Các khái niệm, vai trò và đặc trưng của sách giáo khoa
Sách giáo khoa là một loại sách có nội dung chuyên biệt, phục vụ cho việc dạy và học trong hệ thống giáo dục Để hiểu rõ về sách giáo khoa, cần nắm vững khái niệm về sách nói chung, từ đó tiếp cận và giải quyết các vấn đề liên quan một cách khoa học và hiệu quả.
Theo Từ điển Tiếng Việt, Hoàng Phê chủ biên, Nhà xuất bản Đà
Năm 1992, Trung tâm từ điển học Đà Nẵng đã phát hành một định nghĩa về sách, mô tả nó là “Tập hợp một số lượng nhất định những tờ giấy có chữ in, đóng gộp lại thành quyển” [52, tr.829] Định nghĩa này nhấn mạnh rằng chữ in là một loại ký tự chứa đựng thông tin, với nguyên liệu chính là giấy Tuy nhiên, khái niệm này chỉ đề cập đến hình thức bên ngoài của sách và chưa phản ánh đầy đủ bản chất và nội dung của nó.
Sách là một loại hình xuất bản phẩm, được định nghĩa theo Điều 4, Luật Xuất bản 2004, bao gồm các tác phẩm về nhiều lĩnh vực như chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, khoa học, công nghệ, văn học và nghệ thuật Để phân biệt với báo chí, cần bổ sung rằng sách "được xuất bản không định kỳ" và "được in, nhân bản để phổ biến đến nhiều người" Việc này làm rõ hai lĩnh vực quan trọng trong xuất bản là in ấn và phát hành, đồng thời nhấn mạnh mục đích cuối cùng của sách là phục vụ bạn đọc.
Sách giáo khoa là một thể loại sách đặc thù, mang những đặc điểm riêng biệt bên cạnh những thuộc tính chung của sách Theo từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên, sách giáo khoa không chỉ cung cấp kiến thức mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục và đào tạo học sinh.
Theo Trung tâm từ điển học (1992), sách giáo khoa được định nghĩa là “sách soạn theo chương trình giảng dạy và học tập ở trường học” Định nghĩa này nhấn mạnh yếu tố quan trọng là sách giáo khoa phải được biên soạn dựa trên chương trình giảng dạy Tuy nhiên, thuật ngữ này quá đơn giản và chưa phản ánh đầy đủ nội hàm của sách giáo khoa.
Theo Từ điển bách khoa Việt Nam (Nhà xuất bản Từ điển bách khoa, Hà Nội 2003), sách giáo khoa là tài liệu chính thức được sử dụng cho từng môn học trong trường học, do Bộ Giáo dục và Đào tạo phát hành.
Giáo dục và Đào tạo biên soạn và phát hành sách giáo khoa, đảm bảo nội dung phù hợp với chương trình dạy học tương ứng.
Sách giáo khoa cần có tư tưởng khoa học, thực tiễn và sư phạm, đồng thời phải bao gồm hướng dẫn học tập, bài tập và câu hỏi kiểm tra Ngôn ngữ trong sách phải trong sáng, dễ hiểu, đúng ngữ pháp và chính tả, với chất lượng in ấn đảm bảo vệ sinh và thẩm mỹ, nhằm tạo hứng thú cho người đọc Tại Việt Nam, sách giáo khoa do Bộ Giáo dục và Đào tạo biên soạn và phát hành, điều này khác biệt so với nhiều quốc gia khác và không phù hợp với chủ trương cải cách giáo dục hiện nay Do đó, việc đổi mới sách giáo khoa trong đợt cải cách chương trình lần này là cần thiết Hơn nữa, sách giáo khoa là sản phẩm của lao động sáng tạo và không thể chỉ do một tổ chức biên soạn, mà Bộ Giáo dục và Đào tạo nên đóng vai trò tổ chức biên soạn sách giáo khoa.
