CHƯƠNG III ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU CÀ PHÊ VIỆT NAM SANG THỊ TRƯỜNG EU TRONG THỜI GIAN TỚI
3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU CÀ PHÊ VIỆT NAM SANG THỊ TRƯỜNG EU
3.2.2. Giải pháp từ phía Nhà nước
3.2.2.1. Tuyên truyền kiến thức pháp lý, hoàn thiện hệ thống quy định về tiêu chuẩn kỹ thuật
Trước hết, các cơ quan nhà nước cần hoàn thiện hơn hệ thống pháp luật, ngày càng đơn giản hóa thủ tục xuất khẩu nhằm giúp các doanh nghiệp xuất khẩu có cơ hội nhanh chóng đưa sản phẩm cà phê của doanh nghiệp mình đến những thị trường đang có nhu cầu lớn nhằm tăng sức cạnh tranh của cà phê xuất khẩu Việt Nam. Ngoài ra, các cơ quan chức năng cũng cần xem lại các tiêu chuẩn kỹ thuật về cà phê xuất khẩu, đặc biệt là tiêu chuẩn về chất lượng cà phê xuất khẩu sao cho những tiêu chuẩn này đồng nhất, phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế.
Bên cạnh đó, nhà nước cũng cần đẩy mạnh tuyên truyền thông tin, phổ biến cho cộng đồng doanh nghiệp và các đối tượng khác liên quan những kiến thức pháp lý của nước mình, những quy định mới về tiêu chuẩn kỹ thuật sản phẩm và đặc biệt là những kiến thức pháp lý liên quan đến xuất khẩu của các đối tác nhập
khẩu lớn trên thị trường EU, các thông tin giá cả thị trường, đối thủ cạnh tranh...
có cơ chế theo dõi xuất khẩu, khuyến khích các doanh nghiệp nhận các đơn đạt hàng có đơn giá xuất khẩu cao, giá trị gia tăng lớn, hạn chế các đơn đặt hàng có giá trị xuất khẩu thấp.
3.2.2.2. Quy hoạch, cải thiện đất trồng cà phê, tăng cường đầu tư nghiên cứu giống, kỹ thuật canh tác, chăm sóc cà phê
Nhà nước cần định hướng nhằm cải thiện diện tích trồng cà phê hiện có để nâng cao hiệu quả qua việc thay thế những diện tích cà phê già cỗi bằng giống mới phù hợp hơn, cho năng suất, chất lượng cao hơn, thời gian sinh trưởng ngắn…
Nhà nước cần có chiến lược, quy hoạch cụ thể về diện tích đất trồng nhằm kiểm soát được diện tích trồng cà phê nước nhà tránh tình trạng người dân thấy giá cà phê lên cao đổ xô đi trồng, mở rộng diện tích đất canh tác nhưng sau đó giá giảm thì chặt phá hoặc bỏ hoang vườn cà phê một cách lãng phí. Muốn thực hiện được việc kiểm soát diện tích đất trồng cà phê nhà nước cần có chính sách khuyến khích người nông dân phát triển cà phê thông qua hình thức hợp đồng tiêu thụ sản phẩm với các doanh nghiệp trong ngành cà phê và trong phạm vi quy hoạch đã thông qua. Nhà nước cũng cần có biện pháp hỗ trợ trong việc thành lập các hợp tác xã sản xuất cà phê nhằm liên kết các hộ nông dân trồng cà phê với nhau, tạo một môi trường sản xuất chuyên nghiệp, tránh tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, manh mún hiện nay rất khó trong việc quản lý và đặc biệt nhiều khi gây thiệt hại lớn cho các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê và với chính bản thân người dân trồng cà phê. Khi đã thành lập các dạng thức của sự liên kết như hợp tác xã thì việc tuyên truyền cũng như hướng dẫn quy định mới hay đơn giản là các kinh nghiệm, kỹ thuật canh tác sẽ dễ dàng và đồng bộ hơn. Đặt biệt, để thúc đẩy nhanh quá trình phát triển theo hướng chuyên nghiệp hóa nền sản xuất cà phê thì các doanh nghiệp trong ngành cà phê có thể ký hợp đồng với các hợp tác
xã này và đảm nhận vai trò hướng dẫn kỹ thuật, khuyến nông, thu mua chế biến, tiêu thụ sản phẩm và xuất khẩu.
