TỔNG QUAN VỀ RỦI RO VÀ ĐÁNH GIÁ RỦI RO TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP
Tổng quan về rủi ro và rủi ro trong kiểm toán
Rủi ro, theo từ điển tiếng Việt, là những yếu tố không chắc chắn có thể xuất hiện trong quá trình thực hiện công việc Điều này có nghĩa là rủi ro liên quan đến khả năng gặp phải nguy hiểm khi thực hiện nhiệm vụ Hầu hết các công việc và nghề nghiệp đều tiềm ẩn rủi ro, như việc bê một tập sách nặng có thể dẫn đến đau lưng.
Rủi ro trong kiểm toán đề cập đến khả năng kiểm toán viên đưa ra nhận xét không chính xác về thông tin tài chính, dẫn đến những sai sót nghiêm trọng Chẳng hạn, một kiểm toán viên có thể chấp nhận toàn bộ báo cáo tài chính mà không nhận ra rằng có những sai lệch trọng yếu trong các báo cáo đó.
1.1.2 Phân loại rủi ro trong kiểm toán
Có nhiều cách để tiếp cận và phân loại rủi ro
Trong lĩnh vực kiểm toán, rủi ro thường được xem xét dưới hai hình thức chủ yếu là rủi ro kinh doanh và rủi ro kiểm toán
Là rủi ro xảy ra các thiệt hại về tài chính và/hoặc danh tiếng cho công ty kiểm toán do việc kinh doanh đem đến
Từ định nghĩa này có thể chia rủi ro kinh doanh thành hai loại:
Rủi ro chấp nhận khách hàng là nguy cơ tài chính và danh tiếng mà công ty kiểm toán phải đối mặt khi quyết định chấp nhận khách hàng Thiệt hại có thể phát sinh từ các vụ kiện do vi phạm hợp đồng kiểm toán hoặc do sự bất cẩn của kiểm toán viên, dẫn đến yêu cầu bồi thường từ bên thứ ba Việc đánh giá sai khả năng cung cấp dịch vụ kiểm toán cũng có thể gây thiệt hại tài chính Nguyên nhân chính của rủi ro này là do khách hàng thiếu liêm chính, có hành vi gian lận hoặc không tuân thủ Ngoài ra, công ty kiểm toán cũng có thể đánh giá không chính xác về khách hàng, ảnh hưởng đến quyết định thiết lập hoặc duy trì mối quan hệ với họ, và điều này có thể dẫn đến việc phá vỡ hợp đồng kiểm toán.
Rủi ro không chấp nhận khách hàng xảy ra khi có sự đánh giá sai về khách hàng, dẫn đến việc từ chối ký hợp đồng cung cấp dịch vụ kiểm toán và mất cơ hội kinh doanh Trong bối cảnh thị trường kiểm toán hiện nay, với sự cạnh tranh khốc liệt, việc mất một khách hàng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng đạt được lợi nhuận mong muốn của công ty kiểm toán.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ khám phá khái niệm rủi ro kinh doanh không chỉ từ góc độ của công ty kiểm toán mà còn từ quan điểm của doanh nghiệp được kiểm toán Việc hiểu rõ rủi ro kinh doanh từ cả hai phía là rất quan trọng để nâng cao hiệu quả kiểm toán và quản lý rủi ro.
Rủi ro kinh doanh của doanh nghiệp được định nghĩa là những yếu tố và áp lực từ bên trong lẫn bên ngoài có thể cản trở việc đạt được mục tiêu kinh doanh Cuối cùng, các rủi ro này liên quan trực tiếp đến khả năng sinh lời và sự tồn tại của doanh nghiệp.
1.1.2.2 Rủi ro kiểm toán 1.1.2.2.1 Định nghĩa
1 Bell, T.B., Marrs, F.O., Solomon, I and Thomas, H (1997), Auditing Organizations Through a Strategic-
Systems Lens: The KPMG Business Measurement Process, KPMG, New York
Theo VSA 400/ISA 400, rủi ro kiểm toán xảy ra khi kiểm toán viên và công ty kiểm toán đưa ra ý kiến không chính xác về báo cáo tài chính đã được kiểm toán, trong khi báo cáo đó vẫn chứa các sai sót trọng yếu.
