1. Nhớ chặng đường hành quân trên cái nền cảnh thiên nhiên miền Tây Bắc:
- Đoạn thơ mở đầu bằng nỗi nhớ bao trùm cả không gian, thời gian:
“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi, Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi.”
+ Kiểu câu cảm thán và thán từ “ơi”
gợi một nỗi nhớ không kìm nén nỗi trong lòng, bật lên thành tiếng gọi thiết tha
+ Cụm từ “Nhớ chơi vơi”
như vẽ ra trạng thái cụ thể của nỗi nhớ, hình tượng hoá nỗi nhớ. Đó là một nỗi nhớ mênh mông, vô tận
- Bức tranh hoành tráng của cảnh núi rừng Tây Bắc trong nỗi nhớ của nhà thơ:
+ “Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi, Mường Lát hoa về trong đêm hơi”
HOẠT ĐỘNG GV - HS NỘI DUNG CẦN ĐẠT tha, sâu lắng, mãnh liệt.
+ GV: Nhận xét về núi rừng Tây Bắc, nơi người lính đã trải qua ?
+ HS: Thiên nhiên hoang vu, hùng vĩ và hiểm trở + GV: các địa danh trong hai câu thơ gợi lên điều gì?
+ GV: Sương núi ?
+ GV: Câu thơ gợi lên cảnh tượng gì?
+ GV: Núi cao, dốc thẳm được miêu tả như thế nào? Qua thủ pháp nghệ thuật gì ?
+ GV: Nhận xét về cách nói súng ngửi trời của nhà thơ?
+ GV: Nhận xét cấu trúc câu:
“Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống”
Câu thơ vẽ lại cảnh gì?
+ GV: Câu thơ miêu tả lại cảnh gì?
+ GV: Những hình ảnh trong hai câu thơ diễn tả sự nguy hiểm gì mà các chiến sĩ còn gặp phải?
+ GV: Hiểu thế nào về hai câu thơ:
“Anh bạn dãi dầu không bước nữa
o Nhà thơ liệt kê các địa danh tiêu biểu: Sài Khao, Mường Lát
gợi lên sự xa xôi, hẻo lánh, hoang vu.
o “Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi”:
Sương dày đặc như muốn ngăn cản bước chân, che lắp bóng dáng đoàn quân Tây Tiến.
o Câu thơ nhiều thanh bằng, nhẹ nhàng:
“Mường Lát hoa về trong đêm hơi”:
gợi lên vẻ đẹp của núi rừng (những người lính bắt gặp những cánh hoa rừng nở trong đêm đêm đầy sương) nhưng khắc nghiệt (đêm hơi).
+ “Dốc lên khúc khuỷ, dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời”
o Điệp từ “dốc” + từ láy “khúc khuỷu”, “thăm thẳm” + nhiều thanh trắc.
diễn tả lại chặng đường hành quân đầy khó khăn, trắc trở, gây cảm giác nghẹt thở
o “Heo hút cồn mây súng ngửi trời”
Cách nói đùa vui tinh nghịch “Súng ngửi trời” + trí tưởng tượng mạnh mẽ (người lính hành quân lên núi cao, súng như chạm tới trời): dù gian khổ vẫn lạc quan yêu đời.
+ “Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”
o Nhịp thơ 4/3 + nghệ thuật đối, câu thơ như bẻ đôi
Vẽ lại hình ảnh hai dốc núi vút lên, đổ xuống rất nguy hiểm, tạo cảm giác rợn người.
o “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”
Câu thơ toàn thanh bằng: gây ấn tượng những ngôi nhà như bồng bềnh trên biển khơi.
- Người lính còn phải vuợt qua cảnh núi rừng hoang sơ, hùng vĩ :
+ Chiều chiều oai linh thác gầm thét Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người”
Những tên miền đất lạ (Mường Hịch), những hình ảnh giàu giá trị gợi hình (thác gầm thét, cọp trêu người): Càng làm tăng thêm vẻ hoang dã của miền đất dữ; các chiến sĩ Tây Tiến thường xuyên đối mặt với nguy hiểm
- Hình ảnh người lính hy sinh trong cuộc hành quân :
“Anh bạn dãi dầu không bước nữa Gục lên súng mũ bỏ quên đời”
Trên chặng đường hành quân gian khổ, nhiều người lính đã ngã xuống vì kiệt sức
nhưng dường như vẫn chưa chịu rời bỏ cuộc hành quân cùng đồng đội (chỉ “bỏ quên đời” khi chân
“không bước nữa”).
- Trong cảnh heo hút của núi rừng, bỗng xuất hiện hình ảnh:
“Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói,
HOẠT ĐỘNG GV - HS NỘI DUNG CẦN ĐẠT Gục lên súng mũ bỏ quên đời”
+ HS: trả lời.
+ GV: Nhận xét, đưa ra kết luận
+ GV: Nhận xét về vẻ đẹp bi hùng của người lính trong hai câu thơ ?
+ GV: Trong cảnh heo hút của núi rừng, bỗng xuất hiện hình ảnh gì?
