Lời giới thiệu
Các cơ sở để lựa chọn vấn đề viết sáng kiến:
Nhận thức của học sinh THPT không chỉ mang tính cảm tính mà còn phải lý tính, tạo nền tảng cho tư tưởng và tình cảm Nhận thức sâu sắc giúp tư tưởng và tình cảm trở nên đúng đắn và tốt đẹp hơn Bộ môn Lịch sử tại trường THPT đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục nhận thức, góp phần hình thành thế giới quan và nhân sinh quan cho học sinh.
Trong dạy học Lịch sử, việc sử dụng phương pháp lập bảng hệ thống kiến thức và so sánh, cùng với phương pháp dạy học tích hợp liên môn, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo hứng thú học tập cho học sinh Những phương pháp này không chỉ giúp khắc sâu kiến thức mà còn phát triển các thao tác tư duy và khả năng tư duy sáng tạo của học sinh.
Việc lập bảng hệ thống hóa kiến thức và dạy học tích hợp liên môn là rất quan trọng trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá Điều này giúp giáo viên nhận thức rõ vai trò của các loại câu hỏi lập bảng và câu hỏi tích hợp liên môn trong việc đánh giá kết quả học tập của học sinh Qua đó, giáo viên có thể rèn luyện cho học sinh kỹ năng hệ thống hóa kiến thức, đồng thời phát huy tư duy sáng tạo của các em.
Là một giáo viên Lịch sử, tôi nỗ lực nghiên cứu và áp dụng các phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao hiệu quả học tập và giúp học sinh đạt kết quả tốt nhất trong các kỳ thi.
Sáng kiến này nhằm phát triển phương pháp học tập hiệu quả, giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách nhanh chóng, sâu sắc và bền vững thông qua những cách thức đơn giản, thú vị Bên cạnh đó, nó cũng rèn luyện các kỹ năng tư duy và thực hành như tổng hợp, khái quát và lập bảng, từ đó khơi dậy niềm đam mê và yêu thích học tập, tạo ra ý thức chủ động và tích cực trong việc học môn học này.
Trong quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy rằng việc hướng dẫn học sinh lập bảng hệ thống kiến thức và áp dụng kiến thức từ các môn học khác như văn học, địa lí, âm nhạc vào việc học lịch sử mang lại hiệu quả tích cực Phương pháp này giúp các em trở nên say mê và hào hứng hơn với môn học, ngay cả với những bài kiến thức dài và khó cũng không còn cảm giác nhàm chán.
Giáo viên có thể nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực chuyên môn bằng cách áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, như lập bảng và tích hợp liên môn.
* Tính cấp thiết của vấn đề:
Việc áp dụng phương pháp lập bảng biểu và dạy học tích hợp liên môn trong giảng dạy lịch sử đã trở thành một xu hướng phổ biến, được nhiều giáo viên thực hiện và chia sẻ kinh nghiệm Cuộc thi dạy học tích hợp do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức hàng năm đã ghi nhận nhiều giáo viên và học sinh xuất sắc Tuy nhiên, các bài thi hiện tại chủ yếu chỉ tập trung vào việc giải quyết các vấn đề nhỏ lẻ, thiếu tính hệ thống và chưa bao quát được các giai đoạn lịch sử quan trọng.
Các nghiên cứu hiện có về phương pháp dạy học tích cực thường mang tính lý luận hoặc chỉ đưa ra ví dụ rải rác trong chương trình học, mà chưa có công trình nào phân tích một cách hệ thống từng mảng kiến thức cụ thể.
+ Hệ thống các phương pháp dạy học Lịch sử ở trường THCS, Trịnh Đình Tùng (Chủ biên), NXB Sư phạm, 2016
+ Bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử Trung học phổ thông, Trịnh Đình Tùng (Chủ biên), NXB Sư phạm, 2016
+ Phương pháp dạy học lịch sử, Phan Ngọc Liên - Trần Văn Trị, NXB Giáo dục, 1999
+ Các loại bài thi học sinh giỏi môn Lịch sử, Phan Ngọc Liên (Chủ biên), NXB Hà Nội, 2007
+ Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh, Quyển 1 - Khoa học tự nhiên, Quyển 2 - Khoa học xã hội, NXB Sư phạm, 2016
Hệ thống sách tham khảo và sách giáo viên cho khối 10, 11, 12 đã tích cực đề cập đến các phương pháp dạy học hiện đại và đang được áp dụng trong quá trình giảng dạy.
