Lối sống văn hóa và giáo dục lối sống văn hoá thông qua hoạt động biểu diễn nghệ thuật chuyên nghiệp
1.1.1 Lối sống và lối sống văn hóa
Lối sống là một khái niệm chính trị - xã hội, mang tính giai cấp, dân tộc và nhân loại, phản ánh các phương thức hoạt động sống của các dân tộc, giai cấp và cá nhân, được quy định bởi phương thức sản xuất và thể hiện qua hành vi con người trong xã hội Theo Nguyễn Thị Thanh Hà, có ba nhóm định nghĩa về lối sống: nhóm đầu tiên liệt kê các yếu tố liên quan đến cuộc sống, nhưng bị phê phán vì làm mờ đi đặc trưng của lối sống; nhóm thứ hai định nghĩa lối sống dựa trên nhu cầu con người và cách thức thỏa mãn chúng, trong khi xu hướng khác lại coi lối sống là nếp nghĩ và hành vi nội tâm, loại trừ lao động và hoạt động chính trị khỏi khái niệm này.
Lối sống không chỉ là sự phản ánh của cá nhân mà còn liên quan đến xã hội Một số định nghĩa cho rằng lối sống là sự kết hợp giữa các hình thức hoạt động sống và các điều kiện sống quan trọng nhất, tạo nên một sự thống nhất trong cách mà con người tương tác và tồn tại trong cộng đồng.
Lối sống được định nghĩa là toàn bộ hình thức hoạt động sống của con người trong một xã hội cụ thể, liên quan đến các điều kiện kinh tế - xã hội nhất định Khái niệm này đã được nhấn mạnh trong các văn kiện của Đảng, đặc biệt tại Đại hội XII, nơi chỉ ra tình trạng suy thoái về chính trị, tư tưởng và đạo đức trong một bộ phận cán bộ, đảng viên, gây giảm lòng tin của nhân dân Lối sống phản ánh cách ứng xử của con người trước những điều kiện và hoàn cảnh cụ thể, đồng thời là hệ thống các nét căn bản thể hiện hoạt động của các dân tộc, giai cấp và cá nhân Nó bao gồm các mô hình và phong thái sống trong mọi lĩnh vực, từ sản xuất, tiêu dùng đến thái độ và hành vi giao tiếp Lối sống cũng được coi là tổng hòa những hoạt động sống ổn định, vận hành theo các giá trị xã hội trong bối cảnh kinh tế - xã hội nhất định, thể hiện sự thống nhất giữa các hình thức hoạt động sống trong đời sống hàng ngày.
Lối sống phản ánh toàn bộ hoạt động sống của các dân tộc, giai cấp và cá nhân trong một hình thái kinh tế - xã hội nhất định, bao gồm lao động, hưởng thụ, quan hệ xã hội và sinh hoạt văn hóa Nó được hình thành từ những nét điển hình, thói quen và phong cách sống của cá nhân hoặc nhóm xã hội Lối sống cá nhân thể hiện qua cái nhìn về thực tại, cá tính và bản sắc, chịu ảnh hưởng từ môi trường như gia đình, giáo dục và truyền thông Ngoài ra, lối sống còn phản ánh thái độ, giá trị và quan điểm chính trị, tôn giáo, sức khỏe, giới tính và đạo đức của mỗi cá nhân, đồng thời cũng bị chi phối bởi quan niệm xã hội và luật pháp.
Lối sống văn hóa là khái niệm quen thuộc trong xã hội hiện nay, thể hiện hệ thống giá trị vật chất và tinh thần được hình thành qua lịch sử nhờ hoạt động thực tiễn của con người Những giá trị này được cộng đồng chấp nhận và duy trì, đồng thời truyền lại cho thế hệ sau, phản ánh trình độ phát triển và đặc trưng của mỗi dân tộc Dựa trên các giá trị và niềm tin chung, các thành viên trong cộng đồng có tiêu chí tương đồng để đánh giá đúng sai, tốt xấu, từ đó xác định những hành vi nên và không nên thực hiện Đây là cơ sở lý luận mà chúng tôi xây dựng cho nội dung đề tài luận văn.