Phần này đã giải thích khái niệm sách nói chung và tiến tới khái niệm sách giáo khoa, dựa trên mô tả khoa học và đầy đủ từ Từ điển bách khoa Việt Nam.
- Khái niệm đổi mới xuất bản sách giáo khoa:
Theo Từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên, Đổi mới được định nghĩa là quá trình thay đổi nhằm cải thiện và tiến bộ hơn so với trước, đáp ứng nhu cầu phát triển.
Đổi mới được hiểu là những biến đổi tích cực, cải cách và cách tân nhằm đạt được sự tiến bộ hơn so với trước Mục tiêu của đổi mới phải hướng tới sự tốt đẹp và tiến bộ, và để đạt được điều này, cần có tư duy tiến bộ cùng với cách thức tổ chức và nhân sự phù hợp Quá trình đổi mới bắt đầu từ nhận thức và tư duy, tiếp theo là cải cách cơ chế, chính sách, pháp luật, tổ chức bộ máy và nhân sự.
Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đang tiến hành đổi mới xuất bản sách giáo khoa nhằm nâng cao chất lượng sách giáo khoa phổ thông Mục tiêu là phục vụ cho sự nghiệp đào tạo nguồn nhân lực lao động mới cho quốc gia Đổi mới này bao gồm việc thay đổi nhận thức và tư duy, cải cách cơ chế hoạt động xuất bản, cùng với việc tổ chức lại bộ máy và sắp xếp nhân sự phù hợp.
Tư duy đổi mới cần tập trung vào việc đào tạo nguồn nhân lực cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước Quy trình xuất bản sách giáo khoa cần được điều chỉnh để áp dụng các tiến bộ khoa học và công nghệ hiện đại, từ kế hoạch đề tài đến biên tập, in ấn, phát hành và các hoạt động kinh tế, tài chính Cơ chế hoạt động của nhà xuất bản cũng cần được sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới để phù hợp với yêu cầu đổi mới Đồng thời, tổ chức và bộ máy cần được điều chỉnh để đáp ứng nhu cầu lao động hiệu quả.
1.1.2 Vai trò sách giáo khoa
Vai trò của bất kỳ tổ chức, cá nhân hay hệ thống nào được hiểu là sự tác động của nó đối với đối tượng mà nó hướng tới Chức năng này không chỉ điều chỉnh sâu sắc mà còn tạo ra sự tương tác trong các quan hệ liên quan Sách giáo khoa phổ thông, là một loại hình sách trong ngành xuất bản, cũng mang những vai trò chung như các loại sách khác Tuy nhiên, sách giáo khoa phổ thông, tương tự như sách giáo trình đại học và cao đẳng, cũng có những vai trò riêng biệt của mình.
Một là, sách giáo khoa là công cụ dạy và học
Sách giáo khoa là tài liệu thiết yếu trong hệ thống giáo dục phổ thông, cung cấp kiến thức cơ bản cho học sinh từ tiểu học đến trung học phổ thông, theo chương trình của từng quốc gia Với tính chính thống và pháp lý, sách giáo khoa được Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt, trở thành công cụ quan trọng cho giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học Nó đảm bảo tính thống nhất và chuẩn mực trong giáo dục, góp phần phổ cập kiến thức cho công dân và đào tạo nguồn nhân lực cho quốc gia Khi sách giáo khoa có nội dung phù hợp và điều kiện hỗ trợ đầy đủ, nó sẽ nâng cao hiệu quả giáo dục và đáp ứng tốt nhu cầu học tập của học sinh.
Hai là, sách giáo khoa là thước đo đánh giá việc dạy và học
Khái quát về nhà Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam và các cuộc cải cách giáo dục, đổi mới chương trình, sách giáo khoa
1.2.1 Khái quát về Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam
Về cơ cấu, tổ chức:
Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, thành lập năm 1957 và trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, có nhiệm vụ tổ chức biên soạn, in ấn và phát hành sách giáo khoa cùng các sản phẩm giáo dục phục vụ cho nghiên cứu, giảng dạy và học tập trên toàn quốc Là nhà xuất bản lớn nhất tại Việt Nam, hàng năm, đơn vị này xuất bản hơn 3000 tựa sách với tổng số lượng in và phát hành lên tới 250 triệu bản, cùng với hàng triệu sản phẩm thiết bị dạy học Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cam kết cung cấp đầy đủ và kịp thời sách giáo khoa cũng như các sản phẩm giáo dục cho học sinh, giáo viên và độc giả trên toàn quốc.
