Lịch sử h ìn h t h à n h và p h á t t r i ể n của p h á p l u ậ t k h iế u nại. tô’ cáo g án liền với lịch sử h ìn h t h à n h và p h á t tr iể n của hệ th ô n g p h á p l u ậ t Việt N a m từ khi t h à n h lập N h à nước V iệ t N a m d â n c h ủ cộng hòa đến nay. Là một bộ p h ậ n t r o n g hệ th ô n g p h á p lu ậ t Việt N am . p h á p l u ậ t k h iế u n ạ i, t ố cáo được h ì n h t h à n h và p h á t triể n tr o n g n h ữ n g điều k iệ n lịch sử, h o à n cả n h k in h t ế • xã hội k h ác n h a u q u a các thòi kỳ. L à m ộ t bộ p h ậ n của kiến tr ú c th ư ợ n g tầ n g , vì v ậ y p h á p lu ậ t kh iếu nại. tô" cáo lu ô n lu ô n c h ịu s ự chi phối và được q u y ế t đ ịn h bời các đặc điểm , t í n h c h ấ t c ủ a h ạ t ầ n g cơ sỏ. T uy nh iê n , vối vỊ trí, vai trò c ủ a m ì n h tro n g mối liên h ệ vói các y ếu t ố k h á c của k iế n tr ú c th ư ợ n g tầng.
Chương II. Thự c trạ n g p h á p ch ê 'xã h ộ i c h ủ nghĩa _ tro n g h o ạ t d ộ n g g iả i q u y é t kh iê u nạí, tôi cáo...
p h á p l u ậ t k h iế u nại, tô’cáo c ũ n g có tá c đ ộ n g trở lại đôi với h ạ t ầ n g cơ sổ. Do đó, m u ô n tiế p c ậ n , n g h i ê n cứu lịch sử h ìn h t h à n h và p h á t t r i ể n c ủ a p h á p l u ậ t k h iế u nại, tô’ cáo m ộ t cách đ ầ y đủ. k h á c h q u a n v à t o à n d iệ n c h ú n g t a p h ả i n g h iê n cứu h o à n c ả n h lịch s ử c ụ t h ể tr o n g t ừ n g giai đoạn, Q u a đó t h ấ y được g iá tr ị lịch sử của p h á p l u ậ t k h iế u nại, tô” cáo t r o n g t ừ n g thòi kỳ k h á c n h a u .
C ă n cứ vào s ự r a đòi c ủ a các b ả n H iế n p h á p v à đặc điểm lịch s ử c ủ a nước t a tr o n g t ừ n g giai đoạn, c h ú n g tôi p h â n kỳ q u á t r ì n h h ì n h t h à n h v à p h á t t r i ể n c ủ a p h á p l u ậ t k h iế u nại, tô cáo n h ư sau:
- Giai đ o ạ n t ừ n à m 1945 đến n ã m 1959:
- G ia i đ o ạ n t ừ n ã m 1959 đế n n ă m 1980 - G ia i đ o ạ n t ừ n à m 1980 đ ế n n ă m 1992 - G iai đ o ạ n t ừ n ă m 1992 đ ế n nay.
1. Pháp lu ậ t kh iế u nại, t ố cáo từ năm 1945 đến năm 1959
C á c h m ạ n g t h á n g T á m t h à n h công, n g à y 02/9/1945 Hồ C h ú tịch đ ả đọc T u y ê n n g ô n độc lập khai s i n h r a N h à nước V iệ t N a m d â n c h ủ cộng h n à • N h à nước công - n ô n g đ ầ u tiê n ở Đ ô ng N a m c h â u Á.