1.1.2.2.2 Nguyên nhân gây ra rủi ro kiểm toán
Rủi ro kiểm toán liên quan chặt chẽ đến các sai sót trọng yếu trong báo cáo tài chính Những nguyên nhân chính dẫn đến việc báo cáo tài chính bị trình bày sai một cách trọng yếu bao gồm sự thiếu sót trong quy trình kiểm soát nội bộ, sai sót trong ước tính kế toán, và áp lực từ bên ngoài đối với quản lý.
Theo VSA 240, gian lận được định nghĩa là hành vi cố ý làm sai lệch thông tin kinh tế và tài chính, do một hoặc nhiều cá nhân trong Hội đồng quản trị, Ban Giám đốc, nhân viên hoặc bên thứ ba thực hiện, gây ảnh hưởng đến báo cáo tài chính.
Theo VSA 240, đoạn 5: “ Sai sót là những lỗi không cố ý có ảnh hưởng đến báo cáo tài chính”
- Hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định
Theo VSA 250, đoạn 7, hành vi không tuân thủ pháp luật và quy định bao gồm các hành vi thực hiện sai, bỏ sót, hoặc không đầy đủ, không kịp thời, và không thực hiện các quy định pháp luật, dù là vô tình hay cố ý Tuy nhiên, đoạn này không đề cập đến những hành vi không tuân thủ do cá nhân hoặc tập thể trong đơn vị gây ra nếu những hành vi đó không liên quan đến báo cáo tài chính của đơn vị.
- Sự vi phạm giả thiết liên tục hoạt động
Sự vi phạm giả thiết liên tục hoạt động xảy ra khi khả năng duy trì hoạt động của doanh nghiệp không còn khả thi trong vòng một năm kể từ ngày kết thúc niên độ Theo VAS 01, đoạn 4, giả thiết này được định nghĩa là doanh nghiệp đang hoạt động bình thường và sẽ tiếp tục trong tương lai gần, không có ý định hoặc áp lực phải ngừng hoặc thu hẹp quy mô Khi giả thiết này bị phá vỡ, cơ sở lập báo cáo tài chính cũng cần thay đổi Nếu báo cáo tài chính vẫn được lập dựa trên giả thiết cũ, sẽ xuất hiện nhiều sai sót nghiêm trọng, đặc biệt trong việc lựa chọn giữa giá gốc và giá trị có thể thực hiện để ghi nhận tài sản và công nợ, cũng như trong phân loại tài sản và công nợ.
Hiểu rõ các yếu tố gây ra sai sót trọng yếu trong báo cáo tài chính là rất quan trọng cho việc đánh giá rủi ro Điều này hỗ trợ kiểm toán viên trong việc phát hiện các dấu hiệu, sự kiện và điều kiện có thể làm tăng mức độ rủi ro.
1.1.2.2.3 Các bộ phận của rủi ro kiểm toán
Rủi ro kiểm toán bao gồm ba bộ phận: rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát và rủi ro phát hiện a Rủi ro tiềm tàng
Theo VSA 400, đoạn 4, rủi ro tiềm tàng là những rủi ro có thể xảy ra do khả năng của từng nghiệp vụ hoặc khoản mục trong báo cáo tài chính, có thể chứa đựng sai sót trọng yếu Điều này có thể xảy ra khi các khoản mục được tính riêng lẻ hoặc gộp lại, bất kể việc có hệ thống kiểm soát nội bộ hay không.
Rủi ro tiềm tàng trong hoạt động kinh doanh của khách hàng xuất phát từ bản chất của các số dư và nghiệp vụ, tồn tại một cách khách quan và độc lập với nỗ lực của kiểm toán viên Kiểm toán viên chỉ có thể nhận diện và đánh giá hợp lý rủi ro tiềm tàng, từ đó thực hiện những điều chỉnh cần thiết trong công việc kiểm toán.