Lối sống văn hóa là tổng thể các hoạt động sống của con người trong một hình thái kinh tế - xã hội nhất định, phản ánh sự phát triển của thời đại và ảnh hưởng tích cực đến nhân cách và văn hóa dân tộc Người có lối sống văn hóa lành mạnh hiểu rõ đạo đức, hướng tới giá trị cao đẹp và tôn trọng bản thân cũng như người khác Tại Việt Nam, lối sống văn hóa hình thành từ điều kiện địa lý, kinh tế, chính trị, và đặc biệt là tâm lý và văn hóa dân tộc Nó là sự kết hợp giữa giá trị truyền thống và hiện thực xã hội, mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam Con người có văn hóa thể hiện qua hành vi ứng xử lịch thiệp, tôn trọng phong tục tập quán, và có trách nhiệm công dân, đồng thời thực hiện các hành động thiết thực để quảng bá lối sống đẹp và tri thức với cộng đồng Tri thức và lối sống hòa quyện tạo nên nhân cách hoàn chỉnh, với tính nhân bản là yếu tố cốt lõi.
Lối sống văn hóa là sự tổng hợp các phương thức hoạt động của nhân dân, phản ánh nội dung và mức độ phát triển tính tích cực xã hội của họ Điều này diễn ra trong khuôn khổ các chuẩn mực xã hội, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của từng quốc gia dân tộc.
Lối sống của con người gắn liền với phương thức sản xuất, chế độ xã hội và đời sống pháp luật, đạo đức Khi xã hội phát triển nhanh chóng, sự thay đổi này sẽ ảnh hưởng mạnh mẽ đến lối sống, tạo ra cả lối sống tích cực và tiêu cực Việt Nam, trong bối cảnh hội nhập quốc tế và kinh tế tăng trưởng nhanh, đang phải đối mặt với những "chênh chao" trong nhận thức, dẫn đến hành vi văn hóa lệch lạc Một bộ phận người dân, đặc biệt là giới trẻ, có xu hướng đề cao cuộc sống vật chất xa hoa, bỏ qua việc trau dồi nhân cách, dẫn đến tha hóa lối sống Các biểu hiện tiêu cực như tôn thờ thần tượng thái quá, theo đuổi các trào lưu ăn mặc dị hợm, và tham gia vào các hành vi bạo lực, tệ nạn xã hội đang gia tăng, cần được chấn chỉnh kịp thời.
Trong thế giới phẳng hiện nay, các tiêu chuẩn về lối sống văn hóa đã có sự chuyển biến, nhưng đặc trưng thuần Việt vẫn giữ được bản sắc riêng Để phát huy vẻ đẹp tâm hồn Việt, cần kết hợp giữa tri thức và lối sống văn hóa Nhiều người có trình độ học vấn cao nhưng vẫn chưa có ứng xử phù hợp với văn hóa chung Lối sống văn hóa phản ánh thái độ và hành vi của cá nhân trong các mối quan hệ với gia đình, cộng đồng, xã hội, và môi trường thiên nhiên.
Lối sống văn hóa được biểu hiện ở một số mặt như sau:
Lý tưởng sống là yếu tố quan trọng thể hiện qua triết lý và lẽ sống của mỗi người, đồng thời phản ánh sự lựa chọn về thang bậc giá trị Những lý tưởng này giúp con người vươn lên và đạt được mục tiêu trong cuộc sống.
Nếp sống được thể hiện qua thói quen sinh hoạt hàng ngày, là sự hòa quyện giữa văn hóa truyền thống và lối sống hiện đại văn minh.
Chất lượng sống phản ánh mức sống vật chất và tinh thần, đồng thời thể hiện sự lạc quan trong các hoạt động xã hội, nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của con người.
Lối sống văn hóa là mục tiêu và động lực cho sự phát triển xã hội, góp phần hoàn thiện con người, đặc biệt là thanh niên Nó thể hiện nền tảng đạo đức và chuẩn mực văn hóa, đồng thời phản ánh giá trị đạo đức truyền thống qua các giai đoạn lịch sử Sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa cái cũ và cái mới cho thấy rằng không thể xây dựng lối sống tiến bộ nếu phủ nhận giá trị truyền thống Giá trị văn hóa và đạo đức truyền thống là nguồn cội để phát triển lối sống văn hóa hiện đại, góp phần hình thành bản sắc văn hóa và tâm hồn người Việt Nam Thanh niên không chỉ kế thừa có chọn lọc các giá trị này mà còn phát huy truyền thống của thế hệ trước Quá trình giáo dục lối sống văn hóa gắn liền với việc loại bỏ tàn dư lạc hậu, hướng tới xây dựng lối sống văn minh và tiến bộ.
