1. Lý do chọn đề dài Quan hệ giữa Mỹ và ASEAN trải qua nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau với những mối quan hệ hợp tác đa dạng và ngày càng phát triển trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Trong đó kể từ khi ASEAN thành lập tới nay đã có rất nhiều sự biến chuyển xoay quanh tầm quan trọng cũng như vai trò của tổ chức trong khu vực và trên thế giới ngày càng được khẳng định hơn, đặc biệt là trong các vấn đề về an ninh, thịnh vượng và hòa bình của khu vực. Dưới chính quyền tổng thống Bush, ASEAN được Mỹ thúc đẩy hợp tác mạnh mẽ cùng giải quyết thách thức an ninh về vấn đề chống khủng bố. Quá trình hợp tác và quan hệ giữa hai nước phát triển hơn từ dưới thời tổng thống Obama, Mỹ đã đẩy mạnh hợp tác với ASEAN nói chung và với các nước trong ASEAN nói riêng trên các lĩnh vực từ an ninh, quân sự cho tới kinh tế, hòa bình và tích cực thúc đẩy dân chủ tại đây. Một phần là do có sự thay đổi lớn đối với chính sách đối ngoại của Mỹ trong giai đoạn này, mặt khác không thể phủ nhận được tầm quan trọng cũng như vị trí của ASEAN trong việc giải quyết các thách thức trong khu vực, bởi ASEAN cung cấp nhiều khuôn khổ, diễn đàn và các cơ chế giúp thúc đẩy sự hợp tác và liên kết giữa các quốc gia. Từ năm 2009 tới nay, vị trí trung tâm của ASEAN liên tục được nhấn mạnh trong các chính sách chiến lược của Hoa Kỳ. Tuy nhiên vị trí trung tâm này có thật sự quan trọng đối với Mỹ dưới thời tổng thống Trump hay không khi mối quan hệ giữa Mỹ và ASEAN, vai trò của ASEAN trong các tính toán chiến lược của Mỹ được cho là đang dần dần giảm sút dưới chính quyền Trump với một loạt các động thái thiếu vắng quan hệ kinh tế và ngoại giao. Điều này cũng đã tạo ra một mối lo ngại sâu sắc đối với không chỉ riêng ASEAN mà còn đối với các nước trong ASEAN về việc cam kết của Mỹ đang giảm dần có thể tạo ra nhiều mối lo khác như về uy tín vị thế của ASEAN, an Downloaded by ?? Duy (phonghosogdv09gmail.com) lOMoARcPSD|96991342 ninh, thương mại và các vấn đề thách thức khác. Chính vì vậy nếu nhận biết được ý đồ chiến lược của Mỹ đối với ASEAN, có thể đánh giá được mức độ quan tâm của Mỹ đối với tổ chức cũng như là cơ sở cho các nước ASEAN trong việc điều chỉnh quan hệ với Mỹ vừa có thể tận dụng được cơ hội cũng như giảm thiểu các thách thức. Trong đó Việt Nam, khi vừa là thành viên của ASEAN, vừa là đối tác ngày càng quan trọng của Mỹ trong khu vực, việc hiểu được những động cơ tính toán của Mỹ với tư cách là một cường quốc lớn sẽ hỗ trợ quan trọng đối với việc hoạch định chính sách và quan hệ của Việt Nam với các nước lớn nói chung với ASEAN và Mỹ nói riêng. Vì những lý do trên sinh viên chọn đề tài “ASEAN trong tính toán chiến lược của Mỹ từ 2009 tới nay” là đề tài nghiên cứu của Khóa luận. 2. Tình hình nghiên cứu Về tình hình nghiên cứu nói chung: nhìn chung với đề tài “ASEAN trong những tính toán chiến lược của Mỹ” không phải là đề tài quá mới và đã được nhiều học giả trong nước lẫn nước ngoài đã từng nghiên cứu, tuy nhiên để nghiên cứu chuyên sâu về những tính toán chiến lược của Mỹ đối với ASEAN trong khuôn khổ nghiên cứu trong nước vẫn còn ít đặc biệt là giai đoạn dài từ 2009 tới nay và hầu hết đều ở dưới dạng bài viết trên các trang tạp chí điện tử và tác giả viết dưới dạng bài nghiên cứu ngắn dựa trên cách tiếp cận từ những diễn biến thực tiễn là chủ yếu. Các học giả ngoài nước lại có nhiều bài nghiên cứu chuyên sâu hơn, tuy nhiên lại có cách tiếp cận khác so với khóa luận và thường nghiên cứu theo các giai đoạn theo các đời tổng thống như thời tổng thống Bush, Obama hay Trump, chưa có nghiên cứu chuyên sâu trong giai đoạn kéo dài hai đời tổng thống trở lên tức từ 2009 tới nay. Cụ thể đối với cả tình hình nghiên cứu trong lẫn ngoài nước về đề tài như sau: Tình hình nghiên cứu trong nước: Hiện nay có rất ít các công trình nghiên cứu chuyên sâu về những tính toán chiến lược của Mỹ đối với Downloaded by ?? Duy (phonghosogdv09gmail.com) lOMoARcPSD|96991343 ASEAN. Các công trình hiện có chủ yếu tập chung vào những tính toán của Mỹ đối với khu vực Châu Á Thái Bình Dương là chủ yếu điển hình như “Chính sách kinh tế đối ngoại của Mỹ đối với Châu ÁThái Bình Dương trong vài thập kỷ đầu của thế kỷ 21: Những cơ hội và thách thức đối với khu vực của GS.TS. Nguyễn Thái Yên Hương”, một số công trình lại nghiên cứu về vai trò của ASEAN trong các chiến lược của Mỹ điển hình “Vai trò của ASEAN trong chiến lược tái cân bằng của Mỹ ở tại khu vực Châu Á Thái Bình Dương” tác giả Nguyễn Ngọc Xuân Quỳnh và một số công trình có thu hẹp hơn phạm vi trong khu vực Đông Nam như đề tài “Đông Nam Á trong chính sách Châu Á Thái Bình Dương của Mỹ từ 1991 tới 2012” tác giả Trần Thị Quỳnh Nga và tác giả Cái Ngọc Thiên Hương với “Chính sách chống phổ biến vũ khí hạt nhân của Mỹ với khu vực Đông Nam Á sau chiến tranh lạnh. Nhìn chung các công trình này mặc dù có đề cập tới một số khía cạnh về những tính toán chiến lược cụ thể của Mỹ trên những khía cạnh như kinh tế hay chống khủng bố, và khu vực bao gồm phạm vi của ASEAN là Châu Á Thái Bình Dương, Đông Nam Á. Tuy nhiên đối với những tính toán chiến lược của Mỹ đối với ASEAN đặc biệt là trong giai đoạn dài 2009 tới nay thì vẫn chưa có tác giả nào đề cập tới. Đối với các công trình được đăng trên các tạp chí lại có liên quan chặt chẽ hơn tới đề tài điển hình như: bài viết “ASEAN trong chính sách đối ngoại của Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump của tác giả Lê Thị Thúy Hiền đăng trên tạp chí cộng sản. Tuy nhiên chỉ ở trong giai đoạn của tổng thống Trump và nghiên cứu được thực hiện cách tiếp cận chính sách đối ngoại của Mỹ là chủ yếu. Tình hình nghiên cứu ngoài nước: Đề tài có lẽ được nghiên cứu phổ biến ở ngoài nước hơn trong nước và điển hình một số các công trình nghiên cứu chuyên sâu có liên quan mật thiết tới đề tài như “The second Bush Administration and Southeast Asia” (Chính quyền Bush con và Đông Nam
CƠ SỞ CHO NH Ữ NG TÍNH TOÁN CHI ẾN LƯỢ C C Ủ A
Cơ sở lý lu ậ n: Lý thuy ế t 4P
Lý luận 4P được nghiên cứu nhằm phục vụ cho việc hoạch định chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, như được trình bày trong cuốn sách “Chính sách đối ngoại Hoa Kỳ: Động cơ của sự lựa chọn trong thế kỷ XXI” Tác giả đã áp dụng các lý thuyết quan hệ quốc tế điển hình để hình thành lý thuyết 4P, trong đó ‘Quyền lực (Power)’ được liên kết với lý thuyết chủ nghĩa hiện thực.