- Các nhân tố ảnh hưởng + Ở mức độ báo cáo tài chính
• Tính liêm chính, kinh nghiệm và kiến thức của Ban Giám đốc cũng như sự thay đổi thành phần Ban quản lý xảy ra trong niên độ kế toán
Trình độ và kinh nghiệm chuyên môn của kế toán trưởng, nhân viên kế toán chủ yếu và kiểm toán viên nội bộ (nếu có) đóng vai trò quan trọng trong hiệu quả hoạt động tài chính của doanh nghiệp Sự thay đổi về nhân sự trong các vị trí này có thể ảnh hưởng đến quy trình kế toán và kiểm toán, do đó việc duy trì và phát triển năng lực chuyên môn là cần thiết để đảm bảo tính chính xác và minh bạch trong báo cáo tài chính.
Tổng quan về đánh giá rủi ro và tiếp cận theo rủi ro
Với khối lượng và quy mô giao dịch ngày càng lớn, các công ty kiểm toán phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt, dẫn đến nhu cầu giảm phí kiểm toán Do đó, việc áp dụng phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên rủi ro trở nên cần thiết, giúp đảm bảo tính hiệu quả và hiệu suất của cuộc kiểm toán Đánh giá rủi ro đóng vai trò quan trọng, chi phối toàn bộ quá trình kiểm toán và cung cấp cái nhìn tổng thể về quy trình kiểm toán của đơn vị.
1.2.1 Khái niệm về đánh giá rủi ro
Đánh giá rủi ro, theo nghĩa rộng, là quá trình mà kiểm toán viên và công ty kiểm toán xác định các yếu tố gây ra rủi ro, đồng thời ước lượng khả năng xảy ra sai sót hoặc thiệt hại có thể ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của công ty kiểm toán.
Theo VSA 400, đoạn 8, đánh giá rủi ro kiểm toán là quá trình mà kiểm toán viên và công ty kiểm toán xác định mức độ rủi ro có thể xảy ra, bao gồm rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát và rủi ro phát hiện Việc xác định rủi ro kiểm toán này được thực hiện trước khi lập kế hoạch và tiến hành kiểm toán.
1.2.2 Sự cần thiết của việc đánh giá rủi ro
Trong thực tế, mọi cuộc kiểm toán đều có hạn chế tiềm tàng, là do:
9 Hệ thống kiểm soát nội bộ luôn có những hạn chế tiềm tàng
Kiểm toán viên không thể kiểm tra tất cả các bút toán trong sổ sách, mà thường chỉ thực hiện việc chọn mẫu để kiểm tra Dù có kiểm tra toàn bộ, rủi ro vẫn không bao giờ bằng không.
Việc thu thập bằng chứng kiểm toán chủ yếu nhằm mục đích thuyết phục, chứ không phải để chứng minh rằng số liệu trong báo cáo tài chính hoàn toàn chính xác.
9 Đơn vị có thể cố tình che giấu những vi phạm của mình hoặc cố tình cung cấp sai thông tin cho kiểm toán viên
9 Phụ thuộc vào sự xét đoán của kiểm toán viên
Để đảm bảo tính hợp lý trong việc lập kế hoạch và thực hiện kiểm toán, cần đánh giá hợp lý các loại rủi ro, từ đó đưa ra phản ứng thích hợp nhằm giảm thiểu thiệt hại cho kiểm toán viên và công ty kiểm toán Mối quan hệ giữa rủi ro kiểm toán và chi phí kiểm toán sẽ được thể hiện qua đồ thị.
