LÝ LUẬN CHUNG VỀ GIÁ VÀ CÁC HÀNH VI VI PHẠM LUẬT CẠNH
Lý luận về giá
Giá cả và tiền tệ là yếu tố quan trọng trong hệ thống trao đổi và lưu thông hàng hóa của nền kinh tế thị trường Theo kinh tế học Mác-Lênin, giá cả thể hiện giá trị hàng hóa dưới dạng tiền, trong khi giá trị hàng hóa phản ánh hao phí lao động xã hội cần thiết để sản xuất ra chúng Sự biến động của giá cả trên thị trường là điều không thể tránh khỏi, vì nó được hình thành và ảnh hưởng bởi các quy luật như quy luật giá trị, cạnh tranh và cung cầu.
Quy luật giá trị quy định rằng giá cả sản phẩm có thể biến động nhưng luôn xoay quanh giá trị cốt lõi của nó Khi giá trị sản phẩm tăng, giá cả cũng tăng theo, và ngược lại Giá trị xã hội của sản phẩm được xác định dựa trên hao phí lao động trung bình trong xã hội Ví dụ, ba nhà sản xuất A, B, C có thời gian sản xuất và chi phí khác nhau cho cùng một sản phẩm, với hao phí trung bình là 4 giờ và 400.000 đồng Trong khi đó, giá trị cá biệt của sản phẩm được xác định bởi hao phí lao động và chi phí riêng của từng nhà sản xuất, với A là 3 giờ, B là 4 giờ, và C là 5 giờ.
Giá cả thị trường phụ thuộc vào giá trị xã hội, không phải giá trị cá biệt của sản phẩm Để tăng lợi nhuận, các nhà kinh tế cần giảm giá cá biệt của sản phẩm, tạo ra sự chênh lệch với giá trị xã hội thay vì chỉ tăng giá trị cá biệt.
3 Giáo trình kinh tế chính trị Mác- Lenin (2005), NXB Chính Trị quốc gia năm , tr 70-72
4 Ngô Đạt (2008), Tài liệu tham khảo chuyên đề Kinh tế chính trị Mác- Lênin, NXB Lao động , tr 19 -21
Quy luật cạnh tranh là yếu tố quyết định và động lực phát triển của nền kinh tế thị trường, ảnh hưởng mạnh mẽ đến giá cả Cạnh tranh được hiểu là sự ganh đua giữa các chủ thể kinh tế nhằm chiếm lĩnh điều kiện sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng hàng hóa, từ đó tối đa hóa lợi ích Có hai loại cạnh tranh dựa trên phạm vi ngành kinh tế: thứ nhất, cạnh tranh nội bộ ngành hàng, diễn ra giữa các doanh nghiệp cùng sản xuất hoặc tiêu thụ một loại hàng hóa, dẫn đến cải tiến kỹ thuật và giảm giá sản phẩm; thứ hai, cạnh tranh giữa các ngành, là sự ganh đua giữa các doanh nghiệp trong các ngành khác nhau để tối đa hóa lợi nhuận, thường khiến vốn chuyển dịch từ ngành ít lợi nhuận sang ngành có lợi nhuận cao hơn, làm thay đổi giá cả hàng hóa theo xu hướng đầu tư.
Quy luật cung cầu là một khái niệm quan trọng trong nền kinh tế thị trường, trong đó cung đại diện cho số lượng hàng hóa hoặc dịch vụ mà người sản xuất sẵn sàng cung ứng ở các mức giá khác nhau trong một khoảng thời gian nhất định Ngược lại, cầu phản ánh số lượng mà người tiêu dùng có nhu cầu mua và có khả năng chi trả ở những mức giá khác nhau Mối quan hệ giữa cung và cầu tác động trực tiếp đến giá cả thị trường: khi cung vượt cầu, giá sẽ giảm, trong khi khi cầu vượt cung, giá sẽ tăng Để điều chỉnh giá cả, các chủ thể kinh tế cần nghiên cứu kỹ lưỡng các quy luật này, nếu không sẽ gặp rủi ro trong các quyết định của mình.