1.1.2 Hoạt động biểu diễn nghệ thuật chuyên nghiệp và giáo dục lối sống văn hoá cho công chúng qua hoạt động biểu diễn nghệ thuật chuyên nghiệp
1.1.2.1 Hoạt động biểu diễn nghệ thuật chuyên nghiệp
Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, hoạt động được định nghĩa là phương pháp đặc thù của con người trong mối quan hệ với thế giới xung quanh, nhằm cải tạo thế giới phục vụ cho cuộc sống của mình Trong mối quan hệ này, con người là chủ thể của hoạt động, trong khi tất cả những gì mà hoạt động tác động vào được coi là khách thể Qua đó, hoạt động tạo ra các sản phẩm nhằm thỏa mãn nhu cầu của chủ thể Mục đích của hoạt động này thể hiện rõ ràng trong nhiều lĩnh vực như kinh tế, chính trị, xã hội, quân sự, tư tưởng, lý luận, văn hóa và tâm lý.
Hoạt động có thể được định nghĩa là việc thực hiện những công việc liên quan chặt chẽ với nhau, nhằm đạt được một mục đích chung trong một lĩnh vực cụ thể.
VAI TRÒ HOẠT ĐỘNG BIỂU DIỄN NGHỆ THUẬT CHUYÊN NGHIỆP TRONG GIÁO DỤC LỐI SỐNG VĂN HÓA CHO C NG
Thực trạng vai trò của hoạt động biểu diễn nghệ thuật chuyên nghiệp trong giáo dục lối sống văn hóa cho công ch ng các quận thành phố à Nội
2.2.1 Ưu điểm và nguyên nhân của ưu điểm
Hoạt động biểu diễn nghệ thuật chuyên nghiệp tại Hà Nội đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục lý tưởng sống cho công chúng Để tạo ra những tác phẩm nghệ thuật có giá trị giáo dục, đội ngũ biên kịch, đạo diễn và các nghệ sĩ từ các nhà hát như Nhà hát Ca Múa Nhạc Việt Nam, Nhà hát Tuổi Trẻ, và Nhà hát Kịch Việt Nam đã nỗ lực sáng tạo, kết hợp với sự đầu tư từ nhà nước và xã hội Nhiều vở diễn đã thành công, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng khán giả, góp phần định hướng và cổ vũ công chúng xây dựng lối sống văn hóa và lý tưởng sống tích cực.
Vở kịch “Mai An Tiêm – Sự tích quả Dưa hấu” của Đoàn kịch Nhà hát Tuổi Trẻ kể về Mai An Tiêm, con trai vua Hùng thứ tư, người thông minh và cần cù Sau khi bị vua cha trừng phạt vì lời nói bất kính, ông bị đày ra một hoang đảo hoang vu Tại đây, Mai An Tiêm cùng gia đình đã vượt qua khó khăn và nguy hiểm để sinh tồn Nhờ một con chim đánh rơi mảnh dưa hấu, ông nhận ra giá trị của loại quả này, từ đó trồng và giới thiệu cho mọi người Quả dưa hấu sau đó được dâng lên vua cha, giúp ông được trở về triều đình Vùng đất nơi ông sống sau này mang tên Mai An Tiêm, nổi tiếng với nghề trồng dưa đỏ.
Câu chuyện được dựng thành kịch phản ánh mối quan hệ phức tạp giữa biếu, cho và nợ trong xã hội, đặc biệt trong mối quan hệ quân - thần, nơi mà những bất đồng quan điểm đã dẫn đến xung đột quyền lợi Những tư tưởng này rõ ràng trong nội dung truyền thuyết, dễ dàng nhận ra qua việc đọc và xem kỹ Vở kịch không chỉ mang tính giải trí mà còn giáo dục lý tưởng sống cao đẹp, khuyến khích con người vươn lên thông qua triết lý sống và giá trị lao động cần cù, chịu khó của người Việt Nam.