Hình 1.1: Mối quan hệ giữa mức rủi ro kiểm toán và chi phí kiểm toán
Mọi cuộc kiểm toán đều tiềm ẩn rủi ro, do đó, các công ty kiểm toán cần xác định mức rủi ro kiểm toán mong muốn để thiết lập các thủ tục kiểm toán phù hợp Việc này bao gồm xác định nội dung, phạm vi và thời gian của các thử nghiệm cơ bản nhằm thu thập bằng chứng hợp lý, từ đó đảm bảo chất lượng cuộc kiểm toán Tiếp cận kiểm toán dựa trên rủi ro giúp kiểm toán viên nâng cao tính hiệu quả và hiệu lực của quá trình kiểm toán.
1.2.3 Ý nghĩa của việc đánh giá rủi ro Ý nghĩa của việc đánh giá rủi ro là hết sức to lớn, mang lại các lợi ích thiết thực trong tất cả các giai đoạn của cuộc kiểm toán:
+ Giai đoạn tiền kế hoạch Đánh giá rủi ro hỗ trợ cho việc ra các quyết định sau:
• Tiếp nhận hay từ chối khách hàng mới, duy trì hay chấm dứt quan hệ với những khách hàng cũ
• Ước lượng khối lượng công việc phải thực hiện để sắp xếp thời gian và nhân sự của đoàn kiểm toán cũng như dự kiến về phí kiểm toán
+ Giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán Đánh giá rủi ro giúp kiểm toán viên:
Mức rủi ro kiểm toán
Để tối ưu hóa quy trình kiểm toán, cần xác định giới hạn phạm vi công việc một cách hợp lý, nhằm tiết kiệm thời gian và đảm bảo chất lượng kiểm toán với mức phí cạnh tranh.
• Xác định được những khoản mục chứa đựng rủi ro cao, từ đó tập trung nguồn lực để thỏa mãn các mục tiêu kiểm toán
+ Giai đoạn thực hiện kiểm toán
• Mức rủi ro đã được đánh giá ở giai đoạn lập kế hoạch là cơ sở để tiến hành các thủ tục kiểm toán theo đúng trọng tâm
Việc đánh giá rủi ro liên tục trong giai đoạn này là rất quan trọng, dựa trên việc theo dõi các dấu hiệu cho thấy sự gia tăng rủi ro Điều này giúp kiểm toán viên mở rộng các thử nghiệm kiểm toán một cách phù hợp, từ đó đảm bảo rằng không có sai sót nào bị bỏ sót.
• Giúp ích cho công việc kiểm toán vào những năm kế tiếp
+ Giai đoạn hoàn thành kiểm toán
Làm cơ sở cho việc soát xét lại hồ sơ kiểm toán và các công việc đã hoàn thành, qua đó giúp bảo đảm chất lượng kiểm toán.
Đánh giá rủi ro kiểm toán theo chuẩn mực kiểm toán quốc tế
Vào tháng 10/1977, Liên đoàn các nhà kế toán quốc tế (IFAC) được thành lập nhằm phát triển và tăng cường sự phối hợp trong lĩnh vực kế toán thông qua các chuẩn mực toàn cầu Trong IFAC, Uỷ ban thực hành kiểm toán quốc tế (IAPC) có nhiệm vụ soạn thảo các nguyên tắc chỉ đạo kiểm toán quốc tế Đến năm 1980, IAPC đã chính thức ban hành các nguyên tắc chỉ đạo kiểm toán quốc tế IAG.
Nhận thức rõ tầm quan trọng của rủi ro trong kiểm toán, IAPC đã ban hành 29 nguyên tắc chỉ đạo, trong đó có những nguyên tắc chủ yếu liên quan đến việc đánh giá rủi ro và tiếp cận dựa vào rủi ro.
IAG 4: Kế hoạch kiểm toán
IAG 6: Nghiên cứu đánh giá hệ thống kế toán và các quy chế kiểm soát nội bộ có liên quan đến một cuộc kiểm toán IAG 25: Trọng yếu và rủi ro
IAG 29: Đánh giá rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát và tác động của nó đối với phương pháp kiểm toán cơ bản
Rủi ro kiểm toán, theo IAG 25, được định nghĩa là những rủi ro mà kiểm toán viên có thể gặp phải khi đưa ra những nhận xét không chính xác về thông tin tài chính, dẫn đến các sai sót nghiêm trọng.
