ðể thực hiện nhiệm vụ của mỡnh, GVCN lớp cần phải tiếp cận với tập thể HS lớp mỡnh chủ nhiệm. Tiếp cận với tập thể HS thực chất là một quỏ trỡnh tỏc ủộng
liờn tục, thường xuyờn ủến tập thể nhằm tỡm hiểu HS, xõy dựng tập thể lớp và tổ
chức cỏc hoạt ủộng giỏo dục của tập thể theo mục tiờu, kế hoạch giỏo dục của nhà trường, của lớp chủ nhiệm.
Một số nội dung và phương phỏp chủ yếu tiếp cận với tập thể HS của GVCN lớp:
3.3.3.1. Tỡm hiểu, phõn loại và vạch kế hoạch giỏo dục cỏc ủối tượng HS a. Nội dung cần tỡm hiểu:
- Hoàn cảnh sống của từng HS;
- Những ủặc ủiểm về thể chất và sinh lý lứa tuổi;
- ðặc ủiểm tõm lý (khả năng nhận thức, khớ chất, cỏc phẩm chất ủạo ủức, cỏc thiờn hướng, năng khiếu...).
b. Phương tiện tỡm hiểu:
- Cỏc loại sổ sỏch, hồ sơ cú liờn quan ủến cỏc em như học bạ, sơ yếu lớ lịch, sổ ủiểm, sổ ủầu bài...;
- Cỏc sản phẩm hoạt ủộng của HS như vở ghi, bài làm...;
- Cỏc thao tỏc và hành vi cử chỉ của HS biểu hiện trong cỏc hoạt ủộng và cỏc mối quan hệ;
- Hệ thống cỏc cõu hỏi cho cỏc ủối tượng nhằm trợ giỳp cho quỏ trỡnh tỡm
hiểu HS.
c. Phương phỏp tỡm hiểu tỡnh hỡnh HS
ðể nắm vững tỡnh hỡnh HS lớp chủ nhiệm, GVCN lớp cú thể sử dụng tất cả cỏc phương phỏp ủược sử dụng trong nghiờn cứu khoa học giỏo dục như: Phương phỏp nghiờn cứu hồ sơ HS; phương phỏp quan sỏt, phương phỏp trũ chuyện; phương phỏp hỏi ý kiến; phương phỏp ủiều tra, phương phỏp trắc nghiệm...
Tỡm hiểu ủể nắm ủược những thụng tin về HS là một quỏ trỡnh thường xuyờn, liờn tục. Cỏc số liệu thu ủược cần phản ỏnh ủầy ủủ, cụ thể về tỡnh hỡnh mọi mặt của tập thể và cỏ nhõn HS. Phõn loại thụng tin theo nội dung, yờu cầu giỏo dục, chỳ ý ủến cỏc dấu hiệu cơ bản và chủ yếu. Cú thể dựng những cụng thức toỏn thống kờ ủể xử lý và ủưa ra những nhận ủịnh về HS, về xu hướng phỏt triển của cỏc em.
d. Cỏc bước tiến hành tỡm hiểu tỡnh hỡnh HS
Tỡm hiểu tỡnh hỡnh HS là một cụng việc cụng phu và khoa học. Muốn cú hiệu quả, việc tỡm hiểu tỡnh hỡnh HS cần ủược tiến hành theo một quy trỡnh chặt chẽ từ bước chuẩn bị ủến bước thực hiện.
- Bước chuẩn bị:
+ Thu thập cỏc loại hồ sơ HS ở năm học cũ và cỏc loại sổ sỏch cú liờn quan; + Chuẩn bị mẫu sơ yếu lý lịch cần tỡm hiểu;
+ Xõy dựng hệ thống cỏc cõu hỏi ủiều tra cần thiết;
+ Xxõy dựng kế hoạch tỡm hiểu (xỏc ủịnh thời gian cho cỏc giai ủoạn cần tỡm hiểu; dự kiến cỏc cụng việc cần tiến hành trong một giai ủoạn như thu thập xử lý
145
thụng tin, phõn loại HS, vạch kế hoạch giỏo dục, ủiều chỉnh hoặc bổ sung kế hoạch).
