Nam Bộ là vùng đất giàu trầm tích văn hóa, đa dạng tộc ngƣời, tôn giáo, giàu tiềmnăng và có vị trí chiến lƣợc trọng yếu. Từ khi tích hợp về với Đại Việt, Nam Bộ luônlà một bộ phận không thể tách rời với quốc gia, dân tộc Việt Nam. Sự đa dạng, phongphú về văn hóa vùng đất Nam Bộ đã vẽ thêm màu sắc cho nền văn hóa Việt Nam.Nam Bộ là nơi sinh sống của bốn tộc ngƣời : Ngƣời Việt, ngƣời Khmer, Chăm vàngƣời Hoa, có sự khác biệt về tổ chức xã hội, ngôn ngữ, tín ngƣỡng tôn giáo chính sựkhác biệt đó làm nên tính đa dạng về văn hóa của một nền văn hóa. Tuy nhiên trải quahàng trăm năm cộng cƣ, cùng chia sẻ ngọt bùi trong quá trình khai phá đã hình thànhnên nét văn hóa chung của vùng mà khi phân vùng văn hóa ở Việt Nam các tác giảđều nhất trí cho rằng có sự khác biệt giữa văn hóa Nam Bộ với các vùng văn hóa khácở Việt Nam.Khi nói tới vùng Nam Bộ là nói tới vùng sông nƣớc, những cộng đồng dân cƣ nơiđây đã biết khai thác một cách có hiệu quả những yếu tố sông nƣớc không chỉ làmnên nét văn hóa riêng, mà còn phát triển kinh tế xã hội. Đồng bằng sông Cửu Long làvùng đồng bằng màu mỡ, chi chít sông ngòi, kênh rạch, nơi đây thƣờng có “nhữngcon nƣớc lớn tràn bờ, nƣớc ròng phơi bãi” và ghe thuyền sinh hoạt tấp nập ngày đêm.Chính điều kiện nơi đây là cơ sở cho sự hình thành những nét văn hóa đặc thù củavùng mà một trong số đó không thể không thể không nhắc đến chợ nổi. Chợ nổi là nétđẹp riêng có của vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Chợ nổi không chỉ là hình thứcsinh hoạt kinh tế của ngƣời dân Đồng bằng sông Cửu Long mà tồn tại bên trong làmột nét văn hóa đặc sắc riêng biệt. Mà để cấu thành nên nét văn hóa riêng biệt ấy, vănhóa dân gian đóng vai trò quan trọng, giống nhƣ cái gốc của một nền văn hóa khôngchỉ với Nam Bộ mà là hầu hết các nền văn hóa khác. Văn hóa dân gian ở chợ nổi NamBộ đƣợc thể hiện qua cách thức sinh hoạt chợ, qua thời gian sinh hoạt chợ và cảnhững con ngƣời, thời gian sau khi chợ tan tầm…
TỔNG QUAN
Lý do chọn đề tài
Nam Bộ là vùng đất có nền văn hóa phong phú và đa dạng với bốn tộc người chính: Người Việt, Khmer, Chăm và Hoa Sự khác biệt về tổ chức xã hội, ngôn ngữ và tín ngưỡng tôn giáo tạo nên tính đa dạng văn hóa độc đáo cho khu vực này Từ khi gia nhập Đại Việt, Nam Bộ đã trở thành một phần không thể tách rời của dân tộc Việt Nam, góp phần làm phong phú thêm nền văn hóa quốc gia Qua hàng trăm năm chung sống và khai phá, một nét văn hóa chung đã hình thành, thể hiện sự khác biệt rõ rệt giữa văn hóa Nam Bộ và các vùng văn hóa khác trong cả nước.
Vùng Nam Bộ, nổi bật với cảnh sông nước, là nơi mà cộng đồng dân cư đã khéo léo khai thác các yếu tố tự nhiên để phát triển văn hóa và kinh tế xã hội Đồng bằng sông Cửu Long, với hệ thống sông ngòi và kênh rạch phong phú, tạo nên không gian sống động với ghe thuyền hoạt động tấp nập Trong bối cảnh này, chợ nổi đã trở thành biểu tượng văn hóa độc đáo của vùng, không chỉ là nơi giao thương mà còn phản ánh nét đẹp văn hóa đặc sắc của người dân nơi đây Văn hóa dân gian đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nên những giá trị văn hóa đặc trưng, không chỉ riêng cho Nam Bộ mà còn cho nhiều nền văn hóa khác.
