KIỂM SÁT THỜI HẠN GIẢI QUYẾT TỐ GIÁC, TIN BÁO VỀ TỘI PHẠM TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ
Giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm
1.1 Giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm
1.1.1 Giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm
Theo Bộ Luật Tố tụng Hình sự Việt Nam, "giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm" chưa được định nghĩa rõ ràng Tuy nhiên, theo Điều 103 BLTTHS 2003 và các quy định từ Điều 144 đến Điều 149 BLTTHS 2015, khái niệm này được hiểu là một giai đoạn trong quá trình khởi tố vụ án hình sự Đây là hoạt động của cơ quan có thẩm quyền nhằm kiểm tra, xác minh thông tin về tội phạm để đưa ra kết luận có hay không có hành vi phạm tội Dựa trên kết quả xác minh, cơ quan sẽ quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án hình sự, đồng thời thực hiện các quyết định xử lý khác theo quy định của BLTTHS Điều này đảm bảo rằng mọi hành vi phạm tội đều được phát hiện và xử lý đúng pháp luật, ngăn chặn việc bỏ sót tội phạm và tránh làm oan người vô tội.
Về thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm:
Trước đây, Điều 103 BLTTHS 2003 không quy định rõ ràng và đầy đủ về chủ thể có thẩm quyền trong việc giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm.
Theo quy định tại khoản 3 Điều 145 BLTTHS 2015, trách nhiệm giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm được phân định rõ ràng hơn Cụ thể, Cơ quan điều tra có thẩm quyền giải quyết tố giác và tin báo theo nhiệm vụ điều tra của mình Ngoài ra, các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra cũng có trách nhiệm giải quyết các tố giác này Đặc biệt, Viện kiểm sát có quyền can thiệp khi phát hiện Cơ quan điều tra vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong quá trình kiểm tra, xác minh tố giác và không khắc phục yêu cầu bằng văn bản.
Theo quy định hiện hành, có ba nhóm chủ thể có thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo tội phạm và kiến nghị khởi tố Thực tế, phần lớn các tố giác, tin báo và kiến nghị khởi tố được xử lý bởi cơ quan điều tra (CQĐT) và các cơ quan được giao nhiệm vụ điều tra Viện kiểm sát (VKS) chỉ can thiệp trong trường hợp phát hiện CQĐT hoặc cơ quan điều tra vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong quá trình kiểm tra, xác minh Điều này cho thấy không phải tất cả tố giác và tin báo đều được VKS giải quyết, và số lượng thuộc thẩm quyền của CQĐT là lớn nhất.
Tố giác và tin báo về tội phạm từ cá nhân, tổ chức là nguồn thông tin phổ biến hơn so với kiến nghị khởi tố, do đó cần được nghiên cứu kỹ lưỡng trong luận văn Các quy định liên quan đến trách nhiệm và thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm cũng được áp dụng cho kiến nghị khởi tố.
1.1.2 Thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm
Tố giác và tin báo về tội phạm là nguồn tin quan trọng để khởi tố vụ án hình sự, nhưng không phải lúc nào cũng dễ xác minh Điều này có thể ảnh hưởng đến tiến độ giải quyết vụ án Để đảm bảo mọi tội phạm được phát hiện và xử lý kịp thời, luật tố tụng hình sự quy định thời hạn cho cơ quan điều tra và các cơ quan liên quan trong việc giải quyết tố giác và tin báo từ khi tiếp nhận.
Khoản 2 Điều 103 BLTTHS 2003 và khoản 1, khoản 2 Điều 147 BLTTHS
Theo quy định năm 2015, thời hạn giải quyết tin báo và tố giác về tội phạm thông thường là 20 ngày Tuy nhiên, nếu vụ việc có nhiều tình tiết phức tạp hoặc cần kiểm tra, xác minh tại nhiều địa điểm, thời hạn giải quyết có thể kéo dài nhưng không quá 2 tháng.