Hoạt động biểu diễn nghệ thuật chuyên nghiệp tại Hà Nội đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục lý tưởng sống cho công chúng, góp phần hình thành tình cảm đạo đức, trí tuệ và thẩm mỹ Thông qua hình tượng nhân vật trong các tác phẩm nghệ thuật, những hoạt động này truyền tải các giá trị cao đẹp và tác động sâu sắc đến tâm tư, tình cảm của người xem Chẳng hạn, Liên đoàn Xiếc Việt Nam đã mang đến cho khán giả những trải nghiệm nghệ thuật phong phú, khuyến khích họ phát triển cảm xúc thẩm mỹ tích cực và hoàn thiện bản thân.
"Chúa tể rừng xanh" là một vở diễn gây ấn tượng mạnh mẽ với khán giả thủ đô Nội dung câu chuyện xoay quanh một cậu bé lạc vào rừng xanh, nơi cậu được đàn sói nuôi dưỡng và dần thích nghi với cuộc sống hoang dã, từ đó trở thành một phần của thế giới tự nhiên.
Tarzan - Chúa tể rừng xanh, là nhân vật chính trong vở kịch xiếc, nơi anh kết bạn với muông thú và giúp đỡ những người gặp hoạn nạn Câu chuyện bắt đầu khi một cô gái xinh đẹp gặp nguy hiểm trong rừng và được Tarzan cứu Họ cùng nhau trình diễn những tiết mục xiếc đầy mạo hiểm, bao gồm các màn nhào lộn trên không và sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa người và thú Những màn trình diễn khéo léo như đu bay, tạo hình đôi nữ, và sức mạnh đôi tay khiến khán giả cảm thấy nghẹt thở vì sự kịch tính và mạo hiểm.
Cuộc dạo chơi trong rừng với muông thú là một tiết mục xiếc thú hấp dẫn, mang đến trải nghiệm thú vị cho khán giả nhí Trong không gian rạp xiếc, khán giả sẽ được chiêm ngưỡng những loài vật như hổ, voi, ngựa và gấu, tất cả đều trở nên ngoan ngoãn dưới sự điều khiển tài tình của các nghệ sỹ Tuy nhiên, khi một nhóm thợ săn và lâm tặc xuất hiện, tàn phá khu rừng và sát hại muông thú, chàng trai Tanzan đã kêu gọi muông thú cùng nhau chống lại kẻ thù Qua chương trình, các nghệ sỹ muốn truyền tải thông điệp về tình yêu thương, sự gần gũi với thiên nhiên và tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường, đồng thời lên án việc phá rừng và săn bắn động vật hoang dã Hoạt động biểu diễn nghệ thuật này không chỉ định hướng mà còn cổ vũ công chúng hình thành lối sống văn hóa tích cực cho xã hội.
Hoạt động biểu diễn nghệ thuật chuyên nghiệp không chỉ góp phần cổ vũ tinh thần tích cực trong xã hội mà còn giáo dục lý tưởng sống và lối sống văn hóa cho công chúng Người nghệ sĩ cần nắm vững hồn cốt tác phẩm để truyền tải cảm xúc mới lạ đến khán giả Nghệ thuật biểu diễn phản ánh sâu sắc và đa diện thực tế xã hội, mang lại giá trị tinh thần và bồi dưỡng tâm hồn con người Những tác phẩm nghệ thuật trường tồn thường chứa đựng nội dung nhân văn sâu sắc và giá trị thẩm mỹ cao, thể hiện dấu ấn thời đại của dân tộc Để nghệ thuật có giá trị lâu bền, nó cần bám rễ vào hiện thực và phản ánh trực tiếp xã hội đương thời.
Khi thực hiện đề tài, tác giả đã đến Nhà hát Ca M a Nhạc Việt Nam để tìm tư liệu và cảm thấy xúc động khi đọc những dòng văn trong cuốn kỷ yếu của Nhà hát Cuốn sách kể về giai đoạn chiến tranh ác liệt chống Mỹ, khi Đoàn văn công Trung ương phục vụ biểu diễn cho bộ đội ở các chiến trường khốc liệt.
