LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐƠN VỊ HÀNH CHÍNH – KINH TẾ ĐẶC BIỆT
Khái niệm, đặc điểm đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt
1.1.1 Khái niệm đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt
Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt (SEZ) đã xuất hiện từ cuối thập niên 50 thế kỷ XX, bắt đầu tại cảng hàng không Shannon, Ireland Từ những năm 1970, các khu sản xuất chuyên sâu đã được hình thành tại Mỹ Latin và Đông Á, nhằm thu hút đầu tư nước ngoài SEZ là khu vực có luật lệ kinh doanh và thương mại khác biệt so với phần còn lại của quốc gia, nhằm tăng cường hoạt động thương mại, đầu tư, tạo việc làm và quản lý hiệu quả Các quy định đặc thù về thương mại, đầu tư, thuế và lao động được áp dụng để khuyến khích kinh doanh trong khu vực này Mặc dù mục đích thành lập SEZ thường được nêu rõ như tăng cường thương mại và đầu tư, nhưng mục tiêu quan trọng nhất vẫn là phát triển kinh tế tại khu vực cụ thể, với các ưu đãi cho nhà đầu tư.
Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt là một khu vực cụ thể trong một quốc gia, nơi có những quy định pháp lý khác biệt so với phần còn lại của quốc gia đó Các quy định này thường bao gồm những biện pháp khuyến khích đầu tư trực tiếp từ nước ngoài, giúp thu hút doanh nghiệp Doanh nghiệp hoạt động trong đơn vị này thường được hưởng các ưu đãi về thuế và thuế quan, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh doanh.
1 https://en.wikipedia.org/wiki/Special_economic_zone (Truy cập: 28/5/2016)
2 https://en.wikipedia.org/wiki/Special_economic_zone (Truy cập: 28/5/2016)
Khu vực hành chính - kinh tế đặc biệt có những quy định pháp luật và ưu đãi riêng biệt cho các doanh nghiệp hoạt động, giúp thúc đẩy phát triển kinh tế Những quy định này khác với các đơn vị hành chính lãnh thổ thông thường, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho đầu tư, đặc biệt là nguồn đầu tư nước ngoài, nhằm nâng cao hiệu quả phát triển kinh tế trong khu vực.
Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt (SEZ) là một khu vực xác định trong quốc gia, có các quy định riêng biệt về đầu tư, thương mại, thuế và lao động Những ưu đãi này nhằm thu hút doanh nghiệp và thúc đẩy phát triển kinh tế trong khu vực.
Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt tại Việt Nam là một khái niệm mới, lần đầu tiên được quy định trong Hiến pháp năm 2013 và Luật tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 Đây là một loại đơn vị hành chính lãnh thổ, tuy nhiên, pháp luật Việt Nam chưa đưa ra định nghĩa cụ thể Theo Luật tổ chức chính quyền địa phương, đơn vị này do Quốc hội quyết định thành lập và áp dụng các cơ chế, chính sách đặc biệt về kinh tế - xã hội, với chính quyền địa phương được tổ chức phù hợp với đặc điểm và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của khu vực Như vậy, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt ở Việt Nam được hiểu là một đơn vị hành chính lãnh thổ có chính sách riêng biệt nhằm phát triển kinh tế, đáp ứng các tiêu chí quốc tế về đơn vị hành chính tương tự.
1.1.2 Đặc điểm của đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt
Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt có những đặc điểm nổi bật so với các đơn vị hành chính lãnh thổ thông thường, bao gồm cấu trúc quản lý độc đáo và các chính sách ưu đãi đặc thù nhằm thu hút đầu tư và phát triển kinh tế.
Thứ nhất, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt được thành lập nhằm mục đích chính phát triển kinh tế, thu hút đầu tư
Phát triển kinh tế là chiến lược quan trọng của mỗi quốc gia, ảnh hưởng đến vị thế quốc tế Các quốc gia chuyển từ đầu tư dàn trải sang thành lập đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt để tập trung nguồn lực, từ đó tạo ra hiệu ứng lan tỏa đến khu vực xung quanh Đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt có mục đích phát triển kinh tế, tạo sự khác biệt so với các đơn vị hành chính lãnh thổ thông thường Qua lịch sử, các đơn vị này đã trải qua nhiều hình thức như khu chế xuất, khu thương mại tự do, kho ngoại quan, và khu công nghiệp, với mục tiêu chung là thu hút đầu tư nước ngoài để phát triển kinh tế.
Nhiều quốc gia trên thế giới đã quy định chức năng phát triển kinh tế cho các đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt Cụ thể, Luật của Jamaica quy định thành lập các đơn vị này nhằm thu hút đầu tư trong và ngoài nước Tại Mexico, chính phủ đã ban hành luật để tạo ra các khu vực kinh tế ở phía nam với mục tiêu phát triển kinh tế Hàn Quốc cũng quy định thành lập các Khu thương mại tự do nhằm thu hút đầu tư nước ngoài và thúc đẩy tốc độ phát triển kinh tế quốc gia Tương tự, Việt Nam tại Điều 74 Luật tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 khẳng định mục đích phát triển kinh tế khi thành lập đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, với các cơ chế và chính sách đặc biệt về kinh tế - xã hội phù hợp với đặc điểm và yêu cầu phát triển của đơn vị đó.
4 https://en.wikipedia.org/wiki/Special_economic_zone (truy cập: 23/5/2016)
5 http://www.mof.gov.jm/mof-media/media-centre/press/2270-special-economic-zone-act-passed.html (Truy cập: 12/7/2016)
6 https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Special_economic_zones#cite_note-41 (truy cập: 12/7/2016)
Thứ hai, các quốc gia thường có những quy định riêng với những ưu đãi cho hoạt động kinh tế tại đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt
Mục đích chính của việc thành lập đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt là để thúc đẩy phát triển kinh tế vượt trội hơn so với mức phát triển chung của quốc gia, tập trung vào các lĩnh vực kinh tế-thương mại có tiềm năng Để đạt được điều này, cần có các quy định riêng nhằm khuyến khích hoạt động kinh tế, mang lại nhiều ưu đãi cho nhà đầu tư hơn so với các quy định chung Những ưu đãi này sẽ thu hút đầu tư vào đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, từ đó góp phần tăng nhanh tốc độ phát triển kinh tế khu vực.