- Bước tiến hành:
Cụng tỏc tỡm hiểu HS là một quỏ trỡnh thường xuyờn, liờn tục trong suốt quỏ trỡnh làm cụng tỏc chủ nhiệm lớp. Về cơ bản quỏ trỡnh ủú cú thể tiến hành qua ba giai ủoạn. Mỗi giai ủoạn thực hiện với những mức ủộ khỏc nhau, trong những thời gian khỏc nhau tựy thuộc vào ủiều kiện thực tế của GVCN (mới nhận lớp hay tiếp tục theo lớp), thực tế của lớp, của mỗi HS và những yờu cầu cần tỡm hiểu:
+ Giai ủoạn tỡm hiểu sơ bộ (ủiều tra sơ bộ) Cụng việc cụ thể của giai ủoạn này là:
• Phỏt phiếu ủiều tra cơ bản và hướng dẫn HS cỏch ghi; • Tham khảo cỏc loại hồ sơ của HS trong năm học trước; • Thu lại phiếu ủiều tra cơ bản;
• Xử lý cỏc thụng tin thu ủược (những nột chớnh về HS cần thu ủược ủú là: Hoàn cảnh gia ủỡnh; cỏc ủặc ủiểm tõm sinh lý; kết quả xếp loại năm trước );
• Ghi túm tắt kết quả thu ủược (lưu ý những ủiểm chưa rừ cần làm sỏng tỏ). + Giai ủoạn khảo sỏt kiểm tra
Giai ủoạn này nhằm kiểm tra ủộ chớnh xỏc của cỏc thụng tin thu ủược trước ủú ủể kịp thời bổ sung, ủiều chỉnh kết quả tỡm hiểu và vạch ra kế hoạch, phương phỏp tỏc ủộng phự hợp với HS.
Cỏc hoạt ủộng cần tiến hành ở giai ủoạn này: • Thăm gia ủỡnh HS;
• Trũ chuyện với HS và những người cú liờn quan; Dựng hệ thống cỏc cõu hỏi ủiều tra, phỏng vấn;
• Xử lý cỏc số liệu, thụng tin thu ủược và tiến hành phõn loại HS (phõn loại HS chủ yếu tập trung vào hai mặt (học lực và hạnh kiểm) và năm loại (giỏi-tốt, khỏ, trung bỡnh, yếu, kộm);
• Xỏc ủịnh những HS thuộc loại ủặc biệt (nếu cú) cần bồi dưỡng và những HS chậm tiến cần ủược giỏo dục thớch hợp;
• Ghi vào sổ chủ nhiệm kết quả khảo sỏt, phõn loại cú ủiều chỉnh bổ sung kết quả ủiều tra cơ bản;
• Vạch kế hoạch ủể tiến hành những tỏc ủộng sư phạm phự hợp với từng loại HS (ủặc biệt chỳ ý ủến những HS thuộc diện ủặc biệt).
+ Giai ủoạn tỡm hiểu ủể khẳng ủịnh quỏ trỡnh và kết quả giỏo dục
Giai ủoạn này ủược tiến hành trong suốt quỏ trỡnh giỏo dục, cú tớnh thường xuyờn và kết thỳc ở từng giai ủoạn (giữa học kỳ, cuối học kỳ, cuối năm học) ủể khẳng ủịnh và ủỏnh giỏ kết quả giỏo dục một cỏch khỏch quan, cụng bằng và chớnh xỏc. ðồng thời ủể bổ sung, ủiều chỉnh hoàn thiện những biện phỏp giỏo dục HS thớch hợp.
Cỏc cụng việc cần tiến hành trong giai ủoạn này:
• Tiếp tục thăm gia ủỡnh HS hoặc liờn hệ với gia ủỡnh bằng sổ liờn lạc; • Quan sỏt khỏch quan toàn diện;
• Sử dụng những cõu hỏi ủể thăm dũ ý kiến của những người cú liờn quan
ủến HS;
• Xử lý, tổng hợp số liệu thu ủược, ghi kết quả vào bảng tổng hợp và sử dụng chỳng ủể ủỏnh giỏ hiệu quả của những tỏc ủộng sư phạm ủồng thời ủiều chỉnh, hoàn thiện phương phỏp giỏo dục và bổ sung kế hoạch giỏo dục.