Nhà nước thông qua Sở nông nghiệp, các Viện nghiên cứu, các tổ chức liên quan khác tích cực đầu tư nghiên cứu giống mới, năng suất cao, chất lượng hạt tốt, thời gian sinh trưởng ngắn, có khả năng chống chịu sâu bệnh tốt, phù hợp với sự biến đổi của thời tiết trong những năm tới…
Đã từ lâu, nguồn nhân lực đã trở thành một trong những yếu tố quyết định về sức cạnh tranh của mặt hàng cà phê xuất khẩu Việt Nam, đặc biệt là trong nền kinh tế đang nhấn mạnh yếu tố con người là trung tâm như hiện nay. Tuy nhiên, cũng cần thẳng thắn nhìn nhận rằng nguồn nhân lực Việt Nam hiện nay đang đối mặt với sự thiếu hụt nghiêm trọng, đặc biệt là các cán bộ quản lý, cán bộ kỹ thuật, công nghệ nhất là khâu quản lý kỹ thuật chế biến thành sản phẩm và cán bộ nghiên cứu thị trường. Vì thế chính phủ cần tăng cường thành lập và mở rộng các lớp đào tạo kỹ thuật khai thác, chế biến cà phê ngay tại địa phương (ít nhất mỗi tỉnh một trung tâm) nhằm ngày càng cung cấp cho ngành cà phê lực lượng lao động dồi dào, vững tay nghề, tác phong công nghiệp phục vụ tốt cho việc xuất khẩu cà phê.Không chỉ có thế biện pháp này sẽ giúp hoạt động thu hoạch, bảo quản, chế biến cà phê đồng đều về chất lượng tại tất cả các doanh nghiệp và vùng hơn.
Cũng cần nhấn mạnh rằng, hoạt động đào tạo nguồn lao động này cần được tiến hành một cách hết sức nghiêm túc thì mới đem lại hiệu quả cao, tránh tình trạng các trung tâm đào tạo mở ra tràn lan, chỉ chú trọng đến số lượng mà bỏ qua chất lượng gây ra sự lãng phí về thời gian, công sức và ngân sách đầu tư.
Ngoài chú trọng đào tạo về trình độ chuyên môn, các cơ sở đào tạo cũng cần bồi dưỡng về năng lực, phẩm chất đạo đức của cán bộ, đặc biệt là với cán bộ quản lý. Nêu cao tinh thần, thái độ làm việc tích cực, sẵn sàng nhận trách nhiệm về mình của các cán bộ quản lý. Để thực hiện được điều này cần có những biện pháp cụ thể về chế độ đãi ngộ cũng như xử lý vi phạm một cách nghiêm minh.
3.2.2.3. Đào tạo nguồn lao động
Đã từ lâu, nguồn nhân lực đã trở thành một trong những yếu tố quyết định về sức cạnh tranh của mặt hàng cà phê xuất khẩu Việt Nam, đặc biệt là trong nền kinh tế đang nhấn mạnh yếu tố con người là trung tâm như hiện nay. Tuy nhiên, cũng cần thẳng thắn nhìn nhận rằng nguồn nhân lực Việt Nam hiện nay đang đối mặt với sự thiếu hụt nghiêm trọng, đặc biệt là các cán bộ quản lý, cán bộ kỹ thuật, công nghệ nhất là khâu quản lý kỹ thuật chế biến thành sản phẩm và cán bộ nghiên cứu thị trường. Vì thế chính phủ cần tăng cường thành lập và mở rộng các lớp đào tạo kỹ thuật khai thác, chế biến cà phê ngay tại địa phương (ít nhất mỗi tỉnh một trung tâm) nhằm ngày càng cung cấp cho ngành cà phê lực lượng lao động dồi dào, vững tay nghề, tác phong công nghiệp phục vụ tốt cho việc xuất khẩu cà phê.Không chỉ có thế biện pháp này sẽ giúp hoạt động thu hoạch, bảo quản, chế biến cà phê đồng đều về chất lượng tại tất cả các doanh nghiệp và vùng hơn.
Cũng cần nhấn mạnh rằng, hoạt động đào tạo nguồn lao động này cần được tiến hành một cách hết sức nghiêm túc thì mới đem lại hiệu quả cao, tránh tình trạng các trung tâm đào tạo mở ra tràn lan, chỉ chú trọng đến số lượng mà bỏ qua chất lượng gây ra sự lãng phí về thời gian, công sức và ngân sách đầu tư.