Năm 2003, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định chuyển Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam sang mô hình Công ty Mẹ - Công ty Con, giúp tổ chức này phát triển mạnh mẽ với 58 đơn vị thành viên trên 25 tỉnh, thành phố cả nước Nhà xuất bản hiện có gần 3000 cán bộ, công nhân viên có trình độ chuyên môn cao, bao gồm nhiều giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ và cử nhân từ các chuyên ngành khoa học khác nhau Đội ngũ biên tập viên, họa sĩ, thiết kế đồ họa và công nhân kỹ thuật in đều có tay nghề cao, cùng với các chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục, thư viện trường học, kinh tế và quản lý, tạo nên một hệ thống xuất bản giáo dục chất lượng.
SƠ ĐỒ TỔ CHỨC CỦA NHÀ XUẤT BẢN GIÁO DỤC VIỆT NAM
Nguồn: Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam
Về chức năng, nhiệm vụ:
Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam tổ chức và hoạt động theo mô hình Công ty Mẹ - Công ty Con, có chức năng nhiệm vụ:
Tổ chức chuyên biên soạn và biên tập các loại sách giáo khoa, sách bài tập, sách tham khảo, sách đại học và dạy nghề, sách dân tộc, sách dịch, từ điển, sách mầm non, cùng với tạp chí, tranh ảnh, bản đồ giáo khoa và băng.
Bộ Giáo dục và Đào tạo
Khối các Công ty có chức năng xuất bản, phát hành
Khối các Công ty địa phương có chức năng phát hành
Khối các Công ty có chức năng in sách giáo dục
Các công ty chuyên cung cấp sản phẩm giáo dục như phần mềm, hình ảnh, băng tiếng, đĩa CD-ROM và sách điện tử đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ giảng dạy, học tập, nghiên cứu và tra cứu cho các ngành học và bậc học trong hệ thống giáo dục quốc dân trên toàn quốc.
Phối hợp với các cơ quan chức năng của Bộ Giáo dục và Đào tạo để tổ chức và chỉ đạo công tác thư viện trường học, quản lý thiết bị giáo dục, cũng như quản lý xuất bản phẩm trong ngành giáo dục.
Chúng tôi hợp tác liên doanh với các tổ chức và cá nhân trong và ngoài nước trong lĩnh vực xuất bản, in ấn và phát hành xuất bản phẩm Đồng thời, chúng tôi sản xuất và kinh doanh thiết bị dạy học, thực hiện trao đổi thông tin và chuyên gia, đào tạo cán bộ, cũng như xuất nhập khẩu các mặt hàng liên quan đến hoạt động sản xuất kinh doanh phục vụ ngành giáo dục theo quy định của Nhà nước và Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Chúng tôi chuyên tổ chức sản xuất và kinh doanh các thiết bị dạy học, tập vở học sinh, văn phòng phẩm, văn hóa phẩm, cùng với sổ sách quản lý nhà trường Ngoài ra, chúng tôi cung cấp dịch vụ cho thuê văn phòng, đầu tư tài chính, và công nghệ thông tin Chúng tôi cam kết mở rộng và nâng cao chất lượng sản phẩm phục vụ ngành Giáo dục và góp phần vào sự phát triển của nền kinh tế quốc dân.
Nhà xuất bản được giao nhiệm vụ độc quyền xuất bản sách giáo khoa phổ thông, một nhiệm vụ quan trọng từ khi thành lập Hiện tại, nhà xuất bản chịu trách nhiệm cho toàn bộ hệ thống giáo dục phổ thông, bao gồm ba cấp học: tiểu học với 8 môn học, trung học cơ sở với 15 môn học và trung học phổ thông.