Sáng kiến của tôi lần đầu tiên áp dụng một cách có hệ thống hai phương pháp dạy học tích cực, bao gồm phương pháp lập bảng thống kê và phương pháp dạy học tích hợp liên môn, trong giai đoạn lịch sử từ 1930 đến 1945.
Tên sáng kiến
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN ĐỂ DẠY HỌC PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ 1930 - 1945
- Họ và tên: Nguyễn Thị Dung
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT Xuân Hòa
E_mail:nguyenthidung.gvxuanhoa@vinhphuc.edu.vn
4 Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Nguyễn Thị Dung - GV Trường THPT Xuân
5 Lĩnh vực áp dụng sáng kiến:
Sáng kiến này có thể được áp dụng như tài liệu tham khảo trong giảng dạy các môn Lịch sử, Văn học, và Địa lí tại trường phổ thông, đồng thời cũng hỗ trợ quá trình tự học của học sinh.
- Vấn đề mà sáng kiến giải quyết: Sáng kiến của tôi tập trung giải quyết tốt các vấn đề sau đây:
Hệ thống lại kiến thức cơ bản về Lịch sử Việt Nam từ năm 1930 đến 1945, bao gồm các sự kiện và phong trào quan trọng đã diễn ra trong giai đoạn này Nội dung này tương đương với các bài 14, 15, 16 trong sách giáo khoa Lịch sử 12 của NXB Giáo dục, giúp học sinh nắm vững những biến cố lịch sử và ảnh hưởng của chúng đến sự phát triển của đất nước.
+ Cách thức sử dụng phương pháp lập bảng thống kê, bảng hệ thống kiến thức, bảng so sánh để học phần Lịch sử Việt Nam từ 1930-1945
+ Vận dụng kiến thức các môn Văn học, Địa lý, Âm nhạc để học phần Lịch sử Việt Nam từ 1930-1945
6 Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: 14/11/2019
7 Mô tả bản chất của sáng kiến:
7.1 Về nội dung của sáng kiến
Nội dung của sáng kiến được trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận
Chương 2: Vận dụng phương pháp lập bảng biểu, phương pháp dạy học tích hợp liên môn để dạy học phần Lịch sử Việt Nam từ 1930-1945
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm
NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN
Phương pháp dạy học là cách thức định hướng cho hoạt động của giáo viên và học sinh trong quá trình giáo dục Trong quá trình này, giáo viên đóng vai trò tổ chức, điều khiển và hướng dẫn học sinh tiếp nhận kiến thức mới, trong khi học sinh có quyền chủ động tiếp thu và đặt câu hỏi để được giải đáp.
Phương pháp dạy học tích cực là phương pháp nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học, tập trung vào việc kích thích hoạt động nhận thức của họ Đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử chuyển từ hình thức dạy học truyền thống, dựa vào trí nhớ và sự bắt chước, sang việc phát triển nhân cách toàn diện cho học sinh, nhấn mạnh vào năng lực sáng tạo trong tư duy và hoạt động học tập.
Bảng hệ thống kiến thức lịch sử, hay còn gọi là bảng niên biểu, là công cụ giúp tổ chức thông tin theo thứ tự thời gian và thể hiện mối liên hệ giữa các sự kiện quan trọng trong một hoặc nhiều quốc gia trong một giai đoạn lịch sử Việc sử dụng bảng niên biểu không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản mà còn phát triển tư duy logic, từ đó hỗ trợ việc phân tích và hiểu rõ bản chất của các sự kiện lịch sử Hiện nay, có ba loại bảng niên biểu phổ biến.
Niên biểu tổng hợp là bảng liệt kê các sự kiện lớn diễn ra trong một khoảng thời gian dài, giúp học sinh ghi nhớ không chỉ những sự kiện chính mà còn hiểu rõ mối quan hệ giữa các sự kiện quan trọng thông qua các mốc thời gian.