Khoản 2 Điều 147 BLTTHS 2015 còn quy định mới về trường hợp gia hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm: “Trường hợp chưa thể kết thúc việc kiểm tra, xác minh trong thời hạn quy định tại khoản này thì Viện trưởng Viện kiểm sát cùng cấp hoặc Viện trưởng Viện kiểm sát có thẩm quyền có thể gia hạn một lần nhưng không quá 02 tháng Chậm nhất là 05 ngày trước khi hết thời hạn kiểm tra, xác minh quy định tại khoản này, Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải có văn bản đề nghị Viện kiểm sát cùng cấp hoặc Viện kiểm sát có thẩm quyền gia hạn thời hạn kiểm tra, xác minh” Như vậy, tổng thời hạn tối đa để giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm đối với trường hợp sự việc có nhiều tình tiết phức tạp, bao gồm thời gian gia hạn là 4 tháng Kết thúc thời hạn này, CQĐT và cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải phải ra một trong các quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án hình sự Đây cũng là điểm khác biệt về thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm so với BLTTHS 2003.
Thẩm quyền, nội dung và ý nghĩa kiểm sát thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm
Theo quy định tại Điều 148 BLTTHS 2015, cơ quan điều tra và các cơ quan có thẩm quyền sẽ ra quyết định tạm đình chỉ việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm khi không thể tiếp tục gia hạn thời gian xử lý Điều này nhằm giải quyết những vướng mắc trong quá trình xử lý các vụ án hình sự.
Theo quy định tại Điều 147 của Bộ luật, cơ quan có thẩm quyền có thể tạm đình chỉ việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm trong các trường hợp như chưa nhận được kết quả từ các yêu cầu giám định, định giá tài sản hoặc hỗ trợ tư pháp quốc tế, và khi chưa nhận được tài liệu, đồ vật quan trọng từ cơ quan, tổ chức, cá nhân Quyết định tạm đình chỉ này không đồng nghĩa với việc chấm dứt mọi hoạt động tố tụng trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự, mà có thể bị hủy bỏ hoặc phục hồi nếu các căn cứ tạm đình chỉ không còn hiệu lực.
Theo quy định tại 149 BLTTHS 2015, thời hạn giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm không được tính trong khoảng thời gian tạm đình chỉ giải quyết các tố giác và tin báo này.
1.2 Thẩm quyền, nội dung và ý nghĩa kiểm sát thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm
1.2.1 Thẩm quyền, nội dung kiểm sát thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm
Việc giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm thường gặp phải vi phạm, đặc biệt là vi phạm về thời hạn giải quyết Do đó, việc kiểm sát chặt chẽ quá trình này, đặc biệt là của cơ quan điều tra và các cơ quan được giao nhiệm vụ điều tra, là rất cần thiết Viện kiểm sát (VKS) có thẩm quyền kiểm sát việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, trong đó việc chú trọng đến thời hạn giải quyết là một đặc trưng và mang tính Hiến định của VKS trong lĩnh vực tư pháp.
Trước đây, theo khoản 4 Điều 103 BLTTHS 2003, Viện kiểm sát có trách nhiệm kiểm sát việc giải quyết của cơ quan điều tra đối với tố giác và tin báo về tội phạm Tuy nhiên, Điều 160 BLTTHS 2015 đã quy định rõ hơn về thẩm quyền của Viện kiểm sát trong việc kiểm sát nguồn tin về tội phạm, bao gồm việc kiểm tra, xác minh và lập hồ sơ giải quyết Để đảm bảo quy trình này diễn ra hiệu quả, khoản 5 Điều 146 BLTTHS 2015 yêu cầu cơ quan điều tra phải thông báo bằng văn bản cho Viện kiểm sát trong vòng 03 ngày kể từ khi tiếp nhận tố giác hoặc tin báo về tội phạm.
Thẩm quyền kiểm sát việc giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm thuộc về Viện Kiểm sát (VKS), bao gồm cả việc kiểm sát thời hạn giải quyết Cần làm rõ thêm khía cạnh pháp lý và nhận thức về nội dung này Dựa trên quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) và Quy chế công tác kiểm sát, có hướng dẫn về nghiệp vụ kiểm sát, nhưng chưa chi tiết về thời hạn giải quyết Do đó, cần tập trung kiểm sát một số vấn đề liên quan đến thời hạn giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm.