Việc giảng dạy 16 môn học trong các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật, công nghệ và khoa học xã hội phục vụ khoảng 22 triệu học sinh phổ thông mỗi năm sẽ có sự thay đổi Các nhà xuất bản và tổ chức đủ điều kiện sẽ được phép biên soạn và xuất bản sách giáo khoa, nhưng phải tuân theo chương trình chung được Hội đồng quốc gia thẩm định Quyết định cuối cùng về việc đưa sách giáo khoa vào giảng dạy sẽ do Bộ trưởng giáo dục quyết định.
1.2.2 Các cuộc cải cách giáo dục, đổi mới chương trình, sách giáo khoa
Từ năm 1945 đến nay, Việt Nam đã trải qua 4 lần cải cách giáo dục phổ thông và 3 lần đổi mới chương trình, sách giáo khoa Cuộc cải cách đầu tiên diễn ra vào năm 1950, chuyển đổi từ hệ thống Tú tài sang giáo dục phổ thông 9 năm Sau đó, năm 1957, hệ giáo dục được nâng lên 10 năm sau khi hoàn thành kháng chiến chống Pháp Năm 1979, sau khi thống nhất đất nước, giáo dục phổ thông được cải cách thành 12 năm, đồng thời đổi mới chương trình và sách giáo khoa Năm 1996, Việt Nam bắt đầu chuyển sang nền giáo dục thu phí, hình thành hệ thống trường tư thục Đến năm 2000, Quốc hội thông qua Nghị quyết số 40/2000/QH10, thực hiện một chương trình và một bộ sách giáo khoa Hiện tại, theo Nghị quyết số 88/2014/QH13, Việt Nam chuẩn bị cho cuộc đổi mới giáo dục với một chương trình và nhiều bộ sách giáo khoa, trong đó Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ tổ chức biên soạn chương trình và sách giáo khoa Những cuộc cải cách này đã tạo ra những dấu mốc quan trọng trong việc cải tiến nội dung giáo dục.
Việc sửa đổi chương trình và nội dung sách giáo khoa phổ thông là một nhiệm vụ quan trọng trong các cuộc cải cách giáo dục, được Chính phủ và Bộ Giáo dục và Đào tạo đặc biệt chú trọng Các tác giả biên soạn sách giáo khoa được lựa chọn bởi Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, với sự tham gia của các nhà khoa học, quản lý giáo dục và giáo viên có kinh nghiệm Sau khi hoàn thành bản thảo, chương trình và sách giáo khoa phải được thẩm định bởi Hội đồng quốc gia, và các tác giả phải chỉnh sửa theo ý kiến của Hội đồng trước khi trình Bộ trưởng phê duyệt Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam sẽ tiếp nhận và biên tập sách giáo khoa để phát hành vào đầu học kỳ Sách giáo khoa là tài liệu chính thức, ổn định trong giảng dạy và học tập, và việc sửa đổi hàng năm chỉ thực hiện khi cần thiết do những thay đổi trong xã hội Tuy nhiên, nếu có thể sử dụng tài liệu hướng dẫn cho giáo viên, thì không nhất thiết phải sửa chữa sách giáo khoa để tiết kiệm chi phí cho học sinh và phụ huynh Sau 15 năm thực hiện, Việt Nam tiếp tục đổi mới chương trình và sách giáo khoa từ 2015 đến 2023, mặc dù vẫn còn nhiều hạn chế.
