“Tấm Cám” là một truyện cổ tích thế tục được lưu truyền rộng rãi trong cộng đồng, trở thành một món ăn tinh thần không thể thiếu của nhiều thế hệ con dân nước Việt từ bao đời nay. “Tấm Cám” đã góp vào kho tàng văn học dân gian nói riêng và văn hóa dân gian nói chung một tiếng nói mang đậm bản sắc, thể hiện rõ tâm hồn của con người Việt Nam qua những đấu tranh, khát vọng và cả ước mơ về cái thiện lành. Hơn thế, tìm hiểu các dị bản của “Tấm Cám” ở Tỉnh Bạc Liêu là cách chúng ta đi sâu vào khám phá một khía cạnh quan trọng của văn học, văn hóa dân gian – tính chất dị bản. Từ đó, thấy được một cách bao quát đời sống phong phú và phức tạp hơn bao giờ hết của một câu chuyện cổ tích quen thuộc qua óc tưởng tượng, trí sáng tạo của người bình dân Việt Nam. Cuối cùng, quan trọng hơn cả là thừa nhận Tấm Cám như một di sản phi vật thể, trong câu chuyện bảo tồn luôn song hành với sự phát triển không ngừng của xã hội và các loại hình văn hóa, giải trí đương đại khác.
10 dị bản Tấm Cám ở Tỉnh Bạc Liêu
Dị bản Tấm Cám 1
Trong một gia đình, có hai chị em cùng cha khác mẹ, Tấm sống với dì ghẻ sau khi mẹ mất sớm Dì ghẻ sinh ra Cám, cô con gái được cưng chiều và thường xuyên ức hiếp Tấm Mỗi khi bị bắt nạt, Tấm lại ra mộ mẹ để than thở Một ngày nọ, có tiên ông xuất hiện và nói chuyện với Tấm.
- Con ráng chịu đựng, tương lai sẽ tốt đẹp và có thần tiên phù hộ
Một hôm, vua đi qua làng Tấm và nhặt được một chiếc giày đẹp Vua ra lệnh rằng ai ướm vừa chiếc giày sẽ được làm vợ Thái tử Cả làng nhộn nhịp, nhưng mẹ ghẻ không cho Tấm đi mà chỉ cho Cám Tấm xin đi nhưng phải làm nhiều việc khó khăn Khi mẹ con dì ghẻ đi khỏi, một bà tiên hiện ra cùng bầy quạ giúp Tấm Sau khi hoàn thành công việc, bà tiên tặng Tấm một chiếc giày đẹp Khi Cám và mẹ thử giày nhưng không vừa, Tấm lên kinh và chiếc giày vừa khít Vua rất kinh ngạc khi thấy hai chiếc giày cùng kiểu và Thái tử vui mừng công nhận Tấm là vợ sắp cưới.
Sau khi chuẩn bị cho lễ đón dâu, Tấm bị mẹ con Cám ghen ghét, bày kế hãm hại khiến Tấm rơi xuống đất và chết Tấm hóa thành chim, bay vào cung và được Thái tử yêu quý Tuy nhiên, Cám phát hiện ra và tìm cách giết chim để ăn thịt Từ chỗ chân lông chim mọc lên bụi măng, và sau đó là cây thị với một quả duy nhất Một bà lão nghèo tình cờ nhặt được quả thị mang về, và khi bà vắng nhà, Tấm hiện ra dọn dẹp, nấu nướng Khi bà lão phát hiện ra Tấm, bà đã xé vỏ thị và Tấm kể lại mọi chuyện, từ đó sống cùng bà lão.
Một hôm, Thái tử ghé qua nhà bà lão xin nước uống và được mời ăn trầu Thái tử ngạc nhiên khi thấy miếng trầu giống hệt miếng mà Tấm đã têm Sau khi gặng hỏi, bà lão cho biết đó là miếng trầu của con gái bà, Tấm Khi Tấm xuất hiện, Thái tử đã rước nàng về cung, và mẹ con Cám bị đuổi ra khỏi kinh thành Trên đường đi, trời bỗng nổi cơn mưa lớn, khiến hai mẹ con Cám bị sét đánh chết.
(Người kể: Tô Đoàn Trung, 1924, ấp Phước Thạnh I, xã Long Thạnh, huyện Vĩnh Lợi, tỉnh Bạc Liêu).
(Khoa Ngữ văn và Báo chí, 2005: 135 – 136)
Dị bản Tấm Cám 2
Ngày xửa ngày xưa, có một gia đình gồm cha con Tấm và mẹ con Cám sống chung Một hôm, mẹ kế đề nghị Tấm và Cám đi bắt cá, hứa thưởng yếm đỏ cho ai bắt được nhiều hơn Tấm chăm chỉ bắt được nhiều cá, trong khi Cám chỉ ham chơi và không bắt được gì Ghen tị với thành quả của Tấm, Cám đã lén lút gạt hết cá của Tấm vào giỏ của mình, chỉ để lại một con cá bống Tấm buồn bã khóc, thì Bụt xuất hiện và dạy Tấm cách nuôi cá bống Hàng ngày, Tấm chăm sóc và cho bống ăn cơm.
Bống bống, bang bang, hãy đến ăn cơm vàng cơm bạc nhà ta, đừng ăn cơm hẩm cháo hoa nhà người Khi Bống lớn, mẹ con Cám đã làm thịt Bống trong khi Tấm đi chăn trâu Tấm trở về không thấy Bống và khóc lóc Bụt hiện lên và chỉ dẫn Tấm tìm xương cá chôn, sau ba tháng mười ngày, Tấm nhận được một đôi giày xinh xắn Khi mang giày đi chăn trâu, giày bị ướt và Tấm treo lên sừng trâu Một con quạ đã đánh rơi một chiếc giày xuống sân đình, khiến Thái tử nhặt được và tuyên bố rằng ai mang vừa chiếc giày sẽ được làm vợ Thái tử Mẹ con Cám nhanh chóng chuẩn bị quần áo để đi thử giày, trong khi Tấm bị mẹ ghẻ bắt nhặt gạo và đậu xanh riêng Tấm khóc lóc, nhưng Bụt đã hiện ra và giúp Tấm bằng cách cho đàn chim sẻ đến nhặt gạo, giúp Tấm kịp thời chuẩn bị đi dự hội.
Trong hội thử giày, Tấm là người duy nhất mang vừa đôi giày, khiến nàng trở thành vợ của vua Ghen tỵ với Tấm, Cám đã nói với mẹ rằng nếu không được làm vợ vua, cô sẽ tự vẫn Mẹ Cám lập mưu gọi Tấm về, nói rằng cha Tấm đang bệnh nặng và cần cau tươi Tin lời, Tấm trèo lên hái cau, nhưng hai mẹ con Cám đã chặt cây, khiến Tấm ngã xuống đất và chết.
Mụ dì ghẻ đã đưa Cám vào cung để thay thế Tấm Thái tử cảm thấy buồn bã, dù nhận ra Cám nhưng không nói gì Một ngày nọ, khi Cám đang giặt áo cho Thái tử, Tấm đã hóa thành chim quành quạch và lên tiếng.
Giặt áo chống tao thì giặt cho sạch
Phơi bằng sào chớ phơi hàng rào rách áo chồng tao
Nghe vậy, Thái tử liền nói:
- Phải vợ ta chui vào tay áo Không phải vợ ta thì tháo chun ra.