Các văn bản hướng dẫn áp dụng quy định về tiếp nhận và giải quyết tố giác, tin báo tội phạm đã trải qua nhiều lần sửa đổi Trước đây, Thông tư liên tịch số 06/2013/TTLT-BCA-BQP-BTC-BNNPTNT-VKSNDTC ngày 02/8/2013 được ban hành bởi nhiều bộ ngành, nhưng đã được thay thế bởi Thông tư Liên tịch 01/2017/TTLT-BCA-BQP-BTC-BNN&PTNT-VKSNDTC ngày 29/12/2017 Ngoài ra, Quy chế công tác kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tố giác và tin báo tội phạm, ban hành kèm Quyết định 422/QĐ-VKSTC ngày 17/10/2014, cũng đã được thay thế bằng Quy chế tạm thời về thực hành quyền công tố và kiểm sát, ban hành kèm Quyết định 169/QĐ-VKSTC ngày 2/5/2018.
Để đảm bảo việc giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm được thực hiện đúng thời hạn, cần kiểm sát thời điểm tiếp nhận và ghi nhận vào sổ thụ lý Thời hạn giải quyết sẽ được tính từ ngày tiếp nhận thông tin Nếu không ghi rõ thời điểm và không đưa vào sổ thụ lý, việc xác định tuân thủ hay vi phạm thời hạn sẽ gặp khó khăn Do đó, trong vòng 03 ngày kể từ khi nhận được tố giác, Thủ trưởng CQĐT cần tổ chức, chỉ đạo và phân công điều tra viên, cán bộ điều tra, đồng thời thông báo bằng văn bản cho Viện Kiểm sát có thẩm quyền.
Vào thứ hai, việc kiểm sát tính chất và tình tiết trong tố giác, tin báo về tội phạm là rất quan trọng để xác định thời hạn giải quyết, có thể là 20 ngày hoặc 02 tháng Thời hạn giải quyết là 02 tháng kể từ ngày nhận được tố giác, tin báo thuộc thẩm quyền giải quyết, áp dụng cho các trường hợp có nhiều tình tiết phức tạp hoặc cần kiểm tra tại nhiều địa phương (khoản 2 Điều 147 BLTTHS 2015) Nếu không thực hiện kiểm sát đầy đủ, thời hạn giải quyết có thể bị lạm dụng với lý do có tình tiết phức tạp.
Theo Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, việc gia hạn thời gian giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm được phép thực hiện trong trường hợp có nhiều tình tiết phức tạp Cụ thể, nếu thời hạn 2 tháng chưa đủ để kết thúc việc kiểm tra, xác minh, Viện trưởng Viện kiểm sát có thẩm quyền có thể gia hạn một lần, nhưng không quá 2 tháng Điều này đảm bảo rằng việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm không bị kéo dài vô thời hạn Thủ tục gia hạn cũng là một phần của công tác kiểm sát, nhằm đảm bảo quyết định gia hạn là hợp pháp khi có đề nghị từ các bên liên quan.
Theo Điều 147 BLTTHS 2015, cơ quan điều tra phải gửi văn bản đề nghị Viện kiểm sát gia hạn thời hạn kiểm tra, xác minh ít nhất 05 ngày trước khi hết thời hạn quy định Thủ tục này yêu cầu cơ quan điều tra và cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành điều tra phải thực hiện đúng thời gian và có thẩm quyền từ Viện kiểm sát cùng cấp hoặc Viện kiểm sát có thẩm quyền.
Kiểm sát viên (KSV) cần theo dõi thời điểm ra quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án liên quan đến thời hạn giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm Khi kết thúc việc điều tra, CQĐT phải đưa ra quyết định khởi tố nếu có đủ chứng cứ; nếu không, họ không thể ra quyết định này Thời hạn giải quyết vẫn được tính để xác định việc tuân thủ thời gian quy định Do đó, KSV có trách nhiệm kiểm tra và đánh giá việc tuân thủ thời hạn trong quá trình giải quyết các tố giác và tin báo về tội phạm.
Vào ngày thứ năm, Viện kiểm sát sẽ xem xét căn cứ tạm đình chỉ giải quyết tố giác và tin báo tội phạm để không tính thời hạn giải quyết nếu việc tạm đình chỉ xảy ra do những trở ngại khách quan Nếu quyết định tạm đình chỉ không có căn cứ, VKS sẽ hủy bỏ quyết định đó để tiếp tục quá trình giải quyết Theo khoản 2 Điều 148 BLTTHS 2015, trong vòng 24 giờ sau khi hủy bỏ quyết định tạm đình chỉ, Viện kiểm sát phải thông báo cho Cơ quan điều tra Thời hạn giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm không được quá 01 tháng kể từ ngày Cơ quan điều tra nhận được quyết định hủy bỏ.