‘Thịnh vượng (Prosperity)’được gắn với lý thuyết kinh tế chính trị quốc tế,
Hòa bình liên quan đến chủ nghĩa quốc tế tự do, trong khi các nguyên tắc gắn liền với lý tưởng dân chủ Việc áp dụng lý luận 4P trong nghiên cứu động cơ của Mỹ đối với từng đối tượng cụ thể như ASEAN giúp hiểu rõ hơn về các tính toán lý luận của Mỹ Mặc dù các mục tiêu được phân chia riêng biệt, chúng vẫn bổ trợ cho nhau, góp phần lý giải hành động của Mỹ đối với ASEAN trong thực tiễn.
Quyền lực là yếu tố then chốt trong chính sách đối ngoại và quốc phòng, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm độc lập và lãnh thổ quốc gia Nó không chỉ giúp ngăn chặn xâm lược mà còn tạo ảnh hưởng đến các quốc gia khác trong nhiều vấn đề Như giáo sư Samuel Huntington đã chỉ ra, quyền lực cho phép quốc gia xây dựng môi trường phản ánh lợi ích của mình và bảo vệ an ninh trước các mối đe dọa Để khẳng định vị thế và thúc đẩy lợi ích quốc gia, các quốc gia cần có quyền lực, vì "kẻ mạnh làm những gì mà họ có lực để làm và kẻ yếu chấp nhận những gì họ phải chấp nhận" (Bruce W Entleson, 2004).
Lý thuyết hiện thực là một trường phái lý thuyết ưu việt trong việc phân tích mục tiêu quyền lực, đồng thời không bác bỏ tầm quan trọng của sự hợp tác đa phương.
Thuyết hiện thực nhấn mạnh rằng an ninh quốc gia là yếu tố chính thúc đẩy sự hợp tác giữa các quốc gia (Đặng Đình Quý 2019, 48) Hợp tác này thường diễn ra dưới hình thức liên minh, chủ yếu là liên minh quân sự, nhằm mục đích cân bằng quyền lực Cân bằng quyền lực xảy ra khi một quốc gia, thường là nước bá chủ, cố gắng duy trì nguyên trạng của hệ thống hay trật tự thế giới.
1.1.2 Th ịnh vượ ng (Prosperity)
Có nhiều lý thuyết kinh tế chính trị như chủ nghĩa tự do, dân tộc kinh tế và chủ nghĩa Mác – Lenin được sử dụng để theo đuổi thịnh vượng Tuy nhiên, để giải thích tốt nhất cho các chiến lược của Hoa Kỳ đối với ASEAN từ năm 2009 đến nay, dưới hai đời tổng thống với những chính sách thịnh vượng trái ngược nhau, chủ nghĩa Mác – Lenin và chủ nghĩa dân tộc kinh tế là những lý thuyết nổi bật.
Một trong những quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lenin giải thích mục tiêu thịnh vượng của Hoa Kỳ đối với ASEAN là sự phát triển của chủ nghĩa tư bản Theo Mác, ba quy luật kinh tế không thể tránh khỏi cho sự phát triển này bao gồm chênh lệch giữa cung và cầu, quy luật tích lũy tư bản, và lợi nhuận giảm dần Khi sự tăng trưởng kinh tế và tích tụ tư bản dẫn đến xu hướng giảm tỉ suất lợi nhuận trong nước hoặc một khu vực, việc tìm kiếm thị trường mới là cần thiết để chủ nghĩa tư bản tiếp tục tồn tại.
Lý luận của Mác về kinh tế chính trị nhấn mạnh sự thay đổi chính trị quốc tế, trong khi quy luật phát triển không đồng đều của Lenin chỉ ra rằng sự khác biệt về sức mạnh giữa các quốc gia là nguyên nhân tiềm ẩn cho biến động chính trị Sự phát triển không đồng đều này ảnh hưởng đến cân bằng quyền lực và tạo ra bất ổn, đồng thời gia tăng phụ thuộc kinh tế, dẫn đến cảm giác mất an ninh và thù hận đối với các đối thủ kinh tế và chính trị Chủ nghĩa dân tộc kinh tế cho rằng bảo vệ lợi ích quốc gia quan trọng hơn an ninh và sự tồn tại của quốc gia, với một số nhà dẫn tộc chủ nghĩa xem kinh tế quốc tế như một đấu trường cho chủ nghĩa đế quốc và bành trướng quốc gia Điều này dẫn đến sự tập trung vào lợi ích chính trị và an ninh, cùng với việc gia tăng bảo hộ, ảnh hưởng đến quan hệ thương mại giữa các quốc gia.
Mặc dù tất cả bốn mục tiêu lợi ích quốc gia cuối cùng đều hướng tới hòa bình, nhưng hòa bình trong lợi ích quốc gia của Mỹ đặc biệt nhấn mạnh vào các lý thuyết chủ nghĩa quốc tế tự do Những lý thuyết này tập trung vào sự hợp tác và xây dựng một hệ thống quốc tế với các thể chế, tổ chức và chế độ nhằm xử lý căng thẳng, giải quyết tranh chấp, và làm việc cùng nhau theo cách có lợi cho tất cả Các định chế này không chỉ cung cấp thông tin và giảm chi phí giao dịch mà còn làm cho các cam kết trở nên đáng tin cậy hơn, xác lập các điểm điều phối và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động hợp tác, như đã chỉ ra bởi các giáo sư Robert Keohane và Lisa Martin.
Mục tiêu lợi ích của Mỹ liên quan đến các giá trị và lý tưởng mà nước này tuyên bố ủng hộ trên toàn cầu, đặc biệt là trong bối cảnh chủ nghĩa lý tưởng dân chủ Theo lý thuyết này, các nhà lý thuyết hòa bình cho rằng các thể chế trong nền dân chủ kiểm soát và cân bằng lẫn nhau, từ đó kiềm chế xu hướng hiếu chiến của chính phủ Cụ thể, các lãnh đạo dân chủ phải chịu trách nhiệm trước người dân về các chính sách của họ; nếu họ tiến hành chiến tranh với lý do không thuyết phục, người dân có thể loại bỏ họ trong các cuộc bầu cử Do đó, các lãnh đạo dân chủ thường cẩn trọng hơn khi quyết định tham gia vào các cuộc chiến Hơn nữa, trong văn hóa dân chủ tự do, các cá nhân và nhóm ưu tiên giải pháp phi bạo lực trong giải quyết tranh chấp, dễ dàng chấp nhận quan điểm trái ngược và thương lượng với nhau, điều này giúp hạn chế xung đột và biện pháp cưỡng bức.
