Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN GỐM CHU ĐẬU TRONG BỐI CẢNH HIỆN NAY - BÀI HỌC VÀ NHỮNG KIẾN NGHỊ
3.1. Khuynh hướng đa nguyên của gốm sứ hiện đại thế giới
Quan sát các hình thái gốm sứ của toàn nhân loại từ thời sơ khai đến hiện đại, chúng ta hiểu một điều rằng chỉ có con người mới đủ sự sáng tạo để khai sinh, phát triển và tạo nhiều thành tựu với các trào lưu, phong cách nghệ thuật gốm sứ trong một thế giới luôn có sự thay đổi.
Có thể thấy rõ rằng thành quả của nền văn minh gốm sứ đã là kênh dẫn truyền cho nền văn minh nhân loại. Các sản phẩm gốm sứ ra đời bắt nguồn từ các nhu cầu đời sống của con người nên nó cũng đi từ đơn giản đến phức tạp. Gốm sứ hiện đại trên thế giới đã có bước phát triển mạnh mẽ cả về công nghệ chế tác lẫn thủ pháp nghệ thuật với những đóng góp to lớn của nhiều nghệ sỹ tên tuổi, không phân biệt quốc tịch, không phân định phong cách, nhưng cơ bản nó vẫn dựa vào những yếu tố của nghề gốm truyền thống để tồn tại và phát triển.
Lĩnh vực gốm sứ hiện đại nói chung và nghệ thuật gốm sứ hiện đại nói riêng trên thế giới góp phần sản sinh ra nhiều nghệ sỹ bậc thầy như Picasso, Miró, Ricardo, Dalia ....qua những sáng tạo nghệ thuật đỉnh cao theo phong cách riêng bất hủ của họ. Đất, Nước và Lửa là những yếu tố đặc thù của chất liệu gốm sứ đã mang đến cho họ nguồn cảm hứng sáng tạo nghệ thuật vô tận. Những tác phẩm nghệ thuật gốm sứ tuyệt vời của họ được thai nghén và ra đời từ những ngôi làng có truyền thống sản xuất gốm ở nhiều quốc gia, không phân biệt vị trí địa lý vùng miền.
Trên con đường của những sáng tạo nghệ thuật gốm sứ hiện đại, có thể nhận thấy hai xu hướng lớn: Một là sáng tạo theo cách phát triển chiều dọc hay còn gọi là loại hình nghệ thuật thủ công truyền thống, diễn tiến theo cách kế thừa và truyền bá, được những người thợ giỏi, các nghệ nhân tâm huyết của các cơ sở, các làng nghề, các doanh nghiệp sản xuất nhỏ xây dựng và gắn bó, từ đó làm ra hàng loạt sản phẩm với số lượng và chất lượng đáp ứng nhu cầu đại chúng. Hai là sáng tạo theo cách phát triển
116
chiều ngang: triển khai các sáng tác mang tính thử nghiệm, phá cách theo những phương pháp phi truyền thống với sự tham gia của các nghệ sỹ, từ đó sáng tạo ra các tác phẩm có tính mẫu mã chuẩn mực chất lượng, mang giá trị nghệ thuật cao và có tính độc bản. Tuy nhiên, sự phân chia ấy chỉ có tính tương đối, bởi bất luận phương pháp nào cũng đều cần có nhân tố quan trọng mang tính cốt lõi là con người quyết định tất cả. Trong cái thế giới vô biên, nguyên bản của vạn vật và muôn vàn sự việc đều cộng sinh tồn tại, khu vườn gốm sứ hiện đại trăm hoa cần sự đua nở, khoe sắc theo đúng quy luật tự nhiên nhất của mình.