+ GV: Liên hệ :
“Nhà lá đơn sơ nhưng tấm lòng rộng mở.
Nồi cơm nấu dở bát nước chè xanh.
Ngồi vui kể chuyện tâm tình bên nhau”.
(Bao giờ trở lại – Hoàng Trung Thông) + GV: Em có nhận xét gì về nghệ thuật trong đoạn thơ trên? Tác dụng?
- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Vẻ đẹp của con người và thiên nhiên:
+ GV: Cụm từ “Bừng lên hội đuốc hoa” gợi lên cảnh tượng gì?
+ GV: Hai chữ “Kìa em” diễn tả cảm giác gì cuả các chiến sĩ?
+ GV: Âm thanh, màu sắc được miêu tả như thế nào trong đoạn thơ?
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”.
+ Sau bao nhiêu gian khổ, những người lính tạm dừng chân trong một bản làng nào đó, quây quần bên nhau bên cạnh nồi cơm dẻo thơm.
+ Nếp Mai Châu vốn đã thơm, hương nếp đầu mùa càng thêm thơm, lại được trao từ tay em: làm giảm bớt sự căng thẳng, nghiệt ngã
=> Bằng bút pháp hiện thực và trữ tình đan xen, đoạn thơ đã dựng lại con đường hành quân giữa núi rừng Tây Bắc hiểm trở. Ở đó đoàn quân Tây Tiến đã trải qua cuộc hành quân đầy gian khổ nhưng cũng ấm áp tình người.
2. Đoạn 2: Vẻ đẹp của con người và thiên nhiên:
- Nhớ những đêm liên hoan văn nghệ ấm áp tình quân dân:
“Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa Kìa em xiêm áo tự bao giờ Khèn lên man điệu nàng e ấp Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ”
+ Cụm từ “Bừng lên hội đuốc hoa”
gợi lên cảnh doanh trại sáng bừng bởi ánh đuốc, tưng bừng bởi tiếng nhạc, khèn, điệu múa.
+ Hai chữ “Kìa em”
diễn tả sự sung sướng, ngạc nhiên của các chàng trai Tây Tiến.
+ Bức tranh đầy âm thanh, màu sắc:
o Những cô gái miền Tây bất ngờ xuất hiện ra trong những bộ xiêm áo lộng lẫy.
o Dáng vẻ dịu dàng, tình tứ trong điệu múa hòa cùng tiếng nhạc.
Tất cả đã thu hút hồn vía của các chiến sĩ.
- Cảnh sông nước mênh mang, mờ ảo:
“Người đi Châu Mộc chiều sương ấy, Có thấy hồn lau nẻo bến bờ.
Có nhớ dáng người trên độc mộc Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”
+ Âm điệu : Nhịp nhàng, trữ tình, thiết tha
gợi kỷ niệm êm đềm.
+ Những từ ngữ “chiều sương”, “hồn lau nẻo bến bờ”
vẽ lại cảnh thiên nhiên hoang sơ, vắng lặng như thời tiền sử
+ Nổi bật trên dòng sông huyền thoại, dòng sông cổ tích ấy là dáng hình mềm mại uyển chuyển của những cô giái người Thái trên chiếc thuyền độc mộc.
+ Như hoà hợp với con người, những cánh hoa rừng cũng “đong đưa”, làm duyên trên dòng nước lũ.
HOẠT ĐỘNG GV - HS NỘI DUNG CẦN ĐẠT
+ GV: Đoạn thơ có âm điệu như thế nào? Nó diễn tả điều gì?
+ GV: Cảnh sông nước được miêu tả như thế nào?
+ GV: Nổi bật trên dòng sông ấy là dáng điệu?
Của ai?
- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Vẻ đẹp lãng mạn của người lính Tây Tiến
+ GV: Hình ảnh người lính Tây Tiến được miêu tả như thế nào? Tìm những chi tiết miêu tả ngoại hình của người lính?
+ GV: Sự tương phản giữa ngoại hình – nội tâm làm nổi bật tính cách gì của họ ?
+ HS thảo luận, đại diện trả lời
+ GV: tổng hợp ý kiến và đưa ra kết luận.
+ GV: Nét đẹp lãng mạn trong tâm hồn của người lính?
+ GV: Phân tích cảm hứng bi hùng của những câu thơ viết về cái chết của người lính Tây Tiến?
+ GV: “Rải rác biên cương mồ viễn xứ”: mang đậm chất hiện thực - bi thương
=> Chất thơ và chất nhạc hoà quyện: không chỉ làm hiện lên vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn gợi lên cảnh và người hòa hợp, cái hồn thiêng liêng của cảnh vật.
3. Đoạn 3: Vẻ đẹp lãng mạn của người lính Tây Tiến :
- Hình tượng người lính Tây Tiến xuất hiện với một vẻ đẹp đậm chất bi tráng:
“Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc Quân xanh màu lá dữ oai hùm Mắt trừn gởi mộng qua biên giới Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”
+ Hình ảnh chọc lọc: “không mọc tóc”
gợi ra sự thật nghiệt ngã nhưng đậm chất ngang tàn của người lính Tây Tiến.
