai, trung thực và bảo đảm quyền lợi hợp pháp của tất cả các bên tham gia.
Nguyên tắc công khai trong đấu giá yêu cầu mọi thông tin liên quan đến cuộc bán đấu giá và hàng hóa phải được công khai cho tất cả những người có nhu cầu mua Thông tin bắt buộc bao gồm thời gian, địa điểm bán đấu giá, tên loại hàng hóa, địa điểm trưng bày, hồ sơ tài liệu liên quan, tên người bán hàng, tổ chức dịch vụ bán đấu giá và danh sách người đăng ký mua (nếu có quy định đăng ký và đặt cọc) Trong phiên đấu giá, người điều hành phải công khai mức giá và tên người trả giá cao nhất cho mỗi lần đấu giá.
Thông báo về cuộc bán đấu giá và thông tin liên quan đến hàng hóa cần phải rõ ràng, chính xác và đầy đủ để tránh nhầm lẫn hoặc lừa dối, đặc biệt là đối với hàng hóa có giá trị lịch sử hoặc nghệ thuật Người bán phải trung thực khi xác định giá khởi điểm, không nên đưa ra mức giá quá cao so với giá trị thực tế để bảo vệ quyền lợi của người mua Người mua có quyền trả lại hàng hóa và yêu cầu bồi thường nếu chất lượng không đúng như thông báo Tổ chức bán đấu giá không chịu trách nhiệm về giá trị và chất lượng hàng hóa nếu không cung cấp thông tin đầy đủ Ngoài ra, pháp luật cũng quy định rằng những người có thân phận pháp lý hoặc hoàn cảnh đặc biệt ảnh hưởng đến tính trung thực của cuộc đấu giá không được phép tham gia.
* Nguyên tắc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên :
Trong quan hệ đấu giá hàng hóa, quyền và lợi ích hợp pháp của tất cả các bên cần được tôn trọng và bảo đảm Người bán có quyền xác định giá khởi điểm, yêu cầu thanh toán ngay sau khi kết thúc đấu giá và đòi bồi thường thiệt hại nếu quyền lợi của họ bị xâm hại Người mua có quyền xem hàng hóa, yêu cầu thông tin đầy đủ, tự đặt giá và xác lập quyền sở hữu sau khi hoàn tất nghĩa vụ tài chính Tổ chức bán đấu giá được phép thu phí từ người bán và các chi phí cần thiết khác theo quy định pháp luật.
1.1.4.3 Nội dung pháp luật về bán đấu giá tài sản
Bán đấu giá tài sản là một hoạt động thương mại được thực hiện theo quy định của pháp luật, với những thủ tục và trình tự riêng biệt Theo Luật thương mại, quá trình bán đấu giá tài sản bao gồm các vấn đề cơ bản cần được tuân thủ.
* Tài sản là đối tượng được đưa ra bán đấu giá :
Để xác định tài sản được bán đấu giá theo quy định pháp luật, trước tiên cần hiểu rằng tài sản này được xem là hàng hóa Các loại hàng hóa có thể được đưa ra đấu giá bao gồm hàng hóa thương mại thông thường, nhưng không phải tất cả đều phù hợp với phương thức bán này Dựa vào khả năng tham gia giao dịch, tài sản có thể được phân loại thành ba loại khác nhau.
Tài sản không được phép bán đấu giá bao gồm những loại tài sản mà Nhà nước cấm giao dịch và mua bán tự do, như vũ khí, chất cháy nổ và động vật hoang dã.
Tài sản bán đấu giá thường có những hạn chế đối với người tham gia, đặc biệt là những tài sản có tính chất đặc thù Pháp luật quy định rằng người mua phải đáp ứng một số điều kiện nhất định Ví dụ, các tài sản như nguyên liệu thuốc lá, sản phẩm thuốc lá, vàng, bạc, đá quý và rượu ngoại đều thuộc danh mục này.