Các quy định riêng liên quan đến lĩnh vực kinh doanh và đầu tư thường tập trung vào thuế, chính sách lao động và cơ quan quản lý, ít khi đề cập đến chế độ chính trị Những ưu đãi cho nhà đầu tư thường bao gồm các lợi ích tài chính như miễn giảm thuế, hỗ trợ cư trú và xuất nhập cảnh, cùng với việc đơn giản hóa thủ tục hành chính Ví dụ, Luật về đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt tại Philippines năm 1995 quy định ưu đãi thuế tại điều 24 và ưu đãi về xuất nhập cảnh tại điều 10 Tương tự, Luật Ấn Độ năm 2005 cũng miễn một số nghĩa vụ hải quan và thuế nhập khẩu theo điều 26 Ngoài ra, Luật Jamaica năm 2015 cung cấp nhiều ưu đãi về thuế thu nhập và miễn nghĩa vụ hải quan cho nguyên liệu nhập khẩu theo phụ lục I.
Cơ quan quản lý nhà nước ở trung ương không can thiệp sâu vào hoạt động của các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, điều này xuất phát từ việc các đơn vị này được thành lập để phát triển kinh tế dựa trên lợi thế đặc thù của khu vực Do đó, cần có quy chế riêng biệt để phát huy thế mạnh của lãnh thổ, và việc áp dụng các chính sách quản lý chung từ trung ương là không phù hợp Sự tự do trong quản lý là yêu cầu thiết yếu cho sự ra đời và tồn tại của các lãnh thổ đặc thù này.
Việc quản lý của cơ quan nhà nước trung ương đối với các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt tạo ra sức ép lớn do những đặc thù riêng của khu vực này, không thể áp dụng quy tắc chung cho toàn quốc Nhiều quốc gia đã thành lập cơ quan quản lý riêng cho các đơn vị này và phân quyền nhiều hơn, giúp phát triển chính sách phù hợp với đặc điểm của từng khu vực Nguyên tắc phi tập trung hóa quản lý cho phép tồn tại quy chế đặc thù khi chính quyền trung ương thực hiện phân quyền cho địa phương Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt hoàn toàn độc lập, mà vẫn là một phần của lãnh thổ quốc gia và chịu sự quản lý của nhà nước, chỉ không quản lý một cách toàn diện như các khu vực khác.
Khi nhà nước áp dụng nguyên tắc phân quyền giữa trung ương và địa phương, mỗi địa phương sẽ có quy chế tự quản riêng, không chỉ các đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt Tất cả các địa phương đều phải tuân thủ Hiến pháp và chính sách vĩ mô của trung ương, trong khi chính sách phát triển địa phương sẽ do người dân quyết định thông qua cơ quan đại diện được bầu trực tiếp Đặc biệt, các đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt sẽ có những thể chế kinh tế riêng mà các địa phương khác không có Ngoài ra, nhiều loại đơn vị hành chính lãnh thổ đặc biệt với những thế mạnh về dân cư, địa lý, và văn hóa sẽ được hưởng quy chế đặc thù phù hợp với mục tiêu khai thác, ví dụ như khu trường học hay khu nông nghiệp Do đó, đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt sẽ trở thành một đơn vị hành chính lãnh thổ thông thường, nhưng vẫn khác biệt nhờ các quy chế đặc thù của nó.
Các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt được thành lập với mục tiêu cụ thể tùy thuộc vào chiến lược phát triển kinh tế của từng quốc gia Ở Ấn Độ và Trung Quốc, mục tiêu chính là thu hút đầu tư nước ngoài để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Trong khi đó, tại Việt Nam, theo Điều 74 của Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, việc thành lập các đơn vị này nhằm tận dụng những lợi thế đặc thù của khu vực để phát triển kinh tế Thông thường, các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt thường là những thành phố.
Ý nghĩa của đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt
Trong bối cảnh hiện đại, phát triển kinh tế là mục tiêu hàng đầu của các quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt đã chứng minh là một giải pháp tiềm năng cho sự phát triển này trong hơn nửa thế kỷ qua Trước cải cách kinh tế năm 1978, Trung Quốc có hơn 50% dân số sống trong cảnh nghèo đói Dưới sự lãnh đạo của Đặng Tiểu Bình, nhiều giải pháp đã được đề xuất để thúc đẩy kinh tế, trong đó có việc mở rộng hợp tác kinh tế quốc tế Để thực hiện mục tiêu này, chính quyền Trung Quốc đã nghiên cứu và thành lập các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt vào đầu những năm 1980, với thành phố Thâm Quyến là một trong những ví dụ tiêu biểu.
7 http://www.investopedia.com/terms/s/sez.asp (Truy cập: 23/5/2016)
8 https://vi.wikipedia.org/wiki/C%E1%BA%A3i_c%C3%A1ch_kinh_t%E1%BA%BF_Trung_Qu%E1%BB%91c (Truy cập: 20/5/2016)
Quảng Đông và tỉnh Phúc Kiến là những đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt đầu tiên của Trung Quốc, được thành lập từ năm 1982 Thâm Quyến, một trong những đơn vị này, đã thu hút 14% tổng đầu tư nước ngoài của Trung Quốc vào năm 1992, tương đương 4,3 tỷ USD, và hiện nay trở thành trung tâm xuất nhập khẩu hàng đầu cả nước Thành công của các khu vực này đã dẫn đến việc mở rộng các khu vực thu hút đầu tư tại nhiều thành phố khác như Thượng Hải và Thiên Tân Để nâng cao hiệu quả, Trung Quốc cũng đã thành lập các khu phát triển kinh tế kỹ thuật (ETDZ) và khu thương mại tự do (FTA) Tương tự, Ấn Độ đã áp dụng mô hình đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt từ sớm với Khu chế xuất đầu tiên được thành lập vào năm 1965 Tuy nhiên, sự phát triển của các khu chế xuất đã bị cản trở bởi chính phủ yếu kém và quản lý không hiệu quả Để khắc phục, Ấn Độ đã ban hành Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt vào năm 2005, giúp đơn giản hóa thủ tục và thúc đẩy xuất khẩu từ các khu vực này, đạt 2,2 nghìn tỷ INR trong năm tài chính 2009-2010 và tăng trưởng lên 3,16 nghìn tỷ INR sau đó.
9 http://www.internshipschina.com/community/chinainsights2/55-china-insights/669-the-development-of- china-s-special-economic-zones#.V0FsUdSg_Nh (Truy cập: 22/5/2016)
10 http://business.mapsofindia.com/sez/history-india.html (Truy cập: 22/5/2016) tài chính 2010-2011, các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt tại Ấn Độ đã tạo
840000 việc làm trong năm 2010-2011 Tỷ lệ tăng trưởng tại các đơn vị hành chính
Kinh tế đặc biệt của Ấn Độ đã đạt 15,4% với tổng giá trị 3,64 nghìn tỷ INR (66 tỷ USD) trong năm tài chính 2011-2012, trong đó tổng giá trị đầu tư tại các khu phi thuế đạt 36,5 tỷ USD Xuất khẩu từ các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt tăng 50,5% trong 8 năm tài chính, từ 2,5 tỷ USD vào năm 2003-2004 lên 66 tỷ USD vào năm 2011-2012, chiếm 23% tổng khối lượng xuất khẩu của Ấn Độ.