Chúng ta đang sống trong những thập niên đầu tiên của thế kỷ XXI, thời kỳ mà tính tương đối độc lập trong các nền văn hoá dị biệt nguyên hữu đã bị phá vỡ, ngữ cảnh nguyên bản văn hóa tương đối tự chủ, độc lập đã bị thay thế bởi hiện trạng đa văn hoá. Hoà hợp văn hoá là quá trình loại bỏ những yếu tố cũ có tính lạc hậu để sáng tạo và lưu truyền những phong cách thẩm mỹ và văn hoá truyền thống, tiếp nhận những nét giá trị có tính tinh hoa từ các nền văn hoá khác. Nguyên tắc hoà hợp văn hoá luôn phải dựa trên nguyên tắc cơ bản là sáng tạo có tính kế thừa. Đổi mới về văn hoá trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật là một dạng của sự gia nhập và thẩm thấu có chọn lọc. Đối với gốm sứ hiện đại, thì đổi mới có tính biện chứng về sự phát triển, không phải là sự phủ định hoàn toàn, không là sự cố bảo vệ duy trì cái mô thức cố định cũ, dũng cảm đón nhận, thực hiện tốt sự kết hợp giữa tính hiện đại và truyền thống. Bản chất của cái Đẹp là sáng tạo, không có truyền thống để kế thừa thì không có cơ sở để sáng tạo cái mới, cái hiện đại. Không có sự sáng tạo thì sự kế thừa sẽ mất đi tính mục đích.
Trong nhiều thế kỷ qua, nền văn hoá phương Đông và phương Tây luôn diễn ra sự mâu thuẫn và hợp nhất cũng là những kết quả không thể tránh khỏi. Hấp thụ tinh hoa văn hóa nước ngoài và đi theo con đường riêng của mình, tất yếu sẽ dẫn đến sự thành công. Trong hoạt động gốm sứ hiện đại, phong cách dân tộc và phong cách thời đại có thể ví như là một con dao hai lưỡi, nếu không tuân thủ theo những tiêu chuẩn quốc tế và sự thoả mãn nhu cầu thẩm mỹ phổ biến của công chúng thì sẽ không có được thị trường rộng lớn, không có được cơ hội sinh tồn. Tương tự như vậy, nếu bỏ đi bề dày truyền thống dân tộc, thì sẽ bị mất đi những yếu tố cơ sở nền tảng của hình thức. Chỉ
117
có một cách đảm bảo tính toàn diện, hiểu đầy đủ bản chất tinh tuý của văn hóa dân tộc thì mới hiểu được thực chất các xu hướng của thời đại, tạo ra những sáng tạo có chất lượng hơn.
Về mặt tâm lý sáng tạo, người làm nghề luôn phải tôn trọng và phối hợp trên cơ sở tuân thủ những tiền đề cần xác định trước: Công năng hay Thẩm mỹ? Thông thường thì hai lãnh vực này luôn là những yêu cầu đan xen vào nhau, không thể tách rời.
Trên thế giới, thập niên 50 - 70 của thế kỷ XX là khoảng thời gian mà các thợ giỏi, các nghệ nhân, các nghệ sỹ có tên tuổi cùng nhau hợp tác tạo nên nhiều xu hướng, mang lại nhiều nét cách tân mới cho đồ gốm sứ hiện đại. Kỷ nguyên Atomic là tên gọi mới của kỷ nguyên gốm sứhiện đại trên thế giới, bắt đầu hình thành với sự biểu hiện ở những vật dụng kết hợp hài hòa tính trang trí bình dân với tính nghệ thuật, duy trì những kiểu dáng mang nét thiết kế tiêu biểu có màu sắc đậm nét và tươi sáng. Nó thể hiện một tinh thần hướng đến tương lai mang bản chất đa nguyên của một cuộc cách mạng Văn hóa và Nghệ thuật với một số phong cách tiêu biểu sau:
Gốm sứ hiện đại phong cách Lava: Sử dụng một loại men dung nham, rất được ưa chuộng và phổ biến. Khi chiến tranh trở thành nỗi ám ảnh thường trực, in sâu vào tâm trí mỗi người. Chiến tranh đã được tái hiện trên những tác phẩm gốm sứ thông qua việc sử dụng lớp men này. Lava được sản sinh ra trên sự phun trào của núi lửa, cũng giống như sự bùng nổ dữ dội của chiến tranh. Tương tự như Lava, các loại gốm men hiện đại khác có màu sắc nổi bật như màu đỏ, cam hay đen cũng tạo nên những thiết kế tuyệt vời. Một vài loại gốm sứ thường có kích thước lớn và nặng với lớp men dày, thậm chí có khi dày đến bốn lớp, có nhiều màu sắc và kiểu dáng khác nhau. Sự xuất hiện của chúng được xem là nền tảng đại diện cho sự cân bằng đối với việc bùng nổ một ý thức mới thay thế cho những lối mòn lúc bấy giờ. Những thiết kế gốm hiện đại mang phong cách trừu tượng cũng rất phổ biến, cùng với đó là những kiểu dáng nghệ thuật pop cũng bắt đầu len lỏi với một vài thiết kế sống động.