Khi lý do tạm đình chỉ việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm không còn, cơ quan điều tra có quyền ra quyết định phục hồi việc giải quyết Thời hạn giải quyết tiếp theo không quá 01 tháng kể từ ngày quyết định phục hồi được ban hành Quan trọng là thời gian tạm đình chỉ không được tính vào thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm Viện kiểm sát sẽ tiếp tục giám sát việc tuân thủ thời hạn này sau khi vụ việc được phục hồi.
1.2.2 Ý nghĩa của việc kiểm sát thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm
Việc kéo dài thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm đang diễn ra thường xuyên, gây khó khăn cho quá trình điều tra và truy tố Để đảm bảo tính pháp lý trong giải quyết vụ án hình sự, cần có sự kiểm sát chặt chẽ thời hạn giải quyết tin báo Quy định về thời hạn giúp giới hạn thời gian xác định sự thật khách quan của vụ án, từ đó xác định có hay không có tội phạm xảy ra Đặc biệt, trong các vụ việc như cố ý gây thương tích, giết người hay trộm cắp, việc kéo dài thời gian giải quyết có thể dẫn đến mất dấu vết, đối tượng bỏ trốn và nhân chứng không nhớ rõ tình tiết Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quá trình tố tụng mà còn làm tăng cảm giác đau đớn cho bị hại và giảm lòng tin của nhân dân vào hệ thống pháp luật Nếu Viện Kiểm sát không thực hiện tốt chức năng kiểm sát thời hạn, dễ dẫn đến tình trạng "treo tố giác" và bỏ lọt tội phạm Do đó, việc kiểm sát thời gian giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm là rất quan trọng để đảm bảo pháp luật được thực hiện nghiêm chỉnh và kịp thời.
Thực trạng kiểm sát thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm
Từ khi Thông tư liên tịch số 06/2013/TTLT-BCA-BQP-BTC-BNN&PTNT-VKSNDTC có hiệu lực, hoạt động kiểm sát việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm của Viện kiểm sát nhân dân đã có nhiều chuyển biến tích cực Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014 cũng góp phần nâng cao trách nhiệm của Kiểm sát viên và lãnh đạo trong việc phê chuẩn áp dụng các biện pháp ngăn chặn, từ đó hạn chế các trường hợp bắt, tạm giữ hình sự không cần thiết.
2 Nguyễn Ngọc Chí (2016), “Một số vấn đề lý luận về thời hạn TTHS”, Tạp chí Luật học, ĐHQGHN, tập 32, số 1, tr.10-19
Trong bài viết của Bùi Mạnh Cường (2017), tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực hành quyền công tố và kiểm sát giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm nhằm hạn chế tình trạng quá hạn trong việc xử lý Để thực hiện yêu cầu cải cách tư pháp, ngành VKSND đã đặc biệt chú trọng đến công tác kiểm sát này, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm trong thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra án hình sự Chỉ thị 06/CT-VKSNDTC ngày 06/12/2013 của Viện trưởng VKSND tối cao đã khẳng định sự quan tâm này.
Tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra là yêu cầu quan trọng nhằm đấu tranh phòng, chống tội phạm VKS các cấp cần kiểm sát chặt chẽ việc tiếp nhận và giải quyết toàn bộ tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố từ CQĐT, nhằm ngăn chặn bỏ lọt tội phạm và bảo vệ người vô tội ngay từ đầu Để thực hiện nhiệm vụ này, VKS phân công KSV chuyên trách theo dõi, quản lý tố giác và tin báo về tội phạm, đồng thời duy trì trực 24/24 giờ để kiểm sát các hoạt động như khám nghiệm và xét phê chuẩn việc bắt khẩn cấp, theo chỉ thị số 01/CT-VKSTC ngày 02/01/2014 của Viện trưởng VKSND tối cao.
Viện kiểm sát địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm sát chặt chẽ quá trình giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố Đơn vị này cần tập trung thực hiện công tác này một cách thường xuyên, tiến hành kiểm tra và chỉ đạo liên tục, đồng thời đánh giá thực tiễn để tổng hợp kinh nghiệm và nâng cao chất lượng công việc.
