KHÁI NI M NGHIÊN C U NH TÍNH
Khái ni m
Nghiên cứu định tính là một lĩnh vực phức tạp, bao gồm việc xác định khái niệm và các phương pháp nghiên cứu đa dạng Việc xây dựng một định nghĩa chính xác về nghiên cứu định tính gặp nhiều khó khăn do tính bao quát của nó, liên quan đến nhiều lĩnh vực khác nhau và các cách tiếp cận nghiên cứu khác nhau.
M c dù các l nh v c c a nghiên c u đ nh tính r t đa d ng, song t u chung l i ph ng pháp nghiên c u đ nh tínhđ c đ nh ngh a nh sau:
Nghiên cứu định tính là hoạt động quan sát thế giới, bao gồm nhiều phương pháp giải thích và sử dụng tài liệu nhằm hiểu biết sâu sắc về thế giới Các hoạt động này giúp nhận diện thế giới thông qua nhiều cách khác nhau như ghi chép, phỏng vấn, thảo luận, tranh ảnh và ghi âm Nghiên cứu định tính có thể được xem là cách tiếp cận nhằm giải thích thế giới, nghĩa là các nhà nghiên cứu định tính cùng tìm ra ý nghĩa và giải thích ý nghĩa của hiện tượng mà con người đề xuất cho các hiện tượng đó.
Nghiên cứu định tính, theo Denzin & Lincoln, là phương pháp giúp hiểu và giải thích ý nghĩa mà con người tạo ra cho các hiện tượng trong thế giới xã hội, bao gồm hành động, quyết định, lòng tin và giá trị Bryman (1988) cũng nhấn mạnh rằng nghiên cứu định tính là cách mà con người khám phá và lý giải thực tế xã hội.
Các đ c tr ng ch y u c a ph ng pháp nghiên c u đ nh tính g m:
+ T t ng khái quátvà t m quan tr ng c a ng i thi t l p khung nghiên c u + B n ch t linh ho t trong thi t k nghiên c u
+ S l ng và s phong phú c a tài li u đ nh tính
+ Các ph ng pháp ti p c n riêng bi t trong phân tích và gi i thích
+ Các d ng k t qu /k t lu n đ c rút ra t nghiên c u đ nh tính
T các đ c tr ng trên, ph ng pháp nghiên c u đ nh tínhđ c đ nh ngh a nh sau:
“Nghiên c u đ nh tínhlà ph ng pháp nghiên c u mà k t qu tìm đ c không d a vào phân tích th ng kê ho c các ph ng pháp đnh l ng khác” (Strauss & Corbin, 1998).
Các đ c tr ng c b n c a nghiên c u đ nh tính
Các đ c tr ng c b n c a nghiên c u đ nh tính bao g m:
+ Cung c p hi u bi t sâu s c v th gi i xã h i c a nhóm ng i tham gia nghiên c u thông qua quá trình tìm hi u v đ i s ng v t ch t, kinh nghi m, quan đi m và l ch s c a h
+ Ph ng pháp thu th p tài li u liên quan đ n m i quan h m t thi t gi a cán b nghiên c u và đ i t ng nghiên c u
+ Tài li u chi ti t, thông tin phong phú và sâu s c
+ Phân tích th ng ch ra nh ng phát hi n m i v khái ni m và ý t ng h n mô t đ n thu n
+ K t qu nghiên c u có xu h ng t p trung vào gi i thích ý ngh a xã h i thông qua s đ hóa các hi n t ng xã h i nghiên c u.
Quan tâm c a các nhà nghiên c u đ nh tính
Trong nghiên cứu định tính, người nghiên cứu cần xem xét vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau, bao gồm cả cái nhìn của đối tượng nghiên cứu Mục tiêu của nghiên cứu định tính là khám phá những khía cạnh chưa được biết đến của hiện tượng.
Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc cung cấp các chi tiết mô tả rõ ràng về hành vi xã hội là rất quan trọng, vì nó giúp hiểu rõ vai trò của hành vi, giá trị và lòng tin trong một bối cảnh xã hội cụ thể Điều này có nghĩa là hành vi và giá trị cần được hiểu trong mối quan hệ với các tình huống xã hội cụ thể Một trong những nguyên nhân chính khiến việc mô tả chi tiết trở nên cần thiết là vì nó giúp làm rõ bối cảnh, từ đó có thể hiểu được hành vi một cách sâu sắc hơn.
Các nhà nghiên cứu định tính chú trọng đến thời gian diễn ra các sự kiện, vì vậy quan sát tham dự là phương pháp chính trong nghiên cứu định tính Qua việc tham gia vào bối cảnh xã hội trong thời gian dài, các nhà nghiên cứu có thể quan sát cách thức mà sự việc tiến triển theo thời gian và cách mà các yếu tố khác nhau trong hệ thống xã hội như giá trị, niềm tin, và hành vi tương tác với nhau.
Tính linh hoạt và không cấu trúc là ưu điểm nổi bật trong chiến lược làm việc của các nhà nghiên cứu định tính Các nhà nghiên cứu theo hướng định tính có khả năng thay đổi hướng nghiên cứu một cách dễ dàng hơn so với những nghiên cứu định lượng.
L CH S PHÁT TRI N VÀ Ý NGH A C A NGHIÊN C U NH TÍNH
Quá trình phát tri n c a ch ngh a th c nghi m và ch ngh a th c ch ng
Nhà triết học Rene Descartes được coi là người phát minh ra phương pháp nghiên cứu khoa học tự nhiên, với trọng tâm là tính chất khách quan và những bằng chứng chứng minh trong việc tìm ra sự thật Theo Descartes (1637), để khám phá sự thật, cần giải hạn tối đa những ảnh hưởng của ý kiến chủ quan từ các nhà nghiên cứu đến hiện tượng nghiên cứu.
Cùng với Descartes, Isaac Newton và Francis Bacon trong thế kỷ 17 đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc quan sát thực tế để hiểu biết về thế giới David Hume (1711-1776), một trong những nhà sáng lập của trường phái nghiên cứu thực nghiệm, cho rằng tất cả những hiểu biết về thế giới đều được hình thành từ những trải nghiệm của con người và được sinh ra thông qua cảm giác Do đó, điểm nổi bật của trường phái "thực nghiệm" là nghiên cứu dựa trên những bằng chứng có được từ quan sát trực tiếp và thu thập dữ liệu một cách khách quan.
Auguste Comte (1798-1857) là người tiên phong trong việc nghiên cứu các hiện tượng xã hội, khẳng định rằng chúng có thể được phân tích dựa trên những quy luật nhất định, tương tự như các hiện tượng tự nhiên Ông đã đặt nền móng cho một trường phái nghiên cứu mới, được gọi là "chủ nghĩa thực chứng".
Trường phái này đã có ảnh hưởng đáng kể đến phương pháp nghiên cứu khoa học xã hội trong suốt thế kỷ 20 Mặc dù trường phái "thực chứng" được giải thích theo nhiều cách khác nhau, nhưng theo Bryman (1988), nó bao gồm những đặc trưng chủ yếu sau:
+ Các ph ng pháp nghiên c u c a khoa h c t nhiên hoàn toàn phù h p v i nghiên c u các hi n t ng xã h i
+ Ch nh ng hi n t ng có th quan sát đ c m i đ c xem là “hi u bi t”
+ Ki n th c đ c s n sinh thông qua s tích l y các s ki n
+ Các gi thuy t khoa h c c n ph i đ c ki m đ nh thông qua th c nghi m
+ Quan sát tr c ti p là phán quy t cu i cùng trong nh ng tranh lu n lý thuy t
+ Các s vi c và giá tr r t khác nhau, b i v y chúng c n đ c xem xét m t cách khách quan.
Quá trình phát tri n c a ch ngh a “gi i thích”
Immanuel Kant được coi là người sáng lập phương pháp nghiên cứu định tính sớm nhất Ông cho rằng ngoài quan sát trực tiếp, còn nhiều cách khác nhau để tìm hiểu hiện tượng và sự vật, vì những lý do sau:
+ Nh n th c c a con ng i không ch do c m giác mang l i mà trái l i con ng i còn gi i thích đ c nh ng đi u mà c m giác mang đ n cho h
+ Ki n th c c a con ng i v th gi i đ c s n sinh t suy ngh v nh ng gì x y ra ch không ch đ n gi n t s tr i nghi m
+ Hi u bi t và ki n th c luôn v t qua nh ng yêu c u th c nghi m đ n thu n + S khác bi t luôn t n t i gi a “nguyên nhân khoa h c” và “nguyên nhân th c ti n”
Xuất phát từ quan điểm của Kant, nghiên cứu định tính nhấn mạnh giá trị của con người và các khía cạnh hiểu biết về hiện tượng xã hội Điều này cho thấy tầm quan trọng của những hiểu biết này trong việc nghiên cứu hiện tượng xã hội, từ đó nâng cao giá trị và ý nghĩa của các nghiên cứu định tính.
