Nhận thức sâu sắc vai trị đối với cơng tác giáo dục, đội ngũ nhà giáo THPT tỉnh Thái Bình đã khơng ngừng cố gắng thực hiện vai trị của mình theo mục tiêu GD-ĐT, góp phần phát triển nguồn nhân lực trong giai đoạn hiện nay. Có thể đánh giá những thành tựu cơ bản cũng như những hạn chế chủ yếu trên các mặt sau đây:
Thứ nhất, thành tựu và hạn chế trên lĩnh vực giáo dục thế giới quan khoa học, chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống.
Theo GS Phạm Minh Hạc thì “thế giới quan là một trong những phẩm chất cấu thành đạo đức cá nhân. Đó là phẩm chất hướng về xã hội” [17, tr.95]. Thế giới quan khoa học tạo niềm tin, hướng hoạt động và quan hệ của từng người, của một tập đoàn xã hội, của một giai cấp hay của xã hội nói chung. Q trình giảng dạy những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin được thể hiện trong nội dung chương trình các mơn học (đặc biệt là môn GDCD), đội ngũ nhà giáo bước đầu giúp các em hình thành những quan điểm duy vật biện chứng, các quy luật phát triển của tự nhiên, của xã hội và của tư duy. Kết quả điều tra cho thấy phần lớn (96,4%) học sinh THPT khẳng định: các thầy cô giáo đã cho
chúng em được thấy bức tranh khoa học về thế giới với sự phát triển phong phú của thiên nhiên, với cuộc sống lao động kiên cường và sáng tạo của con người, xu thế phát triển của khoa học công nghệ hiện đại và những vấn đề chung mà nhân loại ngày nay cần đoàn kết để giải quyết; 93% học sinh có thái độ ủng hộ cái mới, cái tiến bộ và thích sáng tạo ra cái mới; 98,5% học sinh mong muốn sống thẳng thắn, trung thực, tôn trọng lẽ phải, sự
thật; 89% học sinh thấy rằng cần phải đấu tranh cho lẽ phải, cho sự thật và sự công bằng. Với thế giới quan khoa học được thầy cơ trang bị, học sinh THPT tỉnh Thái Bình bước vào cuộc sống lao động với niềm tin theo mục tiêu: dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Trong điều kiện hiện nay, khi CNXH đang gặp nhiều khó khăn, các thế lực thù địch ln tìm mọi cách để phá hoại thì đội ngũ nhà giáo THPT có vai trị quan trọng trong việc xây dựng và nâng cao các phẩm chất chính trị, tư tưởng XHCN cho học sinh ở các trường THPT của tỉnh. Việc giáo dục cho học sinh các giá trị xã hội cơ bản, lý tưởng độc lập dân tộc và CNXH, đường lối đổi mới và những chính sách lớn của Đảng, của Nhà nước giúp các em nhận ra và trân trọng những giá trị đích thực của cuộc sống về lịng yêu nước, yêu quê hương. Qua điều tra có tới 90% học sinh THPT ở Thái Bình hiểu rằng yêu nước gắn liền với yêu CNXH; yêu nước khơng chỉ bằng lời nói mà phải bằng hành động cụ thể, phải học tập, rèn luyện vì ngày mai lập nghiệp, vì truyền thống của quê hương. Đa số
(86%) học sinh đã trả lời: thầy cô giáo đã giúp chúng em củng cố lòng tự hào dân tộc,
giúp chúng em ý thức được phải biết tơn trọng lợi ích của cá nhân, lợi ích của tập thể, của xã hội, phải có niềm tin vào con đường mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã lựa chọn.
Với câu hỏi: “Em có tin rằng sự nghiệp đổi mới theo định hướng XHCN mà Đảng ta đang lãnh đạo sẽ thành công không?”, đã có 83% học sinh trả lời “tuyệt đối tin tưởng”, 7% trả lời “tin tưởng”, 5% khơng có ý kiến gì, số cịn lại trả lời “khơng tin”. Những năm
trước đây, khi ở một số huyện của Thái Bình xảy ra tình trạng mất ổn định về chính trị - xã hội, nhưng phần lớn (trên 90%) học sinh trong đó có học sinh THPT vẫn bình tĩnh quan tâm đến học tập và cịn tích cực tham gia vào các tổ chức đồn thể làm cơng tác tuyên truyền vận động gia đình, người thân, góp phần ổn định tình hình trật tự tại địa phương. Số học sinh ở các trường THPT tỉnh Thái Bình đứng trong hàng ngũ của Đồn TNCS Hồ Chí Minh tính đến tháng 12/2005 là 66102 em đạt 99,3%, mỗi năm có 107 học sinh là đồn viên ưu tú được tham dự lớp tìm hiểu về Đảng, năm 2003 có 1 học sinh được kết nạp vào Đảng CSVN [2, tr.5]. Những con số đó phần nào nói lên sự trưởng thành về ý thức chính trị và lập trường tư tưởng của học sinh, đồng thời khẳng định vai trò của đội ngũ nhà giáo trong việc nâng cao phẩm chất chính trị, tư tưởng cho học sinh THPT tỉnh Thái Bình.