Kết quả công tác kiểm sát việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm trong
04 năm (từ năm 2014 đến năm 2017) như sau 4 :
Năm Tổng số thụ lý Khởi tố Không khởi tố Số chưa giải quyết Số quá hạn trong kỳ
Bài viết đề cập đến bốn nguồn thông tin quan trọng về cục thống kê tội phạm, bao gồm Công nghệ thông tin của Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao và phòng thống kê tội phạm tại Viện Kiểm sát Nhân dân tỉnh Bạc Liêu, cùng với phòng thống kê tội phạm của Viện Kiểm sát Nhân dân tỉnh Sóc Trăng.
Số liệu một số đơn vị cụ thể:
Tên đơn vị Năm Tổng số thụ lý Khởi tố Không khởi tố
Số quá hạn trong kỳ
VKS địa phương đã thực hiện hiệu quả chức năng kiểm sát việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, giảm thiểu tình trạng quá hạn giải quyết CQĐT và các cơ quan điều tra đã tuân thủ đúng quy định pháp luật trong quá trình xử lý tố giác, tin báo Tất cả hồ sơ đã kết thúc xác minh đều được gửi cho VKS để kiểm sát theo quy định Công tác phối hợp giữa VKS và CQĐT được duy trì thường xuyên thông qua các cuộc họp báo hàng tuần nhằm phân loại và xử lý các tố giác VKS cũng đã đôn đốc CQĐT đẩy nhanh tiến độ giải quyết các vụ việc sắp hết thời hạn Đối với những tố giác đã quá hạn nhưng chưa đủ căn cứ để ra quyết định, CQĐT thường xuyên trao đổi với VKS để thống nhất phương án giải quyết.
5 Báo cáo số 103/BC-VKSTC-V1A ngày 23/10/2014 của VKSNDTC về việc sơ kết Thông tư liên tịch số 06/2013
Mặc dù đã đạt được một số kết quả tích cực, nhưng tình trạng kéo dài thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm của cơ quan điều tra vẫn diễn ra, với một số vụ việc quá hạn nhiều năm Đây là trách nhiệm của Viện Kiểm sát, khi chức năng kiểm sát việc giải quyết tố giác chưa được thực hiện một cách sâu sát Đến cuối năm 2017, toàn ngành Viện Kiểm sát có 202 tố giác, tin báo quá hạn, trong đó VKSND tỉnh Bạc Liêu ghi nhận 17 vụ Điều này cho thấy việc kiểm sát thời hạn giải quyết các tố giác, tin báo về tội phạm đang gặp nhiều khó khăn và cần được khắc phục trong thời gian tới.
1.3.2 Những khó khăn, vướng mắc trong quá trình kiểm sát thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm
Những khó khăn, vướng mắc về pháp luật:
Kiểm sát việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm gặp khó khăn lớn nhất là kiểm sát thời hạn giải quyết Nhiều vụ việc có tình tiết phức tạp, liên quan đến nhiều cơ quan và diễn ra ở nhiều nơi, trong khi đối tượng bị tố giác có thể bỏ trốn hoặc cần thời gian để chờ kết quả giám định Đặc biệt, các vụ việc như mua bán người liên quan đến nhiều đối tượng ở nước ngoài cần sự tương trợ tư pháp, hoặc các vụ chiếm đoạt tài sản với hàng trăm nạn nhân, thường gặp khó khăn trong việc hợp tác Thời hạn giải quyết theo quy định là 02 tháng, nhưng thực tế nhiều tố giác, tin báo vẫn chưa được giải quyết dứt điểm do sự phối hợp giữa các cơ quan chưa thống nhất Khi xác minh hết thời hạn nhưng chưa có kết luận rõ ràng, cơ quan điều tra vẫn phải tiếp tục xác minh, dẫn đến việc vi phạm thời hạn giải quyết là không tránh khỏi Ví dụ điển hình là vụ lừa đảo tại Công ty Tomking, nơi mà CQĐT Công an tỉnh Bạc Liêu phải mất đến một năm mới ra quyết định khởi tố vụ án.