Tăng cư òng pháp chè' xã hội chủ nghĩa tro n g h o ạ t d ộ n g giải q uỵèt khiếu nại, tô cáo
Ngay s a u khi g ià n h được độc lập. N hà nưóc cộng hòa non trẻ đã phai đương đ ầu với muôn ngàn khó khàn, t h ử th á c h t r è n các m ặ t k in h tế, v ãn hoá, xà hội, đặc biệt là c ù n g m ột lúc p h ả i đưđng đ ầu vối n h iếu kẻ th ù trong nước v à ngoài nước. T rong lịch sử ch ư a bao giò cách m ạ n g Việt N a m phải đ ứ n g trước n h ữ n g khó k h à n , t h ử th á c h n g h iê m trọng n h ư ở giai đoạn sa u C ách m ạ n g t h á n g T á m n ảm 1945. Trong bốì c à n h lịch sử này, n hiệm vụ sô một và q u a n trọng nhả”t là phài bảo vệ. củn g cô và giủ v ù n g được chính quyền cách m ạ n g non trẻ. Đé th ự c hiện n h iệm vụ q u a n trọn g n ày phái củ ng cô' khôi đoàn kết toàn dân. động viên mọi t h à n h p h ầ n , lực lượng d â n tộc vào công cuộc xây dựng và b ảo vệ c h ín h q u v ể n cách m ạng. Đo ghi n h ậ n th à n h q u á c ủ a C ách m ạ n g t h á n g T ám . c h ín h quyển mới đã tu y ên bỏ và b ả o đ ả m thực hiện n h ữ n g quyển tự do, d â n ch ủ c ủ a công đ á n , tro ng đó có quyền k h iếu nại, t ố cáo. C h ín h vì vậy. mặc dù chính quyền mới còn bề bộn, t r ả m công, n g h ìn việc, n h ư n g ngày 23/11/1945 C hủ tịch Hồ C h í M in h đã ký sắc lệnh sô’ 64/SL t h à n h lập B an T h a n h t r a đặc biệt của C hính p h ủ “có uỷ n h iệm là đ i g iá m sá t tấ t cả các công việc và n h â n viên của ư ỷ b a n n h ă n d â n và các cơ q u a n của C h in h p h ủ "
và m ộ t tro n g n h ù n g n h iệm vụ q u a n trọn g của Ban
T h a n h tr a đạc b iệ t là '"nhận các đ ơn k h iế u n ạ i của n h á n d â n " với phương thức làm việc “đ iể u tra, hỏi chứng, xem x é t các g iấ y tờ của Uỷ b a n n h ă n d á n hoặc các cơ q u a n của C h ín h phủ". Đ ể h ư ớ n g d ẫ n h o ạ t dộng của B an T h a n h t r a đặc biệt tr o n g việc b ảo vệ qu yển khiếu nại, tô" cáo c ủ a công dán, n g à y 25/5/1946, Bộ trư ơ n g Bộ Nội vụ đ ả b a n h à n h T h ô n g t ư sô" 203 NV/VP hướ ng d ẫ n cho n h â n d â n t h ú tục gứi đơn.
t h ắ m quyển của các cơ q u a n và th òi h ạ n giài quyết đơn k h iếu nại, tô cáo và k h ắ n g đ ịn h rõ t h á i độ của ch ín h quvển: “C h in h p h ủ và các cơ q u a n của C hinh p h ú th iế t lập trên nền tả n g d â n chủ, có bốn p h ậ n bảo
đ ả m công lý uà vì t h ế rấ t đê ý đ ến n g u y ệ n vọ n g của d â n c h ú n g và sẵ n lòng x e m xét n h ừ n g o a n k h ú c trong d ã n gian".
Ngny 9/11/1946. Quô’c hội nước V iệt N a m d â n chủ cộng hoà đ ã thô n g q u a b án H iến p h á p đ ầ u tiê n trong đó đã t u v ẽ n bô các quyền tự do d ã n c h ủ của cong đ án nước Việt N a m mối. H iến p h á p n á m 1946 đ ã giành h ắ n 18 điểu đê quy định các q u y ể n v à n g h ĩa vụ cùa công dán, Mặc d ù quvển k h iế u nại, q u y ề n tô cáo chưa được ghi n h ặ n trực tiếp, chính thứ c, n h ư n g t h ê chê d ân c h ủ và việc quy đ ịn h n h ừ n g q u y ề n cơ b ả n của công d ã n m à H iến p h á p 1946 xác lậ p là n ề n t ả n g đê
Chương II. Thực trạ n g pháp c h ế x ã h ô i ch ủ nghĩa tro n g h o ạ t đ ộ n g giải quyế t kh iê u nại, t ố cá o ... __
Tăng cưởng pháp c h ế xã hội chủ nghĩa tro n g hoạt động g iả i q uyết khiếu nại, tò cáo
hìn h t h à n h và thực hiện quyển khiếu nại, tô cáo của công d â n tr ê n thực tế.
Trên cd sở nền tảng, tư tưởng và nguyên tắc của H iến ph áp n ã m 1946. cãn cử vào ho àn cánh iịch sừ cụ thể, N hà nưóc ta đã b an h à n h nh iề u v ãn b ả n quy p hạm p h á p lu ậ t để cụ th ể hoá quyền khiếu nại. tò cáo của công dân.
Ngày 29/01/1947. Chứ tịch Hồ Chí M inh đã ký s ắ c lệnh sô 09/SL ấ n đ ịn h lại t h ủ tục tô” cáo các n h â n viên cao câ’p tro ng C hính phủ cùn g các cơ q u a n h à n h pháp, tư p h á p và quy định rô đơn tô’ giác n h ữ n g ngưòi nói tr ê n được gửi đến cơ qu an có th ẩ m quyền và quy định tr ìn h tự giải quyết nh ữ ng đơn tô’ giác đó. Đày là văn b ả n ph áp lu ậ t tiếp tục cụ th ể hoá quyển khiêu nại. tô cáo của công dán.
