CHƯƠNG II: VAI TRÒ CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM TRONG SỰ NGHIỆP XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN NỀN VĂN HÓA TIÊN TIẾN ĐẬM ĐÀ BẢN SẮC DÂN TỘC THỜI KỲ MỚI 1996 - 2006
2.3 Một số giải pháp và bài học kinh nghiệm nhằm xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc
2.3.2 Bài học kinh nghiệm
2.3.2.1 Nhận thức đầy đủ vai trò của văn hóa đối với nhu cầu định hình giá trị xã hội chủ nghĩa
Thực tiễn quá trình cách mạng để lại cho Đảng ta nhiều bài học quan trọng, trong đó bài học xuyên suốt, được nhấn mạnh ở tất cả các kỳ đại hội là kiên trì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa được thể hiện trên nhiều khía cạnh chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Trong thời kỳ đấu tranh giành chính quyền, chủ nghĩa xã hội là lý tưởng, nguyện vọng của quần chúng, trở thành động lực cách mạng to lớn; phong trào văn hóa, đấu tranh trên lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật và những quyền lợi cục bộ về xã hội giành được tạo thêm những tiền đề cho cách mạng giải phóng và cách mạng xã hội chủ nghĩa.Vì vậy, định hướng xã hội chủ nghĩa về phương diện văn hóa trở thành một nhu cầu vô cùng bức xúc, nhằm phòng ngừa nguy cơ chệch hướng xã hội chủ nghĩa. Trong điều kiện như vậy, văn hóa giữ một vị trí trọng yếu trong đảm bảo giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa, có quan hệ chặt chẽ tới yêu cầu giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực kinh tế, chính trị và xã hội.
Đường lối xây dựng và phát triển văn hóa là hình ảnh phản chiếu bản chất của chế độ xã hội. Thể hiện bản chất khác nhau giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội không chỉ ở hệ thống chính trị - xã hội, hệ thống kinh tế mà còn ở chính hệ thống văn hóa. Phát triển văn hóa là mục tiêu hướng tới, là nhu cầu tự thân của chính cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. Xa rời điều đó có nghĩa là chệch hướng xã hội chủ nghĩa trên phương diện văn hóa.
Đường lối xây dựng và phát triển văn hóa có vị trí và mục tiêu cụ thể của nó, song lại góp phần giải quyết nhiều lĩnh vực khác, cùng tạo thành một hệ chính sách duy trì xã hội trong trật tự, kỷ cương, văn minh và phát triển đúng định hướng xã hội chủ nghĩa. Xây dựng và phát triển văn hóa liên quan tác động chặt chẽ với các lĩnh vực khác cùng đảm bảo nhu cầu giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong quá trình phát triển. Thực tế cho thấy, sai lầm của chính sách kinh tế đã khó sửa chữa và gây nhiều hậu quả tiêu cực cho xã hội nhưng dẫu sao vẫn có thể sửa chữa sau một vài chu kỳ sản xuất dài hay ngắn, còn sai lầm của một chính sách phát triển văn hóa thì không dễ gì sửa chữa được, có khi tác hại không chỉ một thế hệ mà nhiều thế hệ và muốn sửa chữa phải mất hàng thập kỷ. Chính vì vậy, xét trên khía cạnh nội dung và hình thức, phát triển văn hóa chiếm một vị trí đặc biệt quan
GVHD: Th.S-GVC HỒ THỊ QUỐC HỒNG 71 SVTH: NGUYỄN THANH TRẠNG trọng trong quá trình đổi mới đất nước theo con đường xã hội chủ nghĩa mà mỗi tổ chức đảng và đảng viên phải luôn nhận thức đầy đủ.
2.3.2.2 Xử lý đúng đắn mối quan hệ giữa phát huy vai trò nòng cốt của Nhà nước và mở ra khả năng xã hội hóa trong xây dựng và phát triển văn hóa
Xây dựng và phát triển văn hoá phải trên cơ sở phát huy vai trò nòng cốt của Nhà nước mới tập trung được nguồn đầu tư đúng hướng đi liền với tăng cường quản lý, đảm bảo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đồng thời, thực hiện xã hội hóa sẽ phát huy cao nhất tiềm năng, sức mạnh của cá nhân, cộng đồng và xã hội vào việc đầu tư, lưu giữ, củng cố các giá trị văn hóa.
