NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
CƠ SỞ NGHIÊN CỨU
1.1 Vị trí, vai trò, nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm và công tác chủ nhiệm lớp ở trường phổ thông
1.1.1 Vị trí, vai trò của giáo viên chủ nhiệm và công tác chủ nhiệm lớp ở trường phổ thông
Giáo viên chủ nhiệm, được Hiệu trưởng bổ nhiệm, đóng vai trò quản lý toàn diện lớp học, bao gồm giáo dục văn hóa và đạo đức nhân cách Họ là cầu nối quan trọng giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường với học sinh, đảm bảo sự phát triển toàn diện của lớp chủ nhiệm.
Giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường phổ thông đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh, được coi là "nhà quản lý không có dấu đỏ" Theo PGS.TS Đặng Quốc Bảo, giáo viên chủ nhiệm thực hiện nhiều vai trò như lãnh đạo, điều khiển, phát triển và tổ chức lớp học Họ cũng hỗ trợ hiệu trưởng trong việc giám sát và đánh giá sự tiến bộ của học sinh Một giáo viên chủ nhiệm giỏi không chỉ xây dựng tập thể lớp xuất sắc mà còn góp phần tạo nên một nhà trường vững mạnh.
Giáo viên chủ nhiệm đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối nhà trường, gia đình và xã hội Khi thực hiện tốt công tác chủ nhiệm, giáo viên sẽ giúp học sinh phát triển thành những thế hệ trẻ năng động, sáng tạo và tài năng trong tương lai.
1.1.2 Nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm
Giáo viên chủ nhiệm có nhiệm vụ giáo dục học sinh thông qua các hoạt động tập thể, giúp các em hiểu và giải quyết mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể Việc phân công, phân nhiệm kịp thời là cần thiết để học sinh tự giải quyết các vấn đề liên quan đến hoạt động xã hội, như cắm trại, tham quan, và sinh hoạt đoàn Các hoạt động như thăm hỏi, giúp đỡ học sinh có hoàn cảnh khó khăn cũng cần được tổ chức thường xuyên Để giáo dục hiệu quả, giáo viên chủ nhiệm cần biết cách lôi cuốn học sinh tham gia vào các hoạt động tập thể Điều này đòi hỏi giáo viên phải có phẩm chất, năng lực và luôn học hỏi, tích lũy kinh nghiệm trong công tác chủ nhiệm.
1.2 Những nét đặc thù trong hoạt động của người giáo viên chủ nhiệm lớp trung học phổ thông khu vực miền núi
Giáo viên chủ nhiệm trung học phổ thông miền núi phải đối mặt với thách thức khi hoạt động trên địa bàn dân cư rộng lớn Ở các tỉnh miền núi, mặc dù hầu hết các xã đã có trường tiểu học và trung học cơ sở, nhưng thường chỉ có một hoặc hai trường THPT tại các thị trấn hoặc huyện lỵ, cách xa bản làng hàng chục kilômét Điều này buộc học sinh phải đi bộ hàng ngày để đến trường, dẫn đến nhiều em phải xin trọ học hoặc thuê nhà trọ mà không có sự quản lý của cha mẹ Những khó khăn trong việc di chuyển, chi phí sinh hoạt cao, cùng nỗi nhớ nhà đã khiến nhiều học sinh cảm thấy nản chí và quyết định bỏ học.
Địa hình chủ yếu là núi rừng, với điều kiện tự nhiên khắc nghiệt và khí hậu không ổn định, dẫn đến mưa nắng thất thường, lũ lụt và sạt lở đất thường xuyên Các địa phương bị chia cắt bởi suối sâu và đèo cao, khiến giao thông chưa hoàn chỉnh, gây khó khăn trong việc di chuyển cho học sinh, giáo viên và người dân.
Mật độ dân số ở miền núi thấp và diện tích các xã, huyện rộng lớn hơn so với miền xuôi, khiến giáo viên không thể thường xuyên về địa phương để phối hợp với gia đình trong việc giáo dục học sinh Mỗi lần trở về bản làng, thầy cô đều phải huy động quyết tâm lớn, với tinh thần "tất cả vì học sinh thân yêu".