Wilhelm Dilthey là một trong những nhà nghiên cứu quan trọng trong lĩnh vực phát triển triết học "giải thích" sau Kant Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của hiểu biết (understanding) và kinh nghiệm sống của con người trong bối cảnh xã hội và lịch sử Theo Dilthey, tính tự quy tắc và khả năng sáng tạo của con người đóng vai trò quan trọng trong việc giải thích hành vi của họ, vì vậy nghiên cứu các hiện tượng xã hội cần tập trung vào việc khám phá kinh nghiệm sống của nhóm đối tượng nghiên cứu Điều này giúp phát hiện ra các mối quan hệ giữa các khía cạnh xã hội, văn hóa và lịch sử, từ đó làm rõ bản chất và lý do giải thích cho hành vi của con người.
Max Weber là một nhân vật quan trọng trong lĩnh vực nghiên cứu xã hội, nổi bật với quan điểm về vai trò của hiểu biết trong quá trình nghiên cứu Ông nhấn mạnh rằng việc phân tích các yếu tố vật chất của hiện thực xã hội là cần thiết, vì chúng chứa đựng những hiểu biết sâu sắc về cuộc sống phức tạp của con người Do đó, các nhà nghiên cứu cần phải hiểu rõ ý nghĩa của những hành vi xã hội trong bối cảnh vật chất mà nhóm đối tượng nghiên cứu đang sống.
Weber kh ng đ nh có hai loại hiu bi t chính: (i) hiu bi t do quan sát trực tiếp và (ii) hiu bi t do giải thích động cơ/hành vi Sự khác biệt cơ bản giữa hiu bi t của khoa học tự nhiên và khoa học xã hội nằm ở mục đích: khoa học tự nhiên tìm ra các quy luật, trong khi khoa học xã hội tập trung vào việc hiểu ý nghĩa của các hoạt động con người.
Nghiên cứu định tính là quá trình áp dụng các phương pháp đa dạng nhằm hiểu rõ hơn về quan điểm và hành vi của nhóm đối tượng nghiên cứu trong bối cảnh sống cụ thể.
- D a trên quan đi m t “bên trong” c ng đ ng, t c là quan đi m c a nhóm ng i đ c nghiên c u
- Nhìn nh n cu c s ng xã h i nh là m t quá trình ch không ph i tr ng thái t nh
- Cung c p cách nhìn t ng th trong nh ng b i c nh c th
- Áp d ng ph ng pháp nghiên c u linh ho t
- Ti n hành nghiên c u trong th gi i th c ch không ph i trong môi tr ng th nghi m
- S d ng ph ng pháp thu th p tài li u linh ho t, phù h p v i t ng b i c nh xã h i c th
- S d ng ph ng pháp th hi n đ c m i quan h g n g i gi a cán b nghiên c u v i nhóm ng i đ c nghiên c u, trong đó cán b nghiên c u ch là “ch t xúc tác”
Các phương pháp định tính chủ yếu bao gồm: quan sát, phỏng vấn sâu cá nhân, thảo luận nhóm, ghi chép câu chuyện đời, không chuyển, và phương pháp phân tích tài liệu, văn bản.
5 Phân tích và gi i thích
- D a trên các ph ng pháp phân tích và gi i thích, nghiên c u đ nh tính ph n ánh đ c tính ph c t p, chi ti t và b i c nh hóa tài li u
- Phát hi n đ c lý thuy t m i t tài li u nghiên c u
- Tôn tr ng tính riêng bi t c a các nghiên c u đi n hình, đ ng th i đ cao nh ng phân tích có tính so sánh
- a ra nh ng gi i thích mang tính “ý ngh a” ch không ph i nguyên nhân c a hi n t ng
- a ra nh ng mô t mang tính chi ti t và gi i thích v hi n t ng xã h i d a trên quan đi m c a nhóm ng i đ c nghiên c u
- S đ hóa các quá trình và b i c nh
- Tr l i các câu h i “là cái gì?”, “th nào”, và “t i sao?”
- Xem xét, đánh giá nh h ng c a quan đi m c a cán b nghiên c u đ n k t qu
Quá trình phát tri n c a ph ng pháp nghiên c u đ nh tính và thách th c đ i
đ i v i ph ng pháp nghiên c u khoa h c
Trong thế kỷ 19 và 20, phương pháp nghiên cứu định tính đã phát triển và được áp dụng rộng rãi, đặc biệt trong lĩnh vực khoa học xã hội Nghiên cứu định tính ban đầu được thực hiện thông qua các nghiên cứu dân tộc học, với những người tiên phong như Malinowski, Radcliffe-Brown, Margaret Mead và Franz Boas Các nghiên cứu này tập trung vào văn hóa và đời sống của các nhóm người nông thôn, dân tộc thiểu số Đến giữa thế kỷ 20, nghiên cứu định tính chuyển hướng sang nghiên cứu cộng đồng, nhằm tìm hiểu và giải thích ý nghĩa của các hành vi xã hội trong nhóm đối tượng nghiên cứu.
Trong thời gian gần đây, phương pháp nghiên cứu dựa vào điều tra đã trở nên phổ biến trong nghiên cứu xã hội học Các nhà nghiên cứu ngày càng áp dụng phương pháp này một cách linh hoạt và mô hình hóa trong nghiên cứu khoa học tự nhiên Sự phát triển và ứng dụng rộng rãi của phương pháp điều tra đã dẫn đến những tranh cãi về tính chất khoa học và tính hợp lý của nó, với nhiều ý kiến cho rằng đây là "mô hình hủ bại" và "phi khoa học" Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu khoa học xã hội cũng đã chỉ ra rằng phương pháp khoa học tự nhiên không hoàn toàn phù hợp khi nghiên cứu các hiện tượng xã hội.
+ Các nhà khoa h c không th ki m soát đ c t t c các bi n trong các nghiên c u th nghi m liên quan đ n hành vi c a con ng i
+ Vi c lo i b các bi n có liên quan đ n b i c nh s ng trong nghiên c u th nghi m không phù h p trong nghiên c u hành vi c a con ng i
+ Khôngphù h p n u cácnhà khoa h c không quan tâm đ n ý ngh a và m c đích c a các hành vi c a con ng i trong các nghiên c u th nghi m
+ Các lý thuy t t ng quát và b s li u t ng h p không phù h p và áp d ng trong phân tích đ i s ng c a t ng cá nhân trong xã h i
+ Nh ng phân tích nh n m nh vào vi c ki m đnh gi thuy t b qua t m quan tr ng c a nh ng phát hi n thông qua nghiên c u tình hu ng
Bằng việc chấp nhận những thách thức của ngành nghiên cứu khoa học tự nhiên và khoa học xã hội, các nhà nghiên cứu đã đạt được kết luận rằng: Sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính là biện pháp đắc lực, giúp khắc phục những hạn chế của phương pháp nghiên cứu định lượng.
Áp dụng phương pháp nghiên cứu định tính khắc phục được hạn chế của cách tiếp cận định lượng trong nghiên cứu khoa học xã hội Lý do là vì phương pháp định tính giúp cung cấp ý nghĩa rõ ràng và tổng quát hơn, phù hợp với từng bối cảnh cụ thể về thời gian và không gian.
+ Nghiên c u đ nh tính s đ c p đ n các y u t v t ch t, xã h i, chính tr, gi i và v n hóa - nh ng y u t có nh h ng r t l n đ n đ i s ng c a nhóm đ i t ng nghiên c u
Phương pháp nghiên cứu định tính đã phát triển mạnh mẽ trong suốt thế kỷ 20, mặc dù gặp phải nhiều rào cản nhất định Có nhiều cách tiếp cận khác nhau trong nghiên cứu định tính, được mô tả chi tiết trong bảng 1.1.
TRI T LÝ VÀ PH NG PHÁP LU N CH Y U TRONG NGHIÊN C U
Tri t lý v nghiên c u đ nh tính
Triết lý cơ bản của nghiên cứu định tính nhằm khám phá bản chất của các hiện tượng xã hội, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những hiện tượng này (ontology) Phương pháp nghiên cứu định tính được chia thành nhiều trường phái khác nhau, trong đó có trường phái chú trọng vào nghĩa hiện thực.
Ch ngh a hi n th c có hai đặc điểm chính: thứ nhất, hi n th c khách quan t n t i đ c l p v i lòng tin và hi u bi t c a con ng i; thứ hai, có sự phân bi t rõ ràng giữa lòng tin và quan niệm về giá trị theo cách thức mà thế giới t n t i Ch ngh a duy v t.
Chủ nghĩa duy vật là sự phát triển và biến đổi của chủ nghĩa hiện thực Chủ nghĩa duy vật có ba đặc điểm chính: (i) hiện thực khách quan tồn tại độc lập với lòng tin và hiểu biết của con người; (ii) chỉ có thể giải thích vật chất thông qua hiện thực; (iii) các hiện tượng liên quan đến tư duy của con người (lòng tin) cũng xuất hiện từ thế giới vật chất Chủ nghĩa hiện thực phê phán.
Chủ nghĩa hiện thực phê phán là một trường phái triết học nhấn mạnh sự tồn tại khách quan của thế giới, tách biệt với niềm tin và hiểu biết chủ quan của con người Điểm nổi bật của chủ nghĩa hiện thực phê phán bao gồm: (i) khẳng định tính khách quan và độc lập của thực tại so với niềm tin của con người; (ii) thực tại chỉ có thể được nhận thức thông qua trí tuệ con người và ý nghĩa mà xã hội gán cho nó Đồng thời, chủ nghĩa duy tâm cũng là một khía cạnh quan trọng cần được xem xét trong bối cảnh này.