Bộ được thể hiện rõ nét qua hoạt động và thời gian sinh hoạt của chợ, cùng với những con người và không khí sau khi chợ tan tầm, phản ánh bối cảnh chung của toàn cầu.
Chợ nổi Nam Bộ đang đối mặt với nhiều cơ hội phát triển và giao lưu văn hóa, nhưng cũng phải đối diện với thách thức trong việc bảo tồn những giá trị văn hóa dân gian lâu đời Việc phát huy đúng mức văn hóa và văn hóa dân gian sẽ trở thành nguồn năng lượng quan trọng, nuôi dưỡng sức mạnh kinh tế và chính trị của mỗi quốc gia, giúp vượt qua thử thách và khai thác thời cơ.
Trần Hữu Sơn nhấn mạnh tầm quan trọng của văn hóa dân gian trong bối cảnh hội nhập toàn cầu Với chủ đề "Văn hóa dân gian thể hiện qua chợ nổi Nam Bộ", tác giả mong muốn khôi phục và gắn kết con người với truyền thống văn hóa, giúp họ hiểu rõ hơn về "văn hóa mẹ" Qua đó, bài viết kêu gọi sự chú ý đến văn hóa dân gian, đặc biệt là văn hóa trong chợ nổi miền sông nước, nhằm phát huy "nền văn hóa gốc" và bảo tồn giá trị văn hóa này qua các thời đại.
Mục đích nghiên cứu đề tài
Nhận định về văn hóa dân gian, nhiều nhà nghiên cứu cũng chỉ ra rằng đây chính là
Bộ gen văn hóa dân tộc là nền tảng cho sự phát triển văn nghệ chuyên nghiệp và giữ gìn cốt cách bền vững của dân tộc Việc sưu tầm và nghiên cứu văn hóa dân gian không chỉ giúp biến di sản quá khứ thành tài sản hiện tại mà còn mang đến cái nhìn sâu sắc về văn hóa dân gian chợ nổi Nam Bộ Đề tài này nhằm nâng cao nhận thức về giá trị lịch sử và tương lai của chợ nổi, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh hiện đại, tránh nguy cơ bị lãng quên trước sự phát triển của xã hội.
Chợ nổi ở khu vực Nam Bộ
Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp tổng hợp, phân tích và liệt kê được thực hiện thông qua việc thu thập các nguồn tài liệu từ internet, sách, báo, đài và video liên quan đến văn hóa và con người tại chợ nổi Nam Bộ.
Phương pháp so sánh và đối chiếu giữa chợ nổi Nam Bộ và chợ nổi Thái Lan giúp xác định những điểm mạnh và yếu của từng loại hình, từ đó đề xuất hướng phát triển bền vững cho chợ nổi Nam Bộ Việc tìm hiểu mô hình chợ nổi Thái Lan có thể cung cấp những ý tưởng mới, cải thiện trải nghiệm du khách và nâng cao giá trị văn hóa của chợ nổi tại Việt Nam.
Dự kiến kết quả sau khi nghiên cứu
Việc nghiên cứu văn hóa dân gian Chợ nổi Nam Bộ sẽ làm phong phú thêm nguồn tư liệu về chợ, đồng thời những kết quả thu được sẽ được tích hợp vào các bài nghiên cứu, sách và báo, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu trong tương lai.
NỘI DUNG
Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn
1.1.1 Khái niệm chợ: Định nghĩa của từ điển Tiếng Việt: “Chợ là nơi công cộng để nhiều người đến mua bán vào những buổi hoặc những ngày nhất định; chợ là nơi gặp gỡ nhau giữa cung và cầu các hàng hóa, dịch vụ, vốn; nơi tập trung các hoạt động buôn bán hàng hóa giữa người sản xuất, người buôn bán và người tiêu dùng”… Định nghĩa thường dùng trong lĩnh vực thương mại: “Chợ là loại hình thương nghiệp truyền thống khá phổ biến ở nước ta; chợ là hiện thân của hoạt động thương mại, là sự tồn tại của không gian thị trường mỗi vùng, nhất là vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới và tập trung nhiều nhất ở các vùng đô thị, các thành phố lớn”
Theo Nghị định số 02/2003/NĐ-CP ngày 14/01/2003 của Chính Phủ về phát triển và
Chợ là một hình thức kinh doanh thương mại truyền thống, được tổ chức tại các địa điểm quy hoạch nhằm phục vụ nhu cầu mua bán và trao đổi hàng hóa, cũng như đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của cộng đồng địa phương.