IAG 25 không chỉ định nghĩa về rủi ro kiểm toán mà còn làm rõ bản chất của các loại rủi ro, bao gồm rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát và rủi ro phát hiện Bài viết cũng nhấn mạnh mối quan hệ giữa các loại rủi ro này, cũng như mối liên hệ giữa trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong quá trình lập kế hoạch và đánh giá bằng chứng kiểm toán.
Như vậy, IAG 25 mới chỉ dừng lại ở việc đưa ra định nghĩa và mô tả khái niệm
Trong kiểm toán, việc xác định trọng yếu và rủi ro là rất quan trọng, bởi chúng có mối quan hệ nội tại chặt chẽ Kiểm toán viên cần áp dụng những khái niệm này một cách hiệu quả khi lập kế hoạch và thực hiện cuộc kiểm toán, nhằm đảm bảo tính chính xác và tin cậy của các báo cáo tài chính Sự hiểu biết sâu sắc về trọng yếu và rủi ro giúp kiểm toán viên đưa ra các quyết định đúng đắn, tối ưu hóa quy trình kiểm toán và nâng cao chất lượng công việc.
IAG 29 tiến bộ hơn một bước là hướng dẫn cho kiểm toán viên đánh giá các rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát và sử dụng sự đánh giá đó để hình thành phương pháp kiểm toán cơ bản mà kiểm toán viên dự định tiến hành nhằm hạn chế rủi ro phát hiện ở mức thấp nhất có thể được
Theo IAG 29, kiểm toán viên sử dụng chuyên môn của mình để đánh giá các yếu tố trong quá trình lập báo cáo tài chính và kiểm tra số dư tài khoản Họ cũng đánh giá rủi ro kiểm soát thông qua việc xem xét hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ và kế toán của doanh nghiệp, nhằm ngăn chặn hoặc phát hiện các sai sót quan trọng trong báo cáo tài chính.
Từ những năm 1900, mục đích của kiểm toán đã chuyển từ việc phát hiện gian lận sang xác nhận tính trung thực và hợp lý của báo cáo tài chính Kiểm toán viên không cần kiểm tra tất cả các nghiệp vụ phát sinh, dẫn đến sự chuyển đổi từ phương pháp kiểm toán theo bảng cân đối kế toán sang phương pháp theo chu trình nghiệp vụ Đến những năm 1980, phương pháp phân tích rủi ro tài chính được áp dụng, yêu cầu kiểm toán viên xem xét cẩn thận các vấn đề rủi ro và trọng yếu trong việc lập chương trình kiểm toán cho từng chu trình nghiệp vụ Chương trình kiểm toán cần tập trung vào các khu vực có rủi ro cao và các khoản mục trọng yếu Để đáp ứng những thay đổi này, các chuẩn mực kiểm toán đã được thiết lập, và vào năm 1994, IAPC đã nâng cấp các nguyên tắc thực hành kiểm toán quốc tế, ban hành chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA, trong đó có các chuẩn mực liên quan đến việc đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính.
ISA 240 – Gian lận và sai sót
ISA 250 – Xem xét tính tuân thủ pháp luật và các quy định trong kiểm toán báo cáo tài chính
ISA 300 – Lập kế hoạch kiểm toán ISA 310 – Hiểu biết về tình hình kinh doanh ISA 400 – Đánh giá rủi ro và kiểm soát nội bộ
ISA 400 đóng vai trò trung tâm trong việc thiết lập các yêu cầu đánh giá rủi ro Sơ đồ dưới đây tóm tắt mối quan hệ giữa các chuẩn mực, giúp làm rõ cách thức áp dụng chúng trong quá trình đánh giá rủi ro.