NH Ữ NG TOAN TÍNH CHI ẾN LƯỢ C C Ủ A M Ỹ ĐỐ I V Ớ I
ASEAN trong tính toán v ề quy ề n l ự c c ủ a M ỹ
Kể từ sau chiến tranh lạnh, Mỹ đã trở thành bá quyền duy nhất trên thế giới và thống trị Tây Bán Cầu, tuy nhiên, quyền lực của Mỹ hiện nay đang bị thách thức bởi sự trỗi dậy mạnh mẽ của Trung Quốc về kinh tế tại khu vực Châu Á Dưới chính quyền tổng thống Obama, sự nổi lên của Trung Quốc như một cường quốc kinh tế sau cuộc khủng hoảng tài chính 2008, cùng với sự suy thoái của các nền kinh tế phương Tây, đã gây ra nhiều lo ngại về vị thế của Mỹ trong tương lai Sự phát triển của Trung Quốc có thể trở thành một mối đe dọa thực sự, đặt ra thách thức đối với trật tự quốc tế dựa trên sức mạnh của Hoa Kỳ.
Trong bối cảnh Trung Quốc liên tục vi phạm chủ quyền biển đảo của các quốc gia như Việt Nam và Philippines, Mỹ ngày càng lo ngại và nhận thấy sự cần thiết phải cân bằng quyền lực tại khu vực Để thúc đẩy sự cân bằng này, Mỹ đã gia tăng cam kết với các đồng minh và tăng cường hợp tác với các đối tác trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương nhằm nâng cao khả năng phòng thủ ASEAN đóng vai trò quan trọng trong chiến lược của Mỹ tại khu vực, đặc biệt khi quân đội Trung Quốc, đặc biệt là hải quân, đã có sự thay đổi đáng kể, mở rộng hoạt động ra xa hơn so với trước đây Trung Quốc tiếp tục khẳng định các yêu sách về "đường chín đoạn" trên biển Đông, trong khi Mỹ đã không có sự hiện diện mạnh mẽ tại đây do tập trung vào các cuộc chiến ở Trung Đông, dẫn đến việc tạo ra một "khoảng trống quyền lực" và tạo điều kiện cho Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng.
Để đối phó với mối đe dọa về quyền lực, Mỹ đã tăng cường cam kết hợp tác quân sự với các nước trong khu vực, đặc biệt là tại Biển Đông, nhằm mở rộng ảnh hưởng và bảo vệ lợi ích quốc gia Chiến lược “xoay trục về Châu Á” đã giúp Mỹ thiết lập quan hệ quân sự chặt chẽ hơn với các quốc gia ASEAN, bên cạnh hai đồng minh truyền thống là Philippines và Thái Lan Mỹ tham gia tích cực vào các diễn đàn như hội nghị bộ trưởng quốc phòng mở rộng (ADMM+), hội nghị Shangri-La tại Singapore và diễn đàn hợp tác an ninh (ARF), đồng thời nâng cao quan hệ đối tác toàn diện với Indonesia (2010), Việt Nam (2013), Malaysia (2014) và nhiều nước khác.
Sự hợp tác này nhằm kiềm chế sự mở rộng của Trung Quốc ra biển, bảo vệ lợi ích của Mỹ trong khu vực, bao gồm tự do hàng hải và ổn định hòa bình Điều này cũng giúp củng cố vai trò và vị thế của Mỹ tại Châu Á – Thái Bình Dương, nơi tự do hàng hải đóng vai trò quan trọng.
Dương đang trở thành trung tâm phát triển kinh tế sôi động nhất toàn cầu, với tám trong mười cảng biển bận rộn nhất thế giới Khu vực biển Đông đóng góp gần 30% giao dịch hàng hải hàng năm, mang lại 1.2 nghìn tỷ USD cho Mỹ Đặc biệt, tính đến năm 2014, có tới 15 triệu thùng dầu được vận chuyển qua eo biển Malacca mỗi ngày (Department of Defense United States of America Asia-Pacific Maritime Security Strategy 2015, 1).
Việc Trung Quốc mở rộng ra biển đang gia tăng căng thẳng trong khu vực, khiến các nước như Việt Nam, Nhật Bản và Philippines đẩy mạnh chương trình hiện đại hóa lực lượng hải quân Việt Nam đã mua sắm sáu tàu ngầm, tàu khu trục và tàu hộ tống lớp Kilo từ Nga, cùng với các tên lửa hành trình phòng thủ bờ biển Nhật Bản đã cam kết cung cấp cho Việt Nam sáu tàu giám sát bờ biển đã qua sử dụng, trong khi Việt Nam cũng đang tăng cường sức mạnh cho Cảnh sát biển Philippines, tương tự, đang hiện đại hóa lực lượng hải quân thông qua các giao dịch với Mỹ, bao gồm cả việc nâng cấp một số tàu có nguồn gốc từ Thế chiến II.
The 2015 Asia-Pacific Maritime Security Strategy highlights concerns over maritime security in the region, particularly the threat posed by a loosely affiliated terrorist group linked to al-Qaeda, which is expected to receive funding from Osama bin Laden.
Laden, theo Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Leon E.Panetta (Jim Garamone
Để bảo vệ lợi ích và quyền lực của Mỹ tại khu vực này, Mỹ đã tăng cường hợp tác quân sự với các nước trong khu vực sau thời gian dài tham gia vào các cuộc chiến ở Trung Đông.
Trong giai đoạn tổng thống Obama, Mỹ đã tăng cường hợp tác với các nước ASEAN nhằm nâng cao sự hiện diện và quyền lực của mình tại khu vực biển Đông, đồng thời ngăn chặn sự mở rộng của Trung Quốc Việc này không chỉ hỗ trợ chính sách phòng thủ của Mỹ thông qua các cuộc tập trận quân sự mà còn đảm bảo an toàn cho các tuyến đường hàng hải quan trọng về kinh tế Để giảm thiểu xung đột liên quan đến tranh chấp trên biển và thúc ép Trung Quốc tuân thủ luật pháp quốc tế, Mỹ đã khuyến khích các nước ASEAN nhanh chóng tiến tới đàm phán COC với Trung Quốc.
Mỹ đang phải đối mặt với sự phụ thuộc kinh tế lớn vào Trung Quốc, đồng thời cần sự hỗ trợ của quốc gia này trong các vấn đề như Iran và Triều Tiên, cũng như trong việc ứng phó với các thách thức từ Nga sau vụ sáp nhập Crimea Do đó, Mỹ không có lập trường rõ ràng trong việc ủng hộ Trung Quốc hay ASEAN về bộ quy tắc ứng xử trên biển Đông (COC) Trung Quốc đã tận dụng thời cơ này để mở rộng ảnh hưởng thông qua các sáng kiến như "Một vành đai một con đường" (OBOR) và Ngân hàng Phát triển Cơ sở hạ tầng Châu Á (AIIB), nhằm tránh xung đột quân sự với Mỹ và giảm thiểu cáo buộc từ các nước ASEAN về vấn đề hàng hải.
Trung Quốc đang mở rộng các tuyến đường thương mại qua Biển Đông và xây dựng các đảo nhân tạo tại khu vực này, đặc biệt là ở quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, nơi diễn ra tranh chấp với Việt Nam, Philippines, Đài Loan, Brunei và Malaysia.
Dự án OBOR đang thu hút sự quan tâm mạnh mẽ từ các quốc gia trong khu vực và toàn cầu, bao gồm tất cả các quốc gia tham gia.