146 3.3.3.2. Tổ chức, xõy dựng tập thể lớp
ðể tạo mụi trường giỏo dục HS, GVCN cần xõy dựng lớp thành một tập thể
HS vững mạnh (tập thể HS vững mạnh cú cỏc ủặc ủiểm sau: Cú mục ủớch của tập
thể; tổ chức hoạt ủộng chung; cú ủội ngũ tự quản; cú kỷ luật chặt chẽ và cú dư luận tập thể lành mạnh).
a. Yờu cầu trong xõy dựng tập thể HS:
- Tổ chức tập thể HS theo hướng tự quản, tớch cực phỏt huy mọi tiềm năng, vai trũ của HS trong hoạt ủộng xõy dựng tập thể lớp vững mạnh;
- Tụn trọng, tin tưởng HS, giỏo dục cho cỏc em ý thức tự giỏc, tỡnh thần trỏch nhiệm;
- Bồi dưỡng cho cỏn bộ HS về phương phỏp tự quản cỏc hoạt ủộng của tập thể, hỡnh thành cho cỏc em cỏc kỹ năng tổ chức ủiều khiển và ủỏnh giỏ kết quả hoạt ủộng.
b. Phương tiện xõy dựng tập thể HS:
Phương tiện xõy dựng tập thể HS cần cú bao gồm: - Bản sơ ủồ tổ chức tập thể lớp;
- Bản qui ủịnh cỏc chức năng, nhiệm vụ cho cỏn bộ HS; - Cỏc loại sổ sỏch ghi chộp của cỏn bộ HS;
-Kế hoạch năm học của lớp;
- Những số liệu cần thiết qua kết quả nghiờn cứu HS. c. Phương phỏp xõy dựng tập thể HS vững mạnh
Tronng xõy dựng tập thể HS vững mạnh, GVCN lớp cú thể sử dụng tổng hợp tất cả cỏc phương phỏp giỏo dục HS (phần Lý luận giỏo dục).
d. Cỏch thức tiến hành xõy dựng tập thể HS tự quản
Xõy dựng tập thể HS tự quản cần ủược tiến hành theo một quy trỡnh hợp lý. Quy trỡnh xõy dựng tập thể HS bao gồm cỏc bước:
- Bước chuẩn bị
+ Sử dụng cỏc biện phỏp thăm dũ dư luậơcHS về xõy dựng tập thể tự quản. + Vạch kế hoạch thời gian tiến hành.
+ Thụng bỏo cho HS về thời gian, nội dung, yờu cầu...chuẩn bị cho cỏc em ý thức sẵn sàng.
+ Chuẩn bị cỏc phương tiện. - Bước tiến hành
Việc tổ chức xõy dựng lớp tự quản vừa là một hoạt ủộng vừa là một quỏ trỡnh giỏo dục. Cỏc bước tiến hành ủược thực hiện ở hai giai ủoạn sau:
+ Giai ủoạn tổ chức và huấn luyện cơ bản
Cỏc cụng việc GVCN lớp cần tiến hành ở giai ủoạn này bao gồm:
• Nờu mục ủớch, yờu cầu và ý nghĩa việc tổ chức xõy dựng tập thể tự quản; • Giới thiệu cho HS về sơ ủồ cơ cấu tổ chức lớp, cỏc mối quan hệ và cơ chế hoạt ủộng tự quản của lớp, hệ thống ủội ngũ cỏn bộ lớp, tổ và cỏc cỏn sự chức năng tương ứng;
• Lựa chọn, xõy dựng ủội ngũ cỏn bộ lớp (cú thể chỉ ủịnh tạm thời hoặc lấy tinh thần xung phong ủối với lớp ủầu cấp hay chế ủộ bỏ phiếu kớn ủối với cỏc lớp khỏc);
• Giao nhiệm vụ, chức năng cụ thể cho từng ủối tượng;
147
• Tổ chức cho lớp thảo luận, xõy dựng kế hoạch năm học ủể ủịnh hướng cho hoạt ủộng của tập thể và cỏn bộ lớp.
+ Giai ủoạn thể nghiệm trong hoạt ủộng thực tế, rốn luyện hỡnh thành kỹ năng
Ở giai ủoạn này, GVCN lớp cần tạo ủiều kiện cho ủội ngũ cỏn bộ phỏt huy ủược vai trũ chủ thể, thực hiện cỏc chức năng, nhiệm vụ của mỡnh trong cỏc hoạt ủộng. GVCN lớp chỉ giữ vai trũ cố vấn.
Cỏc hoạt ủộng thực tế cú thể tạo ủiều kiện ủể HS tự quản là: • Tự quản 15 phỳt truy bài ủầu giờ;
• Tự quản cỏc giờ học trờn lớp; • Tự quản giờ trống giỏo viờn;
• Tự quản tiết sinh hoạt tập thể hàng tuần;
• Tự quản trong cỏc hoạt ủộng lao ủộng, thể dục thể thao, vui chơi, tham quan...và cỏc hoạt ủộng ngoài giờ lờn lớp khỏc.