Hình 1.2: Mối quan hệ giữa các chuẩn mực liên quan đánh giá rủi ro
Theo ISA 400, rủi ro kiểm toán được định nghĩa là khả năng kiểm toán viên và công ty kiểm toán đưa ra ý kiến không chính xác về báo cáo tài chính đã được kiểm toán, trong khi thực tế vẫn tồn tại những sai sót trọng yếu.
Kiểm toán viên cần nắm vững hệ thống kế toán và kiểm soát nội bộ của khách hàng để xây dựng kế hoạch và chương trình kiểm toán hiệu quả.
ISA 400 chỉ ra rằng mọi sai sót và gian lận đều xuất phát từ bản chất của các khoản mục được kiểm toán Điều này thể hiện rõ qua phương pháp kiểm toán truyền thống, trong đó các kiểm toán viên tiếp cận từng khoản mục và xây dựng chiến lược nhằm phát hiện sai sót và gian lận.
ISA 400 trong giai đoạn này chủ yếu tập trung vào rủi ro tài chính, chỉ xem xét các số liệu trong báo cáo tài chính mà chưa đề cập đến các yếu tố môi trường kinh doanh như chiến lược doanh nghiệp, ngành nghề, tình trạng cạnh tranh và xu hướng kinh tế.
Đầu thế kỷ 21, sự sụp đổ của các công ty lớn như Enron và Worldcom đã chỉ ra những thiếu sót trong công tác kiểm toán, dẫn đến việc Hội nghề nghiệp phải xem xét lại các chuẩn mực đã ban hành Chuẩn mực hiện hành không còn sử dụng mô hình rủi ro truyền thống, vì mô hình này bộc lộ nhiều nhược điểm, đặc biệt là khi rủi ro thay đổi theo môi trường kinh doanh Rủi ro thường xuyên biến động và ảnh hưởng lớn đến các ngành nghề và doanh nghiệp Hơn nữa, việc phân biệt giữa rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát đôi khi gặp khó khăn, do đó, nếu chỉ tập trung vào rủi ro tài chính trong kiểm toán, hiệu quả tư vấn sẽ bị giảm sút.
Kinh nghiệm đánh giá rủi ro trong kiểm toán tại Hoa Kỳ
Hệ thống chuẩn mực kiểm toán Hoa Kỳ nổi bật với các chuẩn mực kiểm toán (SASs) được ban hành bởi Hiệp hội kế toán viên công chứng Hoa Kỳ, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng và tính minh bạch của các báo cáo tài chính.
AICPA cung cấp hướng dẫn chi tiết và thông lệ để giải quyết các vấn đề chuyên biệt, giúp các công ty kiểm toán áp dụng hiệu quả vào thực tế.
Quy trình đánh giá rủi ro trong kiểm toán tại Hoa Kỳ hiện nay tương đồng với các chuẩn mực quốc tế Để nâng cao chất lượng kiểm toán, AICPA đã ban hành các chuẩn mực kiểm toán (SASs) từ SAS 104 đến SAS 111, cung cấp hướng dẫn chi tiết cho công tác đánh giá rủi ro Những chuẩn mực này áp dụng cho kiểm toán báo cáo tài chính niên độ kế toán bắt đầu từ hoặc sau ngày 15/12/2006.