Niên biểu chuyên đề giúp học sinh hiểu rõ bản chất của một sự kiện lịch sử quan trọng trong một thời kỳ nhất định Bằng cách trình bày nội dung chi tiết, niên biểu này cung cấp cái nhìn toàn diện và đầy đủ về vấn đề, từ đó nâng cao khả năng tiếp thu kiến thức lịch sử của học sinh.
Niên biểu so sánh là công cụ hữu ích để đối chiếu và so sánh các sự kiện lịch sử diễn ra đồng thời hoặc ở những thời điểm khác nhau, giúp làm nổi bật bản chất và đặc trưng của các sự kiện Bảng so sánh, một dạng của niên biểu so sánh, sử dụng số liệu và tài liệu chi tiết để làm rõ hơn những điểm tương đồng và khác biệt giữa các sự kiện, từ đó rút ra những kết luận khái quát.
Dạy học tích hợp liên môn:
Dạy học tích hợp liên môn là phương pháp giáo dục kết hợp kiến thức từ hai hoặc nhiều môn học khác nhau "Tích hợp" thể hiện cách thức và mục tiêu trong quá trình dạy học, trong khi "liên môn" nhấn mạnh vào nội dung giảng dạy Phương pháp này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về các khái niệm mà còn khuyến khích sự liên kết giữa các lĩnh vực kiến thức.
Để đạt được hiệu quả trong dạy học tích hợp, cần phải giảng dạy kiến thức liên môn và ngược lại, hướng tới mục tiêu tích hợp Ở mức độ cơ bản, dạy học tích hợp chỉ là việc lồng ghép các nội dung giáo dục liên quan vào một môn học, như giáo dục đạo đức, pháp luật, chủ quyền quốc gia, bảo vệ môi trường, và an toàn giao thông Tuy nhiên, ở mức độ cao hơn, việc dạy học tích hợp đòi hỏi xử lý các nội dung kiến thức có liên quan, giúp học sinh vận dụng tổng hợp kiến thức để giải quyết vấn đề trong học tập và cuộc sống, đồng thời tránh việc học lại nội dung giống nhau ở nhiều môn học khác nhau Chủ đề tích hợp liên môn là những chủ đề có nội dung liên quan đến hai hoặc nhiều môn học, thể hiện sự ứng dụng của chúng trong các hiện tượng và quá trình trong tự nhiên hoặc xã hội.
Các chủ đề tích hợp liên môn mang tính thực tiễn, giúp tạo động lực và hứng thú cho học sinh trong quá trình học tập Khi tham gia vào các chủ đề này, học sinh có cơ hội vận dụng kiến thức tổng hợp để giải quyết các tình huống thực tiễn, thay vì chỉ ghi nhớ máy móc Điều này không chỉ giúp phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh mà còn giảm thiểu việc học lặp lại cùng một nội dung ở nhiều môn học khác nhau, từ đó tránh gây quá tải và nhàm chán, đồng thời nâng cao khả năng hiểu biết tổng quát và ứng dụng kiến thức vào thực tiễn.
1.2 Đặc điểm nhận thức của học sinh THPT trong học tập lịch sử
Quá trình nhận thức của học sinh tương tự như của các nhà khoa học, diễn ra theo quy luật từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và sau đó là thực tiễn Giai đoạn trực quan trong học tập lịch sử bắt đầu bằng việc học sinh tiếp xúc với tài liệu lịch sử, giúp họ tri giác các sự kiện và quá trình cụ thể để hình thành biểu tượng Tiếp theo, thông qua tư duy tích cực và độc lập, học sinh phát triển tri thức trừu tượng và khái quát, từ đó nắm vững nội hàm các khái niệm và hệ thống khái niệm lịch sử Học sinh cần vận dụng kiến thức liên môn để tạo ra mối liên hệ giữa kiến thức cũ và mới, giúp họ hiểu bản chất của sự kiện lịch sử một cách toàn diện Cuối cùng, việc sử dụng hiểu biết về quá khứ không chỉ giúp học sinh hiểu hiện tại mà còn định hướng cho tương lai.