Trong thòi kỳ k h á n g chiến chòng Pháp, Ban T h a n h t r a đặc biệt không còn p h ù hợp với hoàn cành lịch sử lúc đó, hdn nữa để th ông n h ấ t hoạt động t h a n h t r a tro ng cả nưóc, ngày 18/12/1949 C hủ tịch Hồ Chí M inh đã b an h à n h sắc lệnh sô” 138B/SL t h à n h lập Ban T h a n h tr a C h ín h phủ. N hiệm vụ của B an T h a n h t r a Chinh phủ lúc n à y là: xem xét sự thi h à n h chính sách, c h ủ trương của C h in h phủ; xem x ét các uý viên
Chương II. Thực trạ n g pháp c h ế x ã hội chù nghĩa tro n g hoạt dộng giải q u yế t kh iế u nại, tô' cáo...
Uý ban k h á n g chiến h à n h chính và viên chức về phương diện liêm khiẽt: t h a n h t r a sự kh iếu nại của n h â n dân.
Cuộc kháng: chiến chóng P h á p t h á n g lợi, n h ằ m đ á p ứ n g yêu cầu thực tiễn q u á n lý n h à nước trong t ì n h h ìn h mói. ngày 28/3/1956. C h u tịch Hồ C hí Minh đ ã b a n h à n h s á c lện h 261/SL t h à n h lập ú y ban T h a n h t r a t r u n g ương củ a C h ín h phủ. S au đó T h ủ tư ớng C h ín h p h ủ đã b a n h à n h Nghị định sô 762/TTg n g à y 01/4/1956 quy đ ịn h về c h ế độ công tác, lể lỏi làm việc cú a ư ý b a n T h a n h t r a t r u n g ương c ủ a C hính p h ú . Đẻ h o à n th iệ n hệ th ố n g cớ q u a n t h a n h t r a , ngày 03/12/1956. T h ủ tư ớ n g C h ín h p h ủ b a n h à n h Nghị d ịn h sô’ 1 14/TTg t h à n h lập B an T h a n h t r a ỏ các liên k h u . khu. t h à n h p h ô 'v à tìn h . T heo quv định củ a các v ã n b á n p h á p lu ậ t n ê u tr ê n thì cơ q u a n t h a n h t r a có n h iệ m vụ: t h a n h t r a việc c h ấ p h à n h chú trương, c h ín h sá c h cúa Đ áng và C h ín h phú, việc thực h iệ n k ế hoạch c ủ a N h à nước và báo vệ tài s ả n xà hội chủ n g h ía , chỏng t h a m ô. lã n g phi; giải quy ết kịp thòi đơn. t h ư khiêu nại. lô” cáo củ a công d â n . cú a c á n bộ.
n h â n viên.
Đế cụ th ế hoá và bào đ à m qu y ển kh iếu nại, tô cáo c ú a còng dán, ngàv 13/9/1958, T h ủ tướng C h ín h p h ủ
Tăng cư ò n g pháp ch ế xã hội chủ nghĩa tro n g h o ạ t đ ^ g giải quyèt khiếu nại, tố cáo
ban h n n h T h ô n g t ư sô’ 436/TTg quy đ ịn h tr á c h nhiệm, quyển h ạ n c ú a ch ín h quyển các cấp tro n g việc giài quyết các đrtn. t h ư khiếu tò của n h â n dân. việc xứ lý nh ữ n g đờn t h ư k h iế u t ố nặc danh.