Việt Nam đã trải qua 4 cuộc cải cách giáo dục và 3 lần đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thông, gắn liền với những thay đổi quan trọng trong đất nước Các yêu cầu sửa đổi sách giáo khoa được xác định rõ ràng theo lộ trình từ Nghị quyết của Trung ương Đảng, Quốc hội và sự chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo Sách giáo khoa được biên soạn và lựa chọn bởi Bộ Giáo dục và Đào tạo, sau đó được thẩm định bởi Hội đồng thẩm định quốc gia Sau khi được phê duyệt, sách giáo khoa được xuất bản và sử dụng chung trong hệ thống giáo dục phổ thông, điều này phản ánh đặc thù của Việt Nam Tuy nhiên, cần nghiên cứu và học hỏi kinh nghiệm từ các nước có nền giáo dục phát triển để cải cách giáo dục hiệu quả hơn Bộ Giáo dục và Đào tạo chịu trách nhiệm về nội dung chương trình và sách giáo khoa, trong khi Hội đồng thẩm định quốc gia chỉ đóng vai trò tư vấn Theo Luật Giáo dục, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo là người chịu trách nhiệm chính, nhưng theo Luật Xuất bản, Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cũng có trách nhiệm, dẫn đến sự xung đột trong chế độ trách nhiệm đối với sách giáo khoa.
Từ những năm 1980, 1990, hệ thống giáo dục Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn với sự tồn tại của ba chương trình và bộ sách giáo khoa cho cấp tiểu học, bao gồm một chương trình đại trà và hai chương trình dành cho vùng dân tộc khó khăn Đến năm 1990, bậc trung học phổ thông cũng có ba bộ sách toán và hai bộ sách văn Tuy nhiên, sau giai đoạn cải cách năm 2001, Quốc hội đã thống nhất thành một chương trình và một bộ sách giáo khoa duy nhất Trong dự án Luật Giáo dục năm 2005, mặc dù đã đề cập đến việc sử dụng nhiều bộ sách giáo khoa, nhưng Quốc hội vẫn chưa thông qua Đối với chương trình và sách giáo khoa cải cách hiện tại, nhiều ý kiến từ hội thảo quốc gia do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức vào tháng 5/2008 cho thấy sự đánh giá chung từ 20.000/35.000 trường, các Sở Giáo dục, Hội giáo chức và Hội khuyến học cho rằng chương trình này vừa hàn lâm, vừa lạc hậu và thiếu tính liên thông giữa các môn học cũng như cấp học.
Nhiều ý kiến cho rằng một số môn học như ngữ văn, ngoại ngữ, sinh học, vật lý và nghề phổ thông đang quá nặng nề và hàn lâm Chương trình của một số môn chưa đủ cơ bản, dẫn đến khối lượng kiến thức tăng cao, ví dụ như môn vật lý quá chú trọng vào vật lý cổ điển, trong khi sinh học chưa phản ánh đúng bản chất của khoa học sự sống Môn lịch sử lại thiên về lịch sử quân sự và đấu tranh, thiếu sự quan tâm đến lịch sử kinh tế – xã hội, còn ngữ văn chưa cập nhật những đánh giá khoa học về nhân vật và sự kiện lịch sử Thêm vào đó, hiện tượng trùng lặp nội dung giữa các môn học diễn ra, trong khi nhiều môn có mối liên hệ chặt chẽ như vật lý và toán học lại chưa hỗ trợ lẫn nhau.
THỰC TRẠNG ĐỔI MỚI XUẤT BẢN SÁCH GIÁO KHOA Ở NHÀ XUẤT BẢN GIÁO DỤC VIỆT NAM
Thành tựu trong đổi mới xuất bản sách giáo khoa và nguyên nhân
2.1.1.1 Về nhận thức và tư duy xuất bản
Tư tưởng đổi mới do Đảng khởi xướng mang đến cơ hội để hiện đại hóa hoạt động xuất bản, đáp ứng yêu cầu của cơ chế kinh tế thị trường Sự trì trệ và thiếu tự chủ trong ngành xuất bản, cùng với những bức xúc của người lao động, đã tạo ra nhu cầu cấp thiết cho sự thay đổi tích cực Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã có những bước chuyển mình mạnh mẽ nhờ vào sự lãnh đạo có tầm nhìn và ý chí quyết tâm Điều này đã dẫn đến sự hình thành những tư duy mới, giúp Nhà xuất bản vượt qua cơ chế cũ và thích nghi với môi trường kinh tế mới, đầy thách thức nhưng cũng hứa hẹn Việc từ bỏ tư tưởng bao cấp, tự chủ và chịu trách nhiệm, cùng với việc phát huy sự sáng tạo của tập thể, hướng tới mô hình xuất bản hiện đại, là những yếu tố then chốt cho sự phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước Tuy nhiên, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam vẫn đang hoạt động trong cơ chế độc quyền xuất bản sách giáo khoa, không phải đối mặt với sự cạnh tranh nào.