Các chuẩn mực liên quan đến đánh giá rủi ro có thể kể ra bao gồm:
SAS 104 - Sửa đổi chuẩn mực kiểm toán số 1 - Điều lệ của các chuẩn mực và thủ tục kiểm toán
SAS 105 - Sửa đổi chuẩn mực kiểm toán số 95 - Chuẩn mực kiểm toán chung SAS 106 - Bằng chứng kiểm toán
SAS 107 - Rủi ro và trọng yếu trong kiểm toán SAS 108 - Lập kế hoạch và giám sát kiểm toán
SAS 109 - Tìm hiểu về đơn vị, hoạt động của đơn vị và đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu
SAS 110 - Thực hiện các thử nghiệm kiểm toán trong việc đối phó rủi ro kiểm toán và đánh giá các bằng chứng kiểm toán đã đạt được
SAS 111 - Sửa đổi chuẩn mực kiểm toán số 39 - Lấy mẫu kiểm toán
Chuẩn mực SAS 107 cung cấp hướng dẫn cho kiểm toán viên trong việc đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu trong kiểm toán báo cáo tài chính, bất kể nguyên nhân là sai sót hay gian lận Nó chỉ định cách thiết kế nội dung, phạm vi và thời gian của các thử nghiệm kiểm toán, cũng như thực hiện các thử nghiệm để đối phó với rủi ro đã đánh giá Hơn nữa, chuẩn mực này còn hướng dẫn lập kế hoạch và giám sát cuộc kiểm toán, xác định tính chất của bằng chứng kiểm toán và đánh giá tính đầy đủ của bằng chứng để đưa ra ý kiến kiểm toán.
Mục đích chính của các chuẩn mực này là nâng cao tính ứng dụng của mô hình đánh giá rủi ro kiểm toán trong thực tiễn, với ba mục tiêu chính được xác định rõ ràng.
1 Tìm hiểu kỹ hơn về tình hình kinh doanh và môi trường hoạt động của đơn vị, bao gồm hệ thống kiểm soát nội bộ để phát hiện rủi ro có sai sót trọng yếu trong báo cáo tài chính và làm cách nào để đơn vị giảm bớt rủi ro
2 Đánh giá cụ thể, nghiêm ngặt hơn khả năng rủi ro có sai sót trọng yếu trong báo cáo tài chính có thể xảy ra ở đâu và mức độ như thế nào
3 Hoàn thiện mối liên kết giữa đánh giá rủi ro của kiểm toán viên và tính chất, thời gian, quy mô của các thử nghiệm kiểm toán thực hiện nhằm đối phó với những rủi ro này
Nhìn chung, quy trình đánh giá rủi ro trong kiểm toán tại Hoa Kỳ bao gồm các bước:
Các kiểm toán viên sẽ đánh giá rủi ro tiềm tàng dựa trên thông tin ban đầu về đơn vị, bao gồm cả báo cáo tài chính và các khoản mục Họ cũng sẽ xem xét hệ thống kiểm soát nội bộ để đánh giá sơ bộ rủi ro kiểm soát Nếu rủi ro kiểm soát được đánh giá ở mức tối đa, kiểm toán viên sẽ tiến hành thử nghiệm cơ bản mà không thực hiện thử nghiệm kiểm soát Ngược lại, nếu rủi ro kiểm soát thấp hơn mức tối đa, họ sẽ thực hiện các thử nghiệm kiểm soát và điều chỉnh lại đánh giá rủi ro kiểm soát.
+ Sau đó, dựa trên mô hình mối quan hệ giữa các rủi ro như sau:
Rủi ro kiểm toán = Rủi ro tiềm tàng x Rủi ro kiểm soát x Rủi ro phát hiện ệ
Kiểm toán viên sẽ đánh giá rủi ro phát hiện dựa trên mô hình đã nêu Nếu rủi ro phát hiện được xác định là thấp, tức là khả năng không phát hiện các sai sót trọng yếu qua các thủ tục kiểm toán là thấp, kiểm toán viên cần thu thập thêm bằng chứng kiểm toán và mở rộng các thử nghiệm cơ bản Ngược lại, nếu rủi ro phát hiện cao, kiểm toán viên có thể giảm bớt quy mô và phạm vi của các thử nghiệm Do đó, mức rủi ro phát hiện có ảnh hưởng trực tiếp đến thời gian, nội dung và phạm vi của các thử nghiệm cơ bản trong giai đoạn tiếp theo.
Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
Trong bối cảnh kinh tế thị trường và hội nhập toàn cầu, ngành kiểm toán Việt Nam đang phải đối mặt với những yêu cầu mới, bao gồm việc cung cấp thông tin đầy đủ, kịp thời và đáng tin cậy cho tất cả các bên liên quan Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán mà còn đáp ứng nhu cầu quản trị doanh nghiệp hiệu quả hơn.