1.3 Tóm tắt kiến thức phần Lịch sử Việt Nam từ 1930-1945
Phần lịch sử Việt Nam từ 1930 - 1945 trong chương trình sách giáo khoa lịch sử 12 - Ban cơ bản, được bố trí thành các bài sau:
Bài 14: Phong trào cách mạng 1930 - 1935 Bài 15: Phong trào dân chủ 1936 - 1939 Bài 16: Phong trào giải phóng dân tộc và Tổng khởi nghĩa tháng Tám
(1939 - 1945) Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời
Từ năm 1930 đến 1935, nền kinh tế Việt Nam rơi vào khủng hoảng do tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu 1929-1933, dẫn đến tình trạng đói khổ gia tăng trong nhân dân lao động Mâu thuẫn xã hội trở nên sâu sắc, nổi bật là xung đột giữa dân tộc Việt Nam và thực dân Pháp cùng với mâu thuẫn giữa nông dân và địa chủ phong kiến Phong trào cách mạng phát triển mạnh mẽ, thu hút sự tham gia của đông đảo quần chúng Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời vào đầu năm 1930 đã lãnh đạo phong trào đấu tranh của công - nông trên toàn quốc Phong trào cách mạng 1930-1931 bùng nổ mạnh mẽ, đạt đỉnh cao ở Nghệ An và Hà Tĩnh vào tháng 9/1930, dẫn đến sự ra đời của các Xô viết, thực hiện quyền làm chủ của nhân dân và mang lại lợi ích cho họ, dù chỉ tồn tại 4-5 tháng Tháng 10/1930, Hội nghị lần thứ nhất Ban chấp hành Trung ương lâm thời Đảng Cộng sản Việt Nam diễn ra tại Hương Cảng, do Trần Phú chủ trì, đã quyết định đổi tên Đảng thành Đảng Cộng sản Đông Dương và thông qua Luận cương do Trần Phú soạn thảo, xác định các vấn đề cơ bản về đường lối và phương pháp cách mạng Đông Dương.
Trong những năm 1936-1939, chủ nghĩa phát xít gia tăng hoạt động quân sự ở Đức, Italia và Nhật Bản, đe dọa hòa bình thế giới Để đối phó, Quốc tế cộng sản đã triệu tập đại hội lần thứ VII, xác định kẻ thù chính là chủ nghĩa phát xít và kêu gọi thành lập mặt trận thống nhất nhân dân Tháng 7/1936, Ban chấp hành Trung ương Đảng đã họp và nhận định rằng kẻ thù trước mắt là bọn phản động thuộc địa và chủ nghĩa phát xít, từ đó thành lập mặt trận thống nhất nhân dân phản đế Đông Dương, sau này đổi tên thành mặt trận dân chủ Đông Dương vào năm 1938 Trong giai đoạn này, phong trào dân chủ diễn ra mạnh mẽ dưới sự lãnh đạo của Đảng, buộc thực dân Pháp phải nhượng bộ một số yêu sách về dân sinh và dân chủ, đồng thời tạo ra một lực lượng chính trị hùng hậu từ quần chúng được giác ngộ.
Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1939-1945 chứng kiến những biến động lớn, bắt đầu từ tháng 9/1939 khi Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ, dẫn đến chính sách thù địch của Pháp đối với thuộc địa Tháng 11/1939, Ban chấp hành Trung ương Đảng quyết định đặt nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng đầu Đến tháng 9/1940, Nhật Bản tấn công Việt Nam, hợp tác với Pháp để bóc lột nhân dân, khiến cuộc sống trở nên cực kỳ khó khăn Trong bối cảnh đó, Nguyễn Ái Quốc trở về nước, lãnh đạo cách mạng và triệu tập Hội nghị Trung ương VIII, tiếp tục khẳng định mục tiêu giải phóng dân tộc Đầu năm 1945, khi chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn cuối, Nhật Bản đã đảo chính Pháp vào đêm 9/3/1945, độc chiếm Đông Dương Đảng ta đã phát động cao trào kháng Nhật cứu nước, tạo tiền đề cho cuộc tổng khởi nghĩa Tháng 8/1945, Nhật đầu hàng Đồng minh, và thời cơ tổng khởi nghĩa đã đến, toàn Đảng và toàn dân đồng lòng đứng lên giành thắng lợi, dẫn đến việc Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập vào ngày 2/9/1945, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
CHƯƠNG 2: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP LẬP BẢNG BIỂU, PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN ĐỂ DẠY HỌC PHẦN LỊCH SỬ
VIỆT NAM TỪ 1930 - 1945 2.1 Phương pháp lập bảng biểu