Ngô Đạt (2009) trong tài liệu tham khảo "Kinh tế chính trị Mác – Lênin về phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa" đã trình bày những khái niệm quan trọng liên quan đến hệ thống sản xuất tư bản chủ nghĩa Tài liệu này được xuất bản bởi NXB Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, trang 21, cung cấp cái nhìn sâu sắc về các nguyên lý kinh tế chính trị theo quan điểm Mác – Lênin.
Trong bài viết "Các loại hình cạnh tranh" của Hoàng Trung (2010) trên Báo điện tử Doanh nhân, tác giả đã phân tích các hình thức cạnh tranh khác nhau trong môi trường kinh doanh Bài viết cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách thức mà các doanh nghiệp có thể áp dụng các chiến lược cạnh tranh để nâng cao vị thế của mình trên thị trường Để tìm hiểu thêm, bạn có thể truy cập vào liên kết: http://www.doanhnhan.net/khai- niem-canh-tranh-va-cac-loai-hinh-canh-tranh-p53a7678.html, kiểm tra lần cuối vào ngày 12/7/2013.
8 Lê Bảo Lâm (Chủ biên), Nguyễn Như Ý, Trần Thị Bích Dung, Trần Bá Thọ (2007), Kinh tế vĩ mô , NXB Lao động – xã hội, tr 28 – 34
9 Lê Bảo Lâm (Chủ biên), Nguyễn Như Ý, Trần Thị Bích Dung, Trần Bá Thọ, tlđd, tr 38 – 41
-7- thể dự đoán được đường đi của giá trên thị trường, do đó sẽ không có cách thức tác động thích hợp để đạt được mục đích của mình
1.1.2 Tác động của giá đối với nền kinh tế
Giá cả là yếu tố quan trọng trong nền kinh tế, không chỉ thúc đẩy giao thương mà còn phản ánh mâu thuẫn giữa người bán và người mua Người bán muốn bán được nhiều hàng với giá cao, trong khi người mua tìm kiếm sản phẩm với giá thấp nhất nhưng vẫn đảm bảo chất lượng Sự xung đột này dẫn đến tác động tích cực và tiêu cực của giá cả trên thị trường Mặt tích cực, giá cả hoạt động như “đòn bẩy” kinh tế, cung cấp thông tin đáng tin cậy cho doanh nghiệp trong việc quyết định đầu tư và sản xuất, đồng thời giúp người tiêu dùng lựa chọn sản phẩm, từ đó hình thành xu hướng hàng hóa trên thị trường Mặt tiêu cực, tính tự phát của giá cả khiến các nhà kinh doanh luôn chạy theo lợi nhuận, dẫn đến những biến động không lường trước trong hoạt động sản xuất kinh doanh.
Nghiên cứu của Ngô Trí Long (2013) trình bày về vai trò của chính sách giá cả trong quá trình tái cơ cấu nền kinh tế Việt Nam Bài viết nhấn mạnh rằng việc điều chỉnh giá cả là yếu tố quan trọng giúp tối ưu hóa nguồn lực và nâng cao hiệu quả kinh tế Đồng thời, chính sách giá cả cũng cần phải linh hoạt để thích ứng với biến động của thị trường, nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững Thông tin chi tiết có thể tham khảo tại Báo điện tử Thời báo kinh tế Việt Nam.
Chính sách giá cả đóng vai trò quan trọng trong quá trình tái cơ cấu nền kinh tế Việt Nam Theo Ngô Trí Long, việc điều chỉnh giá cả không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế mà còn tác động đến đời sống của người dân Để đạt được hiệu quả, cần có những chiến lược phù hợp nhằm đảm bảo tính ổn định và bền vững trong nền kinh tế Thông tin chi tiết có thể tham khảo tại bài viết trên Báo điện tử Thời báo kinh tế Việt Nam.