Gốm sứ hiện đại phong cách Face Jars: Mang cả tính hấp dẫn và tàn phá, bởi nó đại diện cho sự giao thoa văn hóa Kongo với Middle Passage và nghệ thuật của người
118
Mỹ với các tác phẩm gốm sứ nghệ thuật tiêu biểu của các tác giả McCarthy,William J.
O'Brien, và Jeffrey Mitchell.
Gốm sứ hiện đại phong cách Creation/Destruction: Mài nhẵn, nhàu nát, hay sụp đổ, là cách mà những tác phẩm gốm này được tạo ra. Những chiếc lọ Robert Chamberlain hình thành từ ý tưởng kết hợp sáng tạo giữa thiết bị làm bánh với các dụng cụ nội địa. Những tỏc phẩm của Ulrika Strửmbọck và Kathy Butterly chỉ ra ranh giới giữa sáng tạo và hủy diệt mang lại hiệu ứng rất kỳ ảo.
Gốm sứ hiện đại phong cách Mad Hatter‟s Tea Party: Với các tác phẩm của Patrick Purcell và Yeesookyung mang vẻ hào nhoáng, phô trương, và rất nhiều kỹ xảo.
Đặc biệt, Arlene Shechet hợp tác với các nhà máy sứ nổi tiếng Meissen ở Dresden, nhằm hợp nhất sự quý phái, sang trọng với phi lý và một năng lượng bùng cháy.
Giống như Lewis Carroll trong Alice in Wonderland, những tác phẩm này chứa một chút sự điên rồ và nguy hiểm mà vẫn mang hơi hướng truyền thống tranh tĩnh vật của họa sỹ Jessica Stoller và Mounir Fatmi. Chúng đã được đưa vào Bảo tàng Nghệ thuật và Thiết kế tại một cuộc triển lãm với chủ đề: "Body & Soul - New International Ceramics".
Gốm sứ hiện đại phong cách Anti-Ceramic Mush: Là sự thể hiện cùng lúc sự thô ráp và tinh vi, tự phát và có chủ ý, những món đồ gốm này sử dụng màu sắc và kết cấu để thể hiện các chủ đề xung quanh vấn đề giới tính và chủng tộc. Tác phẩm của các nghệ sĩ Beverly Semmes, Lynda Benglis và Polly Apfelbaum có cấu trúc tự do, hài hước và đầy gợi cảm, nhưng chúng cũng đi kèm với quan điểm, khía cạnh chính trị.
Gốm sứ hiện đại phong cách Work that Body: Cho dù bóng loáng và đẫm máu như bức điêu khắc của Jessica Harrison hay thô ráp và được phun sơn tung toé như tác phẩm Ellen Lesperance, những tác phẩm này sử dụng các kết cấu của gốm để đẩy hình dáng con người từ hữu hình đến siêu việt. Trong truyền thống lâu đời của Giacometti, các nghệ sĩ thao tác, làm biến dạng, và kéo căng khung người để biến đổi các số liệu đã được mặc định thành những gì ở trong trí tưởng tượng, hấp dẫn, những lại thường xuyên gây đau đớn.