Vụ chết người chưa rõ nguyên nhân xảy ra tại bệnh viện Từ Dũ thành phố
Vào ngày 30/4/2017, sản phụ Dương Thị Ngân được gia đình đưa vào Bệnh viện Đa khoa tỉnh Bạc Liêu để sinh con Sau khi mổ lấy thai, chị Ngân được chuyển xuống khoa Hồi sức nhưng đến khoảng 21 giờ 30 cùng ngày, chị có biểu hiện co giật Đến 3 giờ sáng ngày 1/5/2017, bệnh viện quyết định chuyển chị Ngân đến Bệnh viện Từ Dũ ở TP Hồ Chí Minh, nhưng chị đã tử vong vào 17 giờ cùng ngày Gia đình chị Ngân nghi ngờ có sai sót trong quá trình mổ và chậm trễ trong việc chuyển viện, vì vậy đã trình báo công an Tuy nhiên, vụ việc vẫn chưa được giải quyết do cơ quan điều tra đang chờ phản hồi từ Bộ Y tế về quy trình khám chữa bệnh liên quan đến hồ sơ bệnh án của chị Ngân.
Các tố giác và tin báo về tội phạm thường bị quá hạn giải quyết do nhiều nguyên nhân khách quan, bao gồm sự phức tạp liên quan đến các lĩnh vực pháp luật khác nhau như đất đai, ngân hàng và y tế Việc điều tra cần sự phối hợp giữa nhiều ban, ngành khác nhau, cùng với thời gian chờ đợi kết quả giám định và tình trạng đối tượng bỏ trốn Hiện tại, các cơ quan tiến hành tố tụng chưa có biện pháp hiệu quả để khắc phục tình trạng quá hạn trong việc xử lý các tố giác và tin báo về tội phạm.
Theo BLTTHS 2003, không có quy định rõ ràng về các trường hợp được tạm dừng hoặc tạm đình chỉ việc điều tra xác minh đối với các tố giác và tin báo về tội phạm trước khi có quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án hình sự Điều 13 TTLT số 06/2013 nêu rõ rằng, khi hết thời hạn giải quyết tin báo theo quy định, các cơ quan có thẩm quyền cần thực hiện các bước tiếp theo theo quy định của pháp luật.
Khi có 103 BLTTHS nhưng chưa đủ căn cứ để quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án hình sự, cần thông báo ngay bằng văn bản cho Viện kiểm sát cùng cấp để thống nhất quan điểm giải quyết Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đạt được sự đồng thuận trong quá trình xử lý vụ án.
6 Hồ sơ vụ “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” thụ lý ngày 07/5/2014 của CQĐT Công an tỉnh Bạc Liêu
Vụ việc “chết người chưa rõ nguyên nhân” thụ lý ngày 01/5/2017 của CQĐT Công an TP Bạc Liêu thể hiện sự áp dụng pháp luật còn tùy nghi và nhiều cách hiểu khác nhau CQĐT Công an tỉnh Sóc Trăng đã dựa vào Quyết định số 1319/QĐ-BCA-C41 ngày 20/3/2015 của Bộ Công an để “tạm dừng” các trường hợp đã hết thời hạn giải quyết nhưng thiếu căn cứ để khởi tố Tuy nhiên, việc xác định thủ tục và thời gian “tạm dừng” này gây khó khăn lớn cho Viện kiểm sát trong quá trình kiểm sát các vụ việc.
Để khắc phục tình trạng giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm quá hạn, Viện Kiểm sát (VKS) đã đưa ra nhiều kiến nghị đối với Cơ quan Điều tra (CQĐT) Tuy nhiên, các kiến nghị này thường không được CQĐT thực hiện đúng theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) 2003 Hiện tại, pháp luật chưa quy định rõ "trách nhiệm" của CQĐT trong việc xử lý quá hạn thời gian giải quyết tố giác và chậm thực hiện các yêu cầu từ VKS.
Do đó, đôi khi, việc kiến nghị của VKS chỉ là hình thức, “đánh trống bỏ dùi”
Những khó khăn, vướng mắc về cơ chế phối hợp:
Mối quan hệ giữa Viện Kiểm sát (VKS) và Cơ quan Điều tra (CQĐT) trong việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm dựa trên các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự và văn bản pháp luật liên quan Mặc dù đã có quy chế phối hợp, việc thực hiện quan hệ này giữa CQĐT và VKS chưa thường xuyên, dẫn đến vi phạm thời hạn giải quyết Đặc biệt, trong những vụ việc phức tạp, sự thiếu trao đổi giữa Kiểm sát viên (KSV) và Điều tra viên (ĐTV) đã gây khó khăn trong việc nắm bắt thông tin và xử lý vụ việc kịp thời Một ví dụ điển hình là vụ bà Nguyễn Thị Sanh, người đã có hành vi gây rối trật tự công cộng do không hài lòng với việc giải quyết tranh chấp đất đai, nhưng đến nay, tin báo vẫn chưa được xử lý sau nhiều lần họp bàn.
Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm sát thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm
1.4.1 Giải pháp hoàn thiện pháp luật
Theo quy định tại Điều 147 BLTTHS 2015, thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm được gia hạn thêm 02 tháng, nâng tổng thời gian lên 04 tháng Điều này nhằm khắc phục khó khăn trong việc kiểm sát thời hạn giải quyết và ngăn chặn việc lạm dụng gia hạn của CQĐT Việc trao quyền gia hạn cho VKS không chỉ đáp ứng yêu cầu thực tiễn mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho VKS trong việc thực hiện nhiệm vụ của mình.
BLTTHS 2015 đã sửa đổi và bổ sung các quy định liên quan đến việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, cụ thể tại Điều 148 cho phép CQĐT ra Quyết định tạm đình chỉ giải quyết các tố giác phức tạp Điều này đáp ứng nhu cầu thực tế trong quá trình điều tra Thêm vào đó, Điều 149 quy định về phục hồi giải quyết tố giác và thẩm quyền liên quan, yêu cầu VKS phải kiểm sát tính hợp pháp của các quyết định tạm đình chỉ và phục hồi này.
Liên ngành Tư pháp Trung ương đã ban hành văn bản hướng dẫn mới thay thế TTLT 06/2013, phù hợp với Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, nhằm nâng thời hạn giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm Văn bản cũng quy định cụ thể quyền gia hạn thời hạn tố giác cho Viện kiểm sát Theo đó, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cùng Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã ban hành Thông tư liên tịch số 01/2017/TTLT-BCA-BQP-BTC-BNN&PTNT-VKSNDTC vào ngày 29/12/2017, thay thế cho TTLT trước đó.
12 Hồ sơ vụ Chết người chưa rõ nguyên nhân thụ lý ngày 28/12/2015 của CQĐT CA huyện Kế Sách, tỉnh Sóc Trăng
Theo Điều 11 TTLT 01/2017, thời hạn giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm được quy định rõ ràng Nếu chưa thể kết thúc việc kiểm tra, xác minh, ít nhất 05 ngày trước khi hết thời hạn, Thủ trưởng hoặc Phó Thủ trưởng cơ quan thụ lý phải gửi văn bản đề nghị Viện kiểm sát cùng cấp gia hạn thời gian kiểm tra, xác minh.
Trong vòng 03 ngày kể từ khi nhận được văn bản đề nghị, Viện kiểm sát cùng cấp phải xem xét và đưa ra quyết định Nếu đề nghị có căn cứ, Viện trưởng hoặc Phó Viện trưởng sẽ ra Quyết định gia hạn thời gian kiểm tra, xác minh, không quá 02 tháng Ngược lại, nếu đề nghị không có căn cứ, Viện trưởng sẽ thông báo rõ lý do cho cơ quan liên quan, yêu cầu dừng kiểm tra, xác minh và thực hiện một trong các quyết định theo quy định tại khoản 1 Điều 147 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015.
Vấn đề quy định về “Thông báo kết quả tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố” tại Điều 14 TTLT 01/2017 thiếu sót khi không quy định thời hạn cho VKS để thể hiện quan điểm về kết quả giải quyết của CQĐT Điều này cần được bổ sung để quy định rõ ràng về thời hạn và phương thức mà VKS có thể đồng ý hoặc không đồng ý với quyết định giải quyết tố giác, tin báo tội phạm của CQĐT, nhằm đảm bảo quyền hạn của VKS theo Điều 159, 160 BLTTHS.
Vào năm 2015, đã có sự bổ sung khoản 2 Điều 14 TTLT 01/2017, quy định rằng khi kết thúc việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố, cơ quan có thẩm quyền phải gửi kết quả giải quyết cùng hồ sơ cho Viện kiểm sát Viện kiểm sát sẽ thực hiện quyền công tố và kiểm sát việc giải quyết các tố giác, tin báo về tội phạm theo các quy định tại Điều 148.