Khác với quan điểm của ba trường phái trên, chủ nghĩa duy tâm không coi hiện thực là tuyệt đối mà phụ thuộc vào lòng tin và hiểu biết của con người Tuy nhiên, từ góc độ của chủ nghĩa hiện thực, chủ nghĩa duy tâm cho rằng hiện thực chỉ có thể được nhận biết thông qua trí óc của con người và qua ý nghĩa mà xã hội gán cho nó.
Ph ng pháp lu n ch y u trong nghiên c u đ nh tính
Các phương pháp luận trong nghiên cứu định tính đóng vai trò quan trọng trong việc giúp chúng ta hiểu rõ về thế giới Cụ thể, phương pháp luận trả lời câu hỏi: Làm thế nào để nhận biết về thế giới? Các nhà khoa học xã hội thường sử dụng hai phương pháp luận chính trong nghiên cứu định tính, bao gồm cách tiếp cận thực chứng và cách tiếp cận giải thích Phương pháp tiếp cận thực chứng tập trung vào việc thu thập dữ liệu một cách khách quan để đưa ra những kết luận chính xác.
Ph ng pháp ti p c n th c ch ng ch ra r ng:
+ Hi n t ng nghiên c u t n t i đ c l p và không b nh h ng b i ý t ng c a các nhà nghiên c u
+ Các s vi c và giá tr t n t i tách bi t nhau, vì v y các nhà nghiên c u có th th c hi n nghiên c u m t cách khách quan
+ Quan sát là phán quy t cu i cùng đ đ a ra các tranh lu n lý thuy t
Các phương pháp khoa học tự nhiên như kiểm định giả thuyết, giải thích nguyên nhân và mô hình hóa rất phù hợp để nghiên cứu các hiện tượng xã hội, bởi vì hành vi của con người thường bị quy định bởi các quy luật nhất định.
B ng 1.1 Các tr ng phái ch y u trong nghiên c u đ nh tính
Tr ng phái nghiên c u Nguyên lý M c đích
Tìm hiểu các hiện tượng xã hội của nhóm đối tượng nghiên cứu thông qua việc thâm nhập sâu vào cộng đồng, nhằm mô tả chi tiết về con người, văn hóa và lòng tin của đối tượng nghiên cứu.
- Tìm hi u cách mà con ng i xây d ng nên th gi i c a h thông qua các ho t đ ng s ng hàng ngày
- Phát hi n ý ngh a c a các cu c giao ti p c ng nh ý ngh a ch a đ ng trong các v n b n c a nhóm đ i t ng nghiên c u Ý ngh a c a bi u t ng Xã h i h c
Phát hi n hành vi và vai trò xã h i nh m hi u đ c cách mà con ng i gi i thích và ng x v i môi tr ng s ng
Lý thuyết phê phán trong xã hội học xác định cách mà các yếu tố vật chất, kinh tế, xã hội, chính trị và văn hóa ảnh hưởng đến lòng tin, hành vi và kinh nghiệm của các nhóm đối tượng nghiên cứu Điều này giúp làm rõ mối liên hệ giữa các điều kiện bên ngoài và sự hình thành các quan điểm cũng như hành động của con người trong xã hội.
Khác v i ph ng pháp ti p c n th c ch ng, ti p c n gi i thích cho r ng:
+ Cán b nghiên c u và hi n t ng xã h i mà h nghiên c u có quan h tác đ ng qua l i l n nhau
Các sự kiện và giá trị không thể tách rời, vì thế kết quả nghiên cứu thường bị ảnh hưởng bởi ý kiến và quan điểm của cán bộ nghiên cứu Do đó, việc tiến hành nghiên cứu một cách hoàn toàn khách quan trở nên khó khăn, ngay cả khi cán bộ nghiên cứu công khai các giá trị định hướng của họ.
Các phương pháp nghiên cứu của khoa học tự nhiên không phù hợp với nghiên cứu các hiện tượng xã hội, vì xã hội không bị quy định bởi các định luật, quy luật cứng nhắc Thay vào đó, nó được sắp xếp thông qua ý niệm và quan niệm xã hội Do đó, các nhà nghiên cứu khoa học xã hội cần phát hiện và tìm hiểu các hiện tượng xã hội bằng cách sử dụng hiểu biết của chính bản thân họ và những hiểu biết từ đối tượng nghiên cứu.
Phân tích các điểm đặc trưng của các triết lý và phương pháp tiếp cận khác nhau trong nghiên cứu định tính cho thấy rằng mỗi phương pháp và trường phái đều có những ưu điểm và hạn chế nhất định Nhiều nhà nghiên cứu khoa học xã hội cho rằng cách tiếp cận đa ngành và đa phương pháp là cần thiết trong nghiên cứu định tính Tuy nhiên, việc lựa chọn phương pháp nào và cách tiếp cận nào để thiết kế một nghiên cứu đa phương pháp là một thách thức lớn đối với các nhà nghiên cứu, vì việc kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau có thể làm cho tranh luận chính của nghiên cứu trở nên không rõ ràng Điều này là do mỗi phương pháp đều dẫn dắt đến những giả định nghiên cứu khác nhau, các cách thu thập tài liệu khác nhau, cách phân tích tài liệu khác nhau và dẫn đến cách đưa ra kết luận cũng khác nhau.
C I M C A NGHIÊN C U NH TÍNH
Phân lo i nghiên c u đ nh tính
Có 4 ph ng pháp ch y u đ c các nhà nghiên c u s d ng trong nghiên c u đnh tính đólà: quan sát, phân tích tài li u, ph ng v n, ghi âm và sao chép
Trong nghiên cứu, các phương pháp thường được kết hợp với nhau để đạt được hiệu quả cao nhất Ví dụ, nhiều nghiên cứu sử dụng sự kết hợp giữa phương pháp quan sát và phương pháp phỏng vấn Tuy nhiên, mỗi phương pháp đều có thể được áp dụng độc lập trong các nghiên cứu định tính.
Nghiên c u d a trên quan sát là ph ng pháp c b n trong nghiên c u đ nh tính
Phương pháp quan sát đã được các nhà nhân học đầu thế kỷ 20 sử dụng và tiếp tục được áp dụng bởi các nhà xã hội học sau Chiến tranh thế giới thứ hai Nghiên cứu dựa vào quan sát thực địa giúp tìm hiểu các nền văn hóa khác nhau một cách sâu sắc.
(2) Nghiên c u trên c s phân tíchthông tin
Trong nghiên cứu định tính, việc phân tích tài liệu và văn bản được thực hiện với nhiều mục đích khác nhau Mục tiêu chính của phân tích tài liệu là để hiểu các đối tượng tham gia nghiên cứu và xác định cách mà các đối tượng này thực hiện các hoạt động cụ thể trong cuộc sống hàng ngày Thông tin từ phân tích này thường ít được chú ý, và các nhà nghiên cứu định tính thường tập trung vào việc phát hiện các hoạt động của đối tượng nghiên cứu thông qua những câu chuyện hay cách mà họ mô tả về cuộc sống của mình.
Nghiên cứu định tính tập trung vào việc xác định tính chính xác và đáng tin cậy của thông tin mà nhóm nghiên cứu đã trải qua Mục tiêu của nghiên cứu này là thu thập những hiểu biết sâu sắc về các trải nghiệm của đối tượng Các nhà nghiên cứu cho rằng phương pháp đặt câu hỏi "mở - kết thúc" là cách hiệu quả nhất để đạt được mục tiêu nghiên cứu Nghiên cứu định tính dựa vào phương pháp thu thập dữ liệu từ các cuộc phỏng vấn sâu, trong đó mối quan hệ giữa người phỏng vấn và người trả lời có thể được đánh giá dựa trên quan hệ chính trị, xã hội và nghiên cứu khoa học.
(4) Nghiên c u d a vào ghi âm và sao chép tài li u
Phương pháp ghi âm và sao chép tài liệu là một phần quan trọng trong nghiên cứu định lượng, giúp cung cấp thông tin trung thực nhất về mối quan hệ tương tác giữa các đối tượng nghiên cứu So với các phương pháp nghiên cứu dựa vào quan sát, ghi âm và sao chép có độ tin cậy cao hơn, cho phép các nhà nghiên cứu phát triển những giả thuyết mới.
Phân bi t nghiên c u đ nh tính và nghiên c u đ nh l ng
Các nhà nghiên cứu thường sử dụng công cụ định tính để phân tích xã hội, trong khi đó, các nhà nghiên cứu định lượng lại chú trọng đến việc áp dụng các công cụ đo lường vào cuộc sống xã hội.
Trong nghiên cứu định tính, quan điểm của người nghiên cứu đóng vai trò quan trọng và có ý nghĩa, cung cấp định hướng cho quá trình nghiên cứu Nhà nghiên cứu cần xác định các mối quan tâm đặc thù để tập trung vào trong quá trình nghiên cứu, từ đó quyết định các cấu trúc nghiên cứu phù hợp.