Sự ổn định có tính "ưu đãi" thường làm hài lòng những tư tưởng bảo thủ, nhưng từ thực tế, cần có nhận thức và tư duy nhạy bén, nhìn xa trông rộng để đổi mới ngành xuất bản, phù hợp với cơ chế kinh tế thị trường Nhận thức tiến bộ và tư duy cởi mở trong hoạt động xuất bản, đặc biệt là sách giáo khoa, cần được quán triệt trong đội ngũ cốt cán nhằm tạo ra sức mạnh tập thể Sự thay đổi nhận thức và đổi mới tư duy phải được coi là một cuộc "cách mạng" tư tưởng để thay thế cái cũ bằng cái mới hiệu quả hơn Cuộc đấu tranh này diễn ra liên tục trong quá trình đổi mới xuất bản Người lãnh đạo nhà xuất bản đã thể hiện sự kiên định và quyết liệt trong việc thực hiện mục tiêu đổi mới, dẫn đến những thay đổi tích cực về cơ chế hoạt động, tổ chức, nhân lực và chất lượng sách giáo khoa.
2.1.1.2 Về cơ chế hoạt động xuất bản
Một là: Tổ chức xuất bản với số lượng lớn, đảm bảo chất lượng
Những năm đầu mới thành lập, nhà xuất bản đã đối mặt với nhiều khó khăn về cơ sở vật chất và tài chính, nhưng vẫn nỗ lực tổ chức xuất bản thành công.
210 tít sách, trong đó có 149 tít sách giáo khoa phổ thông ở 3 cấp học
Từ năm 1957 đến 1986, nhà xuất bản đã phát hành 18.551 tựa sách giáo khoa, trung bình 618 tựa mỗi năm, với tổng số 640.401.658 bản, tương đương 21.346.723 bản mỗi năm Số sách này được xuất bản nhằm phục vụ cho việc dạy và học trong bối cảnh chuyển đổi từ hệ thống giáo dục phổ thông 9 năm sang 10 năm, và sau đó là 12 năm Việc xuất bản này diễn ra trong thời kỳ đất nước còn trong cơ chế quản lý tập trung, bao cấp, thể hiện nỗ lực vượt bậc của nhà xuất bản vì sự phát triển của nền giáo dục quốc gia.
Trong thời kỳ đổi mới, nhà xuất bản đã đạt được những thành tựu ấn tượng khi xuất bản hàng năm trên 3.500 tít sách, với hơn 200 triệu bản, tương đương với 9,2 bản sách cho mỗi học sinh phổ thông Nội dung và chất lượng sách được đảm bảo qua quá trình thẩm định của Hội đồng quốc gia và quyết định của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Sách được thiết kế phù hợp với độ tuổi và cấp học, từ kiểu chữ đến hình ảnh và màu sắc, đảm bảo vệ sinh và an toàn cho học sinh Năm học 2000 – 2001, nhà xuất bản đã cung cấp 42% sách giáo khoa cho học sinh, với 140 triệu bản cho 17,5 triệu học sinh, và hiện đã đáp ứng mục tiêu mỗi học sinh có một bộ sách giáo khoa Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã hoàn thành nhiệm vụ xuất bản phục vụ cho công cuộc đổi mới chương trình sách giáo khoa phổ thông lần thứ 4 theo Nghị quyết.