Mỗi quốc gia áp dụng những chiến lược phát triển kinh tế riêng, nhưng xu hướng hiện nay là thành lập các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt với quy định phù hợp để thu hút đầu tư nước ngoài và thúc đẩy phát triển kinh tế chung Nhiều quốc gia đã nghiên cứu xây dựng các mô hình chuyên sâu hơn từ những thành công đạt được, cho thấy mô hình này có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả kinh tế.
Thứ nhất, đây là một trong những mô hình tối ưu cho phát triển kinh tế được nhiều quốc nghiên cứu và áp dụng
Đầu tư của nhà nước sẽ trở nên tập trung và hiệu quả hơn, giúp hạn chế tình trạng đầu tư tràn lan và không hiệu quả, từ đó giảm bớt gánh nặng cho ngân sách quốc gia.
Đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt đóng vai trò quan trọng trong việc hoạch định chính sách phát triển kinh tế và tối ưu hóa việc sử dụng nguồn lực tại khu vực mà nó nằm Điều này giúp nâng cao hiệu quả phát triển kinh tế của vùng.
Việc phân quyền cho các cơ quan quản lý đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt giúp giảm bớt gánh nặng cho bộ máy quản lý nhà nước trong hoạch định chính sách kinh tế Nhờ đó, nhà nước có thể tập trung vào những nhiệm vụ quan trọng hơn cho sự phát triển của quốc gia.
11 https://en.wikipedia.org/wiki/Special_economic_zone (Truy cập: 22/5/2016)
12 Như đã trình bày, Trung Quốc và Ấn Độ là hai trong số nhiều quốc gia áp dụng mô hình đơn vị hành chính
Theo báo cáo năm 2015 của Trung tâm Nghiên cứu kinh tế (CEBR), hai quốc gia này đứng thứ hai và thứ mười trong nền kinh tế thế giới Thông tin chi tiết có thể tham khảo tại http://news.zing.vn/10-nen-kinh-te-quyen-luc-nhat-the-gioi-post596880.html (Truy cập: 22/5/2016).
Phân biệt đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt với một số đơn vị lãnh thổ khác
Trên thế giới, có hai nhóm đơn vị hành chính lãnh thổ: đơn vị hành chính lãnh thổ thông thường và đơn vị hành chính lãnh thổ đặc biệt Đơn vị hành chính lãnh thổ thông thường được thành lập chủ yếu để quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội, trong khi đơn vị hành chính lãnh thổ đặc biệt ra đời để thực hiện chức năng quản lý tương tự nhưng còn do các nguyên nhân đặc thù khác, như khu tự trị hoặc đặc khu hành chính.
1.3.1 Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt và các đơn vị hành chính lãnh thổ thông thường khác
Theo học thuyết của chủ nghĩa Mác-Lê nin, nhà nước ra đời từ mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa, với hai chức năng cơ bản là bảo vệ sự thống trị của giai cấp thống trị và quản lý xã hội Để quản lý hiệu quả trên lãnh thổ rộng lớn, nhà nước phải chia thành các đơn vị hành chính có ranh giới rõ ràng và thành lập cơ quan quản lý tại đó Mặc dù mục đích chính của các đơn vị hành chính là quản lý xã hội, nhưng cũng nhằm tổ chức cung ứng dịch vụ công và hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội Các đơn vị hành chính lãnh thổ có địa giới riêng và cơ quan nhà nước tương ứng để thực hiện quyền lực nhà nước, với vai trò chính trong việc quản lý hành chính và cung cấp dịch vụ cho người dân Do đó, số lượng đơn vị hành chính lãnh thổ thường chiếm đa số, và chính quyền trung ương kiểm soát chặt chẽ chính quyền địa phương để đảm bảo hoạt động hiệu quả.
13 Giáo trình Lý luận nhà nước và pháp luật, Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh, NXB Hồng Đức,
Theo PGS-TS Nguyễn Minh Phương (2013), trong bài viết “Xác lập đơn vị hành chính-lãnh thổ ở Việt Nam hiện nay”, việc quản lý thống nhất trên toàn lãnh thổ yêu cầu các cơ quan quản lý tại đơn vị hành chính lãnh thổ phải tuân theo quy định giống nhau, áp dụng chính sách kinh tế-xã hội đồng nhất và chịu sự giám sát từ cấp trên Tuy nhiên, ở một số quốc gia áp dụng nguyên tắc phân quyền, mối quan hệ giữa chính quyền trung ương và địa phương trở nên linh hoạt hơn, cho phép chính quyền địa phương có quyền tự chủ trong các lĩnh vực đã được phân quyền, trong khi chính quyền trung ương chỉ quản lý những công việc quan trọng hoặc không thuộc phạm vi phân quyền.
Đơn vị hành chính lãnh thổ được thành lập nhằm quản lý xã hội chung, bao gồm cả lĩnh vực kinh tế, nhưng không dựa vào đặc trưng của từng đơn vị mà xuất phát từ thế mạnh của quốc gia Ngược lại, đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt được thiết lập để phát triển kinh tế dựa trên lợi thế của khu vực cụ thể, đòi hỏi quy chế riêng và sự tự chủ trong hoạch định chính sách phát triển Điều này bao gồm việc sử dụng nguồn lực độc lập và cơ chế quản lý phù hợp với đặc thù hoạt động của đơn vị, nhằm đạt được mục tiêu phát triển kinh tế hiệu quả nhất.
1.3.2 Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt và khu tự trị
Khu tự trị là đơn vị hành chính tương đương cấp tỉnh tại một số quốc gia như Trung Quốc, nơi có mật độ dân tộc thiểu số cao, cho phép chính quyền địa phương có quyền tự chủ hơn trong lập pháp Tại Nga, Khu tự trị của người Do Thái cũng có chính quyền và nghị viện riêng, trong khi Serbia có khu tự trị Vojvodina với 26 dân tộc thiểu số, cũng sở hữu chính quyền và nghị viện riêng Như vậy, khu tự trị trên thế giới thường được thành lập ở những khu vực địa lý tách biệt hoặc nơi có đông dân tộc thiểu số, mang lại mức độ tự chủ cao hơn so với các khu vực khác.
