2.3.1. Khái niệm về nội dung giáo dục
2.3.1.1. Khỏi niệm: Nội dung giỏo dục là hệ thống những tri thức, thỏi ủộ và hành vi cú liờn quan ủến hệ thống chuẩn mực xó hội cần ủược giỏo dục cho HS.
2.3.1.2. Sở dĩ nội dung giỏo dục là một thể thống nhất tri thức, thỏi ủộ và hành vi về hệ thốngcỏc chuẩn mực xó hội ủó ủược qui ủịnh là vỡ quỏ trỡnh giỏo dục là quỏ trỡnh tỏc ủộng lờn cả ba mặt của ủời sống tõm lý con người. Cho nờn, quỏ trỡnh giỏo dục phải thực hiện ba loại mục tiờu: mục tiờu về tri thức, mục tiờu về thỏi ủộ và mục tiờu về hành vi. Ba loại mục tiờu này liờn quan mật thiết với nhau, thống nhất và hỗ trợ cho nhau. Trong ủú, mục tiờu tri thức về cỏc chuẩn mực xó hội là cơ sở; mục tiờu về thỏi ủộ ủối với cỏc chuẩn mực xó hội là ủộng lực và mục tiờu về hành vi thể hiện cỏc chuẩn mực xó hội là cơ bản.
2.3.2. Các nguyên tắc xây dựng nội dung giáo dục
2.3.2.1. Nội dung giỏo dục phải phự hợp với mục tiờu giỏo dục và ủào tạo Trong quỏ trỡnh giỏo dục, mục tiờu giỏo dục, ủào tạo cú tỏc dụng ủịnh hướng cho việc xõy dựng nội dung giỏo dục, ủào tạo cho cỏc ngành học, bậc học, cỏc loại hỡnh trường, lớp. Nội dung giỏo dục luụn bị chi phối bởi mục tiờu giỏo dục. Nội dung giỏo dục là sự cụ thể húa, chi tiết húa những yờu cầu giỏo dục cỏc phẩm chất, hành vi, thúi quen về ủạo ủức, lao ủộng, thể chất và văn húa thẩm mỹ phự hợp với
những chuẩn mực do xó hội qui ủịnh và ủược thực tiễn cuộc sống thừa nhận phự
hợp với mục tiờu giỏo dục của cỏc loại hỡnh trường, lớp. Ngược lại nội dung giỏo dục lại phục vụ cho việc thực hiện mục tiờu giỏo dục (Xem lại phần cấu trỳc của quỏ trỡnh giỏo dục).
2.3.2.2. Nội dung giỏo dục phải ủảm bảo tớnh liờn tục, tớnh hệ thống
- Nội dung giỏo dục phải ủược xõy dựng theo một hệ thống ủảm bảo ủược qui luật vận ủộng và phỏt triển của quỏ trỡnh giỏo dục nhằm giỳp HS thực hiện ủược hệ thống cỏc chuẩn mực xó hội.
- Nội dung giỏo dục phải cú tớnh liờn tục từ bậc dưới lờn bậc trờn, từ lớp dưới lờn lớp trờn giỳp cho quỏ trỡnh giỏo dục ủược tiến hành một cỏch thường xuyờn, liờn
97
tục khụng bị ngắt quóng. Nhờ ủú, ý thức của cỏ nhõn về cỏc chuẩn mực xó hội và những hành vi tương ứng ủược hỡnh thành ở HS sẽ ủược củng cố vững chắc và phỏt triển khụng ngừng.
2.3.2.3. Nội dung giỏo dục phải ủảm bảo mối quan hệ giữa những giỏ trị truyền thống và những giỏ trị hiện ủại, giữa những giỏ trị dõn tộc và những giỏ trị nhõn loại
-Nội dung giỏo dục phải ủược xõy dựng dựa trờn mối quan hệ giữa những giỏ trị truyền thống và những giỏ trị hiện ủại bằng cỏch:
+Kế thừa cú chọn lọc những giỏ trị truyền thống và hiện ủại húa chỳng, vớ dụ: Tứ ủức theo quan niệm mới...; ủồng thời loại bỏ những giỏ trị truyền thống ủến nay khụng cũn phự hợp, vớ dụ: gia ủỡnh ủụng con là gia ủỡnh cú phỳc...