Đảng ta khẳng định Nhà nước giữ vai trò nòng cốt, đồng thời phải xã hội hóa xây dựng và phát triển văn hóa. Song phát huy vai trò của Nhà nước không có nghĩa là Nhà nước bao cấp, áp đặt nguồn đầu tư tuyệt đối và cách làm của mình, vì thế sẽ triệt tiêu các khả năng đóng góp và sáng kiến của người dân vào giải quyết các vấn đề về văn hóa. Cũng không thể đồng nhất xã hội hóa với triệt để xóa bỏ bao cấp, chuyển các lĩnh vực giáo dục, y tế, văn hóa, … sang hoạt động kinh doanh, thả nổi cho thị trường. Trước đổi mới, do quá tập trung vào vai trò của Nhà nước, nên bên cạnh việc tăng cường công tác quản lý, tập trung được nguồn đầu tư và đầu tư đúng kế hoạch, bám sát phương hướng đã định thì cũng bộc lộ hạn chế là chưa huy động được đông đảo nguồn đầu tư và vai trò của toàn xã hội trong phát triển văn hóa. Bước vào thời kỳ đổi mới, Đảng ta dần nhận thức rõ hơn vai trò của xã hội hóa, từng bước xã hội hóa lĩnh vực văn hóa, nhờ vậy đã huy động mạnh mẽ sức mạnh của nhân dân đầu tư và tham gia phát triển văn hóa, nhưng ở một số đơn vị và trên từng lĩnh vực cụ thể lại có biểu hiện nhận thức lệch lạc về xã hội hóa, coi nhẹ vai trò của Nhà nước. Không còn thực hiện chính sách văn hóa bằng bao cấp trực tiếp không có nghĩa là Nhà nước từ bỏ vai trò quản lý, mà phải điều tiết bằng những cách thức phù hợp, linh hoạt, mềm dẻo. Nhà nước điều tiết trước hết thông qua hệ thống pháp luật. Nhà nước đầu tư vào những lĩnh vực, những khía cạnh không hoặc ít có khả năng xã hội hóa.
Xã hội hóa trước hết ở việc huy động các nguồn lực đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa. Có những chính sách mang lại quyền lợi thiết thân cho chính người dân, thì đó chính là “đem tài dân, sức dân, của dân làm lợi cho dân”, như giáo dục, y tế... mà trong có chế thị trường mỗi người đều có nhu cầu chính đáng là muốn được hưởng thụ dịch vụ chăm sóc với chất lượng phù hợp với khả năng chi trả của chính họ. Có những chính sách mang tính nhân đạo, “uống nước nhớ nguồn”, … xã hội hóa không chỉ
GVHD: Th.S-GVC HỒ THỊ QUỐC HỒNG 72 SVTH: NGUYỄN THANH TRẠNG có ý nghĩa giải quyết vấn đề tài chính, mà còn khẳng định giá trị truyền thống nhân nghĩa, tăng thêm trách nhiệm của cộng đồng, xây dựng tinh thần đoàn kết dân tộc. Có những chính sách xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư, bảo tồn các giá trị văn hóa dân gian...
nếu không phát huy sức mạnh của toàn dân, của mọi thành phần kinh tế, thì Nhà nước tự mình không thể đảm đương được. Tuy nhiên, cũng sẽ là sai lầm nếu quan niệm xã hội hóa là xác định trách nhiệm xã hội một cách chung chung hoặc thả nổi cho thị trường. Mà ở đây rất cần sự quản lý và định hướng đúng đắn của Nhà nước được điều tiết thông qua các công cụ quản lý vĩ mô.