15 http://understand-china.com/chinese-provinces/ (Truy cập: 09/7/2016)
16 https://en.wikipedia.org/wiki/Federal_subjects_of_Russia#Mergers (Truy cập: 09/8/2016)
là một tỉnh tự trị nằm ở phía bắc Serbia, có vai trò quan trọng trong việc quản lý nhà nước hiệu quả và giải quyết các mâu thuẫn sắc tộc Tỉnh này có đa dạng văn hóa và dân tộc, với khoảng 26 nhóm sắc tộc và 6 ngôn ngữ chính thức Tỉnh có diện tích 21,614 km² và dân số gần 1,74 triệu người, chiếm khoảng 27% tổng dân số Serbia Trung tâm hành chính của Vojvodina là thành phố Novi Sad, thành phố lớn thứ hai của Serbia.
Sắc lệnh số 230-SL ngày 29 tháng 4 năm 1955 quy định việc thành lập Khu tự trị Thái-Mèo tại Việt Nam nhằm tăng cường đoàn kết giữa các dân tộc và thúc đẩy sự tiến bộ của các dân tộc ở Tây Bắc Khu tự trị có quyền mở trường đào tạo và cử người đi học để phát triển nguồn lực cán bộ Về quốc phòng, Khu tự trị có thể thành lập quân đội, du kích và công an địa phương, nhưng phải tuân thủ sự chỉ đạo của Bộ Quốc phòng và Bộ Công an Về kinh tế, Khu tự trị có quyền tự thu, tự chi và phải nộp một phần vào ngân sách quốc gia, đồng thời có thể nhận hỗ trợ từ Chính phủ trung ương Khu tự trị cũng có quyền ban hành quy định riêng, nhưng phải phù hợp với luật pháp chung và được Chính phủ trung ương phê duyệt trước khi thi hành.
Các quốc gia thành lập đơn vị hành chính khu tự trị nhằm giải quyết các vấn đề sắc tộc và các vấn đề truyền thống đặc thù của một số vùng dân cư Những đơn vị hành chính này có địa vị pháp lý tương đương với các đơn vị hành chính thông thường, nhưng đi kèm với quyền tự chủ, bao gồm các quy định riêng và hệ thống Tòa án riêng, mặc dù không có chủ quyền quốc gia Mục đích thành lập khu tự trị chủ yếu xuất phát từ nhu cầu đáp ứng các đặc thù của từng khu vực.
18 https://en.wikipedia.org/wiki/Autonomous_administrative_division (Truy cập: 09/7/2016)
19 Điều 10 Sắc lệnh số 230-SL
20 Điều 12 Sắc lệnh số 230-SL
21 Điều 16 Sắc lệnh số 230-SL
Mục đích chính của việc thành lập đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt là để phát triển kinh tế, trong khi vấn đề dân tộc và sắc tộc cũng cần được xem xét Khu tự trị có quyền tự chủ lớn hơn so với đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, giúp giải quyết hiệu quả các vấn đề sắc tộc đặc thù.
1.3.3 Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt và đặc khu hành chính Đặc khu hành chính là đơn vị lãnh thổ có quyền tự chủ rất cao, có quyền tự quyết về hầu hết các lĩnh vực bao gồm cả hành pháp, lập pháp và tư pháp, ngoại trừ quốc phòng và quan hệ ngoại giao 23 Điển hình cho đặc khu hành chính là Hong Kong và Ma Cau của Trung Quốc Tại những khu vực này, họ có quyền tự chủ về hành pháp, lập pháp và tư pháp, ngoại trừ quốc phòng và quan hệ ngoại giao Mặc dù các đặc khu hành chính như Hong Kong và Ma Cau không được thiết lập quan hệ ngoại giao với quốc gia khác với tư cách một quốc gia độc lập, nhưng hai đơn vị này vẫn có quyền ký kết một số thỏa thuận với các quốc gia và vùng lãnh thổ khác trong các lĩnh vực như: miễn thị thực (visa), trợ giúp pháp lý, dịch vụ hàng không, dẫn độ, xử lý đối với việc đánh thuế hai lần,… Trong vấn đề quốc phòng thì quân đội nhân dân giải phóng (PLA) của Trung quốc vẫn đóng quân tại các đơn vị hành chính này, tuy nhiên, quân đội trung ương (PLA) không can thiệp vào công việc của các đơn vị này và phải chấp hành pháp luật của Hong Kong và Ma Cau khi đang ở trong địa giới hành chính của họ Mặc dù quân đội không can thiệp vào hoạt động của Hong Kong và Ma Cau, nhưng chính quyền của hai đơn vị này có quyền yêu cầu quân đội trung ương (PLA) hỗ trợ trong các trường hợp khẩn cấp như thiên tai Trong trường hợp có chiến tranh thì nghĩa vụ quốc phòng thuộc về nhà nước trung ương của Trung Quốc 24
Trên thực tế, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt và đặc khu hành chính dễ bị nhầm lẫn do cả hai đều có tính tự chủ Một số đặc khu hành chính như Hong Kong và Ma Cau đã phát triển kinh tế mạnh mẽ nhờ vào sự tự chủ này Tuy nhiên, sự tự chủ của đặc khu kinh tế chủ yếu xuất phát từ thể chế chính trị, trong khi đơn vị hành chính lại có những yếu tố khác ảnh hưởng đến sự phát triển của nó.
23 http://www.investopedia.com/terms/s/special-administrative-region.asp (Truy cập: 20/5/2016)
24 https://en.wikipedia.org/wiki/Special_administrative_regions_of_China (Truy cập: 20/5/2016)
Sau khi nhận lại Hong Kong và Ma Cao từ Anh và Bồ Đào Nha, Trung Quốc đã áp dụng chính sách "một quốc gia, hai chế độ" nhằm đảm bảo sự phát triển kinh tế và tránh xung đột về thể chế chính trị Hai đặc khu hành chính này có tính tự chủ cao hơn so với các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt khác, giúp đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế Mặc dù Trung Quốc đã phân quyền nhiều hơn cho Hong Kong và Ma Cao, nhưng hai vùng lãnh thổ này vẫn không trở thành quốc gia độc lập.