Nhà nghiên c u đ nh tính c g ng thâm nh p g n g i v i nh ng đ i t ng nghiên c u, có th hi u c n k th gi i b ng nhãn quan c a nh ng đ i t ng nghiên c u
Nghiên cứu đành lòng không thâm nhập vào đối tượng nghiên cứu, các nhà nghiên cứu thường sử dụng các biện pháp như phỏng vấn, thuê nhân viên phỏng vấn hoặc đi phỏng vấn để đảm bảo tính khách quan của quá trình nghiên cứu.
Trong nghiên cứu định tính, việc xây dựng các khái niệm và phân tích lý thuyết là rất quan trọng để thu thập dữ liệu hiệu quả Các nhà nghiên cứu thường xây dựng hệ thống khái niệm thành công để hỗ trợ cho quá trình thu thập dữ liệu trong nghiên cứu định tính.
Nghiên cứu định tính thường miêu tả các sự kiện theo thời gian và những mối liên hệ giữa các đối tượng, hành động trong bối cảnh xã hội Nghiên cứu định tính là phương pháp miêu tả những hình ảnh thực tế của hiện thực xã hội, trong đó nhấn mạnh mối quan hệ giữa các biến số.
B ng 1.2 S khác nhau gi a nghiên c u đ nh tính và nghiên c u đ nh l ng
Nghiên c u đ nh tính Nghiên c u đ nh l ng
Ph ng pháp nghiên c u bao g m th o lu n nhóm, ph ng v n sâu, và t ng h p tài li u Ph ng pháp nghiên c u ch y u là đi u tra
Dựa trên thông tin thực tế, việc xây dựng lý thuyết thông tin thực tế được sử dụng để kiểm định các khái niệm và giả thuyết Điều này mang tính chủ quan hơn khi các vấn đề và điều kiện nghiên cứu được mô tả từ góc nhìn của những người đã từng trải qua.
Mang tinh khách quan h n: nhà nghiên c u gi i thích v n đ ho c đi u ki n d a trên nh ng quan sát
Thông tin sâu sắc tập trung vào một số trường hợp điển hình, không chỉ là thông tin không sâu sắc mà còn rõ ràng và tập trung vào hiện tại Các lựa chọn xử lý có cấu trúc hoặc không có cấu trúc, và các lựa chọn xử lý thường theo cấu trúc đã được xác định Không có kiểm định thống kê, nhưng kiểm định thống kê được sử dụng trong phân tích thông tin này: phần lớn phụ thuộc vào khả năng và sự chọn lựa của người nghiên cứu Phân bổ thời gian được thực hiện qua các giai đoạn lập kế hoạch và phân tích Cuối cùng, thông tin không mang tính tổng quát hóa mà mang tính tổng quát hóa.
Phân tích định tính nhằm khám phá thái độ, hành vi và kinh nghiệm thông qua các phương pháp như phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm Nghiên cứu định tính phát hiện những ý tưởng sâu sắc có thể ảnh hưởng đến toàn bộ nghiên cứu Mặc dù định tính nghiên cứu không yêu cầu nhiều thời gian tham gia, nhưng thực hiện nghiên cứu thường kéo dài.
Phân tích đ nh l ng nh m đ a ra nh ng quy lu t th ng kê thông qua s li u đi u tra quy mô l n
Phương pháp thống kê sử dụng để điều tra dựa vào các câu hỏi và phương văn cấu trúc Nghiên cứu định lượng thống kê liên quan đến sự sống liên quan đến đối tượng nghiên cứu, nhưng thời gian thực hiện không dài.
Cách tiếp cận trong nghiên cứu định tính thường không có cấu trúc rõ ràng, dẫn đến nhiều khó khăn trong việc thu thập dữ liệu Tiếp cận định tính có tính cấu trúc cao giúp các nhà nghiên cứu xác định các khái niệm và vấn đề chính xác, từ đó tạo ra nền tảng vững chắc cho nghiên cứu.
Các nhà nghiên cứu đánh giá hành vi, giá trị và độ tin cậy trong bối cảnh nghiên cứu định tính Họ phát hiện ra những điều có tính khái quát đối với toàn bộ mẫu nghiên cứu.
Sự đánh giá lồng ghép được miêu tả một cách thô nhưng có ý nghĩa rõ ràng và chính xác Hơn nữa, các nhà nghiên cứu cần xác định tính tiếp cận bền vững, vì vậy dữ liệu cần phải phong phú và sâu sắc.
Các nhà nghiên cứu đang khám phá những xu hướng xã hội lớn và đánh giá các biến động Họ tập trung vào các khía cạnh vi mô của hiện thực xã hội để hiểu rõ hơn về tác động của các yếu tố này.
Các nhà nghiên c u đ nh l ng th ng quan tâm đ n hành vi con ng i Các nhà nghiên c u đ nh tínhquan tâm đ n ý ngh a c a hành vi.
Các nhà nghiên c u đ nh tính quan tâm nghiên c u con ng i trong b i c nh t nhiên Các nhà nghiên c u đ nh l ng ti n hành nghiên c u trong b i c nh nhân t o.
K t h p gi a nghiên c u đ nh tính và nghiên c u đ nh l ng
Hiện nay, vẫn còn nhiều tranh luận về việc kết hợp phương pháp định lượng và định tính trong nghiên cứu khoa học xã hội Một số nhà nghiên cứu cho rằng định lượng và định tính là hai cách tiếp cận dựa trên những triết lý và phương pháp luận khác nhau, do đó không thể kết hợp một cách hiệu quả Ngược lại, các học giả khác lại cho rằng việc áp dụng hai phương pháp này kết hợp với nhau sẽ mang lại kết quả khác biệt và những kiến thức sâu sắc hơn, không chỉ đơn thuần là kết quả rút ra từ phương pháp định tính hay định lượng.
Nghiên cứu định tính được coi là một phương pháp quan trọng trong nghiên cứu xã hội học Nó giúp cung cấp cái nhìn sâu sắc về nhu cầu và thực trạng mang tính quan liêu của các vấn đề xã hội Phương pháp này thường phân loại các dữ liệu nghiên cứu thành các nhóm hành chính và thống kê, đồng thời tạo ra một "sản phẩm xã hội" Với cái nhìn đa dạng từ các quan điểm và tác nhân xã hội, nghiên cứu định tính cho phép hiểu rõ giá trị của các phân loại hành chính và thống kê, đồng thời làm nổi bật sự đa dạng của các tình huống, tác nhân và nguồn lực liên quan đến vấn đề nghiên cứu.
Nghiên cứu thuộc thuyết kiến tạo (Constructivisme) đã chỉ trích việc sử dụng nghiên cứu thống kê trong nghiên cứu đánh giá Việc áp dụng thống kê thường bị coi là một cách tiếp cận mang tính quan liêu, chỉ tập trung vào việc phân loại và quản lý thông tin Trong khi đó, nghiên cứu đánh giá cần phải quan tâm đến tính đa dạng của ý nghĩa, đòi hỏi một cái nhìn toàn diện về các vấn đề xã hội Điều này yêu cầu phải đặt nghiên cứu trong một khuôn khổ "xã hội-nhân học", nhằm nắm bắt được bối cảnh văn hóa - xã hội của tình huống, từ đó hiểu rõ hơn về tính đặc thù và đa dạng của quá trình xã hội đang diễn ra.
Người ta đã phê bình tính giá trị và tính đại diện của các điều kiện thống kê trong các nghiên cứu định lượng Theo Cicourel, những thống kê về tâm thần, phạm pháp, và tình trạng xã hội chỉ là "những hành động thực hiện bởi những tác nhân đã xác định, phân loại và ghi nhận một số sự kiện là lặp lại."
Trong nghiên cứu hành vi xã hội, việc xác định và phân tích các yếu tố tác động là rất quan trọng, đòi hỏi sự tìm hiểu sâu sắc về các tình huống và mối tương tác Nghiên cứu cần phải xem xét các vấn đề xã hội một cách khách quan, từ đó đưa ra các giải thích hợp lý cho các hiện tượng Các phương pháp thống kê có thể giúp làm rõ quy mô của vấn đề và biện minh cho các cải cách xã hội đang diễn ra Thay vì chỉ tìm kiếm các yếu tố chi phối, nghiên cứu nên tập trung vào việc hiểu sâu về các ý nghĩa xã hội Điều này chuyển đổi nghiên cứu từ góc độ cá nhân sang cộng đồng, từ chuyên môn sang ứng dụng thực tiễn Hơn nữa, việc phân tích cần chú trọng đến những quan niệm và chiến lược liên quan đến các tác nhân xã hội, nhằm phản ánh tính đa dạng của đời sống xã hội mà các đối tượng nghiên cứu là một phần không thể thiếu Cuối cùng, nghiên cứu hành vi xã hội cần phải xem xét các yếu tố văn hóa độc đáo của khách hàng và người sử dụng, từ đó đáp ứng đúng nhu cầu trong bối cảnh môi trường sống hiện tại.