- Giáo viên chủ nhiệm lớp ở các trường trung học phổ thông miền núi hoạt động trong một môi trường đa văn hóa.
Khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam là nơi sinh sống của nhiều đồng bào dân tộc thiểu số, mỗi dân tộc đều có ngôn ngữ, phong tục tập quán và đặc điểm văn hóa độc đáo riêng biệt.
Phong tục và tập quán của các dân tộc thiểu số đã được hình thành từ lâu đời, tạo nên thói quen trong tư duy và lối sống hàng ngày của họ.
Các dân tộc miền núi Việt Nam sở hữu nhiều truyền thống văn hóa đẹp, thể hiện sự đoàn kết, yêu thương và hỗ trợ lẫn nhau trong khó khăn Họ nổi bật với tính trung thực, chất phác và sự cần cù trong lao động, đồng thời cũng rất dũng cảm trong các cuộc kháng chiến chống lại xâm lược.
Ở miền núi, một số phong tục tập quán lạc hậu vẫn tồn tại, cản trở sự phát triển kinh tế - văn hóa, đặc biệt là trong các lĩnh vực tín ngưỡng, thờ cúng, ma chay, lễ hội và cưới xin Nạn tảo hôn vẫn phổ biến, khiến nhiều học sinh trung học phổ thông phải bỏ học để lập gia đình và sinh con Điều này gây trở ngại lớn cho công tác giáo dục và ảnh hưởng đến nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm.
Trong một lớp học tại THPT vùng miền núi, giáo viên chủ nhiệm (GVCN) phải quản lý và giáo dục học sinh từ nhiều dân tộc khác nhau Để thực hiện hiệu quả chức năng và nhiệm vụ của mình, GVCN cần có khả năng giao tiếp bằng tiếng dân tộc, hiểu biết về văn hóa của các dân tộc, cũng như nắm rõ đặc điểm tâm lý và sinh lý của học sinh từ các nền văn hóa khác nhau.
- Giáo viên chủ nhiệm trung học phổ thông miền núi phải quản lí và giáo dục học sinh trong điều kiện khó khăn, thiếu thốn.
Các trường THPT vùng miền núi, đặc biệt là khu vực dân tộc thiểu số, đang đối mặt với nhiều khó khăn về cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và hạ tầng công nghệ thông tin Những yếu tố này gây cản trở cho giáo viên chủ nhiệm trong việc quản lý và giáo dục học sinh, cũng như trong việc khai thác thông tin để nâng cao năng lực chuyên môn và phát triển nghề nghiệp.
Giáo viên chủ nhiệm lớp tại các trường trung học phổ thông miền núi không chỉ quản lý và giáo dục học sinh, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền và vận động cộng đồng Họ cần thay đổi nhận thức của người dân về vai trò của giáo dục và khẳng định sự cần thiết của việc tham gia xã hội hóa giáo dục.
GVCN là người tuyên truyền, vận động cha mẹ học sinh và cộng đồng thay đổi nhận thức, thái độ về vai trò của giáo dục.
GVCN là người vận động gia đình tạo điều kiện để con em được đi học; tham gia vào các hoạt động phối hợp giáo dục học sinh.
GVCN là người vận động học sinh đến trường, khuyến khích các em phấn đấu học tiếp lên cấp học cao hơn.
- Giáo viên chủ nhiệm lớp ở các trường THPT miền núi là người dân tộc thiểu số bản địa có tỷ lệ rất thấp
Giáo viên ở các trường THPT miền núi là người dân tộc thiểu số bản địa rất thấp, đa phần từ các vùng miền khác đến công tác.
Bộ phận GVCN người địa phương, am hiểu văn hóa của một dân tộc, gặp khó khăn khi làm việc với học sinh từ nhiều dân tộc khác nhau trong cùng một trường Điều này cho thấy rằng, mặc dù có kiến thức về văn hóa địa phương, nhưng sự đa dạng văn hóa trong lớp học vẫn tạo ra những thách thức trong quá trình giảng dạy và kết nối với học sinh.