Nghe vậy, con chim chui vào tay áo Thái tử, và chàng đã làm một cái lồng đẹp để nuôi chim Từ đó, Thái tử chỉ chăm sóc chim mà không quan tâm đến Cám Cám lập kế hoạch để bắt chim làm thịt Khi Thái tử về không thấy chim, Cám nói dối rằng do có thai nên đã làm thịt chim ăn Tại chỗ đổ lông chim, một cây thị mọc lên chỉ có một trái Hàng ngày, một bà lão xin ăn đi ngang qua, trái thị thường trĩu xuống như đang đùa giỡn với bà Một hôm, bà lão đã lên tiếng.
- Hú thị rớt bị bà già,
Sau khi trái thị rơi xuống, bà lão mang về bỏ vào khạp Kể từ khi có trái thị trong nhà, mọi thứ trở nên tốt đẹp hơn với cơm ngon canh ngọt và nhà cửa sạch sẽ Nhờ vậy, bà lão đã phát hiện ra Tấm và nhận cô làm con nuôi Một ngày, vào ngày giỗ chồng, Tấm đã nhờ bà sang gặp Thái tử, nhưng Thái tử lại có những lời nói khác với bà.
- Chiếu hết đàng, vàng hết ngõ thì ta mới sang.
Tấm liền hóa phép để đáp ứng điều kiện của Thái tử Khi Thái tử đến, bà lão mời chàng ba miếng trầu và khi được hỏi ai têm, bà cho biết là bà Thái tử yêu cầu bà hãy têm cho mình xem, và Tấm đã hóa thành con ruồi đậu trên tay bà lão, khiến bà phải bẻ trầu theo vị trí của ruồi Khi Thái tử đuổi ruồi đi, hình dạng của bà không còn giống nữa, buộc bà phải kể lại sự thật Tấm và Thái tử gặp lại nhau trong niềm vui và nước mắt, nhưng khi Thái tử mời bà lão về cung, bà từ chối Trở về cung, mẹ con Cám lo lắng và đến xin lỗi Tấm, nhưng Tấm đã tha thứ và cho họ trở về quê Trên đường về, họ bị sét đánh chết, và từ đó, Tấm sống hạnh phúc bên Thái tử.
(Người kể: Trần Thị Điển, 1932, ấp Canh Điền, xã Long Điền Tây, huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu.)
(Khoa Ngữ văn và Báo chí, 2005: 136 – 138)
Dị bản Tấm Cám 3
Tấm và Cám là hai chị em cùng cha khác mẹ, trong đó Tấm là con của vợ cả và Cám là con của vợ lẽ Cám cùng mẹ rất ghét Tấm vì cô siêng năng và xinh đẹp Một ngày, khi đi bắt cá, Cám đã lừa Tấm để trút hết cá vào giỏ của mình, chỉ để lại một con cá bống mú Tấm mang con cá về và thả vào giếng, hàng ngày cô chăm sóc và cho cá ăn.
Mụ dì ghẻ phát hiện ra và bắt cá làm thịt, khiến Tấm chỉ biết khóc Bụt hiện lên và khuyên Tấm chôn xương cá dưới chân giường Tấm làm theo và tìm thấy một đôi hài đẹp Khi chăn trâu, Tấm bị mất một chiếc hài do một con quạ Chiếc hài được mang đến cung của Hoàng tử, khiến chàng say mê chủ nhân của nó Hoàng tử xin vua tổ chức hội thử giày để tìm vợ Tấm muốn tham dự nhưng mụ dì ghẻ bắt phải làm việc nặng May mắn, một đàn chim xuất hiện giúp Tấm hoàn thành công việc Tại hội, chiếc hài vừa vặn với Tấm, và Hoàng tử xin cưới nàng làm vợ.
Hai mẹ con Cám ghen ghét với Tấm đã lừa cha Tấm giả bệnh để gọi cô về hái cau Khi Tấm đang ở trên cây, Cám và mẹ cô đã đốn cây, khiến Tấm ngã xuống đất và chết Sau đó, Tấm hóa thành chim quành quạch Mỗi khi Cám giặt quần áo cho Hoàng tử, chim Tấm lại cất tiếng hót.
Giặt áo chồng tao thì giặt cho sạch,
Giặt mà không sạch tao rạch mặt ra
Phơi áo chồng tao thì phơi bằng sào,
Chớ phơi bờ rào rách áo chồng tao.
Cám bắt chim làm thịt và vứt lông, từ đó mọc lên một búp măng Hoàng tử thấy búp măng đung đưa như đón chào nên thường ghé thăm Cám biết chuyện liền cắt búp măng về ăn và vứt vỏ ra ngã ba đường, nơi đó mọc lên một cây thị chỉ có một quả Một hôm, bà lão ăn mày vào nghỉ dưới bóng cây và thấy quả thị tỏa hương thơm, bà xin quả thị rụng vào bị Khi về nhà, bà thấy cơm canh đã được chuẩn bị sẵn và phát hiện Tấm từ quả thị chui ra dọn dẹp nhà cửa Bà nhanh chóng xé vỏ thị và từ đó, Tấm ở lại với bà.
Hoàng tử tình cờ ghé thăm nhà bà lão trong lúc đi dạo và được bà mời vào nghỉ chân Tại đây, Hoàng tử ấn tượng với miếng trầu kém cánh phượng đẹp mắt và đã hỏi về nó.
Bà Tấm đã tự mình trả lời, khiến Hoàng tử nghi ngờ và tra xét mãi cho đến khi Tấm xuất hiện Hai người vui mừng gặp lại nhau và Tấm kể lại toàn bộ câu chuyện Hoàng tử ngay lập tức rước Tấm về hoàng cung Tấm xin Hoàng tử tha tội cho mẹ con Cám và cho họ được trở về nhà, nhưng trên đường về, cả hai mẹ con Cám bị sét đánh chết.
(Người kể: Trần Thị Điểu, 1932, ấp Canh Điền, xã Long Điền Tây, huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu).
(Khoa Ngữ văn và Báo chí, 2005: 138 – 140)
Dị bản Tấm Cám 4
Tấm và Cám là hai chị em cùng cha khác mẹ, trong đó Tấm hiền lành và giỏi giang, còn Cám lại xấu xa Mẹ con Cám không ưa Tấm và bắt Tấm làm nhiều việc Một lần, khi đi bắt cá, Tấm siêng năng bắt được nhiều nhưng Cám lừa trút hết cá vào giỏ của mình Tấm chỉ còn lại một con cá hú, khóc rồi thả nó xuống ao Mụ dì ghẻ biết được đã giết cá và chỉ để lại bộ xương Tấm khóc, bà tiên hiện ra chỉ cho Tấm chôn xương dưới chân giường, sau đó Tấm đào lên được một đôi hài đẹp Trong lúc chăn trâu, Tấm để hài trên sừng trâu, nhưng một con quạ đã lấy mất một chiếc và thả xuống cung của Hoàng tử Hoàng tử mê mẩn chiếc hài và tổ chức hội thử hài để tìm vợ Dù muốn đi, Tấm bị mẹ con Cám cản trở bằng cách bắt phải nhặt đậu xanh Một đàn bồ câu đã giúp Tấm, nhưng mẹ con Cám lại đòi hột đậu xanh Bà tiên đã giúp Tấm lấy lại hột đậu Cuối cùng, Tấm đến cung vua, chiếc hài vừa khít, khiến Hoàng tử vui mừng hứa sẽ rước nàng về Mẹ con Cám ghen ghét, bày kế hãm hại Tấm, khiến Tấm ngã chết Tấm biến thành bụp măng ở ngã ba, mỗi lần Hoàng tử đi qua, bụp măng tươi tốt, nhưng khi Cám chặt măng về ăn, vỏ măng biến thành chim và cất tiếng hót mỗi khi Cám giặt áo.