ĐƠN VỊ HÀNH CHÍNH – KINH TẾ ĐẶC BIỆT CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI
Đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt ở Trung Quốc
Trước cuộc cải cách kinh tế năm 1978, hơn 50% dân số Trung Quốc sống trong cảnh đói nghèo Để thoát khỏi tình trạng này, Nhà lãnh đạo Đặng Tiểu Bình đã đề ra chiến lược thành lập các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt Năm 1980, bốn đơn vị này ra đời, trong đó Thâm Quyến, nằm cạnh Hong Kong, là điển hình Chính phủ Trung Quốc đã áp dụng các quy định ưu đãi để thu hút đầu tư, nhưng các đơn vị này vẫn gặp nhiều khó khăn Đến cuối năm 1981, 91% tổng đầu tư nước ngoài vào Thâm Quyến đến từ Hong Kong, do thiếu khung pháp lý rõ ràng về tiền lương, việc làm và sa thải, khiến các công ty nước ngoài e ngại đầu tư Hơn nữa, thủ tục hành chính rườm rà và sự thiếu hiểu biết về truyền thống kinh doanh của người Trung Quốc đã cản trở đầu tư từ các quốc gia khác.
Tại thời điểm năm 1981, đầu tư từ Hồng Kông được xem là đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc, do Hồng Kông chưa được trả về cho Trung Quốc Thiếu các chính sách thúc đẩy đa dạng hóa đầu tư đã dẫn đến khoảng 71% tổng lượng đầu tư từ Hồng Kông chỉ tập trung vào lĩnh vực bất động sản Giá bất động sản cao ở Hồng Kông cùng với việc Thâm Quyến trở thành đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt đã khiến người dân Hồng Kông di chuyển ồ ạt về đây, làm tăng nhu cầu bất động sản Hệ quả là Thâm Quyến trở thành nơi cư trú chính của người dân Hồng Kông thay vì là trung tâm phát triển kinh tế như mong muốn, đồng thời mục tiêu đa dạng hóa đầu tư cũng không đạt được do đầu tư quá lớn vào bất động sản đã làm suy yếu các ngành sản xuất khác.
Những thất bại ban đầu tại các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt đã làm giảm sút nghiêm trọng lượng đầu tư nước ngoài, dẫn đến nhiều công ty nước ngoài phải đóng cửa tại Trung Quốc Để khắc phục tình trạng này, chính quyền Trung Quốc đã đề ra năm giải pháp vào tháng 01 năm 1982 nhằm đơn giản hóa thủ tục và tháo gỡ rào cản cho các doanh nghiệp đầu tư, đặc biệt trong lĩnh vực xuất nhập cảnh và hướng dẫn tính tiền lương cho người lao động Những cải thiện này đã giúp đầu tư nước ngoài tăng trưởng đều đặn và góp phần vào sự thành công của các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt tại Trung Quốc.
Trung Quốc áp dụng mức thuế thu nhập cố định 15% cho các doanh nghiệp nước ngoài đầu tư vào các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, trong khi mức thuế tương tự ở phần còn lại của lãnh thổ Trung Quốc là 33% và tại Hong Kong là 17% Điều này tạo ra động lực lớn cho các nhà đầu tư nước ngoài Bên cạnh đó, các công ty nước ngoài tại các đơn vị này còn được miễn một số loại thuế bản địa và thuế xuất khẩu hàng hóa, giúp họ giảm chi phí và tăng cường khả năng cạnh tranh.
Từ năm 1982, các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt tại Trung Quốc đã phát triển nhanh chóng, với thành phố Thâm Quyến thu hút 4,3 tỷ USD đầu tư nước ngoài vào năm 1992, trở thành một trong những trung tâm xuất nhập khẩu hàng đầu và dẫn đầu về sản xuất Thành công của mô hình này đã thúc đẩy Trung Quốc mở rộng ra nhiều thành phố khác và có kế hoạch quy hoạch tỉnh Hải Nam thành một đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt.
27 http://www.internshipschina.com/community/chinainsights2/55-china-insights/669-the-development-of- china-s-special-economic-zones#.V0pqouyg_Nh (Truy cập: 29/5/2016)
Thành tựu của Quốc hôm nay chủ yếu nhờ vào chính sách phân quyền của Trung Quốc, cho phép các đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt có quyền tự chủ lớn Điều này giúp chính quyền địa phương thực hiện hiệu quả các hoạt động như hoạch định chính sách kinh tế, đầu tư và đơn giản hóa thủ tục hành chính Sự nới lỏng kiểm soát của chính quyền trung ương đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh tế tại các đơn vị này.
Hiến pháp và pháp luật Trung Quốc không quy định một hệ thống quản lý riêng cho các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, mà chúng được xếp vào các đơn vị hành chính cấp tỉnh như Thẩm Quyến Mặc dù chính quyền địa phương như Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân quản lý các đơn vị này, nhưng hiệu quả phát triển kinh tế vẫn cao nhờ nguyên tắc phân quyền và sự tự chủ trong quản lý địa phương Điều này giúp chính quyền Trung Quốc không cần thiết lập quy chế riêng cho các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, đồng thời giảm bớt bộ máy quản lý và tiết kiệm ngân sách.
Thâm Quyến, một đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt của Trung Quốc, đã trở thành đơn vị hành chính cấp tỉnh và tách khỏi kế hoạch phát triển quốc gia vào năm 1989 Theo điều 95 Hiến pháp Trung Quốc, Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân được tổ chức tại đây Đồng thời, theo điều 64 Luật tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân, các Ủy ban nhân dân địa phương có quyền thành lập, sáp nhập và giải thể các cơ quan chuyên môn để đảm bảo tính hiệu quả và tinh gọn, trong đó có cơ quan chuyên quản lý đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt.
28 http://www.neaef.org/public/neaef/files/documents/publications_pdf/annual_meeting/6th-
Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt có quyền ban hành luật và quy định riêng theo quy định chung, nhằm giải quyết các vấn đề phát sinh trong khu vực của mình Hội đồng nhân dân tại đây có quyền ban hành luật trong những trường hợp cụ thể, nhưng không được trái với Hiến pháp và các luật liên quan Việc ban hành các quy định phải phù hợp với thẩm quyền pháp luật và tình hình thực tiễn của đơn vị, giúp cơ quan quản lý tự chủ trong việc áp dụng pháp luật để phù hợp với đặc điểm kinh tế và xã hội của địa phương Điều này cho phép đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt linh hoạt trong việc giải quyết các vấn đề đặc thù, đồng thời vẫn đảm bảo tuân thủ các quy định của pháp luật quốc gia.
Về chính sách tài chính, các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt ban đầu được tự chủ hoàn toàn về thu chi, khuyến khích tiết kiệm và chi tiêu hiệu quả Tuy nhiên, từ những năm 1990, một phần nguồn thu đã được nộp cho Chính phủ Hệ thống tín dụng liên kết trực tiếp với gửi ngân hàng, cho phép vay lớn hơn khi gửi nhiều tiền Hiện nay, tại Thâm Quyến, số tiền gửi vượt xa số khoản vay Tự chủ về thu chi là yếu tố quan trọng đảm bảo hoạt động hiệu quả của các cơ quan quản lý đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt.