MỘT SỐ KINH NGHIỆM, BIỆN PHÁP THỰC TIỄN TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG THPT MIỀN NÚI
1 Đánh giá chung công tác chủ nhiệm tại trường THPT Quỳ Hợp 3 trong các năm qua
1.1 Kết quả xếp loại các lớp trong 3 năm qua
Tổng số lớp Lớp xếp loại xuất sắc Lớp xếp loại khá
Lớp xếp loại trung bình
16 lớp còn lại Không có
17 lớp còn lại Không có
17 lớp còn lại Không có
17 lớp còn lại Không có
1.2 Đánh giá rút ra qua công tác chủ nhiệm
Công tác chủ nhiệm lớp được chú trọng trong nhà trường, với hàng năm tổ chức tập huấn và thảo luận nhằm xây dựng chuyên đề và tài liệu tham khảo cho giáo viên chủ nhiệm Kết quả xếp loại lớp vào cuối kì và cuối năm cũng được Hội đồng thi đua xem xét như một tiêu chí quan trọng để đánh giá giáo viên.
Hầu hết giáo viên chủ nhiệm đã áp dụng hiệu quả các phương pháp quản lý và điều hành lớp học, từ đó đạt được mục tiêu và kế hoạch giáo dục của nhà trường.
- Học sinh các lớp tham gia nhiệt tình, có chất lượng các hoạt động, phong trào của trường và các tổ chức.
Chất lượng các hoạt động và phong trào đã được nâng cao qua từng năm, giúp học sinh ngày càng tự tin và tích cực tham gia các cuộc thi do các cấp, các ngành tổ chức Sự tham gia này không chỉ thể hiện sự phát triển của học sinh mà còn mang lại hiệu quả rõ rệt trong các cuộc thi.
Kết quả lớp chủ nhiệm đạt cao không chỉ xuất hiện ở các lớp định hướng mà còn ở các lớp thường Mặc dù một số lớp được kỳ vọng có thành tích tốt vào đầu năm học nhưng lại cho kết quả thấp, điều này chứng tỏ rằng hiệu quả của chủ nhiệm lớp không chỉ phụ thuộc vào đối tượng học sinh thuận lợi, mà còn ở khả năng quản lý và phương pháp giảng dạy, giúp nâng cao hiệu quả ngay cả ở những lớp có nhiều khó khăn.
Một số giáo viên chủ nhiệm chưa khai thác hết sở trường và điểm mạnh của lớp, dẫn đến hiệu quả học tập không cao Tuy nhiên, khi có sự thay đổi giáo viên chủ nhiệm, kết quả học tập của lớp thường được cải thiện rõ rệt.
Một số giáo viên chủ nhiệm chưa thực hiện đầy đủ vai trò của mình và áp dụng các phương pháp giảng dạy còn cứng nhắc Họ chưa tìm được tiếng nói chung với học sinh và chưa biết cách khai thác sức mạnh tập thể lớp, dẫn đến sự đồng tình của học sinh chưa cao Kết quả là hiệu quả trong công tác chủ nhiệm chưa đạt yêu cầu, tỷ lệ học sinh bổ học vẫn còn cao.
2 Một số kinh nghiệm và biện pháp trong công tác chủ nhiệm lớp học sinh THPT ở miền núi
2.1 Các biện pháp nắm bắt tình hình lớp
Do sự phân bố rộng rãi của học sinh, việc di chuyển gặp khó khăn, cùng với trình độ dân trí thấp và đời sống còn nhiều thiếu thốn, việc nắm bắt tình hình lớp học trở nên cần thiết.
Để giáo viên có thể bố trí nhiệm vụ và xử lý tình huống một cách hiệu quả, việc nắm bắt nhanh chóng thông tin về học sinh, gia đình, phong tục tập quán và lề lối sinh hoạt là rất quan trọng.