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Muốn xây CNXH phải có con người thấm nhuần đạo đức XHCN” [36, tr.264-265]. Trong số các đối tượng “phải thấm nhuần đạo đức XHCN” mà Bác nói đến không thể thiếu học sinh THPT. Trong các trường THPT việc giáo dục đạo đức cho học sinh được đội ngũ nhà giáo xác định là lĩnh vực kỳ diệu bậc nhất của việc phát triển nhân cách cho học sinh, là nhiệm vụ có tầm chiến lược bao trùm và xuyên suốt quá trình giảng dạy và giáo dục của mình. Những nguyên tắc, phẩm chất đạo đức như: lòng nhân ái, yêu Tổ quốc, yêu nhân dân, yêu lao động, yêu khoa học, trung thực, khiêm tốn, dễ thích nghi, giàu lòng tự trọng, ý thức trách nhiệm...được các nhà giáo chuyển tải qua những giá trị nhân văn trong các tác phẩm văn học, qua những chiến thắng oanh liệt của dân tộc trong những bài học lịch sử, qua những tấm gương người tốt, việc tốt trong môn GDCD, trong các buổi sinh hoạt chuyên đề, các hoạt động đền ơn đáp nghĩa... đã dần cảm hóa các em học sinh, thu hút các em vào các hoạt động học tập, rèn luyện một cách tích cực và tự giác. Vì vậy, những năm gần đây tỷ lệ học sinh xếp loại hạnh kiểm tốt, khá tăng lên, hạnh kiểm trung bình và yếu kém giảm đi. (Xem bảng 2.3- Phụ lục 01).
Đi đôi với việc trang bị cho học sinh các chuẩn mực đạo đức của con người Việt Nam, đội ngũ nhà giáo còn giáo dục cho các em ý thức tôn trọng pháp luật, tự giác chấp hành
pháp luật của Nhà nước, kỷ luật của đoàn thể, nội quy của nhà trường. Số học sinh vi phạm pháp luật những năm gần đây giảm đáng kể. Cụ thể là: năm học 2002-2003 có 33 trường hợp học sinh THPT có hành vi vi phạm pháp luật như: trộm cắp, đánh nhau, gây rối trật tự nơi công cộng, 7 học sinh liên quan đến ma túy thì năm học 2005-2006 con số đó đã giảm xuống chỉ còn 11 trường hợp, đặc biệt là tính đến ngày 25/5/2006 ở các trường THPT trong tỉnh khơng có học sinh nào liên quan đến ma túy [51, tr.4].
Những số liệu trên đã nói lên vai trị to lớn của đội ngũ nhà giáo trong việc giáo dục, đào tạo học sinh thành những con người phát triển tồn diện, có “đức” có “tài”. Học sinh THPT của Thái Bình khi bước vào cuộc sống lao động vẫn giữ được nét đẹp truyền thống: cần cù, chịu khó, yêu nước, thương người, trung thực, lạc quan và đầy nghị lực. Việc xây dựng cho học sinh lối sống cao đẹp, đó là lối sống tích cực, chủ động, linh hoạt, giản dị, lành mạnh, tiết kiệm, có mục đích, kế hoạch, biết đồng cảm, chia sẻ, có kỷ luật và tinh thần hợp tác trong mọi lĩnh vực hoạt động của đời sống xã hội được đội ngũ nhà giáo rất quan tâm. Đa số học sinh thừa nhận, các thầy cô giáo đã giáo dục, uốn nắn cho các em rất nhiều về cách sống, cách ứng xử có văn hóa. 93% học sinh cho rằng những
chuẩn mực về lối sống mà thầy cô trang bị rất cần thiết với người học sinh trong thời kỳ đổi mới và mở cửa hội nhập. Một trong những nét đẹp về lối sống của học sinh THPT Thái Bình đó là sự đồng cảm, sẻ chia trước nỗi buồn, sự khó khăn của người khác, biểu hiện ở hành vi “thăm hỏi, động viên giúp đỡ bạn bè khi họ gặp chuyện không vui”, ở việc “ủng hộ xây nhà tình nghĩa với tổng số tiền là 71.000.000đ”, ở phong trào “phụng dưỡng suốt đời bà mẹ Việt Nam anh hùng” [3, tr.3-4]. Sự bất bình trước những người “vơ tâm trước nỗi buồn, niềm vui của người khác”, sự “áy náy, dằn vặt khi không giữ lời hứa”, sự “khó chịu khi thấy người khác vứt rác ra đường”, sự “ân hận khi có thái độ vơ lễ với thầy cô”... Đây là kết quả đội ngũ nhà giáo mong đợi ở học sinh, là thành quả các nhà giáo đã tạo được khi thực hiện vai trò giáo dục lối sống cho học sinh.