Theo Thông tư số 15/TM-CSTTTN ngày 16/10/1996 của Bộ Thương Mại, chợ được định nghĩa là mạng lưới thương nghiệp phát triển song hành với sự tiến bộ của nền kinh tế xã hội Việc tổ chức và quản lý chợ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy giao thương và phát triển kinh tế địa phương.
Chợ là nơi diễn ra hoạt động trao đổi và mua bán hàng hóa, bao gồm hai thành phần chính: bên bán và bên mua Mỗi khu vực và vùng miền đều có những đặc trưng riêng của chợ, phản ánh sự sung túc hoặc nghèo nàn của địa phương đó.
Chợ nổi, tương tự như chợ truyền thống, bao gồm hai thành phần chính: người mua và người bán, nhưng khác biệt ở chỗ diễn ra trên sông thay vì trên bờ Khái niệm chợ nổi chỉ mới xuất hiện khoảng ba mươi năm gần đây, ban đầu chỉ là nơi giao thương giữa một nhóm cư dân Tuy nhiên, theo thời gian, các nhà nghiên cứu đã nhận ra sự độc đáo của hình thức này, dẫn đến việc mô hình chợ nổi ngày càng được chú ý và phát triển.
Chợ nổi được định nghĩa là một loại chợ đặc trưng, nơi nhóm họp trên sông và giao dịch chủ yếu thông qua các phương tiện như ghe và xuồng (Nhâm Hùng, 2009; Ngô Văn Lệ, 2014; Trần Ngọc Thêm và cộng sự, 2014).
Chợ nổi là hình thức giao thương độc đáo diễn ra trên sông, nơi người mua và người bán thực hiện giao dịch trên ghe, xuồng, tàu, bè trong một khoảng thời gian nhất định Tại chợ nổi, có đa dạng hàng hóa và dịch vụ, nhưng chủ yếu là các loại nông sản.
H1: Chợ nổi Ngã Bảy (Hậu Giang) Nguồn: https://godidigo.com/blog/cho-noi-mien-tay.html
*So sánh chợ nổi và chợ:
Chợ nổi và chợ đều là nơi diễn ra sự mua bán, trao đổi hàng hóa và đều có hai thành phần: người mua và người bán
Mua bán tại chợ diễn ra trên bờ, nơi có ban quản lý và yêu cầu đóng thuế Mỗi địa phương, dù lớn hay nhỏ, đều có chợ và cung cấp đa dạng mặt hàng.
Cách thức rao hàng tại chợ thường sử dụng bảng hiệu, trong khi đó, chợ nổi lại có hình thức mua bán tự phát trên sông nước với cây bẹo làm phương tiện rao hàng Không phải địa phương nào cũng có chợ nổi, điều này tạo nên sự đa dạng trong cách thức giao thương.
1.1.3 Khái niệm văn hóa dân gian:
Văn hóa dân gian, theo nghĩa đúng, là nền văn hóa của dân chúng, bao gồm cả văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần Thuật ngữ "Folkculture" trong tiếng Anh là cách diễn đạt quốc tế chính xác nhất cho khái niệm này Văn hóa dân gian không chỉ bao gồm phương thức sản xuất ra của cải mà còn liên quan đến phong tục, tập quán, sinh hoạt tinh thần, tri thức tự nhiên và xã hội, cũng như quan niệm đạo đức và cảm xúc về thế giới nhân sinh.