3.3.3.3. Tổ chức hoạt ủộng giỏo dục
GVCN cần tổ chức cỏc hoạt ủộng giỏo dục nhằm xõy dựng tập thể lớp ủồng thời qua ủú giỏo dục toàn diện cho HS.
a. Yờu cầu:
- Tổ chức cỏc hoạt ủộng giỏo dục nhằm ổ sung và mở rộng những tri thức ủó học và gúp phần giỏo dục toàn diện cho HS;
- Giỏo dục cho HS tớnh chủ ủộng, tớch cực, sỏng tạo, tạo ủiều kiện cho học sinh gắn bú với lớp, với trường;
- Củng cố và rốn luyện cho HS cỏc kỹ năng tham gia, tổ chức cỏc hoạt ủộng tập thể và cỏc kỹ năng sống khỏc.
b. Nội dung và hỡnh thức
Cỏc hoạt ủộng giỏo dục cú nhiều nội dung và hỡnh thức phong phỳ và ủa dạng. Trong thực tế cú hai loại chủ yếu ủú là nội dung và hỡnh thức giỏo dục qua tiết sinh hoạt tập thể lớp hàng tuần và qua cỏc hoạt ủộng giỏo dục ngoài lớp, ngoài trường (do nhà trường hoặc lớp tổ chức).
- Tiết sinh hoạt tập thể lớp hàng tuần: Diễn ra mỗi tuần một tiết do HS tự
quản dưới sự cố vấn, giỳp ủỡ của GVCN lớp. Cỏc dạng chủ yếu của tiết sinh hoạt
lớp gồm cú hội nghị học tập và ủăng ký thi ủua; hoạt ủộng sơ, tổng kết, ủỏnh giỏ thi ủua; sinh hoạt chủ ủề nhằm hưởng ứng cỏc chủ ủiểm giỏo dục hàng thỏng theo yờu cầu chỉ ủạo của nhà trường hoặc nhu cầu của lớp dưới cỏc hỡnh thức như hội thảo, thi sưu tầm tỡm hiểu, hỏi hoa dõn chủ, diễn ủàn thanh niờn...; cỏc loại hỡnh văn húa, văn nghệ, giao lưu, vui chơi giải trớ...
- Cỏc hoạt ủộng giỏo dục ngoài lớp, ngoài trường theo chủ ủề về giỏo dục ngoài giừo lờn lớp và giỏo dục hướng nghiệp theo chỉ ủạo chung của nhà trường mà GVCN lớp tổ chức cho lớp tham gia (cú thể theo qui mụ toàn trường hoặc lớp) như lễ khai hoặc bế giảng, mớt tinh kỷ niệm cỏc ngày lễ lớn, cỏc lễ hội truyền thống hoặc văn húa của nhà trường hay ủịa phương, tham quan, cắm trại, du lịch...
c. Qui trỡnh tổ chức thực hiện
Quy trỡnh tổ chức hoạt ủộng giỏo dục thường bao gồm cỏc bước:
- Bước 1: ðặt tờn cho hoạt ủộng và xỏc ủịnh yờu cầu giỏo dục cần ủạt ủược - Bước 2: Bước chuẩn bị cho hoạt ủộng: Vạch kế hoạch, thời gian tiến hành; thiết kế nội dung và hỡnh thức; dự kiến cụng việc chuẩn bị và phõn cụng cụ thể lực lượng tham gia chuẩn bị; xõy dựng chương trỡnh ủiều khiển hoạt ủộng; phõn cụng
148
cỏn bộ ủiều khiển, ủiều phối hoạt ủộng; dự kiến cỏc tỡnh huống xảy ra trong quỏ trỡnh tổ chức hoạt ủộng và cỏch ứng xử, giải quyết.
- Bước 3: tiến hành và kết thỳc hoạt ủộng. Hoạt ủộng ủược tiến hành hoàn toàn do học sinh tự quản, ủiều khiển, GVCN chỉ là cố vấn. Khi kết thỳc cần cú nhận xột, ủỏnh giỏ.
- Bước 4: Tổ chức rỳt kinh nghiệm và ủỏnh giỏ kết quả hoạt ủộng.