Có thể khẳng định những phẩm chất về thế giới quan, về đạo đức cách mạng, về tư tưởng chính trị và lối sống của con người mới XHCN mà đội ngũ nhà giáo đã trang bị cho học sinh THPT tỉnh Thái bình đã thực sự góp phần đào tạo được một lớp người lao động mới có tinh thần yêu nước, yêu quê hương, có phương hướng sống đúng đắn với những ước mơ và hoài bão cao đẹp, có lịng nhân ái, có thói quen sống, làm việc, học tập theo kỷ luật, pháp luật, có ý thức tiết kiệm và bảo vệ của cơng và đặc biệt là ý chí vươn lên khơng
cam chịu nghèo hèn để lập thân, lập nghiệp, quyết tâm phấn đấu không mệt mỏi để trở thành người lao động chân chính.
Tuy nhiên, ở Thái Bình vẫn cịn có những học sinh thể hiện quan điểm duy tâm về thế giới, biểu hiện ở việc khơng tích cực học tập, rèn luyện, cho rằng việc thi cử, đỗ đạt là do số phận “học tài thi phận”, nhiều em còn tin vào thần thánh: đi lễ chùa, đi xem bói...trước khi đi thi. Vẫn cịn khoảng 5% học sinh không tin tưởng vào khả năng cải tạo tự nhiên,
cải tạo xã hội, cải tạo bản thân của con người mà cho rằng mọi cái trong vũ trụ là do thượng đế, chúa trời tạo ra. Nhận thức của học sinh về các chuẩn mực tư tưởng chính trị XHCN vẫn chưa thật sâu sắc, bền vững để có thể trở thành động cơ bên trong thơi thúc các em phải hiện thực hóa bằng hành động cụ thể. Một số học sinh (5%) khơng nhiệt tình và ít quan tâm, thậm chí khơng quan tâm đến các vấn đề thời sự, chính trị của đất nước và thế giới, cịn tỏ ra hồi nghi về thắng lợi của công cuộc đổi mới theo định hướng XHCN ở nước ta, chưa thực sự tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, thiếu niềm tin vào sự nghiệp chung của đất nước, của quê hương. Một bộ phận học sinh (dù nhỏ) chưa đạt chuẩn về đạo đức, vẫn còn bị xếp loại hạnh kiểm trung bình, trong số đó có những em cịn yếu kém, có biểu hiện chưa ngoan, cịn vi phạm kỷ luật, vi phạm nội quy của nhà trường thậm chí có những em cịn vi phạm pháp luật, gây lo lắng, nhức nhối cho gia đình, nhà trường, thầy cơ và bè bạn. Xuất phát từ nhiều lý do khác nhau nên một số học sinh vẫn còn chấp nhận lối sống tự do, buông thả: 8% học sinh chưa chấp nhận, tuân thủ lối sống có kỷ luật,
11% học sinh thờ ơ với khó khăn của người khác, 4% học sinh còn ham chơi đua đòi
trong khi hồn cảnh kinh tế gia đình khơng cho phép. Lối sống đẹp vẫn chưa thực sự trở thành nhu cầu bên trong thôi thúc hành vi của các em. Thực trạng trên cho thấy: việc hình thành, củng cố và phát triển thế giới quan khoa học cho học sinh, việc giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống cho học sinh vẫn chưa được như mong muốn, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển con người toàn diện trong giai đoạn hiện nay. Điều đó cũng có nghĩa vai trò của đội ngũ nhà giáo trong việc hình thành những phẩm chất quan trọng không thể thiếu của nguồn nhân lực cho học sinh THPT ở Thái Bình cịn có những hạn chế nhất định. Tìm ra những giải pháp khắc phục hạn chế này là vấn đề mà bản thân đội ngũ nhà giáo ở các trường THPT và ngành GD-ĐT tỉnh Thái Bình băn khoăn trăn trở nhiều năm qua.