+ Tài sản bán đấu giá không hạn chế là các loại tài sản mà pháp luật không quy định về điều kiện đối với người mua và người bán
Đấu giá hàng hóa có thể được thực hiện bởi chủ sở hữu hoặc thông qua một người bán hàng không phải là tổ chức chuyên nghiệp Tuy nhiên, do tính phức tạp của việc tổ chức đấu giá, sự thành công phụ thuộc vào cách thức tổ chức Do đó, hầu hết chủ sở hữu chọn trung gian là thương nhân bán đấu giá chuyên nghiệp Việc lập hợp đồng dịch vụ tổ chức đấu giá là bước đầu tiên trong quy trình này, và người bán chỉ được tiến hành đấu giá khi có ủy quyền hợp pháp Hợp đồng phải được ký kết bằng văn bản và nếu hàng hóa là đối tượng cầm cố, thế chấp, cần có sự đồng ý của bên nhận cầm cố và thông báo cho các bên tham gia Nếu bên cầm cố vắng mặt hoặc từ chối, hợp đồng có thể được ký kết giữa người nhận cầm cố và tổ chức đấu giá theo quy định của Luật thương mại.
Hợp đồng ủy quyền bán đấu giá tài sản là cơ sở pháp lý quan trọng đầu tiên để thiết lập các quan hệ pháp luật liên quan đến đấu giá tài sản Trong quá trình áp dụng pháp luật, cần phân biệt rõ hai trường hợp khác nhau.
Hợp đồng ủy quyền bán đấu giá là thỏa thuận giữa doanh nghiệp bán đấu giá tài sản và các tổ chức, cá nhân có nhu cầu bán tài sản thông qua hình thức đấu giá Hợp đồng này được ký kết dựa trên sự tự nguyện và thỏa thuận hoàn toàn giữa các bên, yêu cầu phải thương thảo từng điều khoản cụ thể trước khi đưa vào hợp đồng và thực hiện.
Hợp đồng ủy quyền giữa các doanh nghiệp bán đấu giá tài sản và Công ty mua bán nợ thuộc Bộ Tài chính được ký kết nhằm quản lý việc mua, bán nợ và tài sản của doanh nghiệp nhà nước trong quá trình cổ phần hóa Hợp đồng này quy định rằng Công ty mua bán nợ có quyền quyết định nội dung, và các doanh nghiệp bán đấu giá chỉ có thể đồng ý hoặc từ chối ký mà không có sự thương lượng Ví dụ, lệ phí bán đấu giá sẽ được xác định theo quy định của Bộ Tài chính Do tài sản thuộc sở hữu nhà nước, việc thể hiện ý chí của bên ủy quyền bị hạn chế, và khoản tiền thu được từ bán đấu giá phải nộp vào ngân sách nhà nước.
* Xác định giá khởi điểm :
Một trong những vấn đề quan trọng nhất trong việc bán đấu giá tài sản (BĐGTS) là xác định giá khởi điểm và tiến hành giám định tài sản được đem ra đấu giá Giá khởi điểm của tài sản đấu giá được xác định dựa trên các tiêu chí và phương pháp cụ thể nhằm đảm bảo tính hợp lý và minh bạch trong quá trình đấu giá.
Quá trình điều chỉnh pháp luật về bán đấu giá tài sản ở nước ta
* Đăng kí quyền sở hữu đối với hàng hóa đấu giá :
Sau khi kết thúc cuộc bán đấu giá, tổ chức bán đấu giá và bên mua phải lập hợp đồng mua bán tài sản Theo Điều 18, Nghị định 05, văn bản này xác nhận việc mua tài sản, là cơ sở để người giữ tài sản bàn giao cho người mua và làm thủ tục đăng ký quyền sở hữu tài sản Cơ quan nhà nước có thẩm quyền sẽ tiến hành đăng ký quyền sở hữu cho người mua dựa trên văn bản và các tài liệu liên quan Người bán và tổ chức bán đấu giá có trách nhiệm hỗ trợ người mua trong việc chuyển quyền sở hữu Chi phí chuyển quyền sở hữu sẽ được trừ vào tiền bán hàng hóa, trừ khi có thỏa thuận khác giữa các bên.