Văn hóa dân gian là tổng thể các giá trị do người bình dân sáng tạo, nhằm đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần của họ Bản chất của văn hóa dân gian được thể hiện qua nguồn gốc, hình thức lưu truyền và đối tượng tiếp nhận, trong đó hình thức lưu truyền đóng vai trò quan trọng Văn hóa dân gian có phạm vi rộng lớn, với nghệ thuật ngôn từ giữ vị trí đặc biệt, vừa là sản phẩm văn hóa, vừa là phương tiện để sáng tạo, lưu giữ và truyền tải các giá trị văn hóa như kinh nghiệm, tri thức, phong tục và tín ngưỡng Ngôn từ cũng là thành phần của nhiều hiện tượng văn hóa như lễ hội, tín ngưỡng, trò chơi và phong tục, nhờ khả năng biểu đạt phong phú và đa dạng Tại Việt Nam, trong thời kỳ Bắc thuộc, ngôn ngữ truyền miệng đã trở thành công cụ chính để bảo lưu và chuyển giao văn hóa dân tộc.
Hiện nay, việc khai thác và bảo tồn chợ nổi gặp nhiều khó khăn do thiếu văn bản quản lý cụ thể, dẫn đến khó khăn trong đầu tư và phát triển Sự phát triển nhanh chóng của giao thông đường bộ và các dự án xây dựng bờ kè cũng ảnh hưởng đến qui mô chợ nổi Ngoài ra, công tác bảo vệ môi trường và cải thiện điều kiện sống của thương hồ vẫn còn nhiều thách thức Hoạt động thu hút đầu tư chưa hiệu quả, sản phẩm và dịch vụ du lịch chưa phong phú, khiến chi tiêu của khách du lịch tại chợ nổi vẫn rất hạn chế, chủ yếu chỉ dừng lại ở việc tham quan và chụp ảnh.
Tiềm năng du lịch bản địa chưa được khai thác dẫn đến việc các giá trị truyền thống dần bị lãng quên Các lễ hội và hoạt động truyền thống ít được tổ chức, khiến người dân không có cơ hội quảng bá những nét đặc trưng của chợ mình Sự phát triển của khoa học và công nghệ, đặc biệt là dịch vụ mua sắm trực tuyến, làm giảm tần suất người dân đến chợ, gây ảnh hưởng đến sự sống còn của các hoạt động truyền thống.
10 bẹo cũng dần được thay thế bởi bảng hiệu,…nên người ta quên dần các giá trị dân gian trong chợ nổi Nam Bộ
Chợ nổi dưới góc nhìn văn hóa
Chợ nổi Nam Bộ là một hình thức mua bán độc đáo diễn ra trên sông, thường được tổ chức tại các vị trí giao thông thuận lợi để ghe xuồng từ khắp nơi có thể dễ dàng tụ họp Tây Nam Bộ nổi bật với mạng lưới sông nước dày đặc, cho phép ghe xuồng tiếp cận mọi ngóc ngách Địa điểm họp chợ nổi thường nằm tại những ngã ba, ngã năm, ngã bảy của sông rạch, nơi mà giao thông đường bộ cũng phát triển, tạo thành các thị tứ và thị trấn Để đảm bảo giao thông thông suốt, khúc sông nơi họp chợ cần có độ rộng hợp lý, không quá lớn để tránh sóng gió nguy hiểm cho ghe thuyền Đồng thời, độ sâu của sông cũng phải được kiểm soát, không quá cạn để tránh bị mắc cạn khi nước ròng, và không quá sâu để đảm bảo an toàn cho việc neo đậu ghe thuyền.
Chợ nổi thường được tổ chức ở những khu vực giáp nước, nơi các thương nhân dừng lại để chờ con nước thuận lợi, thậm chí có thể ở lại vài ngày Sự nhộn nhịp của chợ nổi không chỉ thể hiện qua hoạt động mua bán mà còn qua các sinh hoạt văn nghệ phong phú Theo Nguyễn Hiến Lê, trên các kênh rạch Nam Việt, nơi giáp nước luôn có chợ, từ lớn đến nhỏ, thậm chí có những góc nhỏ với vài quán hàng, vì đây là nơi lý tưởng để chờ đợi con nước.
Chợ mà Nguyễn Hiến Lê đề cập đến là chợ trên bờ, gần với nước, không phải chợ dưới sông Dưới sông, nơi hai dòng nước chảy ngược gặp nhau thường tập trung lục bình và rác rưởi, khiến cho việc di chuyển bằng ghe xuồng trở nên khó khăn Ở những đoạn sông nhỏ hẹp, lục bình có thể dày đặc đến mức ghe không thể bơi qua, buộc phải chờ nước chảy hoặc vác xuồng qua đoạn đó Do đó, địa điểm giáp nước không phải là nơi thuận lợi để hình thành chợ nổi; thực tế, các chợ nổi thường được đặt ở những vị trí mà sông rạch cắt nhau.