29 http://www.china.org.cn/english/kuaixun/76344.htm (Truy cập: 13/6/2016)
Li Hao, thành viên Ủy ban thường vụ và chủ tịch Ủy ban kinh tế thương mại của Quốc hội Trung Quốc, nhận định rằng Thâm Quyến, một mô hình đơn vị hành chính-kinh tế của Trung Quốc, đã được trao quyền ban hành luật từ tháng 7 năm 1992.
1996/6.1.Li_6an_1996.pdf (Truy cập: 13/6/2016)
31 http://www.neaef.org/public/neaef/files/documents/publications_pdf/annual_meeting/6th-
Việc cho phép các đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt tự chủ về tài chính không chỉ giúp tăng cường tính tự chủ cho các đơn vị này mà còn giảm bớt gánh nặng cho ngân sách quốc gia Điều này đồng nghĩa với việc nhà nước không cần chi tiêu quá nhiều để duy trì hoạt động của các cơ quan quản lý, từ đó tối ưu hóa nguồn lực tài chính và nâng cao hiệu quả quản lý.
Pháp luật Trung Quốc đã công nhận sự phân quyền cho các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, với những đặc điểm nổi bật như sau:
Trung Quốc không thành lập cơ quan riêng biệt để quản lý các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, mà coi chúng như các đơn vị hành chính thông thường dưới sự quản lý chung của Chính phủ Pháp luật về chính quyền địa phương tại Trung Quốc cho phép phân quyền cho các địa phương, cho phép Ủy ban nhân dân các cấp thành lập các cơ quan chuyên môn phù hợp với tình hình cụ thể của địa phương Do đó, tại các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, ngoài Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân là hai cơ quan bắt buộc, các cơ quan chuyên môn khác có thể được thành lập linh hoạt theo nhu cầu và đặc thù của từng đơn vị.
Các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt có quyền ban hành luật và quy định để giải quyết các vấn đề phát sinh, nhưng phải tuân thủ Hiến pháp và các luật liên quan.
Đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt ở Ấn Độ
Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt tại Ấn Độ bắt đầu hình thành từ giữa thập niên 60 của thế kỷ XX, với mô hình Khu chế xuất (Export Processing Zone - EPZ) được thành lập đầu tiên vào năm 1965 tại Kandla Sau đó, nhiều Khu chế xuất khác đã được thiết lập trên toàn quốc Tuy nhiên, sự thiếu hụt tầm nhìn kinh tế và quản lý kém của Chính phủ đã cản trở sự phát triển của các Khu chế xuất, dẫn đến hiệu quả hoạt động không đạt được kỳ vọng.
Mô hình đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt được Ấn Độ xem là yếu tố quan trọng để thúc đẩy nền kinh tế vào đầu những năm 1990 Tuy nhiên, mặc dù có những cải cách kinh tế và áp dụng mô hình này, Ấn Độ vẫn không đạt được những thành tựu đáng kể trong phát triển kinh tế trong suốt những năm qua.
Vào nửa sau thập niên 90 của thế kỷ XX, ngành công nghiệp Ấn Độ trải qua sự suy giảm nghiêm trọng do nhiều nguyên nhân Các thủ tục rườm rà tại các Khu chế xuất, quy trình quản lý hành chính phức tạp, luật lao động cứng nhắc và cơ sở hạ tầng kém phát triển đã làm giảm sức hấp dẫn đối với đầu tư nước ngoài (FDI) Ngoài ra, còn tồn tại nhiều khó khăn khác khiến việc thu hút đầu tư vào Ấn Độ trở nên thách thức hơn.
Thị trường Ấn Độ chưa đủ “trưởng thành” để tạo một môi trường đầu tư dễ dàng cho các nhà đầu tư nước ngoài (FIIs);
Các khung pháp lý của Ấn Độ chưa đủ mạnh để ngăn chặn việc lạm dụng thị trường Ấn Độ của các nhà đầu tư nước ngoài;
Mặc dù chính quyền trung ương đã triển khai nhiều chính sách kinh tế "nới lỏng", nhưng việc thiếu môi trường đầu tư thân thiện vẫn là một thách thức lớn.
Để giải quyết các khó khăn tồn tại, Ấn Độ đã ban hành chính sách mới với Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt (Special Economic Zone Act), được Quốc hội thông qua vào tháng 5 năm 2005 và có hiệu lực từ tháng 2 năm 2006 Luật này đã trao quyền tự chủ lớn cho các cơ quan quản lý đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, giúp họ có khả năng giải quyết các vấn đề đặc thù và khai thác lợi thế địa phương để phát triển kinh tế Ấn Độ cần nhận thức lại về việc phân quyền cho các cơ quan này, rút kinh nghiệm từ những can thiệp sâu của Chính phủ trung ương trong giai đoạn đầu thành lập Khu chế xuất.
Khu chế xuất cần một chiến lược quản lý hiệu quả hơn để phát huy các thế mạnh đặc trưng của từng khu vực Việc hoạch định chính sách kinh tế hiện tại còn chung chung và thiếu sự tập trung vào các ngành mũi nhọn, dẫn đến khó khăn trong việc áp dụng vào thực tiễn Sự kiểm soát quá mức từ trung ương đối với địa phương đã tạo ra nhiều rào cản, làm giảm hiệu quả hoạt động của khu chế xuất.
Sau khi Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt chính thức có hiệu lực, các đơn vị này đã phát triển mạnh mẽ, đóng góp đáng kể vào thành công của mô hình hành chính - kinh tế đặc biệt tại Ấn Độ như đã nêu trong chương trước.
Theo luật pháp Ấn Độ, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt được xác định dựa trên mục đích và hình thức của nó, bao gồm các khu vực sản xuất hàng hóa hoặc cung ứng dịch vụ, như khu thương mại tự do (Free Trade) và kho ngoại quan (Warehousing Zone).
Hệ thống cơ quan quản lý và đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt ở Ấn Độ được tổ chức theo mô hình phân cấp, với 34 cơ quan quản lý khác nhau.
_ Hội đồng quyết định (Board of Approval) có quyền quản lý tối cao về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt trong toàn quốc gia
Ủy ban phê duyệt được thành lập tại các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt nhằm giải quyết các vấn đề phát sinh và hoạch định phát triển kinh tế cho từng đơn vị.