Nghiên cứu định tính không chỉ là một phương pháp mà còn là một cách thức can thiệp và quản lý mới, giúp giải quyết vấn đề “bằng cách khác” thông qua việc chú trọng đến cơ sở, đến cộng đồng, đến phi tập trung hóa vấn đề và dịch vụ xã hội Từ quan điểm định tính, các chủ thể xã hội lý giải tình huống của mình, hình dung các sách lược và vận động tài nguyên Như Goffman đã nghiên cứu, các sách lược thích nghi của các bệnh nhân trong các bệnh viện tâm thần được khám phá, làm rõ những điểm thăng trầm, tranh chấp và đặt lại các tiền đề đã định hình một số chương trình và biện pháp can thiệp Nghiên cứu định tính đã chỉ ra những quá trình mà nghiên cứu định lượng không xác định được hoặc bỏ qua Nhiều nghiên cứu định tính đã nhấn mạnh vấn đề quyền lực trong nghiên cứu các vấn đề xã hội thông qua việc thiết kế các biểu trưng xã hội về những vấn đề hay những quá trình mà người ta đã áp dụng, xem như là hợp pháp Nhiều nghiên cứu định tính có quan điểm và động lực từ những người bị loại trừ khỏi các cuộc tranh luận Như Goffman đã nhấn mạnh từ quan điểm của bệnh nhân, hay như Glaser và Strauss đã ghi nhận trong một bệnh viện: “Bệnh nhân càng có vai trò đa dạng xã hội, càng nhận được những dịch vụ chất lượng cao từ các chuyên viên.”
B ng 1.3 K t h p ph ng pháp nghiên c u đ nh tính và đ nh l ng trong nghiên c u v tình tr ng vô gia c
Ph ng pháp nghiên c u đ nh tính nh m phát hi n/tìm hi u
Ph ng pháp nghiên c u đ nh l ng nh m đ a ra quy t đ nh
Tìm hi u b i c nh - B n ch t các d ng khác nh au c a tình tr ng vô gia c
- Nh ng tr i nghi m và ý ngh a c a cu c s ng vô gia c
- Quy mô c a các d ng vô gia c
- c tính c a nhóm ng i vô gia c
Gi i thích - Các nguyên nhân d n đ n tình tr ng vô gia c
- T i sao tình tr ng vô gia c v n ti p t c x y ra
- Các y u t th ng kê liên quan đ n tình tr ng vô gia c
- Các đ c đi m t ng quan v i th i gian vô gia c c a đ i t ng khác nhau ánh giá - ánh giá tác đ ng c a nh ng can thi p đã đ c th c hi n
- Các y u t ch y u x y ra trong th i k t khi b t đ u đ n khi k t thúc tình tr ng vô gia c
- Quy mô c a các d ng d ch v khác nhau cho ng i vô gia c đã đ c áp d ng
- Quy mô c a nh ng can thi p đã đ t đ c k t qu đ ra
Các đ xu t/chi n l c nh m h tr cho ng i vô gia c /giúp h tránh đ c tình tr ng vô gia c
D báo v tình tr ng vô gia c trong t ng lai M c đ yêu c u c a các can thi p/h tr khác nhau
Nghiên cứu về nghèo đói ở Việt Nam bắt đầu từ những năm 90 của thế kỷ trước, với nguồn gốc từ Tây phương vào cuối thế kỷ XIX Các nghiên cứu này thường phân loại cá nhân dựa trên các tiêu chí kinh tế và thu nhập Đến những năm 1980, xu hướng nghiên cứu định tính về nghèo đói bắt đầu phát triển, dẫn đến việc định nghĩa lại các khái niệm hành chính về nghèo đói Trước đó, nghiên cứu của Lewis về văn hóa nghèo đói ở Mexico đã chỉ ra rằng nghèo đói có thể được nhìn nhận dưới nhiều góc độ khác nhau Các nghiên cứu định tính của Katz (1989) và Williams và Korblum (1985) cho thấy một bức tranh đa dạng về nghèo đói, khác biệt so với các báo cáo hành chính và thống kê Tại Pháp, báo cáo của ủy ban liên bộ về nghiên cứu (1992) đã đánh giá chương trình hỗ trợ nghèo đói một cách toàn diện.
Chương trình chống nghèo đói đã không đáp ứng đầy đủ các tiêu chí thống kê, dẫn đến những đánh giá không chính xác về tình hình thực tế Nghiên cứu cần bổ sung các yếu tố định tính để khám phá các khía cạnh xã hội bên trong chương trình hỗ trợ Đặc biệt, cần xem xét sự đa dạng của các hoàn cảnh, nhóm nghèo, cách thức và quy trình trong quá trình nghèo hóa, cũng như các chiến lược còn tồn tại và khoảng cách giữa các tuyên bố của các địa phương và điều kiện của những người thụ hưởng.
Nghiên cứu định tính tinh thần nhằm khám phá sâu hơn về các phân loại hành chính và thống kê, các tác nhân, các chủ thể có tài nguyên riêng, sáng kiến, và chiến lược riêng Cái nhìn mới này yêu cầu phải định lại vấn đề nghèo đói, trong đó ưu tiên không chỉ là xác định ai nghèo, mà thực sự là tìm hiểu các quá trình và nguyên nhân của nghèo đói Điều này bao gồm việc nghiên cứu các chiến lược, các biểu tượng, các yếu tố chi phí, cũng như vai trò của các chủ thể và ngành nghề trong sự biến đổi của hiện tượng nghèo đói (Groulx, 1997).
Trong nghiên cứu chính sách xã hội, việc kết hợp nghiên cứu định tính và định lượng là cần thiết vì mỗi phương pháp nghiên cứu cung cấp những bằng chứng khác nhau, và khi kết hợp với nhau, chúng ta sẽ có những kết quả chính xác cho việc đưa ra và thực thi chính sách Việc kết hợp phương pháp định tính và định lượng mang lại những đóng góp tích cực trong nghiên cứu về tình trạng vô gia cư Phương pháp định tính đưa ra những câu hỏi xung quanh bản chất của tình trạng vô gia cư, chẳng hạn như tại sao tình trạng vô gia cư xuất hiện, nó xuất hiện như thế nào, và cách đánh giá các dạng can thiệp khác nhau, từ đó có thể tìm ra biện pháp can thiệp có hiệu quả nhất Trong khi đó, phương pháp định lượng được sử dụng để đo lường quy mô của tình trạng vô gia cư, phân bố của những người vô gia cư trong các nhóm dân số khác nhau, quy mô của các dịch vụ hỗ trợ vô gia cư và mức độ yêu cầu của các dịch vụ đó trong tương lai.
Tóm lại, trong nghiên cứu khoa học, không có phương pháp nào hoàn toàn độc lập hay phụ thuộc lẫn nhau một cách tuyệt đối Nghiên cứu định tính và định lượng chỉ là các phương pháp tiếp cận khác nhau, mỗi phương pháp đều có những điểm mạnh và yếu riêng Vì vậy, để tiến hành nghiên cứu hiệu quả, các nhà nghiên cứu cần lựa chọn kết hợp các phương pháp một cách hợp lý.
NGUYÊN T C LÀM VI C C A NHÀ NGHIÊN C U NH TÍNH
Có óc tò mò và kinh ng c
M t trong nh ng t ch t quan tr ng đ i v i ng i làm công tác khoa h c là ph i có óc tò mò, bi t kinh ng c v i m i s v t, hi n t ng xung quanh cu c s ng c a mình
Nhiều người quá tin vào kinh nghiệm sống của bản thân khi đánh giá các hiện tượng xã hội Việc sử dụng kinh nghiệm cá nhân trong nghiên cứu, đặc biệt là nghiên cứu định tính, là rất cần thiết Tuy nhiên, nếu không có óc tò mò, kinh nghiệm của chúng ta có thể trở nên hạn chế Điều này dẫn đến việc nhận thức về các hiện tượng xã hội sẽ gặp khó khăn trong việc đưa ra ý nghĩa cho xã hội.
Tóm lại, người làm nghiên cứu định tính cần phân biệt được tính chủ quan và phải có óc tò mò, ham tìm hiểu ngay từ khi bắt đầu Họ cần nhận thức rõ các thói quen này để không bị ảnh hưởng bởi những tư duy định kiến, mà thay vào đó là phát triển tư duy độc lập Ngoài ra, người nghiên cứu cũng phải biết tránh những định kiến xã hội và có khả năng lập luận thông minh khi tiếp cận và giải thích các hiện tượng xã hội.
Th u hi u và c m thông
Nghiên cứu định tính không chỉ thu thập thông tin một cách hiệu quả mà còn tránh “dẫn thân” và chia sẻ những quan niệm, giá trị của cộng đồng mà nhà nghiên cứu đang nghiên cứu “Dẫn thân” được hiểu là cách thức thực hiện nghiên cứu của nhà nghiên cứu theo trọng phái định tính, tức là phải gắn bó và thiết lập mối quan hệ thân thiết với cộng đồng, với cá nhân cung cấp thông tin trên cơ sở tôn trọng, tin tưởng, thấu hiểu và cảm thông.
Nhà nghiên cứu định tính không thu thập thông tin từ những câu chuyện của các cá nhân, mà thường gây ra cảm giác khó chịu cho người tham gia Khách thể của nghiên cứu định tính là những người có những đặc điểm và quan điểm sống khác nhau, do đó việc thu thập thông tin về cuộc đời, thân phận và quan niệm sống của họ trở nên phức tạp Sự hiện diện của nhà nghiên cứu có thể tạo ra sự xáo trộn trong cuộc sống của các đối tượng nghiên cứu, vì họ thường tò mò và cảm thấy bị theo dõi bởi các nhà nghiên cứu.
Mỗi cá nhân trong xã hội đều đóng vai trò quan trọng và cần được lắng nghe, đặc biệt là những người nghiên cứu Họ phải chú ý đến những cá nhân trong các cấu trúc xã hội của cộng đồng, từ gia đình đến những người nông dân nghèo thường ít tiếp xúc với xã hội xung quanh Dù là ai, mỗi cá nhân đều có giá trị và tiếng nói của họ có ảnh hưởng đến những người khác trong xã hội.
Tùy thuộc vào hoàn cảnh cá nhân, người nghiên cứu cần có những cách tiếp cận khác nhau Họ phải hiểu rõ quan niệm, ý nghĩa và giá trị cá nhân của khách thể nghiên cứu Những quan niệm và giá trị này phản ánh cấu trúc xã hội mà khách thể đang sống Do đó, vì mỗi cá nhân có quan niệm và giá trị khác nhau, nhà nghiên cứu không thể đưa ra những nhận xét đúng/sai mà chỉ phản ánh cách nhìn hay cách làm của khách thể nghiên cứu.
Tinh th n hoài nghi khoa h c
Sự giao tiếp và cộng tác với khách thể nghiên cứu là điều cần thiết trong nghiên cứu Nhà nghiên cứu cần luôn giữ thái độ tỉnh táo và hoài nghi về mọi thông tin thu nhận được, có nghĩa là họ phải thường xuyên tương tác với những người khác, bao gồm cả người trực tiếp và cá nhân trong cộng đồng Bằng cách này, nhà nghiên cứu có thể thu thập nhiều quan điểm và thông tin, đồng thời tránh bỏ sót những "tiếng nói bị bỏ qua" Họ không thể xem mọi thông tin là tuyệt đối đúng mà không đặt câu hỏi, mà cần tìm hiểu những ý nghĩa khác nhau của sự vật mà họ đang quan sát.
Trung l p và khách quan
Khi thực hiện nghiên cứu định tính, người nghiên cứu thường gặp nhiều thách thức do sự khác biệt giữa họ và cộng đồng mà họ nghiên cứu Sự phân cách này có thể tạo ra khoảng cách lớn giữa nhà nghiên cứu và người dân, dẫn đến việc người dân nhìn nhận nhà nghiên cứu như những trí thức xa lạ Để giảm thiểu khoảng cách này, người nghiên cứu cần hòa nhập và xây dựng mối quan hệ bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau với cộng đồng Việc xóa bỏ khoảng cách không chỉ thu hút nhà nghiên cứu mà còn tạo ra những mối quan hệ đa dạng trong cộng đồng Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra thách thức cho nhà nghiên cứu trong việc duy trì tính khách quan và tránh thiên lệch, đồng thời đảm bảo rằng nghiên cứu phục vụ lợi ích xã hội và cá nhân trong cộng đồng, ví dụ như việc trích dẫn tên người cung cấp thông tin trong các nghiên cứu định tính.
Trong nghiên cứu khoa học xã hội, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn, việc hiểu quan điểm của các đối tượng nghiên cứu là rất quan trọng Các nhà nghiên cứu thường sử dụng hai loại định kiến: emic và etic Định kiến emic phản ánh quan điểm của các tác nhân địa phương, trong khi định kiến etic được xây dựng từ các công cụ quan sát và đo lường Sự kết hợp giữa hai loại định kiến này giúp tạo ra sự đối lập giữa tư duy bản địa và tư duy khoa học, từ đó nâng cao tính khách quan trong việc giải thích các vấn đề từ góc nhìn của các nhà nghiên cứu.
NH NG H N CH C A NGHIÊN C U NH TÍNH
H.S Becker cho rằng nghiên cứu phụ thuộc vào bối cảnh và các quyền lực xã hội Trong khi đó, các nhà xã hội học như Gouldner và Silverman lại có quan điểm khác về vấn đề này Gouldner nhấn mạnh rằng những người không có quyền lực thường thiếu những "đặc tính" nổi bật, và ông chỉ trích các nghiên cứu định tính vì chúng phản ánh sự kiểm soát của nhóm ưu tú trong xã hội Ông còn cho rằng nghiên cứu định tính cần chú trọng đến các nhóm và cộng đồng bên lề xã hội, nhằm phản ánh tính chất quan trọng của các đối tượng xã hội này Silverman cũng nhấn mạnh rằng nghiên cứu định tính có thể trở thành công cụ thu thập thông tin, nhưng cũng có thể bị biến tướng thành một hình thức dân túy.
Thái độ của những người yêu thích công b xem là thái độ tuyên truyền, nhà nghiên cứu cho rằng mình là người phát ngôn của các tầng lớp bị thống trị và rút ra từ đó lợi ích biểu trưng Một mặt, khi muốn bảo vệ và đánh giá một loại nghiên cứu, những nhà nghiên cứu định tính không thể thay thế giá trị của loại nghiên cứu này Theo Hammersley, người ta đã quá đề cao tính giá trị của các điều kiện dân tộc học so với các loại điều kiện khác Theo ông, phải thể hiện hạn chế của nghiên cứu định tính trong việc khái quát hóa các kết quả, làm bật lên các mối liên hệ nhân quả và phải thể hiện “tính giá trị không chắc chắn” của loại nghiên cứu này, bởi vì những nhà nghiên cứu không thể thay đổi các khái niệm, giải thích các điều kiện Nét đặc trưng của một phương pháp không phải là đối tượng của nó, mà là các bước thực hiện phải được công khai hóa và được công nhận khoa học thẩm định, bởi vì tiếp cận kinh nghiệm sống của các thế hệ, tính chủ quan, tính trung thực của các chứng cứ có thể che đậy những vấn đề phương pháp luận Do đó, nghiên cứu định tính không thể tự cho mình cấp độ cao hơn các loại hình nghiên cứu khác.
Nghiên cứu về mối quan hệ giữa các đối tượng có hạn chế, vì các nhà nghiên cứu muốn thiết lập quan hệ tin cậy và lâu dài với các đối tượng, điều này dẫn đến những đánh giá thiên lệch trong việc thu thập và giải thích thông tin Các nhà nghiên cứu thường có khuynh hướng bảo vệ và biện minh cho các đối tượng nghiên cứu của họ Trong các nghiên cứu về phong trào xã hội, việc phân biệt ranh giới giữa nghiên cứu và tinh thần chiến đấu (Militance) trở nên khó khăn, dẫn đến việc tính giá trị của nghiên cứu bị ảnh hưởng.
Nghiên cứu định tính đóng vai trò quan trọng trong việc hiểu biết về các vấn đề xã hội, nhưng cũng gặp phải những thách thức nhất định Các nhà xã hội học như Hammersley và Silverman nhấn mạnh rằng nghiên cứu định tính thường không đáp ứng được các yêu cầu khắt khe và không thể thay thế kinh nghiệm thực tiễn Họ cho rằng công tác thực tiễn có logic riêng và không hoàn toàn phụ thuộc vào nghiên cứu Kết quả của nghiên cứu định tính thường không rõ ràng và phức tạp, điều này có thể gây khó khăn cho việc ra quyết định và quản lý Silverman cũng chỉ ra rằng nghiên cứu xã hội cần phải đi sâu vào các vấn đề cụ thể để có thể đưa ra giải pháp hiệu quả Các tác giả như Bourdieu và Mauger phê phán việc sử dụng thống kê trong nghiên cứu xã hội, cho rằng điều này có thể che giấu những yếu điểm trong đào tạo Họ nhấn mạnh rằng nghiên cứu định tính cần phải liên kết với mô hình văn hóa của các nhóm xã hội để hiểu rõ hơn về các mối quan hệ cá nhân trong bối cảnh xã hội đa dạng và luôn thay đổi.
Tóm lại, nếu nhà nghiên cứu không có khả năng tiếp cận các quan điểm cá nhân và không có khả năng kết hợp nghiên cứu định tính với định lượng, thì khi áp dụng phương pháp nghiên cứu định tính sẽ gặp phải một số hạn chế sau đây.
Nhiều nhà nghiên cứu hiện nay đang gặp khó khăn trong việc xác định các phương pháp nghiên cứu do sự đa dạng trong cách tiếp cận và yêu cầu cụ thể từ các câu hỏi nghiên cứu Họ thường dựa vào những quan điểm cá nhân và những điều mà họ cho là quan trọng, dẫn đến sự khó khăn trong việc thiết lập một hệ thống nghiên cứu đồng nhất Sự đa dạng này không chỉ ảnh hưởng đến quá trình nghiên cứu mà còn tạo ra những thách thức trong việc giao tiếp và hợp tác giữa các nhà nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu.
- Khó kh n trong vi c tái t o l i: Nghiên c u đ nh tínhcó tính không c u trúcvà d a vào quy t đ nh c a ng i nghiên c u nên h u nh không th ti n hành s tái t o đúng đ n
Việc khái quát hóa bối cảnh nghiên cứu định tính trong phạm vi không gian và thời gian nhất định gặp khó khăn trong việc áp dụng cho các bối cảnh xã hội khác Hơn nữa, cách tiếp cận nghiên cứu trường hợp không thể chọn ra các trường hợp một cách ngẫu nhiên, vì các trường hợp nghiên cứu có thể không đại diện cho các tình huống khác.
Nghiên cứu định tính đôi khi gây khó khăn cho người đọc trong việc hiểu cách mà nhà nghiên cứu thực hiện hoặc cách mà họ đi đến kết luận của mình Việc lựa chọn người quan sát hay đối tượng phỏng vấn cần phải phù hợp với tính chất nghiên cứu để đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của kết quả.
Nghiên cứu định tính có những đặc điểm riêng biệt, bao gồm thiết kế nghiên cứu so sánh và không thu thập phân tích định lượng Việc sử dụng các phần mềm máy tính trong xử lý thông tin sẽ nâng cao tính minh bạch và tính hệ thống của nghiên cứu định tính.
1 Nghiên c u đ nh tính là gì? Nh ng quan tâm chính c a nhà nghiên c u đ nh tính?
2 Nguyên t c làm vi c c a nhà nghiên c u đ nh tính?
3 Nêu u/nh c đi m c a ph ng pháp nghiên c u đ nh tính?
4 Phân bi t ph ng pháp nghiên c u đ nh tính v i ph ng pháp nghiên c u đ nh l ng?
5 Làm th nào đ k t h p ph ng pháp nghiên c u v i ph ng pháp nghiên c u đ nh l ng?
C h ng 2 THI T K NGHIÊN C U NH TÍNH
Chúng tôi cung cấp cho người học 4 kỹ năng cần thiết trong thiết kế một nghiên cứu định tính, bao gồm xác định câu hỏi nghiên cứu, lựa chọn địa điểm và đối tượng nghiên cứu, lựa chọn phương pháp thu thập và phân tích thông tin, và lập kế hoạch thực hiện nghiên cứu.
XÁC NH CÂU H I NGHIÊN C U
Các nghiên cứu định lượng và định tính đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển ý tưởng nghiên cứu Ý tưởng thường được phát triển thông qua việc hệ thống hóa cơ sở lý thuyết, thực tiễn và các nghiên cứu liên quan Sau khi hệ thống hóa các cơ sở lý luận và thực tiễn, ý tưởng được thiết lập và các câu hỏi nghiên cứu được hình thành một cách rõ ràng hơn.
Nhà nghiên cứu cần xác định rõ ràng câu hỏi nghiên cứu của mình Điều này không chỉ giúp xác định giá trị thực tiễn của nghiên cứu mà còn liên quan chặt chẽ đến các nghiên cứu trước đó và các lý thuyết hiện hành trong lĩnh vực.
Trong nghiên cứu định tính, vai trò của các nghiên cứu và khung lý thuyết là rất quan trọng trong việc thiết lập câu hỏi nghiên cứu Nghiên cứu định tính không chỉ dựa vào các lý thuyết sẵn có mà còn phải xây dựng và đánh giá lý thuyết thông qua việc thu thập dữ liệu Việc xây dựng và thăm dò một lý thuyết mới là rất cần thiết trong thiết kế nghiên cứu Mặc dù ý tưởng ban đầu quyết định đến việc thiết kế nghiên cứu và phương pháp thu thập tài liệu, nhưng mối quan hệ giữa hoạt động thiết kế, thu thập tài liệu và xây dựng khung lý thuyết là đa chiều Tóm lại, để có một nghiên cứu định tính có chất lượng và hiệu quả, câu hỏi nghiên cứu cần phải đáp ứng các yêu cầu cụ thể.
- Rõ ràng, d hi u và không m p m
- T p trung nh ng không quá h p
- Có kh n ng tr l i thông qua thu th p tài li u (không tr u t ng), câu h i thiên v áp d ng lý thuy t h n s d ng tài li u
- Phù h p và h u ích đ i v i chính sách ho c là th c t ho c là phát tri n lý thuy t xã h i
- Thích h p v i các nghiên c u và lý thuy t hi n t i nh ng ph i có nh ng đóng góp m i v lý thuy t
- Kh thi và phù h p v i đi u ki n ngu n l c hi n có
- Thu hút đ c s quan tâm c a các nhà nghiên c u.
L A CH N A I M VÀ I T NG NGHIÊN C U
Thi t k nghiên c u so sánh
Nghiên cứu so sánh giúp phát hiện sự khác biệt giữa các nhóm đối tượng thông qua hành vi và cách ứng xử của họ Tuy nhiên, để thực hiện một nghiên cứu so sánh hiệu quả, các nhà nghiên cứu cần xác định phương pháp thu thập thông tin phù hợp nhằm so sánh các hiện tượng và tìm ra những điểm khác biệt rõ rệt Trong nghiên cứu định tính, việc so sánh không được coi là ưu thế, vì một số nhà khoa học cho rằng nó chỉ tập trung vào so sánh mà không thể làm nổi bật tính chất của các hiện tượng.
"Sâu sắc" trong mô tả và phân tích các trường hợp riêng rẽ có vai trò quan trọng trong nghiên cứu định tính So với nghiên cứu định lượng, phương pháp so sánh trong nghiên cứu định tính mang lại những hiểu biết sâu sắc và khác biệt về tổng thể Nghiên cứu định tính tập trung vào việc khám phá các khía cạnh đa dạng của hiện tượng, từ đó cung cấp những hiểu biết phong phú và sâu sắc hơn Sự đóng góp của so sánh trong nghiên cứu định tính là rất lớn, giúp làm rõ các mối liên hệ và sự khác biệt trong các trường hợp nghiên cứu.
- Xác đnh s xu t hi n c a m t hi n t ng c th trong các nhóm xã h i khác nhau
- Phát hi n bi u hi n khác nhau c a các hi n t ng gi a các nhóm
- Phát hi n nguyên nhân c a hi n t ng, tác đ ng và k t qu tác đ ng c a các hi n t ng gi a các nhóm
- Tìm hi u m i quan h tác đ ng qua l i gi a các hi n t ng trong các b i c nh khác nhau
- Tìm ra s khác bi t v b i c nh trong đó các hi n t ng nghiên c u xu t hi n ho c trong đó nghiên c u đ c th c hi n
Nghiên cứu so sánh định tính là một phương pháp quan trọng để phân tích tính đa dạng và phức tạp của các nhóm khác nhau Mỗi nhóm so sánh phải được xác định rõ ràng để phản ánh đúng bản chất của chúng Ngoài ra, nghiên cứu so sánh yêu cầu cách tiếp cận có cấu trúc nhằm phát hiện các vấn đề nghiên cứu tương tác giữa các nhóm, từ đó cung cấp cái nhìn sâu sắc hơn về mối quan hệ và sự khác biệt giữa chúng.
Thi t k nghiên c u đi m (nghiên c u đi n hình)
Bản chất của "nghiên cứu điển hình" hay "nghiên cứu điển hình" liên quan chặt chẽ đến nghiên cứu định tính, mặc dù trên thực tế nó được sử dụng trong nhiều trường hợp khác nhau Trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học, thuật ngữ "nghiên cứu điển hình" đôi khi được sử dụng đồng nghĩa với nghiên cứu định tính.
Nh ng đ c đi m c a nghiên c u đi n hình:
- Ch có m t tr ng h p nghiên c u đ c l a ch n
- Hi n t ng nghiên c u đ c ti n hành trong m t hoàn c nh c th
- S d ng đ ng th i nhi u ph ng pháp thu th p tài li u khác nhau
Mặc dù nghiên cứu định hình có vai trò quan trọng trong việc phân biệt nghiên cứu định lượng với các dạng nghiên cứu khác, song một đặc điểm nổi bật là sự đa dạng trong một hoàn cảnh cụ thể Sự đa dạng này có thể được phát hiện thông qua việc áp dụng các phương pháp thu thập tài liệu khác nhau Tuy nhiên, sự đa dạng trong kết quả nghiên cứu cũng có thể do người nghiên cứu áp dụng một phương pháp thu thập tài liệu nhưng thu thập từ các nhóm đối tượng khác nhau - những người có quan điểm khác nhau về cùng một hiện tượng Tích hợp các quan điểm khác nhau trong cùng một bối cảnh, nghiên cứu định hình cần được thiết kế dựa trên những hiểu biết rất sâu sắc và chi tiết Nghiên cứu định hình thực chất diễn ra trong các điều kiện mà quan điểm riêng lẻ không thể đưa ra giải thích đầy đủ cho vấn đề nghiên cứu, và trong các điều kiện này, người nghiên cứu cần tìm hiểu vấn đề một cách toàn diện, sâu sắc và phù hợp với từng hoàn cảnh cụ thể.