Chợ nổi là nơi tập trung hàng trăm đến hàng trăm chiếc ghe xuồng đến từ nhiều địa phương khác nhau, tạo thành một không gian mua bán sôi động trên sông Các ghe nhỏ thường là của những người buôn bán địa phương, trong khi ghe lớn thường thuộc về các thương lái chuyên thu gom hàng hóa để đưa lên thành phố hoặc xuất khẩu sang các nước như Campuchia, Thái Lan, và Trung Quốc Để nhận biết nguồn gốc của ghe, chỉ cần nhìn vào hai chữ cái đầu in trên mạn ghe; ví dụ, "ĐT" cho biết ghe đến từ Đồng Tháp Những chủ ghe thường liên kết với nhau thành bè lớn, tạo điều kiện thuận lợi cho việc buôn bán, đồng thời giúp đỡ lẫn nhau khi cần thiết Khi các ghe kết nối với nhau, tác động của sóng sẽ giảm, giúp người mua dễ dàng di chuyển giữa các ghe mà không gặp khó khăn khi tìm kiếm hàng hóa.
12 tiện Khi cần chuyển dịch một khoảng cách ngắn, tất cả các ghe cùng đồng loại nổ máy trông rất vui mắt
Chợ nổi là nơi tập hợp đa dạng người từ khắp nơi đến mua bán, từ những người dân bình thường đến những người xa quê kiếm sống Với ki-ốt nổi là những chiếc ghe bán hàng hóa và trái cây, chỉ cần có một chiếc ghe và sản phẩm là có thể tham gia chợ Chính những người mua bán trên sông đã tạo nên sự sống động cho chợ nổi, với đủ mọi thành phần từ già trẻ, gái trai, cùng cung cấp và cầu nối hàng hóa, làm nên đặc trưng của chợ nổi Nam Bộ.
Phần lớn các chợ nổi lớn ở Tây Nam Bộ chủ yếu là chợ bán sỉ, với nhiều khách thương hồ tham gia mua bán Ngoài khách thương hồ, người địa phương cũng đến chợ để phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày Gần đây, lượng khách du lịch tăng lên, nhưng họ không phải là nhóm khách hàng chính của chợ nổi Sự khác biệt lớn giữa chợ nổi Tây Nam Bộ và chợ nổi Thái Lan là hầu hết khách hàng tại chợ nổi Thái Lan là du khách, trong khi chợ nổi Tây Nam Bộ chủ yếu phục vụ người dân địa phương.
Chợ nổi Tây Nam Bộ nổi bật với sự phong phú của trái cây và rau củ, đặc sản của vùng nhiệt đới gió mùa Các thương lái len lỏi qua các kênh rạch để mua nông sản giá rẻ từ vườn, mang đến chợ để bán Bên cạnh nông sản, chợ còn sôi động với các loại thủy sản như tôm, cua, cá, và rắn, cùng hàng chục ghe xuồng cung cấp tạp phẩm, nước giải khát, xăng dầu và vé số, tạo nên một không gian mua sắm đa dạng và đầy màu sắc không kém gì chợ trên bờ.
H2 Ghe bán hủ tiếu tại chợ nổi Nguồn: https://www.pinterest.com/pin/835347430855125062/
2.3 Cách thức mua bán của chợ nổi:
Trên mỗi ghe hàng, cây bẹo được cắm lên với mục đích quảng cáo hàng hóa, thay cho bảng hiệu và giúp thuyền di chuyển thuận lợi Cây bẹo thường là sào tre dài từ 5-7m, treo các sản phẩm để khách hàng dễ dàng nhận biết Được treo ở độ cao vừa tầm mắt, cây bẹo trở thành tín hiệu hiệu quả nhất cho các thương hồ khi chào hàng Người đi chợ chỉ cần nhìn cây bẹo để biết ghe nào bán sản phẩm mình cần Hình thức này xuất phát từ nhu cầu cạnh tranh và tiếp thị trong hoạt động mua bán trên sông, chủ yếu để chào hàng trái cây, hàng tạp hóa và rau củ.