Học sinh và gia đình nhận thấy sự quan tâm tận tình, làm việc công bằng và chuyên nghiệp của giáo viên chủ nhiệm, từ đó tạo dựng niềm tin và ủng hộ tích cực cho các hoạt động của trường và lớp.
- Khi bắt đầu nhận lớp:
Giáo viên chủ nhiệm nên tiến hành điều tra đặc điểm và tình hình lớp học của từng học sinh bằng cách sử dụng phiếu điều tra Bên cạnh đó, việc tìm hiểu thông tin từ học bạ và giáo viên chủ nhiệm của năm học trước cũng rất quan trọng để nắm bắt tình hình học sinh một cách toàn diện.
Phiếu điều tra thông tin học sinh đầu năm có nội dung:
PHIẾU GHI THÔNG TIN HỌC SINH
1) Họ và tên:……… Dân tộc:………
5) - Họ và tên bố:……… Năm sinh: …… Nghề nghiệp:……… Số điện thoại
- Họ và tên mẹ:……… … Năm sinh: …… Nghề nghiệp:……… Số điện thoại
6) Sống với: Bố + mẹ: ; Bố: ; Mẹ: Ông, bà: ; Người đỡ đầu:
7) Hoàn cảnh gia đình: (khá giả, bình thường, cận nghèo,nghèo):………
8) Kết quả học tập cuối lớp năm trước: (HSG toàn diện, khá, TB):…………
9) Những môn học yêu thích:……….
10) Góc học tập riêng ở nhà: (Có, không, học chung):………
12) Đã từng làm Ban cán sự lớp hay chưa? Chức vụ gì?
13) Ở trọ hay đi về nhà (Tên chủ trọ Địa chỉ Số điện thoại )
14) Hoàn cảnh đặc biệt khác:
Giáo viên chủ nhiệm tiến hành thống kê kết quả trả lời của học sinh nhằm mục đích đánh giá khả năng học tập, thể dục thể thao và văn nghệ Việc điều tra này giúp giáo viên nắm bắt tiềm năng của lớp, từ đó lập các ban hoạt động phù hợp để phát huy và khai thác khi có cơ hội Thực tế cho thấy, không có tập thể học sinh nào thiếu nhân tố tiềm năng cho các hoạt động phong trào.
+ Phân loại học sinh trong lớp chuẩn bị cho công tác lựa chon đội ngũ cán sự lớp và các tiểu ban hoạt động khác.
- Trong quá trình chủ nhiệm:
+ Lấy thông tin thường xuyên từ ban cán sự lớp, thầy cô giáo bộ môn và Đoàn trường về các hoạt động của lớp.
Sử dụng sổ liên lạc điện tử và điện thoại để tạo kênh trao đổi thông tin hai chiều giữa phụ huynh và giáo viên chủ nhiệm Phụ huynh cam kết ít nhất một lần mỗi tuần đến thăm con hoặc gọi điện trực tiếp để hỏi về tình hình học tập và sinh hoạt của con em mình.
Giáo viên cần lên kế hoạch thăm 4-5 gia đình học sinh mỗi tháng, ưu tiên các gia đình khó khăn và có hoàn cảnh đặc biệt vào đầu năm Sau đó, giáo viên sẽ cố gắng thăm tất cả các gia đình trong lớp chủ nhiệm Ngoài ra, mỗi tuần, giáo viên sẽ thực hiện kiểm tra đột xuất tại nhà trọ của học sinh.
Trong các giờ sinh hoạt, giáo viên tạo điều kiện cho học sinh chia sẻ tâm tư và nguyện vọng của mình, giúp các em có cơ hội giãi bày ý kiến và đưa ra những yêu cầu chính đáng.
Giáo viên chủ nhiệm cần xác định một số học sinh tin cậy để thu thập thông tin "hoạt động ngầm" trong lớp, nhằm nắm bắt những vấn đề có thể bị giấu kín như tình yêu, việc chơi đêm, ăn nhậu, hay đánh điện tử.