_ Đứng đầu mỗi đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt là Ủy viên phát triển
(Development Commissioner), đây cũng là chủ tịch của Ủy ban phê duyệt 35
Hội đồng quyết định bao gồm một chủ tịch là nhân viên cấp bậc không thấp hơn Additional Secretary từ Bộ hoặc cơ quan tương đương của chính phủ trung ương, phụ trách các vấn đề thương mại Các thành viên khác là những nhân viên cấp bậc không thấp hơn Joint Secretary, được chỉ định bởi Chính phủ trung ương, đại diện cho các Bộ và cơ quan tương đương, phụ trách các lĩnh vực cụ thể như: hai người về doanh thu, một người về vấn đề kinh tế (dịch vụ tài chính), và không quá mười người về các vấn đề kinh tế, xúc tiến thương mại.
33 Khoản 1 điều 3 Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt 2005 của Ấn Độ
34 http://business.mapsofindia.com/sez/india/ (Truy cập: 30/5/2016)
35 Điểm a khoản 2 điều 13 Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt 2005 của Ấn Độ
Tác giả giữ nguyên các thuật ngữ pháp lý do không thể phiên âm chính xác sang tiếng Việt Về cấu trúc chính phủ Ấn Độ, cấp bậc Additional Secretary cao hơn Joint Secretary dựa trên số năm làm việc Ủy ban phê duyệt bao gồm một chủ tịch là Ủy viên phát triển của đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, hai thành viên từ Chính phủ trung ương, hai nhân viên đại diện cho các Bộ liên quan đến doanh thu, một nhân viên phụ trách các vấn đề kinh tế, hai thành viên từ chính quyền tiểu bang và đại diện của Nhà phát triển Ủy viên phát triển là nhân viên của Chính phủ trung ương, có cấp bậc không thấp hơn Deputy Secretary, được chỉ định cho một hoặc nhiều đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt.
Hội đồng có quyền quyết định quan trọng nhất là chấp thuận, bác bỏ hoặc sửa đổi đơn đề nghị thành lập đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, cùng với việc thông qua các dự án và đề nghị xây dựng, bảo trì cơ sở vật chất kỹ thuật Ngoài ra, Hội đồng cho phép các nhà phát triển hoặc đơn vị đầu tư nước ngoài thực hiện các dự án, trừ những trường hợp được miễn theo Luật Ủy ban phê duyệt cũng có quyền chấp thuận nhập khẩu hoặc mua hàng hóa từ khu vực thuế quan nội địa để phục vụ hoạt động kinh doanh của Nhà phát triển, cũng như giám sát việc sử dụng kho và cung ứng dịch vụ từ các nhà cung cấp bên ngoài Ấn Độ.
37 Khoản 2 điều 8 Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt 2005 của Ấn Độ
38 Ấn Độ là nhà nước liên bang Tham khảo: http://www.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/NuocCHXHCNVietNam/ChiTietVeQuocGia?diplomac yNationId%1&diplomacyZoneId&vietnam=0 (Truy cập: 30/5/2016)
Nhà phát triển (Developer) là thuật ngữ chỉ những cá nhân hoặc tổ chức được Hội đồng phê duyệt đề nghị thành lập đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt Điều này bao gồm cả trường hợp các bên cùng đề nghị, được gọi là Co-Developer.
40 Khoản 2 điều 13 Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt 2005 của Ấn Độ
41 Đây cũng là một cấp bậc tương tự như Additional Secretary và Joint Secretary, nhưng thấp hơn chúng
42 Khoản 1 điều 11 Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt 2005 của Ấn Độ
Khoản 2 điều 9 của Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt 2005 của Ấn Độ quy định về quyền hạn của các cơ quan quản lý trong việc chấp thuận, sửa đổi hoặc từ chối đề nghị thành lập các chủ thể kinh doanh, cung ứng dịch vụ và thương mại tại các đơn vị này Các nhà đầu tư được phép thành lập doanh nghiệp dưới sự quản lý của cơ quan có thẩm quyền, đồng thời phải tuân thủ các điều kiện trong thư phê duyệt Ủy viên phát triển có trách nhiệm hướng dẫn nhà đầu tư, đảm bảo sự phát triển hiệu quả và tăng trưởng xuất khẩu, cũng như phối hợp với Chính phủ trung ương và các cơ quan liên quan để giám sát hoạt động của các nhà phát triển và các doanh nghiệp đang hoạt động.
Về hệ thống cơ quan quản lý đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt của Ấn độ, tác giả rút ra một số điểm nổi bật sau:
Một là, cơ quan quản lý các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt độc lập với
Đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt ở Phillippine
Trong giai đoạn đầu phát triển kinh tế Philippines, các ưu đãi đầu tư cho lĩnh vực xuất khẩu đã được quy định trong luật pháp và có sự hình thành của Hội đồng đầu tư Tuy nhiên, các quy định này chủ yếu chỉ tồn tại trên giấy tờ, dẫn đến việc các ngành xuất khẩu vẫn chưa phát triển mạnh mẽ bằng các ngành công nghiệp phục vụ thị trường nội địa.
Các ưu đãi hiện tại chủ yếu tập trung vào việc phát triển ngành sản xuất phục vụ nhu cầu nội địa, trong khi các quy định khuyến khích xuất khẩu vẫn bị ảnh hưởng bởi định kiến “dân tộc” Điều này đã tạo ra rào cản cho các công ty quốc tế khi đầu tư vào Philippines.
Chính phủ đã thực hiện chính sách mở cửa kinh tế nhằm thu hút đầu tư nước ngoài thông qua việc thành lập các Khu chế xuất (Export Processing Zone), mang lại thành công ngay lập tức Vào đầu những năm 1980, bốn Khu chế xuất được thành lập tại Mariveles, Bataan, Cavite, Mactan, Cebu và Baguio Dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Fidel V Ramos, một trong những ưu tiên chính của ông là mở rộng các Khu chế xuất và phát huy thế mạnh của khu vực tư nhân trong các khu này.
Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt của Philippines, được ban hành năm 1995, đã giao cho Cơ quan quản lý các khu kinh tế Philippines (PEZA) tiếp quản các hoạt động của khu chế xuất, trong đó có bốn khu chế xuất đã được thành lập trước đó Các khu vực mới sẽ được phát triển bởi tư nhân và chủ yếu tập trung vào lĩnh vực thương mại Tương tự như các quốc gia khác, pháp luật Philippines cũng quy định phân quyền cho cơ quan quản lý đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, từ đó tạo ra sự tự chủ cần thiết giúp họ thực hiện hiệu quả việc hoạch định chính sách và phát triển kinh tế vùng.