Giáo dục phổ thông Việt Nam thường bị cho là kém phát triển so với các nước tiên tiến, nhưng theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, đánh giá của OECD lại cho thấy điều ngược lại Chương trình PISA, được khởi xướng bởi OECD từ năm 2000, đánh giá hiệu quả và chất lượng giáo dục của các quốc gia tham gia, tập trung vào học sinh 15 tuổi PISA nghiên cứu ảnh hưởng của chính sách giáo dục đến kết quả học tập và các điều kiện giảng dạy, với ba lĩnh vực chính là đọc hiểu, toán học và khoa học Trong kỳ PISA năm 2012, Việt Nam xếp hạng 17/65 quốc gia về toán, 19/65 về đọc hiểu, và 8/65 về khoa học, với điểm số vượt trội so với trung bình OECD Điều này cho thấy Việt Nam có thành tích giáo dục ấn tượng, mặc dù xếp hạng GDP và HDI còn thấp.
Bảng số liệu dưới đây so sánh số lượng sách giáo khoa, giáo trình và sách tham khảo của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam với toàn ngành xuất bản trong giai đoạn từ năm 2006 đến 2014.
SỐ LIỆU NGÀNH XUẤT BẢN NĂM 2006 – 2014
SỐ TÍT SÁCH SỐ BẢN (triệu bản)
Sách giáo khoa, giáo trình, tham khảo
Sách giáo khoa, giáo trình, tham khảo
Nguồn: Lưu chiểu tại Cục xuất bản
Ghi chú: 60% số tít sách, 70% số bản sách là sách giáo khoa phổ thông
Ngoài việc xuất bản sách, nhà xuất bản còn phát hành hàng triệu bản đồ, tranh, ảnh, băng ghi âm, băng ghi hình, đĩa CD và CD-ROM giáo khoa, nhằm phục vụ cho việc dạy và học trong hệ thống giáo dục phổ thông trên toàn quốc.
Hai là: Tổ chức đấu thầu in
Nhà xuất bản hiện có 5 nhà in trực thuộc với công nghệ hiện đại, nhưng chỉ đáp ứng được 30% - 40% sản lượng sách giáo khoa hàng năm Để khắc phục, nhà xuất bản đã ký hợp đồng in với các nhà in ngoài và thực hiện cơ chế đấu thầu in từ năm 2001, thu hút 80 nhà in tham gia Việc đấu thầu này không chỉ giảm chi phí và thời gian sản xuất mà còn tạo ra sự công khai, minh bạch, và bình đẳng trong ngành in Đổi mới này góp phần quan trọng vào việc cung cấp sách giáo khoa kịp thời cho học sinh, phù hợp với yêu cầu cải cách của xã hội và đánh dấu bước phát triển của ngành xuất bản trong công cuộc đổi mới của Đảng và Nhà nước.
Ba là: Áp dụng nhiều biện pháp chống in lậu, phát hành sách giáo khoa in lậu
Tình trạng in lậu xuất bản phẩm đang trở thành vấn nạn nghiêm trọng trong ngành xuất bản, gây thiệt hại cho các nhà xuất bản và xâm hại quyền tác giả Những cuốn sách chất lượng, đáp ứng nhu cầu và thị hiếu của độc giả thường bị sao chép trái phép, ảnh hưởng đến quyền lợi của tác giả và chủ sở hữu quyền tác giả.
Sách giáo khoa, với đối tượng sử dụng lớn và tính thời vụ, đã trở thành mục tiêu của những kẻ in lậu vì lợi nhuận Tình trạng này gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhà xuất bản và ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục Để chống lại nạn in lậu, nhà xuất bản đã áp dụng nhiều biện pháp như sử dụng giấy đặc chủng với ký tự riêng, nghiên cứu tem chống giả để phân biệt sách thật và giả Họ cũng tổ chức các lớp tập huấn cho lực lượng thực thi pháp luật, phối hợp với các cơ quan quản lý để ngăn chặn in lậu, và cung cấp thông tin cho cảnh sát điều tra các vụ việc liên quan Thêm vào đó, nhà xuất bản tham gia bảo vệ quyền lợi hợp pháp trong các vụ án in lậu sách giáo khoa.