1.2 Quá trình điều chỉnh pháp luật về hoạt động bán đấu giá tài sản ở nước ta
1.2.1 Sự hình thành và phát triển của hệ thống pháp luật về chế định bán đấu giá tài sản ở nước ta
Hoạt động bán đấu giá tài sản có nguồn gốc từ thời kỳ Pháp thuộc, khi chính quyền thực dân Pháp ban hành các quy định về phát mãi tài sản Các quy định này được ghi nhận trong nhiều bộ luật khác nhau.
Luật dân sự và thương sự tố tụng, được ban hành bởi nhà Nguyễn vào năm 1921, là đạo luật toàn quyền của Pháp áp dụng tại Bắc Kỳ Đạo luật này quy định rõ ràng về quyền sở hữu tài sản, các biện pháp cưỡng chế và quy trình phát mãi tài sản thông qua hình thức bán đấu giá.
Hoàng Việt Trung Kỳ Hộ luật là đạo luật được nhà Nguyễn ban hành vào năm 1936, áp dụng cho khu vực Trung Kỳ Đạo luật này bao gồm điều khoản quy định về việc phát mãi tài sản, tương tự như Hộ luật Bắc Kỳ.
Bộ luật dân sự và thương sự tố tụng, được ban hành bởi chế độ ngụy Sài Gòn năm 1973, quy định về việc cưỡng chế phát mãi tài sản nhằm đảm bảo thi hành án Quy trình bán đấu giá tài sản này được thực hiện bởi "Thừa phát lại".
“Hỗ giá viên” là chức danh tư pháp có quyền tổ chức phát mãi tài sản, bao gồm việc bán đấu giá và hướng dẫn quy trình phát mãi cho các bên tham gia Mọi khiếu nại liên quan đến hoạt động phát mãi sẽ được Thẩm phán giải quyết.
Sau năm 1975, hoạt động bán đấu giá tài sản chủ yếu phục vụ cho việc thi hành án Tuy nhiên, từ khi Bộ luật dân sự Việt Nam được ban hành vào năm 1995, hoạt động này đã chính thức được ghi nhận và quy định cụ thể, tạo cơ sở pháp lý cho sự phát triển của bán đấu giá tài sản tại Việt Nam (quy định từ Điều 452 đến Điều 455) Để cụ thể hóa các quy định này và tổ chức hoạt động bán đấu giá, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 86/NĐ-CP về Quy chế bán đấu giá tài sản vào ngày 19/12/1996.
Nghị định 86/NĐ-CP đã bắt đầu xây dựng khung pháp lý cho hoạt động bán đấu giá tài sản, nhưng quy chế này vẫn còn thiếu rõ ràng do lĩnh vực này còn mới mẻ Địa vị pháp lý của tổ chức bán đấu giá tài sản được giao cho Trung tâm dịch vụ bán đấu giá tài sản, được thành lập theo Quyết định của Chủ tịch UBND cấp tỉnh và được Sở Tư pháp quản lý, nhưng chuyên môn nghiệp vụ vẫn chưa được đề cập cụ thể.
Mặc dù các văn bản pháp luật chuyên ngành về hoạt động bán đấu giá tài sản đã được ban hành, vẫn còn nhiều vấn đề quan trọng chưa được điều chỉnh và nhiều quy định chưa phù hợp với thực tế Sau 10 năm áp dụng Quy chế bán đấu giá tài sản và tham khảo kinh nghiệm từ các nước có chế độ bán đấu giá phát triển, Quốc hội đã thông qua Bộ luật dân sự năm 2005 (Điều 456 đến Điều 469) và Luật thương mại năm 2005 (Điều 185 đến Điều 213) quy định về bán đấu giá tài sản trong lĩnh vực thương mại, cùng với Nghị định số 05/2005/NĐ-CP của Chính phủ.
Nghị định CP ngày 18/01/2005 về bán đấu giá tài sản đánh dấu một bước tiến quan trọng trong lĩnh vực này Nghị định 05 được xây dựng nhằm kế thừa và phát triển các quy định pháp luật hiện có, đồng thời giúp giải quyết những khó khăn và vướng mắc trong hoạt động bán đấu giá tài sản.