+ Bổ sung những giỏ trị hiện ủại mới ủược nẩy sinh trong thời kỳ ủổi mới hiện nay của ủất nước, vớ dụ: gia ủỡnh hạnh phỳc là gia ủỡnh cú từ một ủến hai con, cú ham muốn làm giàu cho bản thõn và cho xó hội, cú ủầu úc kinh doanh...
+ Tuyệt ủối trỏnh hai tỡnh trạng, một là tư tưởng bảo thủ khụng muốn ủưa những giỏ trị hiện ủại vào nội dung giỏo dục; hai là tư tưởng phủ ủịnh sạch trơn những giỏ trị truyền thống, chạy theo những giỏ trị hiện ủại một cỏch vụ nguyờn tắc. - Nội dung giỏo dục phải ủảm bảo ủược mối quan hệ giữa những giỏ trị dõn tộc và những giỏ trị nhõn loại:
+ Duy trỡ và phỏt triển những giỏ trị mang bản sắc dõn tộc, vớ dụ: Cỏch chào hỏi, cỏch ăn mặc...
+ Bổ sung thờm những giỏ trị nhõn loại, vớ dụ: ý thức bảo vệ mụi trường, phũng chống HIV...
+ Tuyệt ủối trỏnh hai tỡnh trạng: Một là, tư tưởng dõn tộc hẹp hũi, phủ ủịnh những giỏ trị nhõn loại; hai là; làm mất bản săc dõn tộc, chạy theo những giỏ trị nhõn loại một cỏch vụ nguyờn tắc.
- Nờn theo quan ủiểm ỘHũa nhập nhưng khụng hũa tanỢ.
2.3.2.4. Nội dung giỏo dục phải ủược xõy dựng cho phự hợp với ủặc ủiểm tõm sinh lý của HS
Xuất phỏt từ nguyờn tắc về tớnh vừa sức và tớnh cỏ biệt trong quỏ trỡnh giỏo dục, nội dung giỏo dục cần ủược xõy dựng cho phự hợp với trỡnh ủộ phỏt triển tõm sinh lý của lứa tuổi và trỡnh ủộ phỏt triển cỏ biệt của HS.
Vớ dụ: đưa ra những chuẩn mực hành vi cho HS Tiểu học; những phẩm chất ủạo ủức, nghĩa vụ ủạo ủức cho học sinh THCS; những vấn ủề thuộc phạm trự ủạo ủức cho học sinh PTTH và cho sinh viờn nghiờn cứu đạo ủức học.
2.3.2.5. Nội dung giỏo dục ủảm bảo tớnh ủồng tõm
Nội dung giỏo dục là cỏc chuẩn mực xó hội ủược xõy dựng và phỏt triển theo hướng mở rộng ủào sõu và khỏi quỏt dần từ lớp dưới lờn lớp trờn (cú thể hiểu phỏt triển theo ủường xoỏy trụn ốc). Nhờ ủú, HS cú cơ hội ủược nõng cao dần những hiểu biết về cỏc chuẩn mực xó hội, ủịnh hướng cho nhũng hành vi ngày càng cú tớnh tự giỏc cao.
2.3.3. Cỏc thành phần cơ bản của nội dung giáo dục
Nội dung giỏo dục trong nhà trường ủược xõy dựng xuất phỏt từ mục ủớch giỏo dục xó hội, từ cỏc yờu cầu khỏch quan của ủất nước, của thời ủại.
Nội dung giỏo dục bao gồm cỏc mặt giỏo dục toàn diện nhõn cỏch HS. Cỏc thành phần cơ bản của nội dung giỏo dục bao gồm: Giỏo dục ý thức cụng dõn, giỏo dục lao ủộng-hướng nghiệp, giỏo dục văn húa-thẩm mỹ và giỏo dục thể chất.
98 2.3.3.1. Giỏo dục ý thức cụng dõn
- ắ thức cụng dõn là phạm trự tinh thần, núi lờn trỡnh ủộ nhận thức về quyền lợi và nghĩa vụ của người dõn ủối với nhà nước và ủược thể hiện bằng nhận thức và hành vi cụ thể trong cuộc sống của mỗi người.
Nội dung của ý thức cụng dõn bao gồm ba mặt: ắ thức chớnh trị, ý thức phỏp luật và ý thức ủạo ủức.
+ ắ thức chớnh trị là ý thức về quyền lợi giai cấp, là ý thức về sự tồn vong và giàu mạnh của ủất nước, về vai trũ của ủất nước trong quan hệ với cỏc quốc gia trờn thế giới.