119
Gốm sứ hiện đại phong cách Fractured Fairytales: Với các tác phẩm kết hợp giữa sự bình dị và đáng sợ như những cơn ác mộng, nhưng luôn luôn siêu thực, Miwa Ryôsaku và Klara Kristalova đã mang đến mặt tối của những câu chuyện cổ tích. Sử dụng truyện ngụ ngôn cả vô danh (The Goose Girl) lẫn phổ biến (Lọ Lem) làm nguồn cảm hứng, những nghệ sĩ này lật lại từ những câu chuyện của Disney đến những bản gốc gây ám ảnh của Brothers Grimm.
Gốm sứ hiện đại phong cách Life‟s A Beach: Allison Schulnik và Simone Leigh quay về với thiên nhiên để lấy cảm hứng cho tác phẩm của họ, đặc biệt là bãi biển, khéo léo kết hợp tất cả mọi thứ từ nhiều kết cấu, từ việc vẽ đắp lên vỏ ốc xà cừ đến tạo dáng bóng mượt cho vỏ ốc tiền. Xu hướng này thiên về môi trường một cách mạnh mẽ, được miêu tả thông qua những tác phẩm gốm xương rồng của Lisa Sanditz bị nứt gãy và vỡ vụn dưới áp lực không tự nhiên của lợi ích thương mại.
Gốm sứ hiện đại phong cách The Ol‟ Blue and White: Những tác phẩm gốm tạo ra bởi các nghệ sĩ trong đó có Chu Teh-Chun và Ann Agee khá giống với gốm màu xanh và trắng cổ điển mà được phát triển tại Châu Á vào thế kỷ thứ XIV và có mặt khắp nơi trên thế giới như là một món hàng vô cùng đắt khách trên các tuyến đường thương mại toàn cầu. Các nghệ sĩ trẻ Jesse Small và Raed Yassin đã sử dụng lại các hoa văn màu xanh trắng cho một xu hướng đương đại; tác phẩm Triton Ghost #1 của Small gợi nhớ lại nguồn gốc của gốm sứ thương mại.
Gốm sứ hiện đại phong cách Portraiture: Trong các tác phẩm dạng thô của Teresa Gironès và Magdalena Suarez Frimkess, gốm sứ gần như chưa hoàn thành, tạo nên độ sâu của cảm giác đe dọa bị đổ vỡ. Cũng trong một mạch cảm hứng tương tự, tượng bán thân James Thomas, được trang bị với tóc giả theo phong cách Donald Trump và kính mát thập niên 80 của thế kỷ XX quá khổ, miêu tả đầy đủ các nhân vật không chỉ với sự hài hước tuyệt đối, mà còn là sự dịu dàng đáng ngạc nhiên đối với sự mong manh của con người khi đã có tuổi.
Gốm sứ hiện đại phong cách Ceramics in 2D: Những bức vẽ từ chén và đĩa với hoa văn phức tạp của Janet Fish đến những món đồ sành sứ mang vẻ ảm đạm và nham hiểm của Mary Jo Vath đến canvas, những tác phẩm mang lại cái nhìn mới mẻ về
120
nghệ thuật tranh tĩnh vật truyền thống và đời sống đương đại của người Hà Lan. Trên một phương tiện khác, Liz Glynn sử dụng bột giấy nhằm tăng khối liệu và độ dốc mà chỉ gốm sứ mới có thể tạo ra.
Gốm sứ hiện đại trên thế giới thời điểm hiện nay với tinh thần đa nguyên của mình đã vượt qua và xóa nhòa các lằn ranh tách bạch giữa: sản xuất thương mại và sáng tác nghệ thuật, giữa kỹ thuật cơ giới và thủ công, giữa cá nhân và tổ chức, giữa truyền thống và cách tân, giữa các phong cách và phương pháp sáng tạo....