Theo Luật về đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt năm 1995 của Philippines, các khu vực này được xác định là những nơi có trình độ phát triển cao hoặc tiềm năng phát triển thành các khu nông-công nghiệp, công nghiệp du lịch, thương mại, ngân hàng và trung tâm đầu tư tài chính Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt bao gồm các loại hình như khu công nghiệp (Industrial Estates-IEs), khu chế xuất (Export Processing Zones-EPZs), khu thương mại tự do (Free Trade Zones) và khu du lịch/trung tâm giải trí Các nhà đầu tư tại đây sẽ được hưởng nhiều ưu đãi về thuế và miễn một số nghĩa vụ theo quy định của Luật, đặc biệt là đối với những nhà đầu tư có mức đầu tư đáng kể.
Đầu tư từ 150.000 USD trở lên, nhà đầu tư cùng với vợ hoặc chồng và con chưa thành niên (dưới 21 tuổi) sẽ được cấp hộ khẩu thường trú tại địa phương.
49 http://www.philstar.com/business/2014/12/10/1400909/peza-successful-foreign-investment-attraction- export-diversification-and-growth- (Truy cập: 02/6/2016)
Khoản 50, Điều 4 của Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt năm 1995 tại Philippines quy định rằng các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt được phép hoạt động một cách độc lập và công dân có quyền tự do di chuyển vào hoặc ra khỏi các đơn vị này mà không cần xin phép từ Cục cư trú.
Theo Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt năm 1995 của Philippines, các khu vực này có quyền tự chủ cao, hoạt động như một khu vực thuế quan độc lập Chúng được phép tự duy trì và phát triển các ngành chuyên biệt với sự can thiệp tối thiểu từ Chính phủ trung ương Các đơn vị này có quyền tự chủ về tài chính, phát triển kinh tế, công nghiệp và du lịch, ngoại trừ những vấn đề thuộc thẩm quyền riêng biệt của Chính phủ Họ có thể thiết lập mối quan hệ hợp tác với các chủ thể trong nước và nước ngoài, cho phép thương nhân nước ngoài đầu tư hoặc liên doanh tại đây Tài sản và thu nhập hợp pháp của họ được pháp luật bảo vệ, và thông qua PEZA, các đơn vị này có thể thu hút đầu tư tối thiểu bằng ngoại tệ tự do chuyển đổi, đặc biệt là trong các ngành ưu tiên phát triển.
Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt của Philippines đã tạo điều kiện thuận lợi cho các đơn vị này trong quản lý, tài chính và phát triển kinh tế Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt được quyền tự quyết về các vấn đề, ngoại trừ những thẩm quyền riêng của Chính phủ Với quy định nguyên tắc này, nhà nước đã giao phần lớn quyền lực cho cơ quan quản lý, phù hợp với đặc điểm đặc thù của đơn vị, từ đó nâng cao hiệu quả trong quản lý và phát triển kinh tế.
Về hệ thống cơ quan quản lý, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt của Philippine được quản lý bởi hệ thống cơ quan như sau:
Hội đồng quản lý các khu kinh tế Philippines (PEZA Board) là cơ quan tham mưu tối cao, chịu trách nhiệm thành lập và quản lý các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt tại Philippines.
51 Điều 10 Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt năm 1995 của Philippine
52 Điều 8 Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt năm 1995 của Philippine
53 Điều 7 Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt năm 1995 của Philippine
Cơ quan quản lý các khu kinh tế tại Philippines là Cơ quan Quản lý Khu Kinh tế Philippines (Philippine Economic Zone Authority - PEZA), có nhiệm vụ quản lý các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt ở cấp quốc gia, trực thuộc Bộ Công nghiệp và Thương mại.
Mỗi đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt được quản lý bởi Ban chấp hành của đơn vị đó Bên cạnh đó, các cơ quan tư vấn cũng được thành lập tại từng đơn vị nhằm hỗ trợ và tư vấn cho công tác quản lý tại các khu vực này.
Hội đồng quản lý các khu kinh tế Philippine (PEZA Board) bao gồm 13 thành viên, trong đó có một chủ tịch là Bộ trưởng.
Bộ Công nghiệp và Thương mại có một phó chủ tịch là giám đốc điều hành chung, cùng với các thành viên khác bao gồm một thứ trưởng từ các Bộ như Tài chính, Lao động và Việc làm, Nội vụ và Chính quyền địa phương, Tài nguyên và Môi trường, Nông nghiệp, Công trình công cộng và Quốc lộ, Khoa học và Công nghệ, và Năng lượng Ngoài ra, còn có phó giám đốc của Cơ quan Kinh tế và Phát triển quốc gia, cùng với một đại diện của các nhà đầu tư trong đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt Cấu trúc này tạo nên cơ quan quản lý các Khu kinh tế Philippine.
(PEZA) được miêu tả bởi sơ đồ sau 58 :
54 Điều 11 Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt năm 1995 của Philippine
55 ECOZONE là đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt tại Philippines, được quy định trong Khoản a Điều 4 của Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt năm 1995.
56 Điều 11 Luật về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt năm 1995 của Philippine
Đánh giá về đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt được thành lập tại một số quốc gia trên thế giới
GIÁ TRỊ THAM KHẢO VỀ THÀNH LẬP VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA ĐƠN VỊ
HÀNH CHÍNH - KINH TẾ ĐẶC BIỆT Ở VIỆT NAM 3.1 Pháp luật Việt Nam về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt
Trong lịch sử lập pháp Việt Nam, mô hình đơn vị hành chính kinh tế đã được quy định tại Điều 84 của Hiến pháp năm 1992 và trong các văn bản pháp lý như khoản 8 Điều 2 của Luật Tổ chức Quốc hội năm 2001 (sửa đổi bổ sung năm 2007) cùng với Điều 16 của Luật Tổ chức Chính phủ năm 2001.
Năm 2008, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị định số 29/2008/NĐ-CP để quy định về khu công nghiệp, khu chế xuất và khu kinh tế, nhằm cụ thể hóa mô hình đơn vị hành chính kinh tế Tuy nhiên, các quy định này khác hoàn toàn với đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt theo quy định hiện hành, cho thấy mục đích chính là phát triển kinh tế chứ không phải thành lập đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt được ghi nhận lần đầu tiên trong Hiến pháp năm 2013 và Luật tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, nhưng không có định nghĩa cụ thể Nhiều người có thể nhầm lẫn giữa đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt và đơn vị kinh tế đặc biệt, trong khi đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt tại Việt Nam được hiểu là đơn vị hành chính lãnh thổ nhằm phát triển kinh tế, tương tự như các đặc khu hành chính phát triển như Hong Kong hay Ma Cau.