3.3.3.4. ðỏnh giỏ kết quả học tập, rốn luyện của học sinh và phong trào chung của tập thể
ðỏnh giỏ kết quả học tập và rốn luyện phấn ủấu của HS là một nội dung khụng thể thiếu ủược của cụng tỏc chủ nhiệm lớp.
a. Mục ủớch của ủỏnh giỏ
Mục ủớch ủỏnh giỏ kết qủa rốn luyện của HS và phong trào chung của tập thể lớp nhằm thỳc ủẩy sự cố gắng vươn lờn của HS, kớch thớch ở cỏc em ủộng cơ phấn ủấu ủỳng ủắn, hỡnh thành ở chỳng niềm tin vào bản thõn, tập thể, thầy cụ. Ngoài ra ủỏnh giỏ cũn là căn cứ ủể GV và HS ủề ra những biện phỏp ủiều khiển, ủiều chỉnh hoạt ủộng giỏo dục của thầy và trũ cho phự hợp.
b. Nội dung ủỏnh giỏ
Nội dung ủỏnh giỏ căn cứ vào cỏc chỉ tiờu cụng tỏc ủó ủề ra, vào những qui ủịnh của nhà trường ủối với HS. Thụng thường, GVCN lớp tập trung ủỏnh giỏ hai mặt học tập và hạnh kiểm của HS. Hai mặt này cú mối quan hệ chặt chẽ với nhau. ðỏnh giỏ HS là ủỏnh giỏ mức ủộ phấn ủấu và trưởng thành của cỏc em trong cỏc hoạt ủộng và cỏc mối quan hệ ủa dạng khỏc nhau: Quan hệ với bản thõn, với cụng việc, với người khỏc, với cộng ủồng, với gia ủỡnh và với tổ quốc. Trong từng mối quan hệ cố gắng ủỏnh giỏ một cỏch ủầy ủủ và toàn diện ủể thấy ủược mức ủộ trưởng thành của HS.
c. Quy trỡnh ủỏnh giỏ
ðể ủảm bảo chất lượng và ủộ tin cậy của ủỏnh giỏ, việc tiến hành cho HS ủỏnh giỏ phải ủảm bảo cỏc yờu cầu như ủỏnh giỏ phải ủảm bảo khỏch quan, cụng bằng, trung thực; ủỏnh giỏ phải cú hệ thống và toàn diện và ủỏnh giỏ phải cú tỏc dụng kớch thớch HS tớch cực phấn ủấu vươn lờn.
Quy trỡnh ủỏnh giỏ nờn diễn ra như sau:
- HS tự ủỏnh giỏ theo cỏc tiờu chuẩn và thang ủỏnh giỏ ủó ủược nhà trường và lớp ủưa ra.
- Tập thể tổ HS xem xột tự ủỏnh giỏ của cỏc thành viờn trong tổ trờn cơ sở ủối chiếu với cỏc tiờu chuẩn và thang ủỏnh giỏ. Tổ ủi ủến kết luận và phõn loại kết quả của tổ mỡnh
- Tập thể lớp xem xột kết quả ủỏnh giỏ và phõn loại của từng tổ. Cú thể cõn nhắc và ủưa ra thảo luận trước lớp những trường hợp ủặc biệt ủể cú quyết ủịnh cuối cựng trước khi bỏo cỏo với GVCN.
- í kiến của GVCN. GVCN lớp nghiờn cứu kết quả ủỏnh giỏ của HS. Những trường hợp nào cũn băn khoăn thỡ cú thể tham khảo thờm ý kiến của những người cú liờn quan hoặc cú thể tập hợp cỏn bộ lớp ủể trao ủổi thờm.
- Kết quả ủỏnh giỏ ủược ủội ngũ cỏn bộ lớp cụng bố vào buổi sơ kết hay tổng kết cuối học kỳ hay cuối năm học.
3.3.3.5. Cụng tỏc phối hợp của GVCN lớp với cỏc lực lượng giỏo dục trong nhà trường
149
Với vai trũ và nhiệm vụ của mỡnh, GVCN cần cú kế hoạch lựa chọn nội dung và hỡnh thức phối hợp hoạt ủộng với cỏc lực lượng giỏo dục trong nhà trường một cỏch hợp lý, khoa học và hiệu quả. Chủ yếu nờn tập trung vào cỏc lực lượng cú tớnh
chất chủ ủạo trong trường như: ban Giỏm hiệu, Hội ủồng giỏo dục nhà trường, tổ
chức ðoàn TNCS-HCM hoặc ủội TNTP-HCM, cỏc giỏo viờn bộ mụn và cỏc GVCN lớp cựng khối. Cũn với cỏc lực lượng giỏo dục khỏc thỡ tựy từng ủiềỡu kiện, tỡnh