Trung Quốc đang sử dụng chiến lược kinh tế để khiến các quốc gia trong ASEAN rơi vào bẫy nợ, từ đó gia tăng sự phụ thuộc vào Bắc Kinh và dễ dàng thực hiện ý đồ mở rộng quyền lực Hơn nữa, hành động của Trung Quốc vào năm 2018 khi triển khai tên lửa hành trình chống hạm và tên lửa đất đối không tầm xa trên Quần đảo Trường Sa đã vi phạm cam kết của Chủ tịch Tập Cận Bình về việc không quân sự hóa khu vực này, gây lo ngại về sự gia tăng căng thẳng trong khu vực (Báo cáo Chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương của Bộ Quốc phòng 2019, tr 8).
Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của tổng thống Trump thể hiện lập trường cứng rắn đối với Trung Quốc, nhấn mạnh rằng Trung Quốc đang tìm cách thiết lập vị trí bá quyền trong khu vực này Mỹ đã khởi động cuộc chiến thương mại với Trung Quốc từ năm 2017 nhằm ngăn chặn sự gia tăng quyền lực của nước này Đồng thời, Mỹ bác bỏ lập trường của Trung Quốc về đường chín đoạn trên Biển Đông, coi đó là vô căn cứ và bất hợp pháp Ngoài ra, Mỹ cũng nhận thấy Nga đang mở rộng hoạt động ngoại giao tại Đông Nam Á, lợi dụng căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc để thể hiện vai trò trung lập Hạm đội Thái Bình Dương của Nga đã gia tăng hoạt động và triển khai tàu hỗ trợ cho các hoạt động ở Trung Đông và Châu Âu, đồng thời mở rộng sự hiện diện tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Báo cáo Chiến lược Thái Bình Dương 2019 chỉ ra rằng Mỹ ngày càng lo ngại về sự gia tăng bất ổn trong khu vực.
Mỹ cần phải cứng rắn hơn nữa, điều này hoàn toàn tạo ra cơ sở cho việc triển khai và củng cố lực lượng Mỹ tại khu vực này
ASEAN trong tính toán v ề th ịnh vượ ng c ủ a M ỹ
Bên cạnh mục tiêu chiến lược thúc đẩy an ninh ổn định trong khu vực,
Mỹ cũng rất quan tâm tới sự thịnh vượng trong khu vực cụ thể về kinh tế giữa
Mỹ và các đồng minh, đối tác Thông qua ASEAN, quá trình hợp tác sẽ giúp
Mỹ tiết kiệm chi phí giao dịch và tăng cường khả năng hợp tác với các quốc gia chiến lược quan trọng.
Sau khủng hoảng năm 2008, nền kinh tế Mỹ và các nước phương Tây chịu ảnh hưởng nặng nề, dẫn đến nhu cầu tìm kiếm thị trường mới cho xuất khẩu và nhập khẩu hàng hóa chất lượng với giá cả hợp lý Việc tìm kiếm các cơ hội đầu tư mới nhằm khôi phục nền kinh tế Mỹ trở thành ưu tiên hàng đầu trong giai đoạn này.
Châu Á đang chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ với sự gia tăng của nhiều nền kinh tế mới nổi, đồng thời là khu vực tập trung đông đảo dân số, trong đó Trung Quốc có hơn 1,3 tỷ người (theo World Bank) và ASEAN gần 600 triệu người.
Do đó, Mỹ đã đánh giá rất cao tiềm năng kinh tế của kinh tế của vực
Châu Á – Thái Bình Dương nói chung và khu vực Đông Nam Á nói riêng. Trong bài phát biểu của cựu Bộ trưởng ngoại giao Hillary Clinton tại
Vào tháng 10 năm 2011, tại Honolulu, chính quyền Obama đã nhấn mạnh tầm quan trọng của khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, nhận định rằng nhiều xu hướng toàn cầu đang chuyển dịch về phía khu vực này Trong thế kỷ XXI, Châu Á – Thái Bình Dương sẽ trở thành trung tâm kinh tế và chiến lược của thế giới, với sự gia tăng đầu tư vào ngoại giao, kinh tế và chiến lược của Mỹ Do đó, Mỹ kêu gọi xây dựng một hệ thống xuyên Thái Bình Dương năng động và bền vững hơn, cùng với một cấu trúc kinh tế và an ninh phát triển, nhằm thúc đẩy thịnh vượng, an ninh và các giá trị phổ quát.
Mỹ đang hướng tới việc thiết lập một "hệ thống thị trường mới" nhằm mở rộng và đa dạng hóa nền kinh tế, từ đó hỗ trợ và giảm thiểu sự suy thoái kinh tế Trong bối cảnh này, ASEAN nổi lên như một thị trường tiềm năng quan trọng đối với Mỹ trong khu vực.
Kể từ khi Obama nhậm chức, chính quyền của ông đã tích cực thúc đẩy hợp tác kinh tế với các nước ASEAN, đồng thời triển khai chính sách xoay trục (Pivot) nhằm tăng cường quan hệ thương mại Trong bối cảnh này, Hiệp định đối tác thương mại xuyên Thái Bình Dương (TPP) và các mối quan hệ thương mại khác cũng được đẩy mạnh.
Hiệp định đối tác thương mại xuyên Thái Bình Dương (TPP) theo cựu
Bộ trưởng Ngoại giao Hillary Clinton nhấn mạnh rằng Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) sẽ kết nối các nền kinh tế phát triển và đang phát triển trong khu vực Thái Bình Dương, hình thành một cộng đồng thương mại thống nhất trong thế kỷ XXI Bà cũng cho rằng việc thiết lập một trật tự dựa trên quy tắc là rất cần thiết để đạt được các mục tiêu của APEC, hướng tới việc tạo ra một khu vực thương mại tự do cho Châu Á - Thái Bình Dương.
Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) mang lại nhiều lợi ích cho Mỹ, bao gồm việc tạo ra một sân chơi công bằng cho công nhân và doanh nghiệp Mỹ, từ đó thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa Made-in-America và tăng cường việc làm với mức lương cao hơn TPP cắt giảm hơn 18.000 loại thuế mà các quốc gia khác áp dụng cho sản phẩm Made-in-America, giúp nông dân, chủ trang trại, nhà sản xuất và doanh nghiệp nhỏ của Mỹ cạnh tranh hiệu quả tại các thị trường phát triển nhanh Với hơn 95% người tiêu dùng toàn cầu sống ngoài biên giới Mỹ, TPP có tiềm năng lớn trong việc mở rộng xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ Made-in-America, đồng thời hỗ trợ việc làm cho công dân Mỹ.
TPP là biểu tượng cho cam kết lâu dài của Mỹ đối với an ninh và thịnh vượng của khu vực Châu Á Thái Bình Dương Hoa Kỳ nhấn mạnh tầm quan trọng của TPP không chỉ trong lĩnh vực kinh tế và ngoại giao, mà còn từ góc độ an ninh TPP được xem như một chính sách tập hợp lực lượng của Mỹ, củng cố vị thế lãnh đạo và gia tăng cam kết của Mỹ trong khu vực, hỗ trợ cho chiến lược xoay trục của nước này.
Mỹ cần có sự ủng hộ từ phía các nước ASEAN trong đó có Brunei và Singapore đã là hai trong số thành viên sáng lập của TPP
Trước khi công bố TPP, Mỹ đã thúc đẩy quan hệ kinh tế với một số quốc gia trong ASEAN, nhưng cho rằng tình trạng thương mại hiện tại chưa phản ánh đúng tiềm năng của các bên.
Indonesia là nền kinh tế lớn nhất trong ASEAN, thương mại giữa hai nước
Mỹ và Indonesia vẫn chưa đạt được tốc độ phát triển thương mại như các quốc gia khác trong khu vực Cụ thể, trong năm nay, kim ngạch thương mại giữa Mỹ và Indonesia chỉ đạt 20 tỷ đô la, trong khi thương mại giữa Mỹ và Malaysia đã lên tới 40 tỷ đô la.
Tại hội nghị thượng đỉnh kinh doanh và đầu tư ASEAN 2011, cựu Bộ trưởng ngoại giao Mỹ Hillary Clinton đã nhấn mạnh tiềm năng của thị trường Châu Á - Thái Bình Dương, kêu gọi Mỹ và ASEAN tăng cường quan hệ thương mại Mặc dù thương mại giữa Mỹ và Đông Nam Á đã tăng gấp ba lần trong 20 năm qua, nhưng vẫn chỉ chiếm 6% tổng thương mại toàn cầu Bà cũng cho biết rằng mặc dù đầu tư của Mỹ vào các nước ASEAN đã tăng hơn gấp đôi trong năm ngoái, vẫn còn nhiều cơ hội để cải thiện.
Và do đó thông qua các diễn đàn kinh tế Mỹ thuyết phục các nước
ASEAN tham gia TPP nhằm tối đa hóa mối quan hệ thương mại giữa các thành viên Trong các chuyến thăm song phương và tại các diễn đàn như hội nghị Bộ trưởng ASEAN và APEC, Mỹ liên tục đưa TPP vào chương trình nghị sự Điều này cho thấy Mỹ đang hướng tới việc biến ASEAN thành một thị trường thương mại tiềm năng, tạo cơ hội cho nền kinh tế Mỹ phát triển.
Mỹ không chỉ tập trung vào TPP mà còn nỗ lực đưa các quốc gia ASEAN vào các tổ chức do mình lãnh đạo, thúc đẩy "đồng thuận Washington" Hành động này nhằm lôi kéo các quốc gia ASEAN vào một trật tự do Mỹ dẫn dắt, phục vụ lợi ích kinh tế và hòa bình lâu dài trong khu vực, đồng thời tách rời các nước này khỏi sự chi phối kinh tế của Trung Quốc.
Mỹ và ASEAN đã ký kết thỏa thuận Khung Thương mại và Đầu tư nhằm thúc đẩy thương mại, đầu tư và hội nhập kinh tế trong khu vực Đại diện thương mại Hoa Kỳ (USTR) đã dẫn dắt sự tham gia của Mỹ để hỗ trợ Lào trong quá trình gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).
ASEAN trong tính toán v ề hòa bình c ủ a M ỹ
Trong khu vực mối đe dọa lớn nhất đối với Mỹ cũng như đồng minh của
Mỹ lo ngại về vấn đề sở hữu vũ khí hủy diệt hàng loạt (WMD) trên bán đảo Triều Tiên, vì các loại vũ khí này có thể đe dọa an ninh và lợi ích quốc gia của Mỹ Cụ thể, mối đe dọa đến từ bốn lĩnh vực chính: tấn công trực tiếp bằng WMD vào lãnh thổ Mỹ, tấn công vào lực lượng quân sự của Mỹ ở nước ngoài, tấn công vào các đồng minh của Mỹ, và mối đe dọa chung đối với hòa bình và ổn định quốc tế.
Chính sách của Triều Tiên đã trở nên tham vọng hơn dưới sự lãnh đạo của Kim Jong Un, với sự chuyển biến rõ rệt trong chính sách đối ngoại thông qua chiến lược Byungjin, nhằm phát triển đồng thời quân sự và kinh tế Để thúc đẩy kinh tế, Triều Tiên cần sự hỗ trợ từ các quốc gia xã hội chủ nghĩa và ASEAN, đặc biệt là từ mô hình "Đổi mới" của Việt Nam và nền kinh tế phát triển của Singapore Đồng thời, Triều Tiên cũng gia tăng các cuộc thử nghiệm tên lửa hạt nhân, với tổng cộng sáu lần thử nghiệm đến thời điểm hiện tại.
2017 Triều Tiên đã thử nghiệm thành công ba tên lửa tầm xa và về mặt lý thuyết có thể tấn công Hoa Kỳ (Hilpert 2018, 10)
Ngoài việc hợp tác quân sự với các đồng minh như Hàn Quốc và Nhật Bản trên biển, việc gây sức ép kinh tế thông qua các biện pháp cấm vận đối với Triều Tiên cũng là một chiến lược quan trọng.
Mỹ nhận thấy rằng khó có khả năng Triều Tiên từ bỏ tham vọng hạt nhân, vì vậy đã chuyển hướng sang phương án ngoại giao bằng sức mạnh mềm để thuyết phục nước này.
Triều Tiên đã nhiều lần rút khỏi cuộc đối thoại sáu bên và chưa tái thiết lập đàm phán kể từ năm 2007 Tuy nhiên, Triều Tiên là một trong những thành viên của ARF, cơ chế hợp tác an ninh do ASEAN cung cấp Mỹ, sau khi ký hiệp ước thân thiện và hợp tác Đông Nam Á (TAC), đã tham gia vào các cơ chế khác của ASEAN như APEC và EAS, đồng thời kêu gọi ASEAN hợp tác trong vấn đề Triều Tiên ARF, với 27 thành viên bao gồm tất cả các bên trong cuộc đối thoại sáu bên, đã tạo ra không gian ngoại giao cho Triều Tiên, trở thành cầu nối giữa Triều Tiên và các thành viên đàm phán Nhờ đó, thông qua ASEAN, Mỹ có thể gián tiếp gây sức ép lên Triều Tiên về an ninh và kinh tế, tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc đàm phán nhằm gỡ bỏ các cơ sở thử nghiệm hạt nhân của nước này.
Việc đưa vấn đề phi hạt nhân hóa vũ khí hủy diệt hàng loạt (WMD) vào các diễn đàn khu vực ASEAN không chỉ tạo áp lực lên Triều Tiên mà còn khuyến khích các nước thành viên tuân thủ các biện pháp trừng phạt của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc Mỹ đặc biệt lo ngại về mối quan hệ giữa Myanmar và Triều Tiên, khi hai nước vẫn duy trì giao dịch trong thời gian Triều Tiên bị cấm vận, cùng với khả năng chuyển giao vũ khí hạt nhân từ Triều Tiên cho Myanmar Cựu Bộ trưởng Ngoại giao Hillary Clinton đã bày tỏ mối quan ngại về sự hợp tác giữa hai nước trong việc phát triển vũ khí tấn công, bao gồm cả vũ khí hạt nhân, và nhấn mạnh rằng Myanmar đặt ra nhiều vấn đề cho toàn khu vực, không chỉ riêng với Mỹ.
Mỹ thường xuyên nhấn mạnh vấn đề Triều Tiên trong các chuyến thăm cấp cao đến các quốc gia ASEAN, nơi được xem là địa điểm an toàn cho các cuộc đàm phán giữa hai bên Điển hình là cuộc gặp gỡ giữa Tổng thống Trump và lãnh đạo Kim Jong Un diễn ra tại Singapore vào tháng 6/2018 và tại Việt Nam vào tháng 2/2019.
Tổng thống Trump đã thúc đẩy các cuộc đàm phán song phương với Triều Tiên, khác với cách tiếp cận đa phương của tổng thống Obama Ông chủ trương đàm phán trực tiếp và lựa chọn các quốc gia ASEAN làm địa điểm, không chỉ vì sự an toàn mà còn để thể hiện vị thế của Mỹ trong quan hệ với các nước này Nếu Triều Tiên muốn phát triển kinh tế thông qua việc học hỏi từ Việt Nam hay Singapore, thì môi trường đàm phán thuận lợi sẽ mang lại nhiều lợi ích hơn.