RR là lĩnh vực liên quan đến nghiệp vụ, quản trị tài chính, và phân tích cũng như dự báo kinh tế - tài chính nhằm hỗ trợ cho việc điều hành và ra quyết định kinh tế - tài chính Qua việc nghiên cứu các chuẩn mực kiểm toán quốc tế và của Hoa Kỳ trong việc đánh giá rủi ro, có thể rút ra những bài học quý giá cho hoạt động kiểm toán tại Việt Nam, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán.
1.5.1 Cần cập nhật các chuẩn mực kiểm toán nói chung và chuẩn mực về đánh giá rủi ro nói riêng
Sau sự phá sản của các công ty hàng đầu và thất bại trong kiểm toán của Arthur Anderson, nhiều quốc gia đã cập nhật các chuẩn mực kiểm toán, đặc biệt là ISA 315 và ISA 300, nhằm làm rõ các vấn đề phức tạp và hỗ trợ kiểm toán viên trong việc áp dụng vào thực tiễn Việc cập nhật các chuẩn mực kiểm toán là cần thiết để đảm bảo nguyên tắc cơ bản về nghiệp vụ được thực hiện hiệu quả và linh hoạt, đặc biệt trong lĩnh vực đánh giá rủi ro.
1.5.2 Cần áp dụng mô hình rủi ro kinh doanh trong việc tiếp cận và đánh giá rủi ro
Hiện tại, Việt Nam chưa có chuẩn mực VSA 315 để hướng dẫn các công ty kiểm toán trong việc đánh giá rủi ro, dẫn đến quy trình này chưa được áp dụng hiệu quả theo quan điểm của chuẩn mực ISA 315 Phần lớn rủi ro sai sót hoặc gian lận trên báo cáo tài chính thường bắt nguồn từ rủi ro kinh doanh, do đó, kiểm toán viên cần đánh giá loại rủi ro này ngay từ đầu mỗi cuộc kiểm toán Việc xác định rủi ro kinh doanh ngay từ giai đoạn lập kế hoạch chiến lược là rất quan trọng Kiểm toán viên cần phân tích thông tin khách hàng thu thập được để xác định và đánh giá mức độ ảnh hưởng của các rủi ro kinh doanh đến báo cáo tài chính, từ đó hiểu rõ hơn về các nghiệp vụ trọng yếu và tác động của chúng.
1.5.3 Cần có hướng dẫn chi tiết về đánh giá rủi ro
Chuẩn mực kiểm toán chỉ cung cấp nguyên tắc cơ bản, nhưng vẫn còn khoảng cách giữa chính sách và thực hiện Để áp dụng hiệu quả trong thực tế, cần có hướng dẫn chi tiết Việt Nam cần xây dựng các văn bản hướng dẫn cụ thể về kiểm toán báo cáo tài chính, đặc biệt là trong việc đánh giá rủi ro.
1.5.4 Cần hồ sơ hóa quá trình đánh giá rủi ro
Kiểm toán viên cần hồ sơ hóa các vấn đề liên quan đến đánh giá rủi ro trong quá trình kiểm toán để đảm bảo tính minh bạch và dễ theo dõi Quá trình đánh giá rủi ro phải được ghi chép cụ thể trên các giấy tờ làm việc và lưu giữ trong hồ sơ kiểm toán Các xét đoán về rủi ro của kiểm toán viên chủ yếu dựa trên thông tin thu thập được, và họ sẽ điều chỉnh bằng cách mở rộng các thử nghiệm chi tiết Ngoài ra, thông tin và xét đoán của kiểm toán viên cần được ghi lại và lưu trong hồ sơ kiểm toán sau khi đã giải trình với trưởng phòng nghiệp vụ.
Hồ sơ hóa đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá công việc của kiểm toán viên, đảm bảo tuân thủ các chuẩn mực và nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán.