Việc khuyến khích sản xuất và kinh doanh có thể dẫn đến những tác động tiêu cực, như việc các nhà sản xuất chỉ tập trung vào lợi nhuận, bỏ qua lợi ích công cộng và gây thiếu hụt nhu cầu xã hội cơ bản Tình trạng này có thể dẫn đến dư thừa hàng hóa, lãng phí lao động và sự bất ổn trong nền kinh tế do sự thay đổi cơ cấu sản xuất Hơn nữa, cuộc đua giá cả để kiếm lợi nhuận thường gây ra chất lượng hàng hóa kém, độc quyền và cạnh tranh không lành mạnh Để đảm bảo sự phát triển bền vững của nền kinh tế, cần hạn chế tối đa các tác động tiêu cực của giá cả, đồng thời hỗ trợ các khía cạnh tích cực Do đó, việc để giá cả tự do vận động theo thị trường cần phải gắn liền với sự kiểm tra và kiểm soát giá cả, trở thành hai yếu tố quan trọng trong pháp luật điều chỉnh giá trong nền kinh tế thị trường.
Các hành vi sử dụng giá vi phạm Luật cạnh tranh 2004
1.2.1 Các hành vi vi phạm Luật cạnh tranh
Cạnh tranh là yếu tố thiết yếu trong nền kinh tế thị trường, đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển Tuy nhiên, để cạnh tranh phát huy hiệu quả, nó cần diễn ra một cách lành mạnh, công bằng và minh bạch.
Thị trường với sức hấp dẫn lớn từ lợi nhuận thường dẫn đến sự cạnh tranh không lành mạnh, điều này làm cho việc duy trì một môi trường cạnh tranh tự nhiên trở nên khó khăn Các doanh nghiệp thường áp dụng những chiến lược không chính đáng để phá vỡ sự công bằng trong cạnh tranh Để bảo vệ môi trường cạnh tranh, pháp luật cạnh tranh đã được thiết lập nhằm kiểm soát và loại bỏ các hành vi sai trái Pháp luật này phân loại các hành vi cạnh tranh không lành mạnh thành hai dạng chính: cạnh tranh không lành mạnh và các thỏa thuận hạn chế cạnh tranh.
1.2.1.1 Cạnh tranh không lành mạnh
Hành vi cạnh tranh không lành mạnh
Khái niệm trên nêu ra bốn tiêu chí để xác định hành vi cạnh tranh không lành mạnh:
Chủ thể hành vi trong lĩnh vực kinh doanh bao gồm các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể, hiệp hội ngành nghề, và cá nhân có đăng ký kinh doanh.
Hành vi cạnh tranh là hành vi nhằm mục đích mang lại lợi ích cho doanh nghiệp Nếu hành vi không hướng đến mục tiêu cạnh tranh, thì sẽ không thuộc phạm vi điều chỉnh của luật này.
Hành vi kinh doanh trái với các chuẩn mực đạo đức thông thường, mặc dù khó định nghĩa và không được quy định cụ thể trong Luật cạnh tranh Các chuẩn mực này được hiểu là những quy tắc ứng xử đã được chấp nhận rộng rãi trong hoạt động kinh doanh Để đánh giá hành vi cạnh tranh không lành mạnh, cơ quan chức năng cần có hiểu biết sâu sắc về thực tiễn thị trường, nhằm xác định xem hành vi đó có vi phạm các quy tắc ứng xử chung tại thời điểm cụ thể hay không, do các quy tắc này có thể thay đổi theo sự phát triển của thị trường.
Thứ tư, hậu quả củ
Luật cạnh tranh không xác định rõ ràng khái niệm thiệt hại và mức độ thiệt hại nào sẽ bị xử lý Điều này phụ thuộc vào cách xây dựng luật và cách giải quyết các hành vi cạnh tranh trong thực tế.