Nguồn: https://docbao.vn/hoi-dap/cay-sao-treo-do-tai-cho-noi-co-y-nghia-gi- tintuc634550
Văn hóa dân gian trong chợ nổi Nam Bộ
Tên gọi của chợ nổi phản ánh đậm nét văn hóa dân gian, được đặt bởi người dân dựa trên đặc trưng và câu chuyện lịch sử của từng khu vực Những câu chuyện này không chỉ tồn tại trong tâm thức của người dân địa phương mà còn được truyền lại cho các thế hệ sau Khi nhắc đến tên chợ, mọi người sẽ ngay lập tức hiểu được loại hình kinh doanh và quá trình hình thành của nó.
Chợ nổi Cái Răng, một biểu tượng văn hóa độc đáo, có nguồn gốc từ tiếng Khmer với từ "karan", nghĩa là "cà ràng - ông táo", biểu thị hình dạng số 8 của một loại lò nấu đất Trước đây, người Khmer tại Xà Tón (Tri Tôn, An Giang) đã sản xuất nhiều karan và chở chúng bằng ghe lớn đến bán dọc sông Cái, từ đó tên gọi Cái Răng dần hình thành Theo truyền thuyết của người dân Cần Thơ, tên Cái Răng còn liên quan đến một câu chuyện về con cá sấu trong thời kỳ khai hoang lập ấp.
Chợ nổi Cái Răng được hình thành từ 15 hình rất lớn dạt vào khu vực này, với răng của chúng cắm vào lòng đất Từ đó, tên gọi Cái Răng đã được sử dụng để đặt cho chợ nổi này.
H4 Cà ràng hình số 8 Nguồn: https://danviet.vn/ca-rang-o-chai-bep-que-7777562760.htm
Ngoài chợ nổi Cái Răng, nhiều chợ nổi khác như Cái Bè (Tiền Giang), Phụng Hiệp (Hậu Giang), Ngã Năm (Sóc Trăng) và Gành Hào (Cà Mau) cũng sở hữu những câu chuyện lịch sử thú vị về nguồn gốc tên gọi của chúng.
3.2 Cây bẹo- cách thức rao hàng dân gian độc đáo:
Theo từ điển phương ngữ Nam Bộ, từ "bẹo" mang nghĩa là "chưng ra, đưa ra để khêu gợi" Cụm từ "bẹo mặt" ám chỉ hành động "chường mặt ra để trêu tức", trong khi "bẹo hình bẹo dạng" có nghĩa là "phô trương hình dáng, chưng diện hình dáng, có ý khoe khoang".
“Cây trái rộn ràng từ vườn nhà em Gọi ta dậy từ nửa đem về sang Cắm cây sào tre bẹo hình bẹo dạng
Xôn xao xuồng ghe họp chợ chồng chành…”
Hình 5 Cây bẹo trên ghe bán rau củ
Nguồn: https://dacsanmientay.vn/du-lich-mien-tay/la-mat-voi-cay-beo-tren-cho- noi-mien-tay-nam-bo/
Buổi sáng tại chợ nổi Cái Răng, những cây bẹo vươn lên như những cây phi lao giữa mặt nước, mỗi cây tượng trưng cho mặt hàng của các ghe bán Các ghe bày bán đa dạng sản phẩm như bẹo chuối, bẹo dưa hấu, bẹo bí, và bẹo hành, tạo nên một khung cảnh sống động với sắc màu phong phú.
Tuy người dân treo gì bán nấy thông qua những cây bẹo, nhưng cũng có trường hợp ngoại lệ:
Quần áo treo bên ngoài ghe không phải để bán, mà là để phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày của những người sống nghề thương hồ Chiếc ghe không chỉ là phương tiện làm ăn mà còn là nơi ở, nơi họ sinh hoạt và nghỉ ngơi Sau khi giặt xong, quần áo được phơi ngay bên ngoài ghe để nhanh chóng khô, đảm bảo có đồ để mặc vào sáng hôm sau.
"Có những cái bán mà không treo" đề cập đến các thuyền bán đồ ăn và nước giải khát, nơi mà hàng hóa không thể treo lên do dễ vỡ và không có vật thay thế để biểu thị Thay vì treo, các ghe bán hàng thường sử dụng âm thanh để thu hút khách hàng, với nhiều người sử dụng kèn tay hoặc vừa chèo ghe vừa dùng chân để đạp lên kèn cóc.