Bốn là: Tổ chức xuất bản sách giáo khoa điện tử
Xu hướng xuất bản sách giáo khoa điện tử đang gia tăng trên toàn cầu, đặc biệt tại các nước phát triển Mỹ dẫn đầu với doanh thu sách giáo khoa điện tử đạt trên 20% vào năm 2015 và dự kiến sẽ tăng lên 50% vào năm 2020, theo mục tiêu của Tổng thống Obama nhằm cung cấp sách giáo khoa điện tử cho 50 triệu học sinh California là bang tiên phong thí điểm từ năm 2009 với 6 triệu học sinh tham gia Tại Pháp, từ năm 2009, 320 lớp học đã thử nghiệm sách giáo khoa điện tử và nhận được phản hồi tích cực từ học sinh và giáo viên Hàn Quốc triển khai chương trình "giáo dục thông minh" với ngân sách 2,07 tỷ USD từ 2011 đến 2015, đảm bảo tất cả học sinh cấp 2 và cấp 3 học qua sách giáo khoa điện tử Nhật Bản bắt đầu dự án "Trường học tương lai" từ 2010, trang bị máy tính bảng cho học sinh dưới 12 tuổi, trong khi Singapore thay thế sách giấy bằng iPad từ năm 2013 Thái Lan cũng triển khai chương trình "On Tablet Child", cung cấp 900.000 máy tính bảng cho học sinh tiểu học từ năm 2012, với nội dung sách giáo khoa được định dạng PDF và các khóa học E-Learning.
Dựa trên kinh nghiệm quốc tế từ các quốc gia phát triển, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã nghiên cứu và chuẩn bị để xuất bản sách giáo khoa điện tử Classbook được ra mắt vào ngày 26/6/2013, là sản phẩm của công ty sách điện tử giáo dục EDC, một thành viên của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.
Classbook là thiết bị cài đặt toàn bộ 310 cuốn sách giáo khoa và sách bổ trợ cho chương trình phổ thông từ lớp 1 đến lớp 12, có hình thức tương tự như Ipad với kích thước 8 inch Đây là sách giáo khoa điện tử đầu tiên tại Việt Nam nhận được đánh giá tích cực, hiện đã có mặt tại 25 tỉnh, thành phố với hơn 50.000 giáo viên, học sinh và phụ huynh sử dụng Từ năm học 2015 – 2016, trường trung học cơ sở và trung học phổ thông dân lập chuyên anh quốc tế Anh – Việt tại TP.HCM đã áp dụng sách giáo khoa điện tử Classbook thay cho sách giấy Người dùng chỉ có một lựa chọn duy nhất là mua nội dung sách giáo khoa cho cả 12 năm học được số hóa với giá 4,8 triệu đồng.
2.1.1.3 Về tổ chức, bộ máy và nhân sự
Một là, ban hành nhiều quy chế về tổ chức, hoạt động
Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là một đơn vị lớn hoạt động theo mô hình công ty Mẹ – công ty Con, bao gồm 58 đơn vị trực thuộc và hoạt động trong các lĩnh vực xuất bản, in, phát hành Để đảm bảo sự vận hành hiệu quả và đồng bộ, cần có cơ chế quản lý tập trung nhưng vẫn khuyến khích tính chủ động và sáng tạo của các đơn vị Mỗi đơn vị đều có điều lệ riêng, cùng với các quy định nội bộ cho các hoạt động như biên tập, in ấn, phát hành và đấu thầu in Những quy định này không chỉ xác định chức năng và nhiệm vụ mà còn là công cụ quản lý, điều hành, được xem như "luật trị nhà" bên cạnh việc tuân thủ pháp luật.
Hai là: Tổ chức, bộ máy được thay đổi phù hợp với yêu cầu mới