- Giặt áo chống tao thì giặt cho sạch,
Giặt mà không sạch tạo vạch mặt ra.
Cám đã bắt chim làm thịt và vứt xương tại ngã ba đường, nơi đó mọc lên một cây thị chỉ có một trái Một hôm, bà lão ăn mày đi ngang qua, thấy cây râm mát nên vào nghỉ chân Trong lúc ngồi, quả thị bất ngờ rụng vào bị của bà, bà đem về cất giữ Mỗi lần về nhà, bà thấy cơm canh đã dọn sẵn, điều này khiến bà ngạc nhiên và theo dõi, sau đó bắt được Tấm Tấm kể cho bà nghe sự tình và xin bà cho ở lại.
Một hôm Hoàng tử đi săn ngang qua nhà bà lão xin vào nghỉ chân Nhìn thấy những miếng trầu têm cánh phượng, chàng liên hỏi bà:
Hoàng tử không tin lời bà, nên yêu cầu bà ngồi têm trầu cho chàng xem Trong lúc đó, Tấm hóa thành con ruồi đậu trên tay bà để giúp bà Khi Hoàng tử xua đuổi ruồi, Tấm bất ngờ hóa thành người và chàng nhận ra cô chính là người đã thử hài năm xưa Sau khi hiểu rõ mọi chuyện, hoàng tử đưa Tấm trở về cung, trong khi Cám bị đuổi và trên đường về thì bị sét đánh chết Hoàng tử sai người lấy xác Cám làm mắm gửi cho mụ dì ghẻ, nhưng khi ăn xong, mụ mới nhận ra đó là mắm của con mình Mụ tức giận kiện Tấm, nhưng Tấm chỉ nói đã tha cho Cám và cho về quê Cuối cùng, mụ dì ghẻ cũng bị sét đánh chết trên đường về.
(Người kể: Huỳnh Thị An, 1936, ấp Chòm Xoài, xã Hiệp Thành, Thị xã Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu).
(Khoa Ngữ văn và Báo chí, 2005: 140 – 142)
Dị bản Tấm Cám 5
Ngày xưa, có một cô gái tên Tấm, sống trong hoàn cảnh khó khăn khi mẹ cô qua đời sớm và cha tái hôn với một người vợ ác độc Người mẹ kế này thường xuyên đánh đập Tấm và bắt cô làm mọi việc, trong khi em cùng cha khác mẹ là Cám lại được nuông chiều Khi Tấm cảm thấy bất công vì Cám không phải làm gì, mẹ ghẻ lại chửi mắng cô.
- Đồ con ghẻ thì phải làm công việc cho tao.
Tấm thường xuyên phải đi mò cá, và nếu không bắt được cá, cô sẽ bị chửi mắng và đánh đập Một ngày, Tấm bắt được một con cá vàng và đã đào hố để nuôi nó Mỗi lần gọi cá lên ăn, Tấm lại nói với nó.
- Cá vàng ơi! cá vàng ơi! Lên ăn cơm tấm cá vàng, Đừng ăn cơm thừa canh cặn.
Trong một lần đi làm, Tấm phát hiện mẹ con Cám ở nhà đã bắt chước tiếng gọi của mình để dụ cá lên mặt nước Khi cá bơi lên, Cám nhanh chóng dùng rổ xúc cá về làm thịt, sau đó vứt xương lại một gốc cây Khi Tấm trở về và không thấy cá, cô rất tức giận khi biết Cám đã giết cá nhưng không thể làm gì để trả thù.
Dì ghẻ sai Tấm leo cây cau để hái, nhưng lại chặt cây khiến Tấm ngã xuống đìa và chết Tấm hóa thành gà, kêu cục tác suốt ngày Cám tức giận bắt gà làm thịt và để xương dưới gốc cây thị, khiến cây ra trái Một bà lão đi bán hàng thấy trái thị chín nên hái về Hàng ngày, khi bà đi bán chè, trở về nhà luôn thấy sạch sẽ và cơm canh đã nấu sẵn Một hôm, bà phát hiện trái thị biến thành người quét nhà và nấu ăn, rồi lại hóa thành ruồi.
Một hôm, Hoàng tử yêu cầu bà làm trầu cho mình, nhưng khi con ruồi đậu lên tay bà, trầu trở nên kém đẹp Bực bội, Hoàng tử đã bắt bà về cung, và con ruồi hóa thành cô gái xinh đẹp Tấm Hoàng tử nhận ra Tấm và cưới nàng làm vợ Tại cung, Tấm không trả thù mẹ con Cám mà còn giúp đỡ họ bằng cách xây nhà và cho tiền Từ đó, mẹ con Cám không còn ghen tị và sống hòa thuận với Tấm như một gia đình.
(Người kể: Nguyễn Hữu Chí 1988, ấp Vĩnh Điền, xã Long Điền Đông, huyện Long Điền, tỉnh Bạc Liêu.)
(Khoa Ngữ văn và Báo chí, 2005: 142 – 143)
Dị bản Tấm Cám 6
Ngày xưa, có một người đàn ông góa vợ sống cùng cô con gái tên Tấm Ông tái hôn với một người phụ nữ có con riêng tên là Cám Mặc dù theo lẽ thường Tấm sẽ là chị và Cám là em, nhưng Cám không chấp nhận điều đó Để phân định thứ bậc, mụ dì ghẻ đề xuất cho cả hai đi xúc tép, ai xúc được nhiều hơn sẽ làm chị Tấm chăm chỉ làm việc và nhanh chóng đầy giỏ tép, trong khi Cám lại lười biếng và chỉ xúc được rất ít Thấy vậy, Cám nảy ra một kế hoạch.
- Chị Tám ơi ở đằng kia có một cây đang trổ hoa rất đẹp, chị hãy đến hái về cho cha mẹ đi.
Tấm nghe lời Cám đi hái hoa, nhưng trong lúc đó, Cám đã lén lút trút sạch giỏ tép của Tấm và trở về trước Kết quả, Cám trở thành chị và lấy tên Tấm, trong khi Tấm phải làm em và mang tên Cám.
Nhà vua ra lệnh cho các cô gái khắp vùng đến chọn lựa vợ cho Hoàng tử, nhưng Thái tử vẫn không tìm được người vừa ý Mụ dì ghẻ cũng cho con riêng là Tấm đến thử, nhưng không cho phép Tấm đi nếu không hoàn thành công việc Mụ yêu cầu Cám giã gạo và sau đó trộn lẫn gạo nếp với gạo đầu, buộc Cám phải tách riêng Cám khóc vì không hoàn thành được công việc, và Bụt đã hiện lên hỏi thăm.
