Dẫn nhập
Vào thế kỷ XXI, các quốc gia đều chú trọng đến mục tiêu văn hóa và văn minh bên cạnh các mục tiêu phát triển khác Ở Việt Nam, việc giáo dục giá trị truyền thống và phẩm chất đạo đức cho công dân đã được quan tâm từ lâu Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặc biệt nhấn mạnh sự nghiệp "trồng người", khẳng định vai trò to lớn của quần chúng nhân dân trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng xã hội mới Để phát huy vai trò này, con người cần có những phẩm chất thiết yếu, trong đó "đức" và "tài" là hai yếu tố quan trọng Hồ Chí Minh coi đức tính như bốn mùa của trời đất, thiếu một đức tính thì không thể thành người Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, khi lợi nhuận kinh tế và lợi ích cá nhân được đặt lên hàng đầu, nhiều người đã chà đạp lên luân thường đạo lý, dẫn đến quan niệm sai lầm rằng có tiền là có tất cả.
Tỷ lệ ly hôn ngày càng cao, trong khi nhiều bạn trẻ bắt đầu yêu đương sớm Một bộ phận thanh niên lại rơi vào lối sống tiêu cực Nhiều trẻ em nghèo phải ra đường phố kiếm sống để hỗ trợ gia đình, nhưng cũng có những em không thể chịu đựng được bầu không khí ngột ngạt tại nhà.
Lê Thị Hương trong bài viết "Tư tưởng Hồ Chí Minh về những phẩm chất cơ bản của con người trong xã hội mới" đăng trên Tạp chí khoa học xã hội, số 3, năm 2007, đã phân tích những đặc điểm quan trọng mà Hồ Chí Minh đề xuất cho con người trong bối cảnh xã hội hiện đại Bài viết nhấn mạnh tầm quan trọng của các phẩm chất như nhân ái, trách nhiệm và tinh thần cống hiến, qua đó khẳng định vai trò của những giá trị này trong việc xây dựng một xã hội tiến bộ và văn minh.
2 Đặng Cảnh Khanh, Gia đình, trẻ em và sự kế thừa các giá trị truyền thống, NXB Lao động- xã hội
Tình trạng xung đột giữa anh chị em ruột thịt vì tài sản thừa kế và sự bạo hành của con cái đối với cha mẹ đang gia tăng, cho thấy sự xuống cấp trong đạo đức xã hội Nhiều người chỉ trích kinh tế thị trường và lối sống thực dụng đã góp phần vào tình hình này Đạo đức, được coi là nền tảng cho sự phát triển tài năng, là vấn đề quan trọng trong cuộc sống con người Dù ở phương Đông hay phương Tây, giàu hay nghèo, đều có những nguyên tắc đạo đức cơ bản như không nói dối, không ăn cắp, không giết người, và biết giúp đỡ lẫn nhau.
Giáo dục theo kiểu dạy vẹt dẫn đến tình trạng nói một đàng làm một nẻo, khiến nguyên tắc đạo đức không được áp dụng trong cuộc sống Tác giả Nguyễn Thái Hợp nhấn mạnh rằng thiếu vắng giá trị đạo đức và lương tâm sẽ để lại một khoảng trống lớn trong tâm hồn con người Những vụ việc bạo lực và tội phạm của giới trẻ gần đây, như vụ án của Lê Văn Luyện, đã gióng lên hồi chuông báo động về đạo đức xã hội Hành vi phạm tội của thanh thiếu niên là minh chứng rõ ràng cho sự xuống cấp đạo đức, đặt ra câu hỏi về tương lai của đất nước khi thế hệ trẻ đang là những người lèo lái đất nước Gia đình, với vai trò là tế bào của xã hội, có ảnh hưởng lớn đến sự hình thành và phát triển nhân cách của mỗi cá nhân, và cần được chú trọng trong quá trình giáo dục và xã hội hóa.
Hình thành nhân cách và đạo đức của con người không chỉ phụ thuộc vào nhà trường và xã hội, mà còn chịu ảnh hưởng lớn từ gia đình Việc nhận thức lại vai trò của gia đình trong giáo dục đạo đức cho trẻ em hiện nay là hết sức cần thiết và cấp bách Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã khẳng định rằng gia đình là tế bào lành mạnh của xã hội, là môi trường quan trọng để giáo dục nếp sống và hình thành nhân cách Để thực hiện phương hướng này, cần nhận thức rõ vai trò của gia đình trong việc giáo dục nhân cách cho trẻ em ở Việt Nam, từ đó đề ra các biện pháp nhằm xây dựng gia đình Việt Nam no ấm, tiến bộ và hạnh phúc.
2 Lý do chọn đề tài
Trước những hiện tượng xã hội đáng lo ngại như tội phạm trẻ hóa, bạo lực học đường, và hành vi vô cảm, nhiều người đang tìm kiếm nguyên nhân Một số cho rằng đây là hành vi cá nhân, trong khi người khác chỉ ra ảnh hưởng của nhóm hoặc truyền thông Sinh viên cho rằng nguồn gốc của những hiện tượng này bắt nguồn từ giáo dục gia đình, nơi hình thành nhân cách của mỗi cá nhân Theo tác giả Trần Hữu Quang, cần một cuộc cải cách căn bản để thoát khỏi nền đạo đức "ngoại trị", khôi phục đạo đức tự trị từ những đứa trẻ mới vào trường học.
