VĂN HỌC THIẾU NHI VÀ NHỮNG YÊU CẦU ĐỐI VỚI SINH VIÊN CAO ĐẲNG SƯ PHẠM MẦM NON Ths Hoàng Thị Lan Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương Văn học thiếu nhi (VHTN) đa dạng thể loại, phong phú nội dung, hình thức; chứa đựng nhiều giá trị nhân văn hướng tới giáo dục hoàn thiện nhân cách người Vì thế, để giúp SV tiếp nhận tốt kiến thức học phần VHTN với phương pháp, kỹ cho trẻ mầm non làm quen với tác phẩm văn học, giảng viên (GV) cần có định hướng cho SV nắm nét đặc trưng VHTN từ học Đặc trưng VHTN: - Về nội dung: a)Là sáng tác phù hợp với tâm lí lứa tuổi khác trẻ em, “nhìn đơi mắt trẻ thơ” xuất phát từ cảm xúc hồn nhiên, trẻo, tự nhiên “như trẻ thơ” Mỗi lần sáng tác cho em lần người viết “sống lại” tuổi thơ hịa đồng tâm hồn với trẻ thơ Thế giới xung quanh trẻ vui tươi, trẻo Niềm vui lẽ sống tự nhiên em - từ cách nhìn, cách nghe, cách cảm, cách nghĩ, trí tưởng tượng… Một tác phẩm viết người hay đồ vật coi tác phẩm VHTN tác giả biết “trẻ hóa” vật, đồ vật để nói lên suy nghĩ em; cảm thơng, chia sẻ, cảm hóa em học nhân ái, nhẹ nhàng mà sâu sắc: “Ngỗng không chịu học/ Khoe biết chữ rồi/ Vịt đưa sách ngược/ Ngỗng tưởng xi/ Cứ giả đọc nhẩm/ Làm vịt phì cười/ Vịt khuyên hồi/ Ngỗng ơi! Học! Học!”…(Ngỗng Vịt - Phạm Hổ) b)Có vai trị quan trọng việc giáo dục toàn diện nhân cách trẻ em đạo đức, trí tuệ tình cảm thẩm mĩ.Ở lứa tuổi mầm non, với tâm hồn thơ ngây, trắng, chưa có nhiều trải nghiệm cá nhân, nhận thức giới xung quanh mức cảm tính…, nên việc tiếp xúc với đẹp lấp lánh ngơn từ trí tưởng tượng phong phú tác phẩm VHTN sở để em rung động cảm nhận vẻ đẹp giới bao la đầy âm thanh, màu sắc huyền bí Trong truyện cổ tích, trẻ gặp ơng Bụt, bà Tiên tốt bụng với phép biến hóa thần thông, nàng công chúa xinh đẹp, chàng hồng tử thơng minh, can đảm… Cịn truyện thần thoại, em lại bắt gặp lối nhân hóa tưởng tượng nghệ thuật, vật, cỏ cây, hoa lên cách sinh động thể tình cảm gắn bó sâu sắc người với thiên nhiên Trẻ thơ vốn sẵn đầu trí tưởng tượng phong phú nên gặp yếu tố kì ảo, đẹp đẽ tác phẩm văn học trí tưởng tượng trẻ thăng hoa, giúp em phát triển trí tuệ thưởng thức đẹp, tâm hồn nhạy cảm, tinh tế hơn… c) Phù hợp với thị hiếu, tâm lí em hướng dẫn tới đẹp chân - thiện – mĩ Trẻ em lứa tuổi mầm non “bạn đọc đặc biệt” (chưa biết đọc, biết viết, tiếp xúc với văn học thiếu nhi chủ yếu qua lời đọc, lời kể ông bà, cha mẹ, thầy cô,…), VHTN viết cho em phải đặc biệt quan tâm đến đặc điểm tâm lí lứa tuổi sở thích trẻ nhỏ Các em vốn yêu cái đẹp, tốt, thực; nhà văn cần nắm đặc điểm tâm lí trẻ để thỏa mãn nhu cầu cách tự nhiên Những hình tượng nghệ thuật, giàu