+ ắ thức phỏp luật là hệ thống cỏc quan niệm về quyền lợi, nghĩa vụ của cụng dõn trong xó hội, trờn cơ sở của những qui tắc ủó ủược xó hội thừa nhận, thể hiện tớnh hợp phỏp hay khụng hợp phỏp của những hành vi cỏ nhõn.
+ ắ thức ủạo ủức là ý thức của cỏ nhõn về mục ủớch của cuộc sống và mối quan hệ của cỏ nhõn trong xó hội. ắ thức ủạo ủức ủược biểu hiện chớnh trong cuộc sống của con người ở cả ba mặt nhận thức, tỡnh cảm và hành vi ủạo ủức.
- Giỏo dục ý thức cụng dõn là quỏ trỡnh giỏo dục nhằm bồi dưỡng cho HS ý thức chớnh trị, ý thức phỏp luật, ý thức ủạo ủức và những hành vi, thúi quen phự hợp, tương ứng.
Nội dung giỏo dục ý thức cụng dõn bao gồm:
+ Giỏo dục cho HS ý thức chớnh trị: ắ thức về chủ quyền dõn tộc, về sự tồn tại và toàn vẹn lónh thổ, về sự giàu mạnh của ủất nước; ý thức về sự thực hiện những chủ chương, ủường lối, chớnh sỏch của đảng và Nhà nước; ý thức về quyền lợi và nghĩa vụ của người cụng dõn vỡ Việt Nam dõn giàu nước mạnh, xó hội cụng bằng dõn chủ, văn minh.
+ Giỏo dục cho HS ý thức phỏp luật: ắ thức về nghĩa vụ cụng dõn trong việc cựng toàn dõn tham gia ủúng gúp xõy dựng cỏc Bộ luật của nhà nước, cựng với toàn
dõn ủấu tranh ủể phỏp luật ủược thực hiện cụng bằng, phấn ủấu cho một nhà nước
phỏp quyền; ý thức về nghĩa vụ cụng dõn thực hiện nghiờm chỉnh luật phỏp nhà nước; ý thức về quyền lợi cụng dõn ủược nhà nước bảo hộ về luật phỏp.
+ Giỏo dục cho HS ý thức ủạo ủức: ắ thức về mục ủớch cuộc sống của bản thõn, mỗi cỏ nhõn phấn ủấu cho một cuộc sống hạnh phỳc khụng chỉ cho mỡnh, cho gia ủỡnh mỡnh mà cũn cho xó hội; ý thức về lối sống cỏ nhõn, lối sống tự chủ, tớch cực, năng ủộng, sỏng tạo, chống lại lối sống ớch kỷ, ăn bỏm...; ý thức về cỏc mối quan hệ ủỳng ủắn trong gia ủỡnh, nhà trường và ngoài xó hội ủược thể hiện qua văn húa giao tiếp như tớnh lễ ủộ trờn kớnh dưới nhường, tớnh thật thà, khiờm tốn, tỡnh thõn ỏi, lũng nhõn ủạo, sự cụng bằng, vị tha, bao dung, thỏi ủộ chõn thành, cởi mở, tớnh tập thể, sự quan tõm, ý thức bảo vệ lẽ phải, bảo vệ chõn lý trờn nền tảng của cỏi Ộchõn, thiện, mỹỢ; ắ thức về cuộc sống lao ủộng sỏng tạo, coi lao ủộng là nghĩa vụ
là trỏch nhiệm và cũng là quyền lợi của mỗi người cụng dõn, lao ủộng với những
phẩm chất của một người lao ủộng mới; Con ủường giỏo dục ý thức cụng dõn
Giỏo dục ý thức cụng dõn là một bộ phận của quỏ trỡnh giỏo dục tổng thể, cần ủược tiến hành cú kế hoạch với những con ủường và phương thức sau ủõy:
+ Giỏo dục thụng qua việc giảng dạy cỏc mụn học trong nhà trường, nhất là mụn giỏo dục đạo ủức (ở Tiểu học), giỏo dục Cụng dõn (ở Trung học) và cỏc mụn về Chủ nghĩa Mỏc-Lờnin, Tư tưởng Hồ Chớ Minh, Lịch sử ủảng ở đại học và Trung học chuyờn nghiệp;
99
+ Tổ chức cho HS tham gia vào cỏc hoạt ủộng lao ủộng và cỏc hoạt ủộng xó hội ủa dạng, phong phỳ;
+ Tổ chức tốt cỏc hoạt ủộng sinh hoạt tập thể; + Tổ chức cỏc cuộc thi, cỏc sõn chơi hấp dẫn; + Tổ chức tốt cỏc hoạt ủộng giỏo dục theo chủ ủề. 2.3.3.2. Giỏo dục lao ủộng, hướng nghiệp
1). Giỏo dục lao ủộng
Thuật ngữ giỏo dục lao ủộng bao hàm hai nội dung: Giỏo dục ủể lao ủộng và giỏo dục trong lao ủộng.