Gia đình đã lâu trở thành một chủ đề nghiên cứu hấp dẫn không chỉ cho các nhà xã hội học mà còn cho nhiều nhà nghiên cứu khoa học xã hội Tại Việt Nam, công cuộc đổi mới đã mang lại những thành tựu lớn trong phát triển kinh tế và xã hội, đồng thời tạo ra nhiều thách thức mới cho các thiết chế xã hội, trong đó có gia đình Gia đình Việt Nam, giống như nhiều thiết chế xã hội khác, đang trải qua những biến đổi đáng kể.
3 Nguyễn Tuấn Sơn, Gia đình nền tảng phát triển nhân cách, tạp chí Xây Dựng Đảng, http://xaydungdang.org.vn/Home/PrintStory.aspx?distributionc57&print=true, truy cập ngày 10/01/2014
4 Trần Hữu Quang, Đi tìm nguồn gốc của tình hình suy thoái đạo đức trong xã hội, tạp chí Thời đại mới, số 24, tháng 3/2012, tr.26-27
Page 12 đứng trước những cơ hội và thách thức mới, và vì vậy cần được nghiên cứu và lý giải sâu hơn
Môi trường gia đình là môi trường xã hội hóa quan trọng bậc nhất của cá nhân
Gia đình luôn được coi là giá trị cốt lõi trong sự phát triển của nhân loại, đóng vai trò là tế bào của xã hội và hình thành nhân cách cá nhân Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại, vai trò giáo dục gia đình đang dần bị lãng quên do nhiều nguyên nhân Nhiều phụ huynh bận rộn với công việc và lo toan kinh tế, không đủ thời gian và kiên nhẫn để giáo dục con cái, dẫn đến việc họ phó mặc trách nhiệm này cho nhà trường và xã hội Dù họ có nỗ lực kiếm tiền để cung cấp cuộc sống vật chất đầy đủ cho con, nhưng lại chưa chú trọng đến việc dạy dỗ, chỉ tập trung vào phần “nuôi” mà quên đi phần “dạy”.
Tình trạng xuống cấp và suy thoái đạo đức trong xã hội Việt Nam hiện nay đã thu hút nhiều ý kiến và phân tích, với nhiều nguyên nhân được đưa ra Một số ý kiến cho rằng nguyên nhân xuất phát từ "mặt trái" của cơ chế thị trường, sự sa sút ý thức đạo đức cá nhân, và hậu quả của thời chiến tranh Ngoài ra, yếu tố pháp luật không nghiêm, giáo dục gia đình và nhà trường, cùng với tác động của văn hóa ngoại nhập, Internet, phim ảnh và game bạo lực cũng được nhắc đến Một số người thậm chí cho rằng bản tính xấu xa và ích kỷ của con người, lối sống hưởng thụ, cũng như sự thiếu gương mẫu từ cha mẹ và người lớn là nguyên nhân chính Sinh viên tự đặt câu hỏi liệu nguyên nhân sâu xa có thể nằm trong môi trường gia đình, nơi đã định hướng và giáo dục thế hệ trẻ.
Sinh viên đã chọn đề tài "giáo dục đạo đức trong gia đình cho trẻ em tại thành phố Hồ Chí Minh" để nghiên cứu vai trò của giáo dục đạo đức trong các gia đình hạt nhân, vốn là nền tảng của xã hội Nghiên cứu này không chỉ giúp làm rõ tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức cho trẻ em mà còn tìm hiểu nguyên nhân và tác động dẫn đến tình trạng xuống cấp đạo đức trong bối cảnh xã hội hiện nay.
Hiện nay, vấn đề gia đình đang trở thành một chủ đề nóng bỏng tại các nước châu Á, nơi có truyền thống coi trọng vai trò của gia đình trong việc hình thành nhân cách và phát triển xã hội Xu hướng toàn cầu hóa mang lại nhiều cơ hội cho sự phát triển của gia đình nhưng cũng đặt ra không ít thách thức, dẫn đến nguy cơ đồng hóa và suy giảm các giá trị đạo đức gia đình Do đó, việc củng cố và phát triển gia đình đã trở thành mối quan tâm chung của cộng đồng quốc tế Tại Việt Nam, quan điểm đúng đắn về gia đình đã được khẳng định trong cương lĩnh xây dựng đất nước tiến lên Chủ nghĩa xã hội, thể hiện qua các Đại hội Đảng.
Gia đình được coi là tế bào xã hội, là cái nôi nuôi dưỡng con người suốt đời và là môi trường giáo dục quan trọng hình thành nhân cách Do đó, các chính sách của nhà nước cần chú trọng đến việc xây dựng gia đình ấm no, hòa thuận và tiến bộ, đồng thời nâng cao ý thức và nghĩa vụ của mọi lớp người đối với gia đình.
Giáo sư Phạm Minh Hạc, nguyên thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, trong bài phát biểu về “Tiếp cận giá trị trong nghiên cứu gia đình và giáo dục gia đình”, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của giá trị gia đình trong vốn tinh thần của nhân loại, như được nhiều nhà nghiên cứu của UNESCO khẳng định Gia đình không chỉ là một giá trị nhân loại mà còn mang những đặc trưng chung của con người qua các thời đại và châu lục, thể hiện tính nhân văn, nhân ái và nhân đạo Do đó, giáo sư cho rằng gia đình thực sự là một lối ra trong chương trình nghiên cứu về con người, cung cấp tri thức cho cộng đồng.
Vấn đề gia đình từ xưa đã được rất nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu ở những khía cạnh khác nhau, theo những cách tiếp cận khác nhau:
Nhiều tác giả, trong đó có Nguyễn Chí Mỳ, đã nghiên cứu sự biến đổi của đạo đức và thang giá trị đạo đức trong bối cảnh nền kinh tế thị trường hiện nay ở Việt Nam.