Bụt đã giúp Cám bằng cách sai một đàn chim xuống nhặt lại ba hạt đậu mà con chim đã ăn mất Dù được Bụt giúp đỡ, Cám vẫn bị dì ghẻ bắt ra đồng cuốc đất Trong lúc làm việc, Thái tử tình cờ đi ngang qua và thấy Cám xinh đẹp, nhưng Cám lại sợ dì ghẻ nên không dám trò chuyện Cám cố đuổi Thái tử đi nhưng chàng vẫn kiên trì bắt chuyện, thú nhận rằng mình không biết làm nông Sau khi biết Thái tử có gia đình khá giả, Cám đã đặt tên cho chàng là Mai Cuộc trò chuyện kết thúc khi Cám vấp ngã làm rách áo và đánh rơi một chiếc giày, Thái tử nhặt lên và không trả lại trừ khi Cám tham gia cuộc thi sắc đẹp do vua tổ chức.
Sau vài ngày, nhiều người vẫn đến cung điện để dự thi nhưng không ai làm Thái tử hài lòng Cám xuất hiện trong trang phục rách rưới và bị quân lính đuổi đi Cám khẳng định Thái tử đã hứa hẹn với mình, khiến mọi người tò mò về danh tính của Thái tử Cám cho biết tên Thái tử là Mai và kể lại câu chuyện giữa hai người Cô xin ở lại để gặp Thái tử, bất chấp mọi khó khăn Khi Thái tử xuất hiện, Cám ăn mặc lôi thôi nên không được nhận ra Cám liền nhắc lại kỷ niệm và Thái tử hỏi cô có vật gì làm chứng Cám kể về chiếc áo rách và chiếc giày mà Thái tử đã giữ Thái tử liền lấy chiếc giày ra và bảo Cám thử vào.
- Nếu nàng mang vừa chiếc giày này thì nàng chính là cô gái mà ta hứa hẹn trước kia.
Cám đã thử mang cả hai chiếc giày của mình vào và chúng vừa vặn hoàn hảo Thái tử thấy điều này và xin vua cha cho phép lấy nàng làm vợ, sau đó đưa nàng về cung sống.
(Người kể: Võ Văn Hanh, 1915, ấp Huy Điền, xã Long Điền Tây, huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu).
(Khoa Ngữ văn và Báo chí, 2005: 143 – 145)
Dị bản Tấm Cám 7
Tấm và Cám là hai chị em cùng cha khác mẹ, Tấm là chị, Cám là em
Mẹ Tấm qua đời khi cô còn nhỏ, để lại Tấm phải gánh chịu nhiều vất vả trong khi Cám lại sống cuộc sống sung sướng Một ngày, mụ dì ghẻ đã giao cho hai chị em mỗi người một chiếc giỏ để đi bắt tôm cá Tấm, với tính cách chăm chỉ, đã bắt được nhiều tôm cá, trong khi Cám lười biếng chỉ tìm chỗ ngủ Khi trở về, Cám không bắt được gì và đã tìm cách lừa dối Tấm.
- Chị trèo hái giúp em bông hoa lài với.
Tấm trèo lên hái, trong khi Cám lén lút trút hết tôm cá của Tấm vào giỏ mình và trở về trước Khi Tấm xuống, không thấy tôm cá đâu, cô buồn bã ngồi khóc Bụt xuất hiện và hỏi han cô.
Tấm kể lại sự tình Bụt lại nói:
- Con xem trong giỏ còn con nào không Tầm nhìn vào thì thấy còn một con cá bống mú
- Con về thả bống xuống giếng, ngày cho ăn ba bữa, khi cho ăn gọi:Bống bống bang bang
Lên ăn cơm vàng cơm bạc nhà ta Đừng ăn cơm hẩm cháo hoa nhà người .
Tấm cảm ơn Bụt rồi trở về nhà, nơi mụ dì ghẻ thấy Tấm nuôi một con cá bống và đòi làm thịt Tuy nhiên, Tấm không đồng ý và quyết định thả cá xuống giếng, mỗi ngày cô đều dành phần cơm của mình cho bống Mụ dì ghẻ nghi ngờ và sai Cám theo dõi, sau khi phát hiện sự việc, hai mẹ con lập mưu để bắt cá bống ăn thịt Một hôm, dì ghẻ đã nói với Tấm về kế hoạch của họ.
- Hôm nay con đi chăn trâu đồng xa, chớ chọn đồng gần làng bắt mất trâu.
Tấm nghe lời đi chăn trâu xa, trong khi đó, mẹ con Cám đã bắt Bống làm thịt và giấu xương vào đống trấu Khi Tấm trở về không thấy Bống, cô buồn bã ngồi khóc Bụt xuất hiện và hỏi cô về nỗi buồn.
Tấm kể lại cho Bụt nghe, Bụt liền nói:
- Con tìm xương bống bỏ vào cái lọ chôn dưới chân giường con nằm, ba tháng mười ngày sau đào lên sẽ được một đôi giày.
Tấm cảm ơn bụt rồi đi tìm xương nhưng tìm mãi chẳng thấy Bỗng nhiên một con gà kêu:
- Cục ta cục tác cho ta nắm thóc, ta bởi xương cho.
Tấm, sau khi làm theo lời Bụt, đã đào được một đôi giày đẹp sau một trăm ngày Cô rất quý đôi giày và luôn mang theo bên mình Một hôm, trong lúc chăn trâu, Tấm đã làm ướt giày và treo lên sừng trâu để phơi Không may, một con quạ đã lấy mất một chiếc giày và thả xuống sân nhà của một thợ săn Nhìn thấy chiếc giày xinh đẹp, thợ săn nghĩ rằng đây là duyên số và tuyên bố rằng ai vừa với chiếc giày sẽ trở thành vợ của anh.
Vì nhà anh giàu có và tài giỏi, nhiều cô gái đến thử giày, nhưng Tấm không biết đây là cuộc kén vợ nên chỉ muốn xin lại đôi giày Dì ghẻ hiểu nhầm, tưởng Tấm cũng muốn thử giày, nên đã mắng nhiếc và bắt Tấm nhặt một thúng đậu với một thúng mè.
Tủi thân, Tấm khóc và Bụt hiện lên hỏi thăm Ngài đã cho Tấm một đàn bồ câu giúp đỡ Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, Tấm đến thử giày, nhưng không ai vừa Khi Tấm thử, chiếc giày vừa như in, và khi mang vào, nó trở thành đôi giày hoàn hảo Thấy Tấm xinh đẹp và dịu dàng, chàng thợ săn vui mừng Cha chàng hẹn ngày đến nhà Tấm để làm lễ cưới.
Tấm về nhà, mụ dì ghẻ nói:
- Mày đi có ba ngày mà cha mày bệnh sắp chết rồi.
Mẹ kế của Tấm đã âm thầm lập kế hoạch hại Tấm bằng cách trải bánh phồng tôm dưới chiếu để cha Tấm nằm lên, khiến ông phát ra tiếng kêu như gãy xương, làm Tấm lo lắng Dì ghẻ sai Tấm lên hái cau cho cha ăn, nhưng trong lúc Tấm leo lên cây, mẹ kế đã chặt gốc cây, khiến Tấm ngã xuống và chết Hai mẹ con Cám đã chôn xác Tấm, và cha của Tấm đã chết vì uất ức khi biết chuyện Đúng hẹn, chàng thợ săn đến để cưới Tấm, nhưng dì ghẻ đã mang Cám ra thay thế Tấm chết hóa thành con chim hoành hoạch, mỗi khi thấy Cám giặt áo, chim lại kêu lên.