+ Hình ảnh “Quân xanh màu lá”
gợi lên dáng vẻ xanh xao tiều tuỵ vì sốt rét, vì sốt rét nhưng vẫn toát lên dáng vẻ oai như những con hổ chốn rừng thiêng, làm nổi bật tính cách dũng cảm của người lính.
+ Sự oai phong lẫm liệt còn được thể hiện qua ánh mắt
“Mắt trừng”: ánh mắt dữ dội, rực cháy căm hờn, mang mộng ước giết kẻ thù.
+ Nét đẹp lãng mạn trong tâm hồn người lính Tây Tiến:
“Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm” :
Từ ngữ trang trọng khi nói về vẻ đẹp các cô gái Hà Nội: bên trong cái dáng vẻ oai hùng, dữ dằn là trái tim, là tâm hồn khao khát yêu đương
- Vẻ đẹp về sự hi sinh của người lính Tây Tiến:
“Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh
Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành”
+ Các từ Hán Việt cổ kính, trang trọng “biên cương, mồ viễn xứ”
Tạo không khí trang trọng, âm hưởng bi hùng làm giảm đi hình ảnh của những nấm mồ chiến sĩ nơi rừng hoang biên giớii lạnh lẽo, hoang vu.
+ Vẻ đẹp bi tráng còn được thể hiện qua khí phách người lính:
“Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”
Lí tưởng anh hùng lãng mạn, coi cái chết nhẹ tựa lông hồng, quyết tâm hiến dâng sự sống cho đất nước.
+ “Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành”
o Từ ngữ ước lệ “Áo bào”
gợi lên vẻ đẹp bi tráng của sự hi sinh: nhìn cái chết của đồng đội giữa chiến trường thành sự hi
HOẠT ĐỘNG GV - HS NỘI DUNG CẦN ĐẠT
→ Người lính Tây Tiến đã lần lượt nằm lại giữa chiến trường biên giới và những nấm mồ viễn xứ cứ lần lượt mọc lên.
+ GV: Tìm từ ngữ Hán Việt trong hai câu thơ trên, và nêu tác dụng của chúng?
+ GV: Ý nghĩa câu “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh” ?
+ GV: Hiểu thế nào về hai câu thơ: “Áo bào … độc hành”
+ GV: Nhận xét về cách dùng từ “Áo bào, về đất” trong câu thơ của Quang Dũng ?
+ GV: Trong câu thơ, nhà thơ còn sử dụng cách nói gì?
+ GV: Biện pháp cường điệu trong câu thơ diễn tả điều gì?
+ GV: Em có nhận xét gì bút pháp của Quang Dũng qua hình ảnh của người lính?
- Thao tác 4: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Lời thề gắn bó với Tây Tiến và đồng đội
+ GV: Cảm xúc của tác giả bộ lộ như thế nào qua bốn câu thơ cuối ?
+ GV: “Không hẹn ước” Sự chia tay mãi mãi kẻ ở người đi
→ Gợi cảm xúc buồn.
+ GV: Tình cảm của tác giả như thế nào?
+ GV: “Ai lên…về xuôi”: Kỷ niệm không thể nào quên.
=> Khẳng định tinh thần “nhất khứ bất phục
sinh rất sang trọng của người anh hùng chiến trận.
o Biện pháp nói giảm: “anh về đất”
làm vơi đi sự bi thương khi nói về cái chết của người lính Tây Tiến.
o Biện pháp cường điệu:
Sông Mã gầm lên khúc độc hành
Thiên nhiên đã tấu lên khúc nhạc hùng tráng đưa tiễn người lính Tây Tiến. Người lính Tây Tiến ra đi trong khúc nhạc vĩnh hằng
=> Bằng những câu thơ mang âm hưởng bi tráng, đoạn thơ khắc họa chân dung người lính từ ngoại hình đến nội tâm, đặc biệt là tính cách hào hoa lãng mạn – Những con người đã làm nên vẻ đẹp hào khí của một thời.
4. Lời thề gắn bó với Tây Tiến và đồng đội:
- Nhà thơ dứt dòng hồi tưởng để trở về với hiện tại:
“Tây Tiến người đi không hẹn ước Đường lên thăm thẳm một chia phôi”
+ Cách nói khẳng định: “không hẹn ước, một chia phôi”
diễn tả lời thề kim cổ: ra đi không hẹn ngày về, một đi không trở lại
+ Thể hiện sự gắn bó máu thịt của nhà thơ với những gì đã qua.
- “Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi”
+ “Tây Tiến mùa xuân ấy”: đã trở thành một thòi điểm lịch sử không trở lại, thời của sự lãng mạn, mộng mơ và hào hùng.
+ “Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi”: nhà thơ dành tất cả trái tim mình cho đoòng đội, cho Tây Bắc.
=> Nhịp thơ chậm, buồn nhưng vẫn hào hùng: diễn tả sự gắn bó của nhà thơ với một thời lãng mạn.