TÁC ĐỘ NG C Ủ A NH Ữ NG TÍNH TOÁN CHI ẾN LƯỢ C
Tác động tích cực
Từ năm 2009 đến nay, mặc dù chính quyền Mỹ có những chiến lược cụ thể hướng tới ASEAN nhằm phục vụ lợi ích quốc gia, nhưng những chiến lược này cũng đã tạo ra những tác động tích cực đến quan hệ giữa Mỹ và ASEAN.
Mỹ đã tăng cường quan hệ chính trị - ngoại giao với ASEAN, nhận thức được tầm quan trọng của tổ chức này trong chiến lược khu vực Sau thời gian dài bị coi là bỏ bê, quan hệ giữa Mỹ và ASEAN đã được nâng lên tầm cao mới, với việc Mỹ ký kết TAC và tham gia đầy đủ các hội nghị như ARF, EAS, APEC, ADMM+ từ năm 2009 Dưới chính quyền Trump, mặc dù có sự không ổn định, Mỹ vẫn tích cực phát triển quan hệ với các nước ASEAN, tái khẳng định đồng minh với Philippines và Thái Lan, nâng cấp quan hệ với Indonesia và Việt Nam, đồng thời nới lỏng cấm vận vũ khí đối với Việt Nam và cấm vận kinh tế đối với Myanmar Sự hỗ trợ và hợp tác này thể hiện cam kết mạnh mẽ của Mỹ đối với khu vực.
ASEAN đang đối mặt với các thách thức khu vực và toàn cầu, đặc biệt là vấn đề an ninh mạng và môi trường tại khu vực lưu vực sông Mê Kông Khu vực này đang phải đối diện với những khủng hoảng an ninh môi trường nghiêm trọng do ảnh hưởng từ các tính toán lợi ích của Trung Quốc Tình hình này đã góp phần gia tăng lòng tin của ASEAN đối với Mỹ.
Quan hệ thương mại giữa Mỹ và ASEAN đã có sự phát triển tích cực, với Mỹ là quốc gia dẫn đầu về vốn đầu tư vào khu vực này Thị trường ASEAN cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xuất khẩu sang Mỹ.
Trong những năm gần đây, Mỹ đã có những cải thiện đáng kể trong quan hệ với ASEAN, trở thành nhà đầu tư lớn nhất của khu vực này sau Nhật Bản và Trung Quốc Dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Obama, Mỹ đã thúc đẩy các sáng kiến như Sáng kiến vì sự năng động ASEAN (EAI) và Kế hoạch hợp tác ASEAN (ACP) nhằm tăng cường hợp tác phát triển Các chương trình hỗ trợ và đào tạo kỹ thuật ASEAN đã được triển khai, tạo điều kiện cho ASEAN xây dựng Cộng đồng vào năm 2015 Ngoài ra, Mỹ và ASEAN còn hợp tác trong Chương trình viễn cảnh phát triển ASEAN (ADVANCE) để hỗ trợ các chương trình khu vực và song phương, cũng như thúc đẩy các thỏa thuận thương mại mới như Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và Hiệp định đối tác Thương mại, Đầu tư xuyên Đại Tây Dương (TTIP), mở ra không gian mới cho các cơ chế hợp tác kinh tế đa dạng.
Mặc dù Mỹ rút khỏi TPP đã khiến nhiều quốc gia lo ngại về quan hệ thương mại, nhưng Hoa Kỳ đã nhận ra tầm quan trọng của thương mại với ASEAN và đang tích cực thúc đẩy các chính sách hợp tác thương mại Dự kiến, mối quan hệ thương mại giữa hai bên sẽ được tăng cường khi Mỹ giảm sự phụ thuộc vào hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, đồng thời giải quyết các vấn đề an ninh năng lượng và công nghệ Điều này tạo điều kiện cho các quốc gia ASEAN trở thành thị trường xuất khẩu và nhập khẩu thay thế cho sản phẩm Trung Quốc, mang lại lợi ích lớn cho kinh tế các nước ASEAN nhờ vào thị trường rộng lớn của Mỹ.
Lĩnh vực an ninh quốc phòng giữa Mỹ và ASEAN được xem là một trong những mối quan hệ hợp tác chặt chẽ, phản ánh nhu cầu ngày càng tăng về quyền lực và an ninh trong khu vực.
Mỹ ngày càng gia tăng sự hiện diện quân sự tại khu vực ASEAN, đặc biệt là trước sự bành trướng của Trung Quốc trên biển Đông Mỹ tham gia tích cực vào các hội nghị như ADMM+ và Shangri-La, đồng thời hợp tác với ASEAN để đối phó với các thách thức như khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia và an ninh hàng hải Sự hợp tác này cũng góp phần cải thiện vấn đề Triều Tiên, mang lại lợi ích cho cả hai bên Sự cứng rắn của Mỹ dưới thời Tổng thống Trump đã khiến Trung Quốc phải thận trọng hơn trong các hành động gây hấn trên biển Đông, bảo vệ quyền lợi của các quốc gia như Việt Nam và Philippines Đồng thời, tình hình cướp biển và khủng bố cũng giảm đáng kể, tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại và phát triển kinh tế trong khu vực.
ASEAN đang nỗ lực xây dựng một "trật tự pháp lý mới" để ngăn chặn các quốc gia mới nổi gây bất ổn khu vực và toàn cầu Mỹ cam kết đảm bảo tự do hàng hải tại Biển Đông và nhấn mạnh việc giải quyết tranh chấp chủ quyền theo luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS Mỹ đã tăng cường hiện diện hải quân và kêu gọi cộng đồng quốc tế ủng hộ Philippines kiện Trung Quốc ra Tòa Trọng tài quốc tế, đồng thời thúc giục các bên tôn trọng phán quyết của Tòa Mỹ cũng khuyến khích việc thể chế hóa liên kết ASEAN, coi trọng việc thực hiện Hiến chương ASEAN và phát triển cơ chế nhân quyền cũng như giải quyết tranh chấp Sự hỗ trợ từ Mỹ giúp giảm thiểu mối đe dọa từ tranh chấp lãnh thổ trên Biển Đông, đồng thời thúc đẩy ASEAN xây dựng bộ quy tắc ứng xử (COC) với Trung Quốc, tạo điều kiện cho sự phát triển ổn định và hòa bình trong khu vực.
Mối quan hệ ngày càng tăng cường giữa Mỹ và ASEAN không chỉ nâng cao vị thế của ASEAN trong khu vực và trên thế giới, mà còn thúc đẩy sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa hai bên Sự coi trọng của Mỹ đối với các nước ASEAN tạo điều kiện cho ASEAN thể hiện vai trò “trung tâm” của mình, khẳng định vị thế và mở rộng quan hệ Điều này góp phần vào việc xây dựng mối quan hệ sâu sắc hơn, từ đó thúc đẩy hòa bình và thịnh vượng bền vững trong khu vực và toàn cầu.
Tác động tiêu cực
Bên cạnh những tác động tích cực trong quan hệ giữa Mỹ và ASEAN khi
Mỹ đã thực hiện những tính toán chiến lược, dẫn đến nhiều tác động tiêu cực đối với quan hệ giữa hai nước trong gần một thập kỷ qua.