Hình thức "bẹo lá bán ghe" hay "treo cái này, bán cái khác" là cách mà người dân Nam Bộ sử dụng để rao bán thuyền của họ Họ thường treo một cây sào lên thuyền, trên đó gắn một miếng lá dừa - biểu tượng đặc trưng của vùng đất này Việc treo lá dừa không chỉ thể hiện ý muốn bán thuyền mà còn ám chỉ việc họ muốn bán ngôi nhà trên sông của mình, gắn liền với cuộc sống và văn hóa địa phương.
Hình 6 Treo lá dừa để bán thuyền Nguồn: Chudu24.com
Cây bẹo không chỉ được sử dụng cho mục đích quảng cáo và làm cặm xuồng, mà còn có vai trò quan trọng trong việc chống ghe luồn lách qua những con sông, rạch nhỏ Hơn nữa, nó còn là một “trường côn” hiệu quả để bảo vệ khỏi những tên cướp cạn đang rình rập ở những khu vực hoang vắng.
Hiện nay, các ghe cố định như ghe bán xăng dầu và ghe sửa đồ đã áp dụng nhiều hình thức quảng bá hiện đại như bảng hiệu và hộp đèn màu Tuy nhiên, trải qua nhiều biến đổi, cây bẹo vẫn giữ vững vị trí là một nét văn hóa độc đáo của chợ nổi.
Cây bẹo đóng vai trò quan trọng trong việc quảng bá sản phẩm của những thương hồ miền sông nước Nam Bộ, không thể thay thế Về mặt thẩm mỹ, cây bẹo không chỉ làm đẹp cho cảnh chợ nổi mà còn mang đến những đường nét, màu sắc và dáng vóc độc đáo, tạo nên vẻ đẹp lạ lùng trên sông nước Nhiều nhà nghiên cứu đã ghi nhận giá trị này.
Cây bẹo ở chợ nổi thể hiện sự sáng tạo độc đáo, là biểu tượng của văn hóa tiếp thị và quảng cáo sớm phát triển trên sông nước Nó kết hợp hài hòa giữa truyền thống dân gian và giá trị hiện đại.
3.3 Văn hóa, tính cách của thương hồ:
Ngày xưa giới thương hồ luôn bị coi rẻ và bị coi là nghề hạ cấp Nhắc tới nghề này người ta thường gọi là “con buôn”, “lái trâu”
“Thật thà cũng thể lái trâu
Yêu nhau cũng thể nàng dâu mẹ chồng”
Trong lịch sử Việt Nam, nghề buôn bán thường bị khinh ghét do liên quan đến sự gian dối, và từ thời phong kiến, chính sách "trọng nông, ức thương" đã được áp dụng để hạn chế sự phát triển của thương nghiệp Chính phủ cũng chủ trương đóng cửa giao thương với nước ngoài, dẫn đến việc thương mại không được phát triển mạnh mẽ.
"Thương hồ" không chỉ là nơi hình thành chợ nổi mà còn là nơi cư trú của những con người giản dị, chân chất và thật thà Họ sống gần gũi với sông nước, không mánh khóe hay gian dối, mà luôn chịu thương chịu khó Nhiều người thậm chí dành cả cuộc đời mình để gắn bó với những chiếc ghe hàng, tạo nên một bức tranh sinh động về cuộc sống nơi đây.
“Đạo nào vui bằng đạo đi buôn Xuống biển, lên nguồn gạo chợ nước sông”
So sánh chợ nổi Nam Bộ và chợ nổi Thái Lan
Thái Lan được biết đến là một trong những quốc gia có nền công nghiệp không khói phát triển mạnh, với du lịch đóng góp đáng kể vào nền kinh tế Trong số các điểm đến nổi bật, chợ nổi Damnoen Saduak tại tỉnh Ratchaburi, cách Bangkok hơn 100km về phía tây nam, là một trong những chợ nổi nổi tiếng nhất Đây là một địa điểm du lịch sầm uất, nơi du khách có thể trải nghiệm cuộc sống gần gũi với thiên nhiên và sông nước nhiệt đới Tại chợ, du khách không chỉ khám phá nét đẹp văn hóa địa phương mà còn có cơ hội mua sắm các mặt hàng lưu niệm độc đáo.