Theo nghĩa thứ nhất, giỏo dục lao ủộng là quỏ trỡnh tỏc ủộng cú mục ủớch, cú
kế hoạch ủến nhõn cỏch HS nhằm chuẩn bị cho cỏc em ủi vào cuộc sống lao ủộng
xó hội.
Theo nghĩa thứ hai, giỏo dục lao ủộng là quỏ trỡnh tổ chức sư phạm cỏc loại hỡnh hoạt ủộng lao ủộng của HS ủể thụng qua ủú hỡnh thành và phỏt triển nhõn cỏch con người mới cho cỏc em.
Giỏo dục lao ủộng bao gồm:
- Cung cấp cho HS hệ thống kiến thức khoa học cơ bản, kiến thức kỹ thuật tổng hợp và kiến thức một lĩnh vực lao ủộng cụ thể
+ Kiến thức khoa học cơ bản do việc dạy-học cỏc mụn học ủem lại. Kiến thức này ủược coi là cơ sở, là nền tảng cho mọi quỏ trỡnh học tập và lao ủộng tiếp theo của HS trong tương lai;
+ Kiến thức kỹ thuật tổng hợp do giỏo dục kỹ thuật tổng hợp ủem lại. Ở nhà trường phổ thụng, kiến thức kỹ thuật tổng hợp là những kiến thức sơ ủẳng về nền sản xuất hiện ủại với cụng nghệ cao, với dõy truyền mỏy múc tự ủộng, với bớ quyết kỹ thuật tinh vi, người lao ủộng cú tay nghề cao và năng lực quản lý tốt. Mặt giỏo dục này cung cấp cho HS những hiểu biết về cỏc xu hướng phỏt triển cụng nghệ thế giới và Việt Nam, những nguyờn lý cụng nghệ trong mọi ngành sản xuất, những phương phỏp cải tiến cụng cụ và qui trỡnh sản xuất...Những kiến thức ủú là cơ sở vững chắc cho HS vào ủời tiếp cận ủược với nền sản xuất hiện ủại;
+ Giỏo dục lao ủộng cũn cung cấp cho HS hệ thống kiến thức về cỏc nghề
phổ thụng thụng qua cỏc mụn học kỹ thuật (nay gọi là mụn cụng nghệ): Kỹ thuật cụng nghiệp và kỹ thuật nụng nghiệp...thụng qua việc thực hành, thực tập ở xưởng trường, vườn trường và cỏc cơ sở sản xuất.
- Giỏo dục ý thức và thỏi ủộ lao ủộng
đõy là nội dung giỏo dục quan trọng nhằm bồi dưỡng cho HS:
ắ thức về nghĩa vụ, trỏch nhiệm lao ủộng của mọi cụng dõn trong cụng cuộc xõy dựng ủất nước;
+ Hiểu ủược ủường lối, chiến lược xõy dựng nền kinh tế ủất nước, chủ chương của cỏc ủịa phương ủể cú ý thức tham gia vào sự nghiệp chung;
+ Giỏo dục lũng yờu lao ủộng và thỏi ủộ lao ủộng tớch cực, phương phỏp lao ủộng sỏng tạo trong tất cả mọi cụng việc;
+ Giỏo dục tỡnh yờu thương, quớ trọng ủối với người lao ủộng, tụn trọng cỏc loại hỡnh lao ủộng và trõn trọng cỏc thành quả lao ủộng của mọi người...