Giặt áo chống tao thì phơi bằng sào
Chớ phơi bờ rào, tao cào mặt ra.
Thấy Con chim lạ bắt không được thì mọi người rất ngạc nhiên
Chuyện tới tai anh thợ săn, chàng liền ra xem và gọi:
- Hoành hoạch có phải vợ anh chui vào tay áo, không phải vợ anh thì tháo trở ra.
Chim liền chui vào tay áo của anh, người rất yêu quý con chim và đã làm cho nó một chiếc lồng đẹp Mỗi ngày, anh chỉ chơi đùa với chim, điều này khiến Cám cảm thấy tức giận Một hôm, khi chồng đi săn, Cám đã giết chim để làm thịt ăn Khi chàng thợ săn trở về và không thấy chim, anh đã hỏi Cám, và cô liền trả lời.
- Tôi có mang thèm thịt nên giết ăn rồi.
Chàng biết Cám nói dối vì từ khi về nhà chồng, họ chưa từng ân ái Mặc dù vậy, chàng chỉ buồn bã ra bờ sông ngồi Tại nơi Cám đổ lông chim, một cây măng mọc lên, mềm mại như đang trò chuyện với chàng Khi chàng về, cây măng lại hạ thấp xuống Cám nghi ngờ khi thấy chồng ngày nào cũng ra bờ sông và tức giận khi thấy chàng vui đùa với cây măng Một hôm, khi chàng đi vắng, Cám chặt măng ăn Khi chàng trở về và hỏi, Cám lại nói dối như trước Cám đổ vỏ măng ở ngã ba đường, nơi ấy mọc lên một cây thị xanh tốt, ra nhiều hoa nhưng chỉ có một quả Một hôm, bà lão ăn xin nghỉ trưa ở gốc cây, ngửi thấy hương thơm, bà ngửa mắt nhìn lên và thấy một trái thị rất to và đẹp.
- Thị ơi thị rớt bị bà
Bà để bà ngửi bởi bà không con
Bà lão nghèo mang trái thị rớt về để trong hũ gạo, chuẩn bị cho ngày giỗ chồng bằng cách đi ăn xin Khi bà đi, Tấm chui ra dọn dẹp và nấu ăn giúp bà Khi trở về, bà lão ngạc nhiên không biết ai đã giúp mình Một hôm, bà quay lại nửa đường và thấy một cô gái xinh đẹp bước ra từ trái thị Vui mừng, bà ôm chầm lấy cô gái và xé vỏ trái thị Từ đó, Tấm sống với bà và coi bà như mẹ Đến ngày giỗ chồng, Tấm bảo bà mời chàng thợ săn đến giúp, trong khi nàng chuẩn bị ba miếng trầu cánh phượng Chàng thợ săn đến nhà và bị cuốn hút bởi miếng trầu đẹp mắt.
Bà lão khẳng định rằng chính tay mình đã têm, nhưng chàng không tin và yêu cầu bà chứng minh Tấm liền biến thành con ruồi để giúp bà, và bà gấp trầu theo hướng mà ruồi đậu Tuy nhiên, khi chàng thợ săn đuổi con ruồi đi ở miếng trần thứ ba, bà không thể tiếp tục Chàng dọa sẽ kiện bà vì quy định trong vùng nghiêm cấm nói dối Trong lúc bà lão hoang mang, Tấm xuất hiện, kể lại sự việc và xin chàng tha cho bà Chàng thợ săn vui mừng khi gặp lại Tấm và cùng bà lão trở về nhà Tại đó, Cám nhận ra Tấm và thấy nàng xinh đẹp hơn trước, liền hỏi về điều này.
- Chị Tấm ơi, sao chị đẹp thế? Chị có cách gì chỉ cho em với
- Cái đó khó gì, muốn đẹp như chị em hãy bắc một chảo nước sôi rồi nhảy vào
Tấm, sau khi Cám bị chết do nhảy vào nước sôi, đã lấy xác Cám làm mắm và gửi về cho mụ dì ghẻ Mụ dì ghẻ vui mừng vì nghĩ rằng đó là quà của con gái gửi biếu, nên đã mang ra ăn Trong mỗi bữa ăn, có con quạ đến kêu gọi, tạo nên không khí kỳ lạ cho bữa ăn.
Mụ tức lắm cầm que đuổi qua rồi nói:
- Con rể tao hắn săn được nhiều hươu nai làm mắm gửi cho tao chứ thịt người sao ăn được.
Một hôm, hũ mắm cạn, mu nhìn vào thấy cái đầu lâu thì hiểu ra con mình đã chết Sợ quá, mụ cũng lẫn ra chết theo.
(Người kể: Huỳnh Thị Sâm, 1966, ấp An Điền, xã Long Điền Đông, huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu).
(Khoa Ngữ văn và Báo chí, 2005: 145 – 149)
Dị bản Tấm Cám 8
Ngày xưa, có một cặp vợ chồng sinh được một cô con gái tên là Cám Sau khi vợ mất, người chồng cưới vợ kế, người này có một con gái riêng tên là Tấm Giống như nhiều bà mẹ ghẻ khác, người vợ kế chăm sóc con ruột và đối xử tệ bạc với con chồng.
Tấm và Cám cùng tuổi không biết ai là chị, ai là em, mẹ kế quyết định cho hai đứa đi xúc cá, ai xúc được nhiều sẽ làm chị Cám cố gắng xúc thật nhiều, trong khi Tấm chỉ lo chơi đùa Cuối ngày, thấy Cám bắt được nhiều cá, Tấm đã gạt Cám đi để chiếm giỏ cá của cô, từ đó Tấm trở thành chị và Cám thành em Sau khi gội đầu xong, Cám phát hiện giỏ cá trống không và khóc nức nở Bụt xuất hiện, chỉ cho Cám con cá bống mú còn sót lại và bảo cô nuôi nó, mỗi bữa gọi cá lên ăn Tuy nhiên, mẹ con Tấm phát hiện và lên kế hoạch giết bống Một hôm, khi Cám đi chăn trâu, Tấm và mẹ gọi bống lên để bắt Khi Cám về, cô chỉ thấy nước đỏ mà không thấy bống đâu, và khóc lóc Bụt lại hiện lên, khuyên Cám tìm xương bống chôn ở bốn góc chân giường, nhưng Cám không tìm thấy Một con gà gần đó bỗng gáy.
Cám liền cho gà ăn thóc, sau đó gà ăn xong lại đến đống rác tìm xương Cám nhặt xương bỏ vào bốn cái hũ rồi chôn dưới chân giường Khi kinh đô mở hội, mọi người đều được phép tham dự, mẹ con Tấm cũng đi, nhưng Cám xin đi theo thì mụ dì ghẻ không cho Mụ bắt Cám ở nhà nhặt gạo với đậu, và Cám lại khóc, lúc này Bụt hiện lên khuyên nhủ cô.