Theo Điều 154 và 158 của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Viện kiểm sát có trách nhiệm đưa ra văn bản thể hiện quan điểm đồng ý hoặc không đồng ý về kết quả giải quyết của Cơ quan điều tra trong thời hạn 06 ngày làm việc.
Việc CQĐT và VKS tạm dừng giải quyết một số hồ sơ tố giác, tin báo về tội phạm hiện nay đang áp dụng quy định tạm đình chỉ theo BLTTHS 2015 Tuy nhiên, cần bổ sung căn cứ “đối tượng bị tố giác bỏ trốn” vào Điều 148 BLTTHS để xử lý các trường hợp tạm đình chỉ này Điều này là cần thiết vì nhiều tố giác, tin báo đang bị tạm dừng do đối tượng bỏ trốn, gây khó khăn cho quá trình điều tra và xác minh.
Cần quy định rõ trách nhiệm của Điều tra viên (ĐTV) và Kiểm sát viên (KSV) trong việc xử lý tố giác và tin báo về tội phạm quá hạn Cơ quan điều tra và các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải thực hiện các yêu cầu và kiến nghị của Viện kiểm sát (VKS) Theo Điều 13 TTLT số 01/2017, cơ quan điều tra có trách nhiệm tiếp nhận và giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, cũng như kiến nghị khởi tố theo quyết định của VKS.
Vấn đề trách nhiệm trong việc tố giác và báo tin về tội phạm quá hạn vẫn chưa được đề cập, do đó cần quy định rõ trách nhiệm của Điều tra viên (ĐTV) và Kiểm sát viên (KSV) trong việc tiếp nhận tố giác và tin báo về tội phạm quá hạn theo Thông tư liên tịch 01/2017.
1.4.2 Giải pháp tổ chức thực hiện
VKS cần chủ động phối hợp với các cơ quan liên quan để tiếp nhận và giải quyết tin báo, đồng thời xây dựng quy chế phối hợp trong thực hiện TTLT Sự phối hợp giữa VKS và CQĐT, cùng với các cơ quan được giao nhiệm vụ điều tra, phải được thực hiện chặt chẽ và thường xuyên trao đổi theo quy định của BLTTHS, TTLT và các quy chế phối hợp đã được thiết lập.
KSV cần xác định tầm quan trọng của việc kiểm sát quá trình và thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, vì đây là giai đoạn đầu trong việc xác minh và thu thập tài liệu liên quan Khi được phân công, KSV phải thường xuyên cập nhật và theo dõi tiến độ giải quyết của CQĐT, đồng thời rà soát hàng tuần, hàng tháng để yêu cầu CQĐT làm rõ các tố giác, tin báo, nhằm hạn chế tình trạng quá hạn không có lý do chính đáng Trong quá trình giải quyết, cần tuân thủ thời gian theo quy định của BLTTHS Nếu phát hiện tiến độ giải quyết chậm, KSV cần kịp thời ban hành văn bản yêu cầu, kiến nghị khắc phục vi phạm về thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm.
Trong giai đoạn kiểm sát việc kiểm tra và xác minh tố giác, nếu Kiểm sát viên (KSV) không chú trọng và phối hợp chặt chẽ với Điều tra viên (ĐTV), chất lượng tài liệu thu thập sẽ giảm và thời gian giải quyết kéo dài Do đó, KSV cần chủ động theo dõi quá trình xác minh của cơ quan điều tra, thường xuyên trao đổi thông tin để phát hiện vi phạm kịp thời Khi nhận được tài liệu từ CQĐT, KSV phải nhanh chóng nghiên cứu và đề ra yêu cầu điều tra, phối hợp với ĐTV để làm rõ các nội dung cần thiết, nhằm đảm bảo kết quả giải quyết chính xác và đúng pháp luật.
Trong quá trình kiểm sát việc giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm, nếu gặp khó khăn hoặc vướng mắc, Kiểm sát viên (KSV) cần nhanh chóng báo cáo lãnh đạo viện để thảo luận phương án giải quyết Nếu vấn đề không thể giải quyết, lãnh đạo viện cần phối hợp sớm với các ngành liên quan để đảm bảo tuân thủ đúng quy định.