Trong giai đoạn chính quyền Obama, Mỹ mặc dù gia tăng hiện diện quân sự và kêu gọi hòa giải mâu thuẫn giữa Trung Quốc và ASEAN trên biển Đông, nhưng vẫn để Trung Quốc lấn lướt các khu vực biển của Việt Nam và Philippines, dẫn đến việc các nước ASEAN phải tự giải quyết căng thẳng một cách khó khăn Điều này cùng với những tính toán chính trị của Trung Quốc đã hạn chế khả năng duy trì hòa bình tại khu vực, như COC Đến giai đoạn tổng thống Trump, chính sách tăng cường quân sự nhằm răn đe Trung Quốc đã làm gia tăng lo ngại về an ninh trong khu vực, ảnh hưởng đến các nỗ lực duy trì hòa bình và ổn định của ASEAN, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị và kinh tế ngày càng gay gắt.
Mỹ và Trung Quốc đang khiến các nước ASEAN rơi vào tình thế khó khăn khi phải lựa chọn giữa hai bên Sự thiếu nhất quán trong lập trường của Mỹ đã khiến một số quốc gia trong ASEAN lo ngại về mức độ cam kết của Mỹ đối với khu vực, dẫn đến sự mất tin tưởng trong quan hệ giữa hai bên Một ví dụ điển hình là mối quan hệ giữa Philippines và Mỹ.
Mối quan hệ giữa Mỹ và Philippines đang trở nên mờ mịt do sự thiếu tin tưởng, dẫn đến việc Philippines có xu hướng nghiêng về phía Trung Quốc Đồng thời, Mỹ cũng đã nhiều lần xâm nhập vào vùng lãnh hải của các quốc gia như Việt Nam, làm gia tăng căng thẳng trong khu vực.
Nam trong khi chưa được sự cho phép dẫn tới đe dọa an ninh của các nước trong ASEAN
Việc Tổng thống Trump rút khỏi TPP đã gây ra sự nghi ngờ trong các quốc gia ASEAN về cam kết của Mỹ đối với khu vực Điều này xảy ra trong bối cảnh nền kinh tế Trung Quốc đang ngày càng trỗi dậy mạnh mẽ.
Quốc gia như Trung Quốc đang thúc đẩy các sáng kiến như BRI và AIIB để đáp ứng nhu cầu phát triển cơ sở hạ tầng của các nước ASEAN, trong khi Mỹ rút khỏi TPP - một hiệp định có tiềm năng mang lại nhiều lợi ích cho các bên liên quan và là công cụ kiềm chế Trung Quốc Mỹ hiện chỉ cung cấp hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng cho ASEAN thông qua các khoản trợ cấp nhỏ, làm tổn hại thêm mối quan hệ giữa hai bên Đến nay, Mỹ vẫn chưa có chính sách thay thế TPP để duy trì vị thế tại khu vực và thúc đẩy quan hệ kinh tế với ASEAN Sự gia tăng chủ nghĩa bảo hộ và dân tộc kinh tế của Mỹ cũng ảnh hưởng tiêu cực đến thương mại hai chiều, đặc biệt trong bối cảnh cuộc chiến tranh thương mại Mỹ - Trung gây ra nhiều hành động bảo hộ hàng hóa, tác động xấu đến thương mại của Mỹ và các quốc gia trong khu vực, bao gồm cả ASEAN.
Sự khác biệt về giá trị tự do, dân chủ và nhân quyền giữa Mỹ và ASEAN đã ảnh hưởng đáng kể đến mối quan hệ giữa các nước trong ASEAN và Mỹ Mỹ thường xuyên bày tỏ quan ngại về các vấn đề này ở một số quốc gia Đông Nam Á, trong khi ASEAN hoạt động dựa trên nguyên tắc đồng thuận và không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, đồng thời có quan điểm riêng về dân chủ và nhân quyền trong khu vực.
Trong giai đoạn Tổng thống Obama, Mỹ đã can thiệp vào các chính sách dân chủ và nhân quyền của các quốc gia ASEAN, đặc biệt là thông qua việc đưa ra góp ý đối với Tuyên bố về nhân quyền của ASEAN vào năm 2020.
Năm 2012, dưới thời Tổng thống Trump, căng thẳng gia tăng khi Mỹ đánh giá sự suy giảm dân chủ tại Campuchia và Myanmar, đồng thời khuyến khích các nước này cải thiện tính minh bạch về nhân quyền Hành động này đã tạo ra những căng thẳng trong quan hệ giữa Mỹ và một số nước ASEAN, khi Mỹ bị cho là can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia trong khu vực, vi phạm các nguyên tắc chung của ASEAN.
Vấn đề Triều Tiên đã ảnh hưởng đáng kể đến vai trò của ASEAN và các tổ chức liên quan như ARF, khi tổng thống Trump ưu tiên đàm phán song phương, làm giảm khả năng giải quyết các vấn đề hòa bình và an ninh khu vực Điều này không chỉ làm xa cách mối quan hệ giữa ASEAN và Mỹ mà còn tạo ra sự cạnh tranh giữa các nước ASEAN được chọn làm địa điểm tổ chức cuộc gặp cấp cao, có thể tác động tiêu cực đến sự đoàn kết nội bộ của khối.
Từ thời kỳ chính quyền tổng thống Obama đến tổng thống Trump, quan hệ giữa ASEAN và Mỹ đã giảm sút rõ rệt Mặc dù một số lợi ích chung như an ninh và an toàn trên Biển Đông được duy trì và thúc đẩy mạnh mẽ, nhưng trong các lĩnh vực khác như kinh tế và ngoại giao, mối quan hệ này đã thiên về hợp tác song phương hơn là đa phương Điều này, cùng với những vấn đề liên quan đến dân chủ và nhân quyền, đã làm tổn hại đến quan hệ giữa hai bên so với thời kỳ trước.
Đánh giá vai trò củ a ASEAN trong tính toán chi ến lượ c c ủ a M ỹ
ASEAN là một tổ chức khu vực quan trọng với nhiều khuôn khổ hợp tác trong các lĩnh vực an ninh, chính trị, kinh tế và văn hóa - giáo dục Vị trí trung tâm của ASEAN trong chiến lược Châu Á - Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương khẳng định tầm quan trọng của khối này Đối với các chiến lược của Mỹ, ASEAN và các quốc gia thành viên đóng vai trò quan trọng trong các tính toán cụ thể của Mỹ.
Mỹ coi các nước ASEAN là những đối tác quan trọng trong chiến lược địa chính trị của mình, với Philippines và Thái Lan là hai đồng minh truyền thống Các quốc gia như Malaysia, Singapore và Indonesia nằm ở vị trí chiến lược quanh các eo biển, trong khi Việt Nam, Lào và Campuchia đóng vai trò như vùng đệm cho Trung Quốc Việt Nam đặc biệt quan trọng nhờ vị trí sát Trung Quốc và trên biển Đông, nơi Mỹ cần ổn định để duy trì "quyền lực biển" và tự do hàng hải, từ đó thúc đẩy thương mại với khu vực Trong bối cảnh sự trỗi dậy của Trung Quốc, ASEAN đã hợp tác tích cực với Mỹ để đối phó với các thách thức an ninh, tạo điều kiện cho Mỹ triển khai quân sự và tăng cường hiện diện ở khu vực sông Mê Kông.