Bụt sai đàn chim sẻ xuống nhặt giúp Cám nhưng Cám lại khóc, Bụt lại hiện lên hỏi, Cám thưa:
- Con không có áo đẹp để dự hội.
Cám, sau khi làm theo lời Bụt, đã đào bốn hũ xương chôn và tìm thấy quần áo đẹp cùng xe ngựa Khi trở về từ lễ hội, Cám chỉ mang đôi giày để đi coi trâu Không may, đôi giày rơi xuống sình, nhưng Cám đã giặt sạch và phơi lên sừng trâu Một con quạ đã lấy mất một chiếc giày và thả vào vườn của vua Hoàng tử thấy chiếc giày xinh đẹp và tổ chức hội thử giày, ai mang vừa sẽ được làm vợ Nhiều cô gái tham gia, nhưng chỉ đến khi Cám thử thì cuộc thi mới kết thúc vì giày vừa vặn Hoàng tử giữ Cám lại để tổ chức lễ cưới, nhưng mẹ ghẻ tức giận và tìm cách hại Cám Sau khi Cám chết, Tấm đã giả dạng Cám vào hoàng cung, và hồn Cám hóa thành chim hoành hoạch, thấy Tấm giặt áo cho chồng mình liền kêu.
Hoàng tử thấy lạ cất tiếng gọi:
Dứt lời chim bay vào tay áo, hoàng tử đặt chim vào lồng sơn son thép vàng Mẹ con Tấm lại bàn nhau đập đầu chim làm thịt ăn.
Hoàng tử phát hiện chim mất tích và hỏi Tấm, cô giải thích rằng mình đã ăn thịt chim vì đang mang thai Từ chỗ vứt lông chim, một bụp măng mọc lên, và Tấm lại chặt măng để ăn Khi vứt vỏ măng, một cây thị cao lớn xuất hiện, chỉ có một trái duy nhất Một ngày, một bà già ăn xin ngồi nghỉ dưới gốc cây, thấy trái cây ngon mắt nhưng không biết làm sao để lấy.
- Trái thị rơi bị bà
Bà để bà ngửi chứ bà không ăn.
Bà mang trái thị rơi xuống về cất trong khạp gạo, từ đó mỗi ngày bà đi xin đều thấy nhà cửa sạch sẽ và những món ăn ngon được dọn sẵn Một hôm, bà thấy một cô gái đẹp đang nấu nướng, bèn ôm chầm lấy cô và giấu vỏ thị đi Kể từ đó, hai người sống với nhau như mẹ con.
Một lần, hoàng tử ghé vào nhà bà lão xin nước uống Bà đang têm trầu và mời chàng, nhưng Cám đã hóa thành ruồi và đậu trên ngón tay của bà để chỉ dẫn Khi thấy miếng trầu giống hệt mà Cám đã têm trước đây, hoàng tử nghi ngờ và đuổi con ruồi đi, nhưng bà lại têm trầu khác hẳn.
Sau khi dò hỏi, bà lão tiết lộ sự thật, dẫn đến cuộc gặp gỡ giữa vợ chồng Cám Hoàng tử đưa Cám về cung, Tấm nhận thấy Cám xinh đẹp hơn trước và hỏi nguyên nhân, Cám đáp rằng nhờ dội nước sôi Tấm làm theo và tragically chết Cám sau đó đã chế biến thịt Tấm thành mắm gửi cho dì ghẻ, và khi thấy dì ghẻ khen ngon, con quạ trên cây đã kêu lên.
- Mẹ ăn thịt con mà còn khen ngon.
Mẹ tức giận đuổi con gái đi, nhưng trong lòng lại nghi ngờ và quyết định tìm hiểu sự thật bằng cách lục lọi trong hũ mắm Khi thấy tình trạng của con gái, mẹ không khỏi cảm thấy uất hận và đau lòng.
(Người kể: Dự Bá Tú, 1924, ấp Thạnh Trị, xã Long Điền, huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu.)
(Khoa Ngữ văn và Báo chí, 2005: 150 – 152)
Dị bản Tấm Cám 9
Trong một gia đình có hai cô con gái sinh đôi, Tấm là con của ông và Cám là con của bà Một ngày, mẹ quyết định cho hai chị em đi xúc cá, ai bắt được nhiều hơn sẽ trở thành chị Tấm chăm chỉ làm việc, trong khi Cám lại lười biếng chỉ lo chơi Kết quả, Tấm mang về nhiều cá, còn Cám thì không bắt được gì Thất vọng, Cám đi ngang qua một con suối và thấy hoa sứ trắng nở rực rỡ.
- Kìa kìa bông sứ ngậm sương Đố ai qua đặng ta nhường chế hai
Tấm bơi qua bẻ bông sứ, trong khi Cám lén lút trút hết cá từ giỏ của Tấm sang giỏ của mình rồi nhanh chóng trở về Khi Tấm trở về và phát hiện không còn cá, cô liền khóc Bỗng nhiên, một ông tiên từ trên trời xuất hiện và hỏi lý do cô khóc Tấm kể lại toàn bộ sự việc, khiến ông tiên cảm thấy thương xót.
- Con đừng khóc nữa, hãy đem con cá trong giỏ về nuôi.
Tấm phát hiện trong giỏ còn con cá bống mú và quyết định thả nó xuống ao Mỗi bữa, Tấm ăn ba chén cơm nhưng luôn dành nửa chén cho con bống Một hôm, Cám thấy Tấm cho cá ăn và đã lén lút mang cơm ra cho cá khi Tấm đi chăn trâu ở đồng xa, đồng thời cũng gọi cá như Tấm.
- Cơm trắng cá lên, cơm thừa cá lặn.
Nghe gọi con cá nổi lên, Cám liền bắt cá đem về làm thịt ăn quăng xương ra ngoài đồng trâu.
Tấm ra ao cho cá ăn nhưng không thấy cá nổi lên, chỉ thấy máu ở mé ao, biết cá đã bị giết nên khóc nức nở Tiên ông hiện ra và bảo Tấm hãy tìm bốn cái xương cá để chôn ở bốn góc giường, sau một trăm ngày sẽ đào lên và có đủ đồ dùng Nghe vậy, Tấm ngừng khóc và về nhà tìm xương cá nhưng không thấy, lại ngồi khóc Lúc này, có con gà gần đó gáy.
Cho ta ba hột lúa ta chỉ xương cho.
Tấm hốt lúa cho gà ăn, sau khi gà ăn xong thì bới trấu lên và phát hiện xương cá Cô nhặt xương và chôn đi Sau ba tháng mười ngày, Tấm đào lên và thấy có đủ quần áo, giày dép.
Tấm vui mừng mang đôi giày mới đi chăn trâu, nhưng bị dính sình nên cô phải cởi ra giặt và phơi lên sừng trâu Một con quạ bay qua đã cắp mất một chiếc giày và thả xuống vườn của Thái tử Khi Thái tử thấy chiếc giày xinh xắn, anh đã mang vào cung cất giữ Chưa có vợ, Thái tử xin vua cha tổ chức hội kén vợ, ai đi vừa chiếc giày sẽ được làm vợ anh Vua đồng ý, và mọi người đều chuẩn bị cho hội, trong khi Tấm về năn nỉ dì ghẻ cho mình đi nhưng bị mắng.