1.2.2 Hệ thống các quy định pháp luật điều chỉnh hoạt động bán đấu giá tài sản trong lĩnh vực thương mại ở nước ta hiện nay
Hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật quy định về bán đấu giá hiện nay bao gồm:
- Bộ luật dân sự năm 2005 (có hiệu lực từ ngày 01/01/2006);
- Luật thương mại năm 2005 (thay thế Luật thương mại năm 1997)
Nghị định số 05/NĐ-CP ngày 18/01/2005 của Chính phủ đã thay thế nghị định số 86/NĐ-CP ngày 19/12/1996, quy định về Quy chế bán đấu giá tài sản Nghị định này cùng với các văn bản hướng dẫn thi hành đã được ban hành nhằm tổ chức và thực hiện các quy định liên quan đến hoạt động bán đấu giá tài sản một cách hiệu quả và minh bạch.
- Ngoài ra, có những quy định bán đấu giá trong các lĩnh vực hoạt động chuyên ngành của Ngân hàng, Chứng khoán, Bộ Tài chính…
1.2.2.1 Quy định pháp luật về bán đấu giá tài sản trong BLDS - nền tảng pháp lý điều chỉnh hoạt động BĐGTS ở Việt Nam
Bộ luật dân sự (BLDS) là bộ luật cơ bản trong hệ thống pháp luật, điều chỉnh các quan hệ xã hội dựa trên nguyên tắc bình đẳng, tự nguyện và tự chịu trách nhiệm BLDS xác định địa vị pháp lý và chuẩn mực ứng xử cho cá nhân, tổ chức, quy định quyền và nghĩa vụ liên quan đến tài sản và nhân thân trong các quan hệ dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, và lao động Nó cũng là nền tảng để xây dựng các chế định pháp lý cho các văn bản quy phạm pháp luật trong các lĩnh vực chuyên ngành, đảm bảo áp dụng đồng bộ trong các lĩnh vực pháp luật này.
Mối quan hệ giữa Bộ luật dân sự (BLDS) và Luật thương mại thể hiện sự tương tác giữa bộ luật chung và luật chuyên ngành Theo nguyên tắc áp dụng pháp luật, ưu tiên được dành cho các quy định của luật chuyên ngành trong lĩnh vực quan hệ xã hội cụ thể Trong trường hợp các văn bản quy phạm pháp luật chuyên ngành thiếu quy định hoặc không đầy đủ, các quy định tương thích của BLDS sẽ được áp dụng Nguyên tắc này không chỉ được công nhận ở Việt Nam mà còn ở nhiều quốc gia khác trên thế giới Việt Nam đã xây dựng BLDS như một bộ luật chung, tạo nền tảng cho pháp luật dân sự và từ đó phát triển các văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh các lĩnh vực chuyên ngành như thương mại, lao động và sở hữu trí tuệ.
Các điều luật về bán đấu giá tài sản trong Bộ luật Dân sự (BLDS) từ Điều 456 đến 459 quy định rằng cá nhân và tổ chức có quyền tự tổ chức bán đấu giá hàng hóa hoặc thuê thương nhân để thực hiện việc này Tuy nhiên, hiện nay, việc tổ chức bán đấu giá cần có sự điều chỉnh thống nhất và đồng bộ từ pháp luật BLDS năm 2005 cho phép mọi cá nhân và tổ chức bán đấu giá tài sản của mình mà không cần phải là cơ quan hay tổ chức theo quy định của pháp luật, nhằm tạo sự đồng bộ với Luật Thương mại.
Năm 2005, quy định về đấu giá hàng hóa đã được ban hành, xác định đây là một hình thức hoạt động thương mại Chính phủ có trách nhiệm quy định cụ thể và chi tiết về tổ chức cũng như thủ tục bán đấu giá tài sản, nhằm đảm bảo hoạt động này diễn ra hiệu quả trong nền kinh tế thị trường.
1.2.2.2 Quy định pháp luật về BĐGTS trong Luật thương mại - cơ sở pháp lý điều chỉnh hoạt động bán đấu giá của các doanh nghiệp