Với tư cách là người chủ tương lai của nước nhà - một nước XHCN, thì thanh niên trong đó có học sinh THPT phải “rèn luyện tinh thần và lực lượng của mình, phải học tập và làm việc để chuẩn bị cái tương lai đó” [33, tr.402-403]. Trong những vấn đề mà học sinh phải “rèn luyện” và “chuẩn bị” thì hành trang khơng thể thiếu đó là những tri thức phổ thông, cơ bản về khoa học, văn hóa. Hơn nữa, sự tiến bộ của kỹ thuật và tốc độ phát triển của khoa học đã đề ra những yêu cầu ngày càng cao đối với trình độ văn hóa chung của thế hệ trẻ trong đó có học sinh THPT. Vì vậy, chương trình phát triển giáo dục giai đoạn 2001-2010 của Ban thường vụ tỉnh ủy Thái Bình nêu rõ: “Trước sự phát triển nhanh của khoa học kỹ thuật, trước những thay đổi thường xuyên của hoạt động KT-XH đòi hỏi các nhà trường phải trang bị cho học sinh vốn văn hóa nền tảng” [53, tr.2]. Do đó, đội ngũ nhà giáo ở các trường THPT phải “phát huy hơn nữa vai trị của mình trong việc trang bị những tri thức khoa học, những năng lực người ở trình độ cao cho học sinh” [45, tr.4]. Trong các trường THPT tỉnh Thái Bình, những kiến thức phổ thông, cơ bản, kỹ thuật tổng hợp, hiện đại về tự nhiên, xã hội, về kinh tế, chính trị, pháp luật, kỹ thuật được đội ngũ nhà giáo trang bị một cách hệ thống cho học sinh thơng qua q trình giảng dạy các mơn học. Tiếp thu những tri thức này, học sinh thực sự đã có một trình độ học vấn phổ thơng tương đối hồn chỉnh, làm nền tảng cho việc nâng cao năng lực cá nhân để tiếp nhận một khối lượng tri thức ở trình độ cao hơn. Điều này thể hiện khá rõ nét ở kết quả xếp loại học lực, kết quả thi tốt nghiệp, thi đại học (Xem bảng 2.4, 2.5, 2.6- phụ lục 03). Năm học 2004-2005, tỷ lệ học sinh Thái Bình tốt nghiệp THPT (99%) cao hơn tỷ lệ toàn quốc (90,9%), cho thấy nguồn nhân lực này đã được chuẩn bị đủ điều kiện để dự thi vào các trường đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp và tham gia vào đời sống lao động phục vụ đất nước, quê hương. Số học sinh trúng tuyển vào các trường đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp năm sau cao hơn năm trước, năm học 2004-2005 đạt tỷ lệ
31,5%, so với toàn quốc xếp thứ 9, so với các tỉnh phía Bắc xếp thứ 3 [50]. Đây là kết
quả của quá trình học tập chuyên cần, tự giác, kiên trì của học sinh và cũng là thành quả đội ngũ nhà giáo đạt được trong việc thực hiện vai trò trang bị tri thức cho học sinh.
Cùng với việc trang bị tri thức văn hóa, khoa học cho học sinh, đội ngũ nhà giáo THPT tỉnh Thái Bình cịn góp phần quan trọng trong việc phát hiện và bồi dưỡng nhân tài cho tỉnh, cho đất nước. Trong báo cáo chính trị của Ban chấp hành trung ương Đảng tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI đã nêu: “ Nhân tài không phải là sản phẩm tự phát
mà phải được phát hiện và bồi dưỡng công phu. Nhiều tài năng có thể mai một nếu khơng được phát hiện và sử dụng đúng lúc và đúng chỗ” [6, tr.26]. Đồng chí Lê Khả Phiêu cũng đã nói: “Một mặt phải tìm được những cách thích hợp để phát hiện và bồi dưỡng nhân tài. Nhưng đồng thời cũng cần lưu ý là nhân tài sẽ xuất hiện trên một nền tảng dân trí rộng và trên cơ sở tổ chức đào tạo nhân lực tốt” [41, tr.86]. Các cơng trình nghiên cứu tâm lý học về năng khiếu cho thấy: năng khiếu thường phát lộ sớm trong thời kỳ học tập ở các