- Con ta như vàng như ngọc mới đi dự hội, cái đồ chăn trâu như mày mà đi làm gì.
Cuối cùng, bà đã đồng ý cho Tấm đi dự hội nhưng với điều kiện Tấm phải nhặt hết ba chén gạo, mè và đậu trộn lẫn Tấm kiên nhẫn ngồi lượm, vừa lượm vừa khóc, thì bỗng có một bầy chim cu xuống giúp đỡ Sau khi hoàn thành công việc, Tấm mặc quần áo đẹp và đến hội, nhưng hội đã tan Cô phải năn nỉ người giữ cửa mới được vào thử giày, và chiếc giày vừa khít chân Tấm Khi Thái tử hỏi, Tấm cho biết cô cũng có một chiếc giống hệt và mang ra cho Thái tử xem Thái tử nhận thấy hai chiếc giày giống nhau và đã tâu vua cha cho cưới Tấm Vua đồng ý và bảo Tấm về nhà chờ Thái tử đến rước Tấm về kể lại cho mẹ nghe, nhưng hai mẹ con Cám đã bày mưu giết Tấm Mụ dì ghẻ nướng bánh tráng và để dưới chiếu nơi cha Tấm nằm, khiến ông bị đánh thức và Tấm lo lắng tưởng cha bị bệnh nặng.
- Cha con thèm cau tươi nhưng bị bệnh không thể ra bẻ được mà nhà không ai biết trèo.
Tấm, sau khi nghe lời, đã xin phép đi bẻ cầu cho cha ăn Trong lúc Tấm trèo lên cây, Cám cùng mẹ đã dùng cây thọc khiến Tấm té xuống đất, dẫn đến cái chết của cô Tấm sau đó hóa thành con chim vàng anh.
Thái tử đến rước Cám, khiến cô thay thế Tấm Khi về cung, Thái tử phát hiện vợ không phải là Tấm, nên ít lui tới chỗ vợ hơn Mỗi khi Cám giặt quần áo, con chim vàng anh lại bay qua hót vang.
- Giặt áo chống tao thì giặt cho sạch
Phơi đồ bằng sào đừng phơi hàng rào
Thái tử nghe chim hót vậy mới nói với chim:
- Nếu phải vợ ta thì chui vào tay áo
Không phải vợ ta thì vạch áo mà ra.
Thái tử nuôi một con chim mà chàng rất yêu quý, cấm không cho ai lại gần lồng chim Tuy nhiên, Cám cảm thấy ghen tị vì Thái tử dành nhiều thời gian cho chim hơn là cho mình Nhân lúc Thái tử vắng mặt, Cám đã bắt chim làm thịt Khi Thái tử trở về và hỏi về chim, Cám đã có câu trả lời cho hành động của mình.
- Tôi có chửa thèm ăn thịt chim nên làm thịt rồi
Thái tử rất giận và bảo:
- Ai ăn ở với người mà người có chửa?
Thái tử hỏi Cám về vị trí vứt lông, và Cám đảm bảo rằng nó ở ngã ba đường Khi Thái tử đến đó, chàng thấy một cây thị với chỉ một trái duy nhất Khi Thái tử chạm vào quả thị, nó liền thòng xuống để chàng vuốt ve, nhưng khi chàng rời đi, quả thị lại rút lên cao, không cho ai chạm vào.
Một hôm, có một bà lão bán quán đi ngang, thấy trái thị bền bà há miệng chiếc bị ra và nói:
- Thị ơi thị rơi bị bà.
Trái thị liên rớt vào bị, bà lão cất giữ chờ ngày chín để ăn Trong khi bà đi vắng, Tấm thường ra quét dọn và chuẩn bị cơm nước Một lần, bà lão quay về bất ngờ và thấy Tấm làm mọi việc trong nhà Bà chạy vào ôm Tấm và xé nát vỏ thị, từ đó hai người sống bên nhau như mẹ con.
Thái tử cảm thấy buồn bã khi không còn thấy trái thị, nên thường rời cung để đi săn Một ngày, do thời tiết quá nắng, chàng ra lệnh cho quân lính dừng lại nghỉ mát tại quán của một bà lão Tại đây, bà mời Thái tử ăn trầu, và chàng đã chú ý đến những chiếc trầu têm rất đẹp mắt.
Bà lo lắng về việc lộ diện của con gái nên đã nói dối rằng mình đang têm trầu Thái tử yêu cầu bà hãy têm cho mình xem, nhưng bà không biết làm thế nào nên đã nhờ Tấm giúp đỡ Tấm an ủi bà rằng nàng sẽ hóa thành con ruồi và đậu lên tay bà Bà chỉ cần bẻ trầu ở chỗ con ruồi đậu Tuy nhiên, trong lúc bà đang têm, thái tử nhận thấy bà lão luôn nhìn theo con ruồi và đã bắt được con ruồi, khiến bà không thể tiếp tục việc têm nữa.
- Nhà bà hẳn có con gái hay con dâu hãy gọi ra đây.
Bà lão, trong sự hoảng sợ, đã quyết định nói ra sự thật và gọi Tấm ra chào Thái tử Nhận ra vợ, Thái tử đã cho người đem kiệu rước Tấm về cung Khi thấy Tấm trở về với vẻ đẹp trắng trẻo hơn trước, Cám không khỏi thắc mắc.
- Chị ơi, sao chị lại trắng đẹp như vậy?
- Có khó gì đâu, chỉ bắc chảo nước sôi nhảy vào thì sẽ được.
Cám nghe lời đun nước sôi lên nhưng không dám nhảy vào một mình vì sợ chết nên rủ Tấm:
- Chị hãy nhảy vào nước sôi với em nhé!
Dị bản Tấm Cám 10
Ngày xửa ngày xưa, có một gia đình hạnh phúc sống trong một căn nhà nhỏ với cô con gái Tấm Sau khi mẹ Tấm mất, cha cô tái hôn với một người phụ nữ có con gái tên Cám Tấm càng lớn càng xinh đẹp, trong khi Cám lại xấu xí, dẫn đến sự ganh ghét từ mẹ con Cám Tấm phải làm việc vất vả từ sáng đến tối, đảm nhận mọi công việc trong nhà và ngoài ruộng, trong khi Cám lại nhàn rỗi Tấm chỉ được ăn cơm thừa, ngủ dưới bếp, còn mẹ con Cám thì được hưởng những món ngon, mặc đồ đẹp và ngủ trên giường sang trọng.
Một hôm, dì ghẻ ra lệnh cho Tấm và Cám cùng đi bắt tép, hứa thưởng yếm đỏ cho ai bắt được nhiều nhất Tấm chăm chỉ làm việc và nhanh chóng đầy giỏ tép, trong khi Cám chỉ mải chơi đùa, hái hoa và bắt bướm Khi thấy Tấm bắt được nhiều tép, Cám cảm thấy ghen tị và lên tiếng với Tấm.
- Chị Tấm ơi, đầu chị lấm bùn chị gội cho sạch kẻo về mẹ mắng.
Tấm nghe thấy vậy liền xuống ao tắm gội cho sạch sẽ Trong lúc đó, Cám đã lén lút đổ hết giỏ tép của Tấm vào giỏ của mình và đi về trước Khi Tấm lên bờ, cô phát hiện giỏ tép của mình đã không còn, chỉ sót lại một con cá bống, khiến cô ngồi khóc hu hu Bụt xuất hiện và hỏi han Tấm.