giá trị nhân văn kết hợp vần điệu, nhạc điệu nhà văn dày công sáng tạo tác phẩm gây ấn tượng sâu sắc tâm hồn trẻ thơ, tác động nhẹ nhàng đến nhận thức, tư tưởng tình cảm trẻ d) VHTN có vai trị quan trọng việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ.VHTN nguời bạn đồng hành trẻ thơ, cung cấp cho trẻ thơ vốn từ ngữ khổng lồ, đặc biệt từ ngữ nghệ thuật Khi trẻ thường xuyên tiếp xúc với tác phẩm VHTN, vốn từ ngữ em phong phú sống động Các em tự hình thành cho khả diễn đạt vấn đề cách mạch lạc, giàu hình ảnh biểu cảm học cách diễn đạt sinh động tác phẩm Đối với trẻ mầm non, phát triển ngôn ngữ qua hoạt động bắt chước lời nói, việc làm nhân vật cách diễn đạt tác phẩm Chính q trình trẻ nghe, kể diễn cảm truyện, thơ trực tiếp tham gia vào hoạt động đọc, kể lại truyện thơ giúp trẻ tích lũy phát triển thêm nhiều từ Điều giúp giáo viên dễ dàng việc rèn luyện khả biểu cảm ngơn ngữ nói, ngơn ngữ miêu tả, ngôn ngữ đối thoại với trẻ e) Những tác phẩm thơ, truyện trẻ tự viết cho hay người lớn viết cho em phải hồn nhiên, vui tươi, ngộ nghĩnh sáng Những tác phẩm thơ, truyện em sáng tác thể xúc cảm chân thành, hồn nhiên, trẻo,…như tính trẻ thơ Qua nhìn “trong veo” ấy, sống xung quanh em trở nên hấp dẫn, đẹp đẽ đầy sức sống Ví dụ: Đọc thơ “Giỡn sóng” bé Cẩm Thơ, thấy lên giới diệu kì với điều lí thú mắt trẻ thơ: “Năm năm em lại giỡn sóng/ Ơi sóng biển Đơng! Phù sa nhuộm hồng/ Triều lên với sóng/ Triều reo trẻ nhỏ/ Em ịa vào lịng sóng mênh mơng”… Người lớn muốn viết cho trẻ em phải học hồn nhiên, ngây thơ ấy, phải thực hòa nhập với sống trẻ thơ, sống với tuổi thơ tạo cộng hưởng với trẻ thơ mang lại cho tác phẩm thành công Ví dụ: Bài thơ “Chú thỏ đa nghi” (Phạm Hổ) : “Thỏ đây! Ai đấy? Mèo à? Mèo nào? Mình khơng trơng thấy cậu/ Nhỡ đứa khác sao?”… hồn nhiên ngây thơ mà đa nghi, ngốc nghếch thỏ Thỏ dùng máy nói mà địi phải nhìn thấy người đầu dây bên tin bạn - Về nghệ thuật: a) Giàu chất thơ, chất truyện Sở dĩ tác phẩm truyện viết cho trẻ em lơi cuốn, hấp dẫn, có sức cảm hóa lạ lùng, mạnh mẽ em ln lấp lánh chất thơ Chất thơ giúp trẻ em sau nghe ông bà, cha mẹ kể chuyện, gấp sách lại thấy điều kì diệu, “bám chặt” lấy tâm hồn, tình cảm chắp cánh cho ước mơ, khát vọng tuổi thơ (truyện “Dế mèn phiêu lưu kí” Tơ Hồi ví dụ cụ thể) Chất truyện thơ yếu tố tạo nên hình tượng cảm xúc thơ Mỗi thơ viết cho trẻ thơ gần yếu tố tạo nên hình tượng cảm xúc thơ Mỗi thơ viết cho trẻ gần mẩu truyện chứa đầy yếu tố truyện Điều khiến cho em dễ hiểu, dễ cảm nhận thuộc lòng vần thơ Trong “Chú bị tìm bạn” (Phạm Hổ), vần thơ, vần thơ tác giả viết từ ngữ đời thường để kể cho em