Mỹ đặt mục tiêu thịnh vượng thông qua việc khai thác tiềm năng của cộng đồng ASEAN, với dân số gần 600 triệu người vào năm 2009 và hơn 640 triệu người vào năm 2017, trở thành thị trường xuất khẩu lớn thứ hai chỉ sau Trung Quốc Lực lượng lao động trẻ, có tay nghề và giá rẻ tại ASEAN là điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư Mỹ Mỹ cũng đang đẩy mạnh đầu tư vào năng lượng tại khu vực này nhằm gia tăng tiềm lực kinh tế Hỗ trợ của Mỹ cho ASEAN trong quản lý xã hội như tình trạng con người, nghèo khổ và môi trường không chỉ là trách nhiệm mà còn vì lợi ích chiến lược của Mỹ, với sự thịnh vượng của khu vực góp phần vào kế hoạch cạnh tranh địa chính trị và kinh tế của nước này Mặc dù thâm hụt thương mại giữa Mỹ và ASEAN vẫn lớn, dự báo cho thấy khoảng cách này sẽ giảm dần, biến ASEAN thành một thị trường lớn Dưới chính quyền Trump, mặc dù ASEAN vẫn quan trọng đối với thịnh vượng của Mỹ, nhưng chủ nghĩa dân tộc kinh tế đã dẫn đến sự thay đổi chính sách, tập trung vào quan hệ song phương và thiết lập cơ chế đối thoại riêng với ASEAN, trong đó khu vực sông Mekong vẫn được ưu tiên.
ASEAN đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố hòa bình khu vực và giải quyết vấn đề phổ biến vũ khí WMD của Triều Tiên, một thách thức lớn đối với Mỹ từ thời chiến tranh lạnh Sự từ chối của Triều Tiên đối thoại sáu bên càng làm cho vấn đề trở nên phức tạp hơn Tuy nhiên, thông qua các diễn đàn như ARF và EAS, cùng với mối quan hệ tốt đẹp giữa ASEAN và Bình Nhưỡng, Mỹ có thể gia tăng sức ép đối với Triều Tiên Dưới chính quyền Trump, mặc dù ông ủng hộ đàm phán song phương, nhưng vai trò của các nước ASEAN trong quá trình đàm phán vẫn rất quan trọng Việt Nam và Singapore đã tạo ra môi trường thuận lợi cho cuộc đàm phán lịch sử giữa Mỹ và Triều Tiên.
Thứ tư là quan trọng trong chiến lược phổ biến nền dân chủ toàn cầu của
Mỹ và ASEAN là một khối gồm mười quốc gia châu Á với sự đa dạng về sắc tộc, tôn giáo và thể chế chính trị, dẫn đến nhiều vấn đề liên quan đến dân chủ và nhân quyền, đặc biệt là ở Myanmar Kể từ năm 2009, ASEAN đã có những thay đổi đáng kể trong chính sách thúc đẩy dân chủ và nhân quyền Sự đồng thuận chung trong ASEAN giúp các quốc gia tuân thủ các thỏa thuận về nhân quyền, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho Mỹ trong việc đạt được mục tiêu này, mặc dù gần đây Mỹ đã chỉ ra rằng tình hình dân chủ và nhân quyền ở một số nước ASEAN, như Campuchia, đã suy giảm.
ASEAN vẫn giữ vai trò quan trọng trong các chính sách của Mỹ qua hai đời tổng thống, mặc dù chính quyền Trump đã làm giảm ảnh hưởng của tổ chức này trong chiến lược của Mỹ Tuy nhiên, các vấn đề chiến lược như an ninh và thịnh vượng vẫn cho thấy ASEAN có vai trò thiết yếu, đặc biệt trong lĩnh vực an ninh.
Khuy ế n ngh ị chính sách đố i v ớ i Vi ệ t Nam
3.3.1 Khuy ế n ngh ị chính sách c ủ a Vi ệ t Nam trong quan h ệ v ớ i các nướ c l ớ n nói chung
Trong bối cảnh hiện nay, vai trò và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế ngày càng được nâng cao, thể hiện qua việc đảm nhiệm hai chức vụ quan trọng là thành viên không thường trực của Liên Hợp Quốc và chủ tịch ASEAN trong hai năm tới Để bảo vệ Tổ quốc và duy trì môi trường hòa bình, ổn định, Việt Nam cần tiếp tục mở rộng quan hệ với các nước lớn trên nhiều lĩnh vực, từ kinh tế đến an ninh, đồng thời chú trọng vào việc làm sâu sắc và thực chất hơn mối quan hệ này Việt Nam cũng cần thận trọng trong quan hệ với các cường quốc để tránh bị lôi kéo vào những cuộc đua quyền lực có thể ảnh hưởng đến lợi ích quốc gia và lợi ích chung trong khu vực.
3.3.2 Khuy ế n ngh ị chính sách c ủ a Vi ệ t Nam trong quan h ệ v ớ i ASEAN và
Trong quan hệ với ASEAN
Từ nay đến 2022, Việt Nam sẽ giữ vị trí chủ tịch ASEAN, đòi hỏi trách nhiệm lớn hơn trong việc chủ động, tích cực và có trách nhiệm theo chỉ đạo của Bộ Chính Trị Việt Nam cần thúc đẩy mối quan hệ hợp tác chặt chẽ giữa các nước thành viên ASEAN và các đối tác khu vực, nhằm nâng cao vai trò trung tâm của ASEAN trong các tiến trình đối thoại và ứng phó với thách thức toàn cầu Trong bối cảnh môi trường khu vực ngày càng phức tạp do các tính toán chiến lược của các nước lớn, Việt Nam cần cùng các quốc gia ASEAN duy trì sự đồng thuận và đoàn kết trong tổ chức.
Trong quan hệ với Mỹ
Mỹ ngày càng coi trọng quan hệ với Việt Nam nhờ vị trí chiến lược trên đất liền và vùng biển Đông Hợp tác giữa hai nước đã mở rộng trên nhiều lĩnh vực như chính trị, kinh tế, giáo dục, khoa học công nghệ và an ninh Việt Nam đang tăng cường hợp tác với Mỹ để thúc đẩy lợi ích phát triển song phương và giải quyết các thách thức an ninh phi truyền thống, đặc biệt là tại khu vực sông Mekong Tuy nhiên, Việt Nam cũng cần thận trọng với các tính toán chiến lược của Mỹ và duy trì quan điểm độc lập, không tham gia liên minh quân sự, nhằm tạo ra môi trường hòa bình, thịnh vượng và ổn định cho sự phát triển và hợp tác lâu dài.
Mối quan hệ giữa Mỹ và ASEAN đang chịu ảnh hưởng từ các tính toán chiến lược của Mỹ nhằm phục vụ lợi ích quốc gia, tạo ra cả tác động tích cực và tiêu cực ASEAN chỉ giữ vai trò hạn chế trong các chiến lược này, đặc biệt dưới thời Tổng thống Trump, khi Mỹ đã cân nhắc kỹ lưỡng trong hợp tác Đối với Việt Nam, vị thế ngày càng tăng trong khu vực đòi hỏi nước này phải duy trì lập trường vững chắc, bảo vệ các chủ trương của Đảng và nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh giữa các cường quốc và trong quan hệ giữa ASEAN với Mỹ.
Bài viết này phân tích chiến lược của Mỹ đối với ASEAN từ năm 2009 dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn Cơ sở lý luận được xây dựng trên nền tảng lý thuyết 4P kết hợp với các lý thuyết quan hệ quốc tế như quyền lực trong chủ nghĩa hiện thực, thịnh vượng trong kinh tế chính trị, và hòa bình trong chủ nghĩa tự do Mặc dù các