12 Khoản 4, Điều 3, Luật Cạnh tranh 2004
13 Lê Danh Vĩnh, Hoàng Xuân Bắc, Nguyễn Ngọc Sơn (2010), Giáo trình Luật cạnh tranh , NXB Đại học Quốc gia Tp Hồ Chí Minh, tr169
-10- tranh không lành mạnh, thiệt hại không phải nhất thiết đã xảy ra trên thực tế mà có thể được tính ở dạng tiềm năng của hành vi 14
Luật Cạnh tranh 2004 quy định một số hành vi cạnh tranh không lành mạnh, bao gồm: chỉ dẫn gây nhầm lẫn, xâm phạm bí mật kinh doanh, ép buộc trong kinh doanh, gièm pha doanh nghiệp khác, gây rối hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp khác, quảng cáo và khuyến mại không lành mạnh, phân biệt đối xử của hiệp hội, và bán hàng đa cấp bất chính Ngoài các hành vi đã liệt kê, Điều 3, khoản 4 của Luật Cạnh tranh 2004 cũng cung cấp cơ sở để xác định các hành vi khác có phải là cạnh tranh không lành mạnh hay không Việc liệt kê rõ ràng các hành vi này giúp nhận diện, quản lý và kiểm soát hiệu quả, đồng thời tạo điều kiện cho việc giải quyết những hành vi mới phát sinh trong thực tế.
Theo Điều 3, Khoản 3 của Luật Cạnh tranh 2004, hành vi hạn chế cạnh tranh được định nghĩa là các hoạt động của doanh nghiệp làm suy giảm, sai lệch hoặc cản trở sự cạnh tranh trên thị trường Những hành vi này bao gồm các thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền và các hình thức tập trung kinh tế.
Khái niệm trên đưa ra hai đặc điểm của hành vi hạn chế cạnh tranh:
Hành vi cạnh tranh chủ yếu diễn ra giữa các doanh nghiệp hoặc nhóm doanh nghiệp có sức mạnh thị trường đáng kể, nhờ vào vị trí thống lĩnh hoặc độc quyền Những doanh nghiệp này có thể hình thành sức mạnh thị trường thông qua các thỏa thuận hoặc sự tập trung kinh tế.
Mục đích chính là giảm thiểu, sai lệch và cản trở sự cạnh tranh trên thị trường Doanh nghiệp hoặc nhóm có thể tận dụng sức mạnh thị trường của mình hoặc các mối liên kết để đạt được điều này.
Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh đã xuất bản giáo trình "Pháp luật cạnh tranh và giải quyết tranh chấp thương mại" vào năm 2012, do NXB Hồng Đức phát hành, với sự hợp tác của Hội Luật gia Việt Nam Tài liệu này cung cấp kiến thức quan trọng về pháp luật cạnh tranh và các phương thức giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực thương mại.
16 Lê Danh Vĩnh, Hoàng Xuân Bắc, Nguyễn Ngọc Sơn, tlđd, tr25
Doanh nghiệp thường tập trung vào việc loại bỏ đối thủ cạnh tranh và ngăn cản các đối thủ tiềm năng gia nhập thị trường Mục tiêu này nhằm giảm bớt sức ép cạnh tranh, cuối cùng dẫn đến việc khai thác khách hàng một cách hiệu quả hơn.
Pháp luật cạnh tranh Việt Nam quy định ba loại hành vi hạn chế cạnh tranh, bao gồm: (i) các thoả thuận hạn chế cạnh tranh; (ii) hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường và lạm dụng vị trí độc quyền; và (iii) các hình thức tập trung kinh tế.
Qua đó, ta có thể nhận thấy hành vi hạn chế cạnh tranh và cạnh tranh không lành mạnh có những khác biệt như sau:
Hành vi hạn chế cạnh tranh có mục đích làm giảm, sai lệch và cản trở sự cạnh tranh trên thị trường Trong khi đó, hành vi cạnh tranh không lành mạnh chỉ nhằm cạnh tranh giữa các đối thủ mà không ảnh hưởng đến tiến trình cạnh tranh chung trên thị trường.
Xác định hành vi hạn chế cạnh tranh là một quá trình phức tạp, yêu cầu chứng minh thị phần, thị trường liên quan và khả năng gây hạn chế cạnh tranh, cũng như thỏa thuận ngầm giữa các doanh nghiệp Ngược lại, đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh, việc chứng minh chỉ cần dựa vào các dấu hiệu luật định mà không cần các căn cứ phức tạp như trong trường hợp hành vi hạn chế cạnh tranh.