- Hỡnh thành cho HS những kỹ năng lao ủộng cơ bản ở trỡnh ủộ phổ thụng
Cỏc kỹ năng lao ủộng phổ thụng cần trang bị cho HS thường bao gồm: Lao
ủộng thủ cụng, ủan lỏt, nữ cụng gia chỏnh, mộc, rốn, gũ, hàn, nguội, cỏc nghề phổ thụng và truyền thống ở ủịa phương.
100 2). Giỏo dục hướng nghiệp, lập nghiệp
Giỏo dục hướng nghiệp là hoạt ủộng của cỏc nhà sư phạm nhằm ủịnh hướng nghề nghiệp cho HS, giỳp họ lựa chọn một nghề nghiệp phự hợp với hứng thỳ, năng lực của cỏ nhõn và yờu cầu nhõn lực xó hội.
Hướng nghiệp là một bộ phận của nội dung giỏo dục phổ thụng. Giỏo dục hướng nghiệp nhằm tạo cơ hội cho HS hũa nhập với ủội ngũ lao ủộng xó hội. đõy là quỏ trỡnh ủiều khiển, ủiều chỉnh hứng thỳ, nguyện vọng của HS trong lựa chọn nghề ủể trỏnh lựa chọn nghề một cỏch tự phỏt, cảm tớnh. Hướng nghiệp cũn cung cấp kiến thức, hỡnh thành một số kỹ năng nghề cho HS ủể cỏc em cú thể tiếp tục học tập và hành nghề trong tương lai.
đối với cỏ nhõn HS, hướng nghiệp giỳp cỏc em cú cơ hội nhỡn nhận khả năng của bản thõn, khẳng ủịnh hoặc ủiều chỉnh xu hướng chọn nghề ủể chọn ủược một nghề nghiệp phự hợp.
đối với xó hội, hướng nghiệp giỳp vào việc phõn cụng lao ủộng, sử dụng nguồn nhõn lực một cỏch tối ưu, ủào tạo ủược một ủội ngũ lao ủộng ủồng bộ, một lực lượng lao ủộng phự hợp với cơ cấu lao ủộng xó hội ở từng thời kỳ, ủể phỏt triển kinh tế, văn húa xó hội.
Hoạt ủộng hướng nghiệp bao gồm: Tư vấn nghề nghiệp, ủịnh hướng nghề nghiệp và tuyển chọn nghề. Ba mặt này cú quan hệ mật thiết và hỗ trợ nhau, cú thể biểu diễn bằng tam giỏc hướng nghiệp sau:
Tam Giỏc Hoạt động Hướng Nghiệp ( Phạm Viết Vượng, 1998 )
3). Cỏc nguyờn tắc và con ủường giỏo dục lao ủộng-hướng nghiệp trong nhà trường
- Cỏc nguyờn tắc:
+ Giỏo dục lao ủộng cho tất cả mọi người;
+ Giỏo dục lao ủộng phự hợp với trỡnh ủộ, lứa tuổi, giới tớnh và sức khỏe; + Giỏo dục lao ủộng cú kế hoạch, thường xuyờn và nhiều hỡnh thức; + Thống nhất giữa dạy lý thuyết và kỹ năng thực hành;
+ Giỏo dục lao ủộng gắn với thực tiễn cuộc sống xó hội. - Cỏc con ủường giỏo dục lao ủộng:
+ Giỏo dục lao ủộng thụng qua dạy-học cỏc mụn học, ủặc biệt là cỏc mụn khoa học và cụng nghệ;
+ Giỏo dục lao ủộng thụng qua cỏc hoạt ủộng giỏo dục hướng nghiệp trong nhà trường; định hướng Thị trường lao ủộng đặc ủiểm và yờu cầu nghề đặc ủiểm nhõn cỏch Tư vấn Tuyển chọn
101
+ Giỏo dục lao ủộng bằng chớnh cuộc sống lao ủộng với cỏc loại hỡnh lao ủộng phong phỳ và ủa dạng sau: Lao ủộng tự phục vụ; lao ủộng cụng ớch; lao ủộng sản xuất; tham quan sản xuất...
2.3.3.3. Giỏo dục văn húa-thẩm mỹ
1). Giỏo dục văn húa là quỏ trỡnh giỏo dục nhằm hỡnh thành cho HS những phẩm chất cỏ nhõn tốt ủẹp, những nếp sống văn minh, từ ủú sỏng tạo ra những giỏ trị vật chất và tinh thần cho bản thõn và cho xó hội.
Nhiệm vụ và nội dung giỏo dục văn húa bao gồm: