Các đài, trạm quan trắc địa từ tại Việt Nam

TỪ TRÊN LÃNH THỔ VIỆT NAM

1. Các đài, trạm quan trắc địa từ tại Việt Nam

Đài địa từ được coi là tại đó có tổ chức ghi biến thiên liên tục và đo thường xuyên các giá trị tuyệt đối của các yếu tố của trường địa từ. Trạm địa từ được coi là tại đó chỉ tổ chức ghi biến thiên liên tục các yếu tố trường địa từ, còn việc đo tuyệt đối chỉ được tiến hành mỗi năm một lần để hiệu chỉnh đường cơ sở của máy ghi biến thiên.

1.1. Trạm địa từ Sa Pa

Quan trắc địa từ ở Việt Nam được tiến hành lần đầu tiên vào Năm Vật lý địa cầu quốc tế 1958. Được sự giúp đỡ của Viện Vật lý địa cầu Ba Lan, trạm địa từ Sa Pa đã được xây dựng và đưa vào hoạt động. Trạm địa từ Sa Pa được xây dựng trên một quả đồi cách

thị trấn Sa Pa chừng 2 km. Trạm được xây dựng theo đúng các đòi hỏi kỹ thuật của 1 trạm địa từ: nhà đo tuyệt đối bằng đá vôi phi từ, các cột mốc đo làm bệ máy xây bằng đá vôi, nhà đặt máy ghi biến thiên độc lập với nhà đo tuyệt đối.

Từ năm 1958 đến năm đến năm 1979 trạm đã hoạt động thường xuyên. Các phép đo tuyệt đối tại trạm được tiến hành bằng các máy QHM. Đầu tiên việc ghi biến thiên từ được thực hiện bằng máy tự ghi Askania (Đức), sau đó bằng máy tự ghi MBC (Liên xô). Trạm tạm ngừng hoạt động thời gian từ 2 - 1979 đến 7-1980 do điều kiện chiến tranh ở biên giới phía Bắc. Phần ghi biến thiên được phục hồi lại và tiến hành liên tục ở trạm từ 1980. Tuy nhiên, các máy đo tuyệt đối đã quá cũ và đã lâu không được hiệu chỉnh nên các số liệu đo bằng các máy này có độ chính xác thấp.

Từ năm 1991 việc đo các giá trị tuyệt đối của trường địa từ ở Sa Pa được thực hiện nhờ các thiết bị đo tuyệt đối trong các đợt công tác của các chuyên gia Pháp và Nga (không được thường xuyên).

Vị trí của trạm Sa Pa được miêu tả trên H. 4.1.

1.2. Đài địa từ hành tinh Phú Thụy (INTERMAGNET)

Quan trắc địa từ là một bộ phận của Đài điện ly Phú Thuỵ (thuộc Tổng công ty Bưu chính viễn thông Việt Nam). Từ tháng 6/1992 Đài điện ly Phú Thuỵ được chuyển về Viện Vật lý địa cầu. Từ năm 1967 đến năm 1993, tại Phú Thuỵ chỉ tiến hành ghi biến thiên từ bằng máy MBC (Liên xô).

Trong khuôn khổ hợp tác giữa Viện Vật lý địa cầu Hà Nội với Viện Vật lý địa cầu Pari, tại Phú Thuỵ đã xây dựng đài địa từ hành tinh trong mạng lưới đài địa từ hành tinh toàn cầu INTERMAGNET. Từ tháng 6 năm 1993 Đài địa từ hành tinh OMP Phú Thuỵ bắt đầu hoạt động với các thiết bị sau: máy ghi từ hiện số GEOMAG có gắn hệ thống pin Mặt trời, từ kế fluxgate DI-flux, từ kế proton. Số liệu quan trắc địa từ của đài địa từ hành tinh Phú Thuỵ được gửi hàng ngày bằng email sang Viện Vật lý địa cầu Pari và sau đó được gửi đi 3 trung tâm số liệu quốc tế ở Nhật, Mỹ và Anh và công bố chung trong Website của chương trình INTERMAGNET.

Trước mỗi chuyến khảo sát địa từ, tất cả các máy đo địa từ ở Việt Nam đều được kiểm tra chuẩn tại Phú Thụy. Vị trí của Đài địa từ Phú Thụy được dẫn trên H.4.1.

Sa Pa Xu©n Giao

Phố Ràng Yên Bái

Hμ Néi Phó Thôy

Đà Nẵng

Quảng Ngãi

Đà Lạt Hồ Chí Minh T©n An

Vũng Tàu Cần Thơ

Bạc Liêu Cái N−ớc

N¨m C¨n Xích đạo từ 1990

Xích đạo địa từ

Đảo Hải Nam

1020 1040 1060 1080 1100

1020 1040 1060 1080 1100

220

200

180

160

140

120

100

220

200

180

160

140

120

100

chú giải

Trạm Địa từ

Điểm đo trong thời gian ngắn

Hình 4.1. Vị trí 4 đài, trạm địa từ và các trạm ghi biến thiên lưu động, vị trí của xích đạo từ và xích đạo địa từ trên lãnh thổ Việt Nam (nguồn: [54])

1.3. Trạm địa từ Đà Lạt

Trạm địa từ Đà Lạt nằm trong Đài Vật lý địa cầu Đà Lạt, được xây dựng và đưa vào hoạt động từ năm 1981, với mục đích nghiên cứu từ trường biến thiên, trường chính, trường biến thiên thế kỷ phần phía Nam lãnh thổ, phục vụ hiệu chỉnh biến thiên từ. Trạm được đặt trên đỉnh một ngọn đồi, trong khuôn viên rộng 2 héc ta, cách xa nhà dân và các công trình xây dựng.

Máy tự ghi sử dụng tại trạm là loại máy MBC được Viện địa từ, điện ly và truyền sóng thuộc Viện Hàn lâm khoa học Liên xô thiết kế riêng cho trạm ghi 3 thành phần D, H, Z và trường toàn phần T.

Trong trạm có phòng đặt các bộ đo tuyệt đối riêng biệt với phòng ghi biến thiên: Máy QHM do Liên xô (cũ) sản xuất, từ kế proton MP2 của Canada sản xuất và máy đo D. Việc đo tuyệt đối được thực hiện thường xuyên, nhưng do máy quá cũ nên độ chính xác không cao. Vị trí của trạm địa từ Đà Lạt được dẫn trên H.4.1.

1.4. Trạm xích đạo từ Bạc Liêu

Trạm xích đạo từ Bạc Liêu được xây dựng và đưa vào sử dụng từ năm 1988 với mục đích nghiên cứu dòng điện xích đạo và biến thiên từ vùng xích đạo từ phục vụ cho việc hiệu chỉnh các phép đo từ trong vùng xích đạo. Trạm được đặt trong khuôn viên rộng một héc ta. Tại trạm có một phòng đo tuyệt đối và một phòng ghi biến thiên trong căn nhà gỗ phi từ do Bungari giúp xây dựng trong chương trình nghiên cứu vũ trụ. Cuối năm 1997, căn nhà gỗ phi từ này đã bị bão phá hỏng nặng. Đầu năm 1998, phòng đặt máy ghi biến thiên được xây dựng lại bằng các vật liệu phi từ: gạch ximăng và nhôm.

Máy ghi biến thiên tại trạm là máy MBC (Liên xô). Gần đây, qua hợp tác với các chuyên gia Nhật, tại trạm đã đặt thiết bị ghi nhanh biến thiên trường địa từ (ghi giá trị từ trường mỗi giây). Thiết bị này cho phép nghiên cứu các xung biến thiên từ có chu kỳ ngắn tại vùng xích đạo. Việc đo tuyệt đối chỉ được thực hiện tại trạm khi có các đoàn công tác của Phòng địa từ mang máy đo đến trạm làm việc.

Vị trí của trạm địa từ Bạc Liêu được dẫn trên H.4.1.