N hìn lại q u á t r ì n h h ìn h t h à n h và p h á t tr iế n pháp luật k h iế u n ại, t ố cáo trong giai đoạn này. c h ú n g tôi n h ậ n thấy; n g a y s a u khi g iàn h đước c h ín h quyển, mặc dù còn b ậ n t r à m công nghìn việc, n h ư n g N h à nưóc ta đã tu v ên bò và báo đàm quyền k h iế u nại. tô’ cáo của công d ã n b ằ n g việc t h à n h lập Ban T h a n h t r a đạc biệt có n h iệm vụ n h ậ n đơn và giãi quyết k h iế u nại, tô cáo của n h ã n d ân . Q uv định nàv th ể h iệ n mối q u a n hệ giữa n h â n d â n và ch in h quyển, p h à n á n h b ả n châ't cúa ch ín h q u y ể n d â n chủ n h â n dãn. Mặc dù Hiên ph áp n ă m 1946 k h ô n g trực tiếp quy đ ịn h q u y ền khiếu nại, tô cáo c ú a công dân. n h ư n g vói th ể chê N h à nưâc d â n ch ủ cộng h o à do Hiến p h á p tạo đ ự n g là n ền tàng q u a n trọ n g đ ế q u y ể n khiếu nại. tô' cáo cúa công dân được thực h iệ n t r ê n thực tê. thô ng q u a việc N h à nước b a n h à n h các v ã n b á n quv p h ạ m p h á p l u ậ t q uv định trách n h iệm , t h ấ m quyển, tr ìn h tự, t h ù tụ c giài quyết khiếu nại, tô’cáo. N h ữ n g văn b àn quy p h ạ m p h á p luật nàv đà p h á n á n h chê độ d à n chú của N h à nước Việt N am d â n c h ủ cộng hoà, ghi n h ậ n t h à n h q u ả của Cách
m ạ n g t h á n g T á m đ ã đem lại q u y ề n t ự do d â n c h ủ cho nhô^n d ỏ n , th ờ h iệ n tớnh ưu việt cu n c h ế độ x ó hội mỏi
2. Pháp lu ậ t khiếu nại, tố cáo từ năm 1959 dến năm 1980
Dưới sự l ã n h đ ạo của Đ á n g L ao đ ộ n g V iệ t N a m và C h ủ tịch Hồ C h í Minh, d á n tộc t a đ ã t r ư ờ n g kỳ k h á n g c h iế n và đ á n h bại th ự c d â n P h á p , k ế t th ú c b à n g c h i ế n d ịc h Đ iện B ién P h ủ lịch s ử n g à y 07/5/19Õ4. T h á n g 7 n ă m 1954. H iệ p đ ị n h Giơnevơ được ký kèt. t h ự c d á n P h á p h o à n t o à n r ú l khỏi nước ta. T ừ đâv. cách m ạ n g Việt N a m đ ã c h u v ẽ n s a n g giai đ o ạ n mói: G iai đ o ạ n xây d ự n g c h ủ n g h ĩ a x ã hội ở m iền Bấc và t i ê n h à n h cuộc cách m ạ n g d â n tộc. đ á n c h ù ỏ m iê n N a m .
T ro n g điều k iệ n cách m ạ n g mối. H iế n p h á p nồm 1946 k h ô n g còn p h ù hỢp. đòi hỏi p h á i có H iên p h á p mới t h a y thế. Vì vậy, ngày 31/12/1959 Quốc hội nưóc Việt n a m d â n c h ủ cộng hoà đ â t h ô n g q u a H iế n p h á p t h ủ hai của N h à nước ta: H iến p h á p n ả m 1959.
T ro n g H iế n p h á p n ảm 1959 các q u v ể n t ự do d ân c h ú c ù a còng d â n được quy đ ịn h đ ầ y tiii v à t o à n diện hơn H iế n p h á p n ả m 1946. Độc biệt, l ầ n đ ầ u tién
Chưdng II. Thự c trạ n g pháp ché' xã h ộ i c h ủ nghĩa tro n g h o ạ t đ ộ n g giài quyết k h iê u nai, t ố cáo...
Tăng cưòng p h á p c h ế xà hội chủ nghĩa tro n g hoạt đ ộ n g g là l q u yế t khiếu nại, tố cáo
tron g lịch sử lặp h iê n ở nưóc ta, quyền k h iế u nại, tô cáo được ghi n h ậ n ch ín h thức và đầy đủ tro n g Hiến pháp; "Công d á n nước Việt N a m d á n chủ cộng h òa có quyển kh iếu n ạ i vầ tó cáo vởi bấ t c ứ cơ q u a n n hà nước nào vế n h ữ n g h à n h vi vi p h ạ m của n h ả n ưiẽn cơ q u a n n hà nước. N h ữ n g k h iế u nại, tò'cáo p h á i được xem xét và g iả i quyết n h a n h chóng. N gười bị thiệt h ạ i ui h à n h vi p h ạ m p h á p của n h à n viên cơ q u a n nhà nước có quyền được bổi thường" (Điểu 29). Vói quy đ ịn h n à v p hạm vi. đôi tượng bị k h iế u nại. tò cáo là h à n h vi vi p h ạ m của n h â n viên cơ q u a n n h à nước. N h ư vậy. có th ể hiểu các q u y ết đ ị n h h à n h c h in h không p h ả i là đối tượng c ủ a quyển k h iế u nại, tô” cáo m à chỉ là h à n h vi vi p h ạ m p h á p lu ậ t c ủ a các n h â n viên tro ng các cơ q u a n n h à nước,
Việc Hiến p h á p n ă m 1959 chính thức ghi n h ậ n quyến khiếu nại, tô cáo c ủ a công d â n không n h ữ n g th ể hiện sự p h á t t r i ể n và tiế n bộ của p h á p l u ậ t Việt N am trong việc ghi n h ậ n và bảo đảm các quyển tự do, d â n chủ của công d â n , m à còn có ý nghía chính trị. xã hội và p h á p lý to lón, th ể hiện b án chất của chính quyển là chính quyển c ủ a dân. do dân và vì dân. Bằng việc chính thửc ghi n h ậ n quvển k h iếu nại, tô” cáo của
Chương II. Thực ỉrạ n g pháp c h ế xã h ộ i chủ nghĩa tro n g hoạt d ộng g ià i quyèt khiếu nại, tô' cáo...