Ngoài chú trọng đào tạo về trình độ chuyên môn, các cơ sở đào tạo cũng cần bồi dưỡng về năng lực, phẩm chất đạo đức của cán bộ, đặc biệt là với cán bộ quản lý. Nêu cao tinh thần, thái độ làm việc tích cực, sẵn sàng nhận trách nhiệm về mình của các cán bộ quản lý. Để thực hiện được điều này cần có những biện pháp cụ thể về chế độ đãi ngộ cũng như xử lý vi phạm một cách nghiêm minh.
3.2.2.4. Đầu tư cơ sở hạ tầng và các tổ chức nghiên cứu thị trường, xúc tiến thương mại
Nhà nước cần tiếp tục và phát triển hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng, hỗ trợ về giống, cây con giúp đỡ người sản xuất ở tất cả các khâu sản xuất, chế biến
cà phê. Nhà nước cần xác định và cây dựng vùng nguyên liệu cả phê để đảm bảo nhu cầu chế biến. Nguồn vốn đầu tư này không chỉ được trích ra từ ngân sách nhà nước mà còn có thể được huy động từ doanh nghiệp, các quỹ khuyến công, khuyến nông.
Song song với việc đầu tư cơ sở hạ tầng, nhà nước cũng cần tăng cường đầu tư cho hoạt động nghiên cứu thị trường ở EU. “Biết mình biết người trăm trận trăm thắng”, nhà nước cần hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc tìm hiểu thị trường EU phức tạp, những nhu cầu về các loại cà phê trong tương lai nhằm đem lại sự hiểu biết tốt nhất về thị trường EU cho các doanh nghiệp, tạo tiền đề cho việc mở rộng thị phần cà phê xuất khẩu Việt Nam ở thị trường EU.
Các Hiệp hội cần đẩy mạnh hoạt động hơn nữa để Hiệp hội thực sự là chỗ dựa cho các doanh nghiệp trong hoạt động sản xuất, kinh doanh cà phê. Các Hiệp hội cần có những quy chế hoạt động rõ ràng, quy củ và thường xuyên hơn nữa.
Thứ nhất, các Hiệp hội cần tăng cường hoạt động xúc tiến hơn nữa thông qua việc hỗ trợ tổ chức các phái đoàn vào Việt Nam để khảo sát, thăm dò cà phê Việt Nam cho hoạt động thu mua. Đồng thời, giảm bớt các chương trình khảo sát thị trường mang tính nhỏ lẻ, thiếu chính xác và chuyên nghiệp, tăng cường đầu tư vào những chương trình, khảo sát tầm cỡ quy mô lớn, thiết thực với các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu cà phê Việt Nam. Đặc biệt, việc nghiên cứu thị trường phải chính xác, kịp thời thì mới đem lại lợi ích thực sự cho các doanh nghiệp, nếu không có thể đem lại những sai lầm đáng tiếc và có thể gây thiệt hại lớn cho các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu cà phê Việt Nam.
Ngoài ra, cần tăng cường phối hợp chặt chẽ và nhịp nhàng hơn nữa giữa các cấp, đặc biệt là 3 cấp: chính phủ, hiệp hội, các doanh nghiệp trong công tác xúc tiến thương mại.
Thứ hai, Hiệp hội cà phê ca cao Việt Nam (V icofa ) cần tổ chức các hoạt động xây dựng một hình ảnh tốt đẹp về ngành cà phê Việt Nam tại thị trường EU. Đồng thời, xúc tiến xây dựng thương hiệu mang tính quốc gia tại thị trường
nhập khẩu EU, tổ chức hoạt động xâm nhập mạng lưới bán lẻ tại EU, để xuất các chế độ, cơ chế, chính sách tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho các doanh nghiệp trong ngành cà phê Việt Nam. Cần tăng cường hơn nữa hoạt động đưa các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu cà phê Việt Nam tham gia vào các kỳ triển lãm, hội chợ tại thị trường EU có nhu cầu cao.
Cuối cùng, Hiệp hội cần bảo vệ các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê Việt Nam khi bước vào thị trường EU. Những tranh chấp, vướng mắc, kiện tụng là những vấn đề khó có thể tránh khỏi đối với các doanh nghiệp. Chính vì lẽ đó, việc bảo vệ, tư vấn cách giải quyết, đứng ra giàn hòa tất cả các tranh chấp luôn là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng với các Hiệp hội và doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu cà phê Việt Nam.