Khu vực bị rải chất độc hóa học đã hủy diệt mọi sinh vật, khiến cây cối tàn lụi và không còn màu xanh Tuy nhiên, nghệ sĩ Đinh Thìn đã phát hiện một con chim mù bay gần mặt đất và quyết định bắt nó Đêm đó, anh biểu diễn độc tấu sáo "Tiếng chim PoongKle" với con chim mù trên vai, khiến khán giả là các chiến sĩ cảm động Thông điệp mà Đinh Thìn muốn gửi gắm là hãy bảo vệ cuộc sống tươi đẹp, để những tiếng chim hót và trẻ em được vui ca, không để bất kỳ con chim nào bị mù và trẻ em nào bị tật nguyền Trong một lần biểu diễn ở đầu cầu Rồng, khi máy bay địch tấn công, anh chị em nghệ sĩ đã tham gia vác đạn và bắn máy bay Hai chiếc máy bay địch bị bắn rơi, và đoàn lại tiếp tục biểu diễn, nhận được lời khen từ bộ đội: “Hôm nay bắn máy bay rơi / Chiến công một nửa của người văn công”.
Vào ngày 5 tháng 10 năm 1972, Đoàn được giao nhiệm vụ phục vụ tuyến xăng dầu với 22 thành viên do trưởng đoàn Minh Hiến dẫn đầu, khởi hành đến các binh trạm và kho xăng ở phía Bắc Tổ quốc như Hữu Nghị Quan, Lạng Sơn, và Chi Lăng Ngày hôm trước, Đoàn đã biểu diễn tại đơn vị 148, nhưng ngay sau đó, toàn bộ binh trạm này đã bị máy bay địch tấn công, để lại nỗi đau lớn Những khoảnh khắc vui vẻ, hào hứng của các thành viên trong Đoàn đã nhanh chóng trở thành kỷ niệm khi họ phải đối mặt với sự mất mát Trong không khí tĩnh lặng, một thành viên đã thốt lên hai câu thơ đầy cảm xúc, nhắc nhở mọi người về sự hy sinh và lòng quyết tâm tiếp tục hành trình.
Trong các buổi biểu diễn của Đoàn, âm thanh vỗ tay và đập chân từ các thương binh ngồi trên xe lăn đã tạo nên một không khí đặc biệt, thể hiện sự hưởng ứng nhiệt tình trước những bài hát và điệu múa Những thương binh này, dù mất đi chân tay, vẫn dùng cùi tay và đầu gối để bày tỏ sự hoan nghênh, khiến mọi người tự hỏi ai đang tiếp lửa cho ai Đây là một mối giao hòa sâu sắc giữa những người đã cùng chiến đấu, thể hiện qua nghệ thuật biểu diễn với đủ cung bậc cảm xúc Nhiều tác phẩm đã chạm đến trái tim công chúng, giúp họ hiểu rõ hơn về sự hy sinh của những người dũng cảm, sẵn sàng quên mình vì lý tưởng và trách nhiệm.
Hoạt động biểu diễn nghệ thuật chuyên nghiệp tại Hà Nội đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục nếp sống cho cộng đồng Qua các buổi biểu diễn, nghệ thuật không chỉ phản ánh thói quen sinh hoạt hàng ngày mà còn kết hợp hài hòa giữa văn hóa truyền thống và lối sống hiện đại, góp phần nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa trong xã hội.
Vở kịch "Bệnh sĩ" của Nhà hát Kịch Việt Nam thể hiện vai trò quan trọng của nghệ thuật chuyên nghiệp trong việc giáo dục nếp sống cho công chúng Tác phẩm hài kịch nổi tiếng này của cố tác giả Lưu Quang không chỉ mang lại tiếng cười mà còn gửi gắm những thông điệp sâu sắc về đạo đức và nhân văn trong cuộc sống.
Vở kịch "Bệnh sĩ" phản ánh bối cảnh xã hội những năm đầu đổi mới, phê phán tật “sĩ hão” của một số người trong xã hội thời bao cấp, đồng thời vẫn mang ý nghĩa thời sự cho cuộc sống hiện nay Nhà hát Kịch Việt Nam đã làm mới tác phẩm với tiết tấu nhanh, phù hợp với thị hiếu khán giả, nhưng vẫn giữ nguyên tinh thần của nguyên tác Nội dung vở kịch diễn ra tại một làng quê, xoay quanh ông Chủ tịch xã Toàn Nha và những xã viên của xã Hùng Tâm, những người dân hiền lành, chân chất, nhưng vì tính háo danh mà cố gắng tạo dựng cho mình những danh phận sang trọng và hiện đại.