- Tại sao con khóc? Tấm mới kể hết sự tình, Bụt nói với Tấm:
- Con hãy đem con cá bống trong giỏ về nuôi, hàng ngày hãy bớt cho cá bống một chén cơm, trước khi cho ăn hãy gọi:
- Bống bống bang bang lên ăn cơm vàng cơm bạc nhà ta chờ ăn cơm hẩm cháo hoa nhà người.
Sau khi nói chuyện với Bụt, Tấm trở về nhà và thả Bống xuống giếng để nuôi Mỗi ngày, cô đều giấu một chén cơm để mang cho Bống và gọi tên Bống theo lời Bụt dặn Tuy nhiên, mẹ con Cám phát hiện ra hành động này của Tấm và đã âm thầm theo dõi, lén lút nghe thấy tiếng gọi Bống của Tấm.
Hôm sau, dì ghẻ sai Tấm ra đồng chăn trâu và dặn:
Chăn trâu con nhớ chăn đồng xa, vì chăn đồng gần làng dễ bị bắt mất trâu Tại nhà mẹ con Cám, Bống bị gọi lên như Tấm gọi, và khi Bống nổi lên, chúng đã bắt làm thịt Đến bữa cơm, Tấm gọi Bống nhưng không thấy, chỉ có một cục máu nổi lên Nhận ra Bống đã bị giết, Tấm ngồi khóc, và Bụt lại hiện lên hỏi thăm.
Tấm kể hết đầu đuôi câu chuyện Bụt liền nói rằng:
- Con hãy tìm hết xương cá bống rồi đem chôn ở bốn chân giường.
Tấm nghe lời bụt, tìm xương cá bống khắp nơi nhưng không thấy, một con gà mái thấy vậy mới nói với Tấm rằng:
Tấm cho con gà nắm thóc, một lúc sau gà bới đủ xương cá, Tấm liền bỏ vào bốn cái lọ đem chôn ở bốn chân giường.
Một hôm, khi vua tổ chức hội, mẹ con Cám chuẩn bị trang phục đẹp để tham gia Tấm cũng muốn đi nhưng bị dì ghẻ ra điều kiện phải nhặt gạo và đỗ Dù cố gắng, Tấm không thể hoàn thành nhiệm vụ và đã khóc Bụt xuất hiện và hỏi han cô.
Tấm mong muốn tham gia hội nhưng bị mẹ ghẻ yêu cầu phải nhặt gạo trộn đỗ trước Thương Tấm, Bụt đã gọi một đàn chim sẻ đến giúp cô nhặt gạo Sau một thời gian, công việc đã hoàn tất Khi thấy Tấm vẫn lo lắng về bộ quần áo rách rưới của mình, Bụt đã an ủi cô.
- Con hãy đào bốn cái lọ chôn ở bốn chân giường thì sẽ có quần áo đẹp.
Tấm đào được nhiều quần áo đẹp và một đôi giày vừa vặn, cô quyết định đi trẩy hội Trong lúc đi, một chiếc giày bị rơi xuống vũng bùn, đúng lúc kiệu voi của vua đi qua Vua thấy chiếc giày đẹp và ra lệnh tìm chủ nhân của nó, hứa sẽ lấy làm vợ ai mang vừa Mặc dù nhiều phụ nữ, bao gồm cả mẹ con Cám, đã thử nhưng không ai vừa Khi Tấm thử, chiếc giày vừa khít, khiến mẹ con Cám ngạc nhiên Cuối cùng, vua đã chọn Tấm làm hoàng hậu.
Vào ngày giỗ cha, Tấm xin vua cho phép trở về nhà Dì ghẻ đã sai Tấm leo lên cây cau để hái quả cúng cha Tuy nhiên, dưới đất, mụ lại dùng dao chặt cây Khi nghe thấy tiếng động, Tấm thắc mắc thì dì ghẻ đã lừa dối cô.
- Dì đuổi kiến cho con
Sau khi Tấm chết do cây đổ xuống ao, nàng biến thành chim vàng anh Cám, mặc áo của chị, vào cung thay thế Tấm làm vợ vua Tuy nhiên, vua cảm thấy Cám không phải là vợ mình, dẫn đến sự buồn rầu Con chim vàng anh thường xuyên quấn quýt bên vua, khiến vua thắc mắc về sự xuất hiện của nó.
- Vàng ảnh vàng anh, có phải vợ anh chui vào tay áo
Vua vừa dứt lời chim chui ngay vào tay áo.
Cám cảm thấy ghen tị khi thấy vua luôn bên cạnh chim vàng anh Trong một lần giặt quần áo cho vua, chim vàng anh đã cất tiếng hát.
- Giặt áo chồng tao thì giặt cho sạch
Phơi áo chồng tao phải phơi bằng sào
Chớ phơi bờ rào rách áo chồng tao.
Cám nghe lời dì ghẻ, vặt lông chim và chôn xuống đất, không lâu sau mọc lên cây xoan đào tươi tốt Vua thấy cảnh đẹp nên thường nằm võng nghỉ ngơi Cám sau đó chặt cây xoan đào để làm khung cửi, và khi dệt, âm thanh vang lên đầy sức sống.
Lấy tranh chồng chị chị khoét mắt ra
Cám tức giận đã đốt khung cửi và vứt tro ra ngoài cung Sau một thời gian, nơi đó mọc lên một cây thị xanh tốt, chỉ có một quả Một bà cụ nhìn thấy trái thị ngon quá nên đã thốt lên.
- Thị ơi thị rụng bị bà, bà để bà ngửi chứ bà không ăn.
Bà lão mang trái thị về cất trong hũ gạo, hàng ngày Tấm chui ra dọn dẹp nhà cửa và nấu ăn cho bà Khi bà lão trở về, thấy nhà cửa sạch sẽ và có cơm dẻo canh ngọt, bà rất ngạc nhiên Một hôm, khi đi giữa đường, bà quay về và thấy Tấm, bà liền xé vỏ thị thành bốn mảnh và nhận Tấm làm con gái nuôi.
Một hôm vua ghé vào nhà bà uống nước, thấy có miếng trầu rất giống miếng trầu Tấm têm khi xưa nên tò mò hỏi bà lão:
Ban đầu, bà mẹ kế nói rằng mình bị têm, nhưng sau đó thừa nhận rằng chính con gái bà ta là người têm Vua yêu cầu cho con gái bà ta ra gặp, và hai vợ chồng đã rất mừng rỡ nhưng cũng đầy tủi hổ Vua sau đó đã đưa Tấm về cung Khi thấy Tấm được phục sinh, mẹ con Cám lo lắng Tấm đã kể lại mọi chuyện cho vua nghe Sau khi nghe xong, vua tức giận và muốn xử trảm mẹ con Cám, nhưng Tấm xin vua tha cho họ vì họ vẫn là người thân của nàng Vua đã cho mẹ kế về quê và đày Cám đến nơi thật xa.
Một hôm trước khi đi, Cám mới hỏi Tấm:
- Chị Tấm ơi sao đa chỉ trắng và đẹp đến thế?
- Em hãy dội nước sôi vào người thì em sẽ trắng đẹp,