Yêu c u c n đ t đ c khi thi t k nghiên c u đi n hình:
- Hi u bi t ban đ u v b i c nh nghiên c u đóng vai trò quan tr ng trong vi c ch n đi m nghiên c u
- L a ch n nhómđ i t ng ch ch t đ nghiên c u
- Mô t s l c t t c các nhóm đ i t ng nghiên c u và nh ng ng i cung c p thông tin ch ch t
Lựa chọn phương pháp tiếp cận và phân tích tài liệu là rất quan trọng để hiểu ý tưởng và đóng góp của các đối tượng khác nhau trong từng trường hợp cụ thể, đồng thời có thể so sánh các đặc điểm của chúng với nhau.
L A CH N PH NG PHÁP THU TH P THÔNG TIN
Tài li u đ c l p hay tài li u ph thu c vào ý mu n c a nhà nghiên c u?
Phương pháp thu thập tài liệu nghiên cứu bao gồm quan sát, phân tích tài liệu và phân tích hội thảo Các phương pháp này thường được thực hiện theo ý muốn của nhà nghiên cứu, bao gồm phương pháp phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm.
L a ch n ph ng pháp thu th p phù h p v i ch đ nghiên c u c ng nh chuyên môn c a ng i th c hi n nghiên c u r t quan tr ng
Nói m t cách t ng quát, nhà nghiên c u c n xem xét k l ng các v n đ sau tr c khi quy t đnh l a ch n ph ng pháp thu th p tài li u a, T m quan tr ng c a b i c nh nghiên c u
Bích nh là khía cạnh quan trọng trong nghiên cứu định tính, bất kể phương pháp nào được sử dụng Phương pháp thu thập tài liệu phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của nhà nghiên cứu, cho phép các đối tượng nghiên cứu mô tả một cách khách quan các điều kiện trong đó tác giả tiến hành nghiên cứu Nếu bích nh là khía cạnh cơ bản của hiện tượng nghiên cứu, thì phương pháp thu thập tài liệu cần được ưu tiên hàng đầu Một đề tài chi tiết và chính xác sẽ phản ánh rõ ràng hiện tượng nghiên cứu.
Trong các trường hợp khó khăn khi khai thác thông tin từ đối tượng nghiên cứu, phương pháp thu thập tài liệu thông qua các hoạt động đặc lặp với nhà nghiên cứu, như quan sát và phân tích hội thoại, cho thấy hiệu quả cao Vai trò của người giải thích tài liệu là rất quan trọng trong quá trình này.
Sự khác biệt cơ bản giữa thu thập tài liệu định tính và thu thập tài liệu định lượng của nhà nghiên cứu là vai trò giải thích tài liệu của người thực hiện nghiên cứu và đối tượng tham gia nghiên cứu Những tài liệu thu thập từ nguồn định tính phụ thuộc rất nhiều vào sự giải thích của nhà nghiên cứu về những gì quan sát và ghi nhận Trong khi đó, phương pháp thu thập tài liệu qua phỏng vấn và thảo luận nhóm cho phép đối tượng tham gia nghiên cứu giải thích và thể hiện ý kiến của mình một cách trực tiếp thông qua trả lời câu hỏi của nhà nghiên cứu Mặc dù tài liệu phương phỏng vấn sẽ được các nhà nghiên cứu giải thích, song giải thích của các đối tượng tham gia trực tiếp được xem là rất quan trọng trong nghiên cứu định tính.
L a ch n gi a ph ng v n sâu và th o lu n nhóm
Phương pháp thu thập tài liệu chất lượng xuất phát từ ý muốn của nhà nghiên cứu trong nghiên cứu định tính là phương pháp phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm Tuy nhiên, việc lựa chọn một trong hai phương pháp trong nghiên cứu cần phải cân nhắc vào ba yếu tố: loại dữ liệu thu thập, chế độ nghiên cứu và bản chất của nhóm đối tượng nghiên cứu Bản chất của dữ liệu thu thập có điểm mạnh của phương pháp phỏng vấn sâu là tập trung vào cá nhân Phương pháp phỏng vấn sâu cho phép phát hiện quan điểm của từng cá nhân hiểu được bối cảnh trong tổng thể hiện tượng nghiên cứu Do vậy, phương pháp phỏng vấn sâu sẽ phù hợp với những nghiên cứu có xu hướng tìm hiểu cuộc sống và kinh nghiệm của từng cá nhân, cũng như phát hiện các vấn đề khác nhau liên quan đến từng đối tượng nghiên cứu.
Thảo luận nhóm là phương pháp hiệu quả để sử dụng thảo luận, trao đổi và lắng nghe lẫn nhau giữa các đối tượng nghiên cứu Qua thảo luận nhóm, các thành viên có thể trau dồi câu trả lời của mình Sự trao đổi và thảo luận giữa các cá nhân cung cấp cho người nghiên cứu những thông tin hữu ích, đặc biệt là những thông tin liên quan đến tư duy sáng tạo và các giải pháp, chiến lược Chất nghiên cứu đi kèm với những nghiên cứu phức tạp, nghiên cứu về quá trình và kinh nghiệm, cách thức thu thập tài liệu bằng phương pháp phỏng vấn sâu Tổng thể, phương pháp phỏng vấn sâu hoàn toàn phù hợp với các nghiên cứu nhằm tìm hiểu động cơ và quá trình ra quyết định cũng như phát hiện những tác động và kết quả của những tác động đó.
Khác với phương pháp phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm cho phép người nghiên cứu thu thập thông tin mang tính chất trực tiếp, khó nắm bắt và mang tính khái niệm Thảo luận nhóm cũng phù hợp với những nghiên cứu tập trung vào phát hiện thái độ và quan điểm, hoặc những chủ đề khó mang tính chất kỹ thuật mà yêu cầu các loại thông tin khác nhau.
Những chế định nhóm có thể thực hiện thông qua thảo luận nhóm, yêu cầu người nghiên cứu phải xác định các đối tượng tham gia Trái lại, những chế định tôn trọng sự tin cậy của mỗi cá nhân cũng như các chế định liên quan đến phong tục tập quán thường không phù hợp với thảo luận nhóm.
Tùy thuộc vào đặc điểm của đối tượng nghiên cứu, người nghiên cứu cần lựa chọn phương pháp thu thập thông tin phù hợp Nếu đối tượng nghiên cứu là những người bận rộn, sống không tập trung và không có đặc điểm chung, phương pháp phỏng vấn sâu sẽ giúp người nghiên cứu tiếp cận đối tượng một cách dễ dàng hơn.
Phương pháp thảo luận nhóm là một cách hiệu quả để kết nối các thành viên có chung mục đích và sở thích Qua việc chia sẻ quan điểm, nhóm có thể xây dựng một môi trường nghiên cứu học thuật phong phú, đồng thời thúc đẩy sự hiểu biết về các đặc điểm xã hội và văn hóa chung Kết hợp phương pháp này với thảo luận sâu sẽ giúp khai thác tối đa tiềm năng của nhóm.
Trên th c t , ph ng pháp thu th p tài li u b ng ph ng v n sâu và th o lu n nhóm có th k t h p v i nhau m t cách có hi u qu
Thảo luận nhóm là phương pháp hiệu quả để tìm hiểu và phát hiện vấn đề nghiên cứu Sau khi phân tích sâu, nhóm có thể áp dụng nghiên cứu để giải quyết vấn đề một cách toàn diện hơn Bên cạnh đó, thảo luận nhóm còn giúp trao đổi những vấn đề mang tính chất chiến lược và tìm ra giải pháp tối ưu.
B ng 2.1 Kh n ng áp d ng c a ph ng pháp ph ng v n sâu và th o lu n nhóm
Ph ng v n sâu Th o lu n nhóm
- Cung c p thông tin mô t sâu s c v t ng cá nhân
- Tìm hi u hoàn c nh c a cá nhân
- Phát hi n v n đ sâu s c và chi ti t
- Cung c p thông tin thông qua trao đ i, th o lu n
- Th hi n b i c nh xã h i nh m phát hi n v n đ thông qua th o lu n
- Có đ c các gi i pháp nh ph ng pháp t duy t p th
- Phát hi n nh ng ý ki n khác nhau trong nhóm
- Tìm hi u các quá trình và v n đ ph c t p nh : đ ng c , quy t đ nh, tác đ ng, k t qu
- Tìm hi u các ch đ mang tính riêng t ho c các v n đ v t p t c xã h i
- Áp d ng cho các ch đ nh y c m
- Gi i quy t nh ng ch đ mang tính khái ni m, tr u t ng
- Cho phép áp d ng v i nh ng ch đ mang tính k thu t, ph c t p
- Có th áp d ng cho m t s ch đ nh y c m nh ng yêu c u l a ch n k l ng thành ph n tham d th o lu n i t ng nghiên c u
- Áp d ng cho nh ng đ i t ng không ho c khó có th di chuy n
- i t ng nghiên c u s ng r i rác và đa d ng
- Áp d ng cho nh ng nghiên c u có liên quan đ n v n đ quy n l c
- Áp d ng trong đi u ki n m i ng i g p khó kh n v ph ng ti n truy n thông
- Áp d ng v i nhóm đ i t ng s n sang di chuy n đ tham gia th o lu n nhóm
- Áp d ng v i nh ng đ i t ng có cùng m i quan tâm đ n ch đ nghiên c u
- Áp d ng v i nh ng đ i t ng không b h n ch /ng n c m khi tham gia ho t đ ng theo nhóm