công d â n trong Hiến p h á p đã củng cố’ địa vị p h á p lý và k h á n g định vai trò c ủa n h â n d â n tro n g q u ả n lý n h à nước và q u ãn lý xã hội.
Đê cụ th ê hoá qu y ển kh iếu nại. t ố cáo củ a công d â n được quy định tro n g Hiến p h á p n ă m 1959. N hà nưốc ta đã b a n h à n h m ộ t loạt các v ă n b ả n q u y p h ạ m p h á p lu ậ t để thực thi và bảo đ ả m quyền tự do, dân c h ủ q u a n trọng n à y c ủ a công dán.
Ngày 31/8/1970 C h ín h p h ủ dã b a n h à n h Nghị q u y ế t sô' 164/CP về t ă n g cưòng công tác t h a n h t r a và c h ấ n chỉnh hệ th ố n g cơ q u a n t h a n h t r a n h à nưóc đả n h ấ n m ạnh; "Đối với cán bộ công n h à n viên chức nhà nước, xã viên hợp tác xả và nh ớ n d â n nói c h u n g cần báo đ ả m quyền kh iếu nại, tô'cáo của công dàn. K h ô n g được ỉà m bất kỳ việc g i g à y trở ngại cho việc th ự c hiện q u y ế n ấy. T hủ trường các cơ q u a n n h à nước p h ả i hết sức coi trọng việc x ét uà g iả i q uyết n h a n h chóng, hỢp tin h , hỢp lỹ đơn từ của n h á n dàn, có bộ p h ậ n chuyên trách xét khiếu tó".
Đe kiện to àn tổ chức, n g à v 31/8/1970 Hội đồng C h in h p h ủ b a n h à n h Nghị định sô' 165/CP q u y định n h iệ m vụ. quyền h ạ n v à tô chức bộ m áy cù a ư ý ban T h a n h t r a C hính p h ú tro n g đó quy định cụ t h e một số
Tăng cường p h á p c h ế xã hội chủ nghĩa tro n g hoạt đ ộ n g g iả i q uyết khiếu nại, tô cáo
nhiệm vụ: giải qu y ết và t h a n h t r a việc xét và giái q u y ết các v ụ k h iếu n ại. t ố cáo của n h â n dàn. T iếp đó, Uý b a n T h a n h t r a C h in h p h ủ đã b a n h à n h T h ô n g tví số 60/U BTT ngàv 25/5/1971 hướng d ẫn trách n h iệ m của các n g à n h , các c ấ p về giái quyết đưn th ư k h iế u nại. tỏ cáo cúa n h â n d ân .
Đại t h ắ n g m ù a x u â n n ă m 1975 mà đinh cao là chiến dịch Hồ Chí M in h lịch sử đă kết thúc cuộc k h á n g chiến chôVig Mỹ cứu niíốc của n h á n dân ta. Từ đây.
cách m ạ n g Việt N a m đã bước sang một t r a n g mới:
th ô n g n h ấ t đ ấ t nưdc, cả nước đi lèn xây dựng chủ nghía xã hội.
Đê th ố n g nhả't. k iệ n toàn tổ chúc n h à nước, ngày 07/01/1977 C h ín h p h ủ b an h à n h Nghị đ ịn h số 01/CP quy d ịn h tô chức và h o ạ t động của u ỷ b an T h a n h tra C h in h phủ , tro n g đó q u y định rõ n h iệm vụ là hưống dẫn. đôn đôc và t h a n h t r a T h ủ trư ởn g các n g à n h , các cà”p làm đ ú n g t r á c h n h iệm của mình trong việc xét, giải q u y ế t các đơn. t h ư khiếu n<ại. t ố cáo của n h â n dân, đồng thời tự m ì n h xét. giải quyết các dơn thư k h iếu tố.