nghe câu chuyện tình bạn đầy xúc động tinh tế: “Mặt trời rúc bụi tre/ Buổi chiều nghe mát/ Bị sơng uống nước/ Thấy bóng ngỡ ai/ Bị chào: “Kìa anh bạn/ Lại gặp anh đây”/ Nước nằm nhìn mây/ Nghe bị cười toét miệng…” b)Hài hước, dí dỏm Mỗi tác phẩm viết cho em chứa đựng tiếng cười hóm hỉnh tinh nghịch, hồn nhiên sáng Có thể nói kí ức làng q bình dị, chứa đựng điều lí thú nảy sinh từ kỷ niệm ấu thơ bật lên tiếng cười thật sảng khối Khác với tác phẩm trẻ tự viết cho mình, thơ hay truyện người lớn viết cho em phải tiến tới kết hợp hài hòa chất thơ chất trẻ thơ, phải hồn nhiên, vui tươi, ngộ nghĩnh Chúng ta dễ dàng nhận thấy đặc trưng thơ “Ngủ rồi” (Phạm Hổ):“Gà mẹ hỏi gà con/ Đã ngủ chưa hả?/ Cả đàn gà nhao nhao/ Ngủ ạ!”… c) Ngắn gọn, sáng, dễ hiểu Nếu thơ, văn viết cho người lớn thường hướng tới cao xa, trừu tượng thơ, văn viết cho trẻ em phải ngắn gọn, súc tích, sáng, dễ hiểu Sự ngắn gọn dung lượng tác phẩm mà thể câu văn, câu thơ Trong văn xuôi thường sử dụng câu đơn, ngắn, vừa sức với khả tiếp nhận trẻ nhỏ; thơ, nhà văn thường sử dụng thể thơ chữ, chữ, chữ, gần với đồng dao, vui nhộn, vừa dễ đọc, dễ thuộc, dễ nhớ d) Giàu hình ảnh, vần điệu, nhạc điệu Những hình ảnh đẹp, rực rỡ với vần điệu, nhạc điệu vui tươi làm cho tác phẩm thêm sinh động có sức lơi cuốn, hấp dẫn em Đây yếu tố thiếu thơ viết cho em Những yêu cầu dạy học phần “Văn học thiếu nhi” cho SV CĐSP mầm non 2.1 GV phải có hiểu biết kiến thức VHTN Trong hầu hết tác phẩm viết cho thiếu nhi thường chứa đựng yếu tố kì ảo, hoang đường Vì vậy, dạy học VHTN, GV cần phải định hướng cho SV biết khai thác yếu tố kì ảo, hoang đường tác phẩm VHTN để thỏa mãn nhu cầu tìm kiếm đẹp phát triển tư duy, trí tưởng tượng phong phú cho trẻ Khơng thế, tác phẩm VHTN hướng tới hồn nhiên, vui tươi, ngộ nghĩnh sáng Vì vậy, dạy phần VHTN cho SV, người dạy phải thổi hồn nhiên, ngây thơ, sáng cảm thụ bối cảnh xã hội nay, với trải nghiệm sống diễn phức tạp người, dễ dàng tìm thấy đồng cảm thực cảm thụ tác phẩm VHTN 2.2 Lòng yêu nghề, u trẻ.Do đặc điểm tâm lí lứa tuổi trình độ nhận thức trẻ độ tuổi mẫu giáo hạn chế (vốn ngôn ngữ chưa nhiều, trẻ hiếu động, nhiều không lời người lớn mà thích làm theo ý riêng mình…), vậy, GV SV cần nắm đặc điểm tâm sinh lí trẻ độ tuổi để có phương pháp tổ chức hoạt động làm quen tiếp xúc với tác phẩm văn học cách hiệu Để làm tốt vai trị đó, GV dạy học phần VHTN cho SV không “truyền nghề” (những hiểu biết tâm sinh lí trẻ, kiến thức VHTN) mà phải vun đắp, khơi dậy rèn luyện tính kiên trì, nhẫn nại,…trong tình học tập trẻ 2.3 Biết sử dụng PPDH thích hợp hoạt động cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học trường mầm non Hướng dạy học “Học mà chơi, chơi mà học” vận dụng triệt để hệ thống trường mầm non, trường đô thị lớn Giáo viên tổ chức hoạt động để trẻ chơi cách tự môi trường vật chất phong phú lớp học trời, trẻ học qua giao tiếp với người, với môi trường xung quanh Lớp học chia nhiều “Góc học tập” để trẻ hoạt động theo sở thích khoảng khơng gian tùy theo say mê trẻ như: “Góc chơi đóng vai theo chủ đề”, “Góc xây dựng tạo hình”, “Góc khoa học, tốn học, văn học”…Giáo viên người hỗ trợ khuyến khích, động viên trẻ tự tìm hiểu khám phá, nói suy nghĩ tình cảm Để giúp sinh viên sau trường thích nghi với cơng việc mình, từ cịn ngồi học giảng đường, GV phải định hướng để SV tìm hiểu, nắm vững biết cách vận dụng PPDH phù hợp hoạt động cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học trường mầm non Có nhiều hình thức tổ chức cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học: sử dụng đồ dùng trực quan để minh họa đọc kể chuyện, thơ cho trẻ; tập cho trẻ đọc, kể diễn cảm lại tác phẩm truyện, thơ; tổ chức đóng kịch theo nhân vật truyện (đây dạng trò chơi đặc biệt trẻ yêu thích tích cực tham gia); kết hợp cho trẻ làm quen với tác phẩm số hoạt động trời…Bằng kiến thức VHTN, phương pháp cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học trang bị, SV phải tự xác định đối tượng dạy học mình, lựa chọn tác phẩm cho phù hợp với độ tuổi giai đoạn phát triển trẻ biết cách vận dụng linh hoạt PP biện pháp để trẻ làm quen tiếp xúc với tác phẩm văn học cách hiệu thiết thực *** Dạy học phần VHTN cho SV CĐSP mầm non có đặc trưng khác với đạy học VHTN cho SV cao đẳng sư phạm chuyên ngành tiểu học, trung học sở trung học phổ thơng nói chung Giáo viên mầm non khơng có kiến thức VHTN, hiểu biết xã hội, khoa học, mĩ thuật, âm nhạc… mà phải “những người lao động đa năng”; có nét người mẹ, nhà giáo dục, người nghệ sĩ, người y tá…Để đào tạo đội ngũ GV có phẩm chất vậy, chắn địi hỏi cần phải có đầu tư quan tâm quan liên ngành xã hội  ... đẹp, rực rỡ với vần điệu, nhạc điệu vui tươi làm cho tác phẩm thêm sinh động có sức lơi cuốn, hấp dẫn em Đây yếu tố thiếu thơ viết cho em Những yêu cầu dạy học phần ? ?Văn học thiếu nhi? ?? cho SV... hình”, “Góc khoa học, toán học, văn học? ??…Giáo viên người hỗ trợ khuyến khích, động viên trẻ tự tìm hiểu khám phá, nói suy nghĩ tình cảm Để giúp sinh viên sau trường thích nghi với cơng việc mình,... thực *** Dạy học phần VHTN cho SV CĐSP mầm non có đặc trưng khác với đạy học VHTN cho SV cao đẳng sư phạm chuyên ngành tiểu học, trung học sở trung học phổ thơng nói chung Giáo viên mầm non khơng