I. PHÉP BIỆN CHỨNG VÀ PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
a. Khái niệm phép biện chứng duy vật
Theo Ph.Ăngghen, “Phép biện chứng là khoa học về sự liên hệ phổ biến”26, “là môn khoa học về những quy luật phổ biến của sự vận động và sự phát triển của tự nhiên, của xã hội loài người và của tư duy”27. V.I.Lênin coi “Phép biện chứng, tức là học thuyết về sự phát triển, dưới hình thức hoàn bị nhất, sâu sắc nhất và không phiến diện, học thuyết về tính tương đối của nhận thức của con người phản ánh vật chất luôn luôn phát triển không ngừng”28. Hồ Chí Minh đánh giá “Chủ
25 C.Mác v Ph.à Ăngghen: To n tà ập, 2004, t.20, tr.69426 C.Mác v Ph.à Ăngghen: To n tà ập, 2004, t.20, tr.455 26 C.Mác v Ph.à Ăngghen: To n tà ập, 2004, t.20, tr.455 27 C.Mác v Ph.à Ăngghen: To n tà ập, 2004, t.20, tr.201 28 V.I.Lênin: To n tà ập, 2005, t.23, tr.53
nghĩa Mác có ưu điểm là phương pháp làm việc biện chứng”29. Có thể hiểu phép biện chứng duy vật là khoa học nghiên cứu những mối liên hệ phổ biến cơ bản, những quy luật chung nhất (phổ biến) của sự vận động, phát triển của tự nhiên, xã hội và tư duy.
Phép biện chứng duy vật được xây dựng trên nền tảng thế giới quan duy vật biện chứng; là sự thống nhất hữu cơ giữa thế giới quan duy vật với phương pháp biện chứng; giữa lý luận nhận thức với lôgíc biện chứng. Đó là cuộc cách mạng trong phương pháp tư duy triết học, khác về chất so với các phương pháp tư duy trước đó; là “phương pháp mà điều căn bản là nó xem xét những sự vật và những phản ánh của chúng trong tư tưởng, trong mối liên hệ qua lại lẫn nhau giữa chúng, trong sự ràng buộc, sự vận động, sự phát sinh và sự tiêu vong của chúng”30. Phương pháp biện chứng duy vật mềm dẻo, linh hoạt; thừa nhận trong những trường hợp cần thiết, bên cạnh cái “hoặc là ... hoặc là...”, còn có cả cái “vừa là ... vừa là...”. Do vậy, đó là phương pháp khoa học, vừa khắc phục được những hạn chế của phép biện chứng cổ đại, đẩy lùi phương pháp siêu hình vừa cải tạo phép biện chứng duy tâm để trở thành phương pháp luận chung nhất của nhận thức khoa học và thực tiễn cách mạng.