27 sông nước nhưng giữa chợ nổi Nam Bộ và chợ nổi Damnoen Saduak có nhiều điểm khác biệt:
Chợ nổi Damnoen Saduak chủ yếu phục vụ khách du lịch, với hoạt động buôn bán được tổ chức theo quy định rõ ràng và sự can thiệp của ngành du lịch Thái Lan Tất cả các hoạt động tại chợ đều được chính quyền kiểm soát chặt chẽ, không có giao thương bán sỉ giữa cư dân địa phương, mà chủ yếu là các giao dịch nhỏ lẻ với khách du lịch Chợ chỉ hoạt động từ sáng sớm, khác với chợ nổi Việt Nam, nơi hình thành chủ yếu từ nhu cầu mua bán của cư dân địa phương và khách mua sỉ, với mặt hàng chủ yếu là nông sản.
Chợ nổi Thái Lan mang tính thương mại đặc trưng, không có cảnh trao đổi hàng hóa hay vận chuyển như các chợ nổi ở Việt Nam, mà thay vào đó là những bảng hiệu thu hút Tại đây, du khách không chỉ tìm thấy nông sản, mà còn có quần áo, đồ handmade và dịch vụ massage cổ truyền Thái Lan, tạo nên sự hấp dẫn cho những người đến tham quan.
Khác với ghe chợ nổi Việt Nam, ghe xuồng ở chợ Damnoen Sudak Thái Lan thường có hình dạng vuông và được chèo bằng tay Tại chợ nổi này, phần lớn người mua bán là phụ nữ, họ thường đội những chiếc nón đặc trưng, tạo nên nét văn hóa độc đáo của khu chợ.
H9: Chợ nổi Damnoen Sudak Nguồn: https://dithailan.net/cho-noi-bangkok-thai-lan.html
Chợ nổi Thái Lan không chỉ đơn thuần là nơi mua bán mà còn là điểm đến thu hút khách du lịch hàng ngày Khác với chợ nổi Việt Nam, nơi này không phải là khu vực sinh hoạt, do đó, người bán tại đây luôn chú trọng đến việc giữ gìn vệ sinh chung và duy trì sự sạch sẽ cho khu vực buôn bán của mình.
Biện pháp bảo tồn văn hóa dân gian trong chợ nổi
Chợ nổi ở Việt Nam phát triển theo kiểu truyền thống, thiếu quy hoạch và kế hoạch quảng bá du lịch cụ thể, dẫn đến việc người dân chỉ tập trung vào buôn bán Tiềm năng du lịch và giá trị văn hóa dân gian chưa được khai thác, khiến những nét đẹp truyền thống dần bị lãng quên Sự phát triển của dịch vụ hiện đại, bảng hiệu và công nghệ mua sắm online đã làm cho chợ nổi trở nên xa lạ với giới trẻ Do đó, cần có biện pháp kịp thời để bảo tồn và phát huy văn hóa dân gian trong chợ nổi.
Chợ nổi không chỉ là một nét văn hóa độc đáo mà còn mang trong mình những giá trị truyền thống quý báu, phản ánh sự gắn kết sâu sắc với kinh tế, công nghệ và văn hóa du lịch Những giá trị này không chỉ tạo nên bản sắc riêng cho chợ nổi mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương, đồng thời tạo điều kiện cho du khách khám phá và trải nghiệm văn hóa đặc sắc của vùng miền Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại trong hoạt động của chợ nổi chính là yếu tố then chốt giúp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa trong bối cảnh hội nhập toàn cầu.
Để khắc phục những khó khăn mà bà con nơi chợ nổi đang gặp phải, cần chú trọng đến vấn đề vệ sinh, hỗ trợ trẻ em có điều kiện đến trường, và tạo sổ hộ khẩu cho người dân Những giải pháp này không chỉ nâng cao chất lượng cuộc sống mà còn góp phần phát triển bền vững cho cộng đồng nơi đây.
Tổ chức lễ hội truyền thống thường xuyên sẽ tạo cơ hội cho người dân và du khách tiếp cận văn hóa dân gian và giá trị truyền thống của địa phương, đồng thời thu hút lượng khách du lịch đáng kể.