Xã hội hóa còn thể hiện ở khía cạnh tổ chức thực thi các vấn đề văn hóa với khả năng tham gia các tổ chức phi chính phủ, đoàn thể và mỗi một người dân. Đó chính là xu hướng dân chủ hóa và xã hội hóa việc xây dựng và phát triển nền văn hóa. Xã hội hóa về khía cạnh tổ chức thực hiện phải nhấn mạnh vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị – xã hội, nghiệp đoàn, doanh nghiệp, cộng đồng làng bản, phố phường, dòng họ... Đó chính là thực hiện phương châm cái gì xã hội làm tốt hơn Nhà nước thì để xã hội làm, Nhà nước chỉ hướng dẫn, hỗ trợ bằng định chế pháp luật; cái gì mà xã hội không thể làm hoặc làm không tốt thì Nhà nước có trách nhiệm phải làm.
2.3.2.3 Giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với xây dựng và phát triển văn hóa
Thống nhất giữa chính sách kinh tế với chính sách phát triển văn hóa đòi hỏi việc xác định mỗi chính sách kinh tế đều nhằm thực hiện mục tiêu văn hóa, phải tìm động lực phát triển kinh tế từ trong xã hội, từ cội nguồn và sức mạnh văn hóa, không chạy theo mục tiêu kinh tế đơn thuần với bất cứ giá nào. Mặt khác, mỗi chính sách phát triển văn hóa đều phải dựa trên cơ sở và khả năng phát triển kinh tế nhất định, phù hợp với thực lực kinh tế cho phép.
Tăng trưởng kinh tế là cơ sở chủ yếu tạo ra điều kiện vật chất để phát triển văn hóa.
Không thể thực hiện được mục tiêu văn hóa nếu một nền kinh tế trì trệ, kém phát triển.
Phát triển văn hóa nếu tách rời với các khả năng kinh tế, không xuất phát từ thực tiến kinh tế – xã hội, sẽ rơi vào bệnh chủ quan, cho dù ý tưởng tốt đẹp bao nhiêu đi chăng nữa vẫn không có tính khả thi. Mặt khác, không phải cứ có tăng trưởng kinh tế là tự nó giải quyết được vấn đề văn hóa. Trong nhiều trường hợp có tăng trưởng kinh tế mà không có quan điểm đúng đắn về văn hóa thì thành quả tăng trưởng kinh tế cũng chệch khỏi mục tiêu văn hóa. Do đó, không phải chờ đến khi kinh tế phát triển mới giải quyết các vấn đề văn hóa,
GVHD: Th.S-GVC HỒ THỊ QUỐC HỒNG 73 SVTH: NGUYỄN THANH TRẠNG mà từng hoàn cảnh, điều kiện, bước đi của tăng trưởng kinh tế cần lựa chọn mức độ, hình thức và biện pháp phát triển văn hóa, xã hội phù hợp. Không nên quan niệm giản đơn về văn hóa, chỉ thụ hưởng một chiều của tăng trưởng kinh tế, mà bản thân một chính sách văn hóa tiến bộ, hợp lòng dân lại có động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Đường lối phát triển văn hóa đúng đắn thì sẽ tạo ra động lực đối với sự phát triển. Đặc biệt trong nền kinh tế tri thức, khi nguồn tài nguyên thiên nhiên ngày càng cạn kiệt, thì nguồn tài nguyên con người trở thành quý giá nhất. Do đó, đầu tư cho văn hóa thực chất là đầu tư cho phát triển tài nguyên con người với tiềm năng vô hạn của nó.
Mặt khác, trong nhiều trường hợp, tốc độ tăng trưởng kinh tế chẳng những không làm giảm áp lực vấn đề về văn hóa mà còn nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp. Nếu không có quan điểm phát triển văn hóa đúng đắn trong điều kiện kinh tế thị trường sẽ có nguy cơ đẩy xã hội đi đến phân cực thái quá giữa người giàu và người nghèo, giữa nông thôn và thành thị, giữa vùng thuận lợi và vùng khó khăn... cùng nhiều tệ nạn xã hội, giá trị truyền thống bị mai một, văn hóa – văn nghệ chạy theo thị hiếu thấp hèn... Những biểu hiện ấy nếu tích tụ lâu ngày sẽ dẫn tới những hậu quả khó lường, không chỉ kìm hãm sự phát triển kinh tế – xã hội, mà còn đe dọa đến sự ổn định của tình hình chính trị.
GVHD: Th.S-GVC HỒ THỊ QUỐC HỒNG 74 SVTH: NGUYỄN THANH TRẠNG