N h ìn lại p h á p l u ậ t khiếu nại, tô cáo tro ng giai đoạn từ n ă m 1959 đ è n 1980 cho thấy: tin h t h ầ n , nội
d u n g củ a quyển khiếu nại. tô cáo c ủ a công d â n được ghi n h ậ n trong Hiến p h áp níím 1959 đả đưỢc cụ t h ể hoá tr o n g các v ă n bán quy p h ạ m p h á p lu ậ t củ a C hính p h ủ và các bộ. n g à n h vói p h ư ơ n g c h â m : công d â n có qu y ển kh iếu nại, tò* cáo với bâ't cử cơ q u a n n h à nước nào về n h ù n g h à n h vi vi p h ạ m p h á p l u ậ t c ủ a n h â n viên n h à nước, về p h ạ m vi c ủ a q u v ề n k h iế u nại, tố cáo k h ô n g chì là n h ữ n g h à n h vi vi p h ạ m c ủ a cá n bộ, công chửc, viên chức n h à nước, m à còn là n h ữ n g h à n h vi vi p h ạ m của cà n h ừ n g người có chức vụ q u y ển h ạ n tro n g các tố chức kinh tê tậ p thể. P h á p l u ậ t k h iế u nại.
tô cáo trong giai doạn n à y đ ã giao việc giải quyết kh iếu nại. tô” cáo cho cd q u a n T h a n h t r a c ủ a C h ín h phú: q u y dịnh một số n guv ên tốc tr o n g việc giài quyết đrtn. t h ư kh iếu nại. tô” cáo c ủ a công d â n như: trá c h nh iệm giái quyết c h ủ yếu th u ộ c về cờ q u a n p h á t sinh kh iếu nại, tô cáo m à trước h ế t là T h ủ tr ư ơ n g cđ q u a n đó: q u y dịnh trìn h tự xem xét, giái q u y ế t đơn, th ư kh iếu nại. tỏ’ cáo của u ỳ b a n h à n h c h ín h các cấ p vã các n g à n h chuyên môn. Các vồn b ả n p h á p l u ậ t về k h iế u n ạ i. tỏ” cáo giai đoạn ní.y t u v c h ư a h o à n chỉnh n h ư n g nó đã có vai trò là công cụ p h á p lý để p h á t huy díin chủ. từng bước bào đ d m q u y ề n k h iế u nại, t ố cáo của công dân. tạo r a cơ c h ế đ ể n h â n d â n t h a m gia
Chướng II. Thực trạ n g p h á p c h è 'x ã h ộ i c h ủ nghĩa tro n g hoạt đ ộng giài q u y ế t k h iếu n ại, tố c á o „.
q u á n lý n h à nưỏc. giám s á t h o ạ t động của các cơ q u a n n h à nước, c ả n bộ n h â n viên n h à nưốc trong việc th ự c h iệ n c h ủ trương, đường lôi, c h in h sách, p h á p luật.
3. Pháp luật khiếu nại, tố cáo giai đoạn từ năm 1980 đến năm 1992
Đ ại t h á n g m ù a x u â n n ả m 1975 đã kết th ú c cuộc k h á n g chiến chông M ỹ cứ u nước c ủ a d â n tộơ ta, từ đây cách m ạ n g Việt N a m đ ã c h u y ê n s a n g giai đoạn mỏi.
Đại hội Đ án g to à n quô’c lầ n t h ứ IV đ ã vạch r a đường lôl xây d ự n g một nước Việt N a m hoà binh, độc lập, th ông n h â t đi lên c h ủ n g h ĩa xả hội tro n g p h ạ m vi cá nưốc. Đê’ cụ th ê hoá đường lỏi. ch ín h sách của Đ án g tron g giai đoạn cách m ạ n g mới. ngày 12/12/1980 Quốc hội đ ã th ô n g q u a b ả n H iến p h á p mới • b á n H iến p h á p t h ứ 3 c ủ a N h à nước ta. Kê t h ừ a n h ừ n g tư tường p h á p lý của H iến p h á p n ă m 19Õ9 và t h ể h iệ n b á n c h ấ t cùa N h à nước ta . H iến p h á p n ă m 1980 tiếp tục ghi n h ậ n quyền k h iếu nại. tố c á o c ủ a công d â n n h ư n g ở một tổm cao mói: "Công d á n có q u yén k h iế u n ạ i và tố c á o với bất c ử cơ q u a n nào của N h à nước vế n h ữ n g việc là m trái p h á p lu ậ t của cơ q u a n n h à nước, t ổ chức xá hội, dơn vị tra n g n h à n d ồ n hoặc bấ t cứ cá n h á n nào thuộc cơ qu an , t ổ ckửc đó. Các đ iéu kh iếu nại. tô cáo p h ả i dược
Tăng cường p h á p c h ế xã h ộ i chủ nghĩa _ tro n g h o ạ t đ ộ ^ g ^ ià i q u yế t kh iế u nại, tô cáo
Chương II. Thự c trạ n g p h á p c h è 'x ã h ộ i c h ủ nghĩa tro n g h o ạ t d ộ n g g ià i q u y ế t k h iế u nại, tò cáo...
xem xét và g iá i q u yết n h a n h chóng. M ọ i h à n h động x â m p h ạ m quyển ỈỢI c h in h đ á n g của công d á n p h ả i được k ịp thời sứa chữa và x ứ lý n g h iê m m in h . N g ư ờ i bị th iệ t h ạ i cỏ q u y ề n được bổi thường. N g h iê m c ấ m trà thừ người k h iế u nại, tô cáo" (Điều 73).
N h ư v ậy so với H iến p h á p n ả m 1959 th ì Hiến p h á p n n m 1980 đ ã quy đ ịn h q u y ể n k h i ế u nại. tô" cáo của công d á n c ụ t h ế hơn. chi t i ế t hơn. Đặc b iệ t H iến p h á p n ă m 1980 đ ã quy đ ị n h cơ c h ế p h á p lý cụ t h ê để báo đ à m q u y ể n k h iê u nại, tô cáo c ủ a công đản: khiếu nại. t ố c á o p h á i được xem xét. giái q u y ế t n h a n h chóng;
mọi h à n h động x á m p h ạ m q u y ế n lợi c h ín h đ á n g của công d â n p h á i được kịp thòi s ủ a c h ữ a và xử lý n g h iê m m in h : ngưòi bị t h i ệ t h ạ i có q u y ề n đưỢc bồi th ư ờ n g (Điểu 73); đại biểu Qiiôc hội v à đ ạ i biêu Hội đồng n h â n d â n có n h iệ m vụ: "xem x é t và g iú p g iả i quyết n h ữ n g đ iéu k h iế u nại, tò cáo củ a n h ă n d â n " (Đ iều 94.
Đ iểu 119); Uý b a n n h â n d â n các câ'p có n h iệ m vụ “xem xét, g iá i q u v ế t các đ iểu k h iế u n ạ i, tó cáo củ a n h à n d ă n " (Điều 123). Đ á n g lưu ý lã p h ạ m vi q u y ề n k h iế u nại, tô’ cáo c ủ a cõng dâ n n g à y c à n g dược mở r ộ n g hđn b a o gồm; n h ữ n g việc là m t r á i p h á p l u ậ t c ủ a cơ q u a n n h à iníỏc, tô chức xã hội, dơn vị vũ t r a n g n h â n d â n hoặc b ấ t cứ cá n h â n n à o th u ộ c cơ q u a n , t ổ chức đó.
Việc làm t r á i p h á p l u ậ t có th ể hiểu khòng chi là n h ữ n g h à n h vi tr á i p h á p luật, m à còn cả n h ữ n g quyết đ ịn h tr á i p h á p l u ậ t vì việc b a n h à n h quyết định trá i p h á p l u ậ t c ũ n g là việc là m trái p h á p luật.
T r ê n cd sỏ quy đ ị n h của H iến p h á p n ă m 1980 và c ă n cứ t ì n h h ì n h th ự c tế, ngày 27/11/1981. Hội dồng N h à nưóc đã b a n h à n h P h á p lệnh Quy định việc xét.
giải q u y ế t k h iế u nại. tô* cáo của công d á n (gọi t ắ t là P h á p lệ n h n ả m 1981). P h á p lệnh gồm 6 chưdng. 43 điểu q uy đ ịn h cụ t h ể việc xét. giải qu y ết khiếu n ại. tò cáo c ủ a công d â n nh ư ; việc tiếp n h ậ n các khiêu nại, t ố cáo. t h ẩ m quyền, thời h ạ n xét và giải quyết khiếu nại.
tô” cáo, việc q u ả n lý, k iể m t r a công tác xét, giãi qu y ết k h iế u nại, tô’ cáo, việc x ử lý vi phạm . Đây là ván b à n quy p h ạ m p h á p i u ậ t đ ầ u tiên được b a n h à n h dưòi h ìn h thức p h á p lệ n h qu y dịnh một cách tậ p tru n g , k h á đ ầ y đủ, c ụ t h ể việc xét, giái quyết khiêu n ại, tò cáo c ủ a công dân, Để hư ớ n g d ẫ n th i h à n h P h áp lệnh, ng ày 29/3/1982 Hội đ ồ n g Bộ trương đà b a n h à n h Nghị đ ịn h s ố 5 8/H Đ B T v à n g à y 04/5/1982 Uỷ b a n T h a n h t r a của C h ín h p h ủ đ ã b a n h à n h Thông tư số 02/TT.
Các v ă n b à n quv p h ạ m p h á p lu ậ t n à y đã quy đ ịn h cụ t h ể n h ữ n g v ấ n đề; việc tổ chức tiếp dãn; việc tiếp n h ậ n đơn, t h ư k h iế u tô’ ò t ấ t cả các n g à n h các cấp; tổ
Tăng cường p h á p ch ế xã hội chủ nghĩa
________ tro n g h o ạ t d ộ n g g ià i quyết khiêu nại, tô' cáo________
Chương II. Thực trạ n g pháp ch é 'xã h ộ i ch ủ nghĩa tro n g hoạt động gìàí q u yế t k h iê u n ạ i, tố c á o ... _
chức h o ạ t động, lã n h đạo tro n g việc xem x é t v à giải quyết khiếu nại, tô 'c á c của các cơ q u a n t h a n h t r a và việc h o à n thiện tố chức và h o ạ t đ ộng củ a cơ q u a n t h a n h t r a d ế giúp lã n h dạo các cấp. các n g à n h tr o n g việc giâi quy ết k h iế u nại, tô cáo: q u y đ ị n h t h ẩ m quyển, thời hạn. t h ủ t ụ c xét, giài q u y ế t k h i ế u nại, tô cáo của công dãn; việc q u á n lý, k iểm t r a công tác xét, giải quy ết khiếu nại, tó’cáo; việc xử lý các vi p h ạm .
Nghiên cứu cơ c h ế giái q u y ế t k h iế u n ạ i, t ố cáo th e o q u y định cúa P h á p lệnh n ă m 1981 và các văn bấn h ư ờ n g d ẫ n th i h à n h cho thấy:
■ Đỏi tượng quyền k h iế u nại r ấ t rộ n g b a o gồm t ấ t cả “n h ữ n g việc là m trá i p h á p lu ậ t của cơ q u a n n h à nước, tỏ chức k in h tế, văn hoá, x ã hội và đ ơ n vị vũ trang n h á n d á n hoặc b ấ t cứ cá n h à n nào th u ộ c cơ q uan, đơn vị, tố chức đó là m th iệ t h ạ i đ ế n lợi ích của N h à nước, của tập thế, lợi ích c h ín h đ á n g c ủ a công dán". C h ư a p h â n biệt k h iế u n ạ i h à n h c h ín h vỏi k h iế u
nại k h á c và giữa k h iê u nại vói tò* cáo.
■ T h ấ m quyển giái q u y ế t k h iế u nại: P h á p lệ n h q u y định ngoài T h ủ trườ ng cơ q u a n n h à nước có tr á c h nh iệm giài qu yết k h iê u nại, thì ngưòi đ ứ n g đ ầ u đơn vị k in h tê t ậ p th ể như: C h ủ n h iệ m Hợp tá c xã, T ậ p đoàn
Tãng cưởng pháp chê' xã hội chủ nghĩa tro n g hoạt dộng g iả i quyèt khiếu nai, tô cáo
trưởng Tạp đoàn sán xuã*t cù ng có t h a m quyển giái quyết khiếu nại. Quy định này x u ấ t p h á t từ chính sách của N hà nước ta tro n g thòi kỳ này là đè cao vai trò cúa kinh té tậ p thể và coi kinh tẻ tậ p the là t h à n h p h ầ n q u a n trọng của n ền k in h tế, Vì vậy, mậc dù Tập đoàn sá n x u ấ t hav Hợp tác xà là một đơn vị k in h tẽ n h ư ng về tô chủc và hoạt động của nó theo nguyên tác n h ư tô chức và hoạt động các cd q u a n n h à nước. Theo đó n h ữ n g quyết dịnh của C hú n hiệm Hợp tác xã. T ậ p đoàn trướng Tạp đoàn sán x u ấ t có tín h ch ấ t dơn phướng, m ệnh lệnh giống n h ư quyết định hàiih ch ín h của cd quan n h à nước.
T hẩm quyển giái quyết khiếu nại được p h á n đ ịn h theo nguvên tắc: khiếu nại cơ quan, tổ chức hoặc n h á n viên thuộc quvển quán lý cùa n g à n h hoặc cấp n à o thì ng àn h hoặc cấp dó giái quyết: khiếu nại n h â n viên thuộc cơ q uan, tô chức nào thì T h ủ trướng ho.ặc ban lành đạo cơ quan, tô chức đó giáì quyết: khiếu nại đưỢc giải quyết nếu k hôn g chấm dứt thì T hủ tru ó n g hoặc b an lãnh dạo cá”p tr ẽ n trực tiếp giái quyết. Điểu đáng c h ú ý là t h a m quyển giái quyết khiếu nại không n h ữ n g quy đ ịn h cho ngưòi d ứ n g đ ầ u là T hủ trư ờ n g cd q u a n mà P h á p lệnh còn quy địiih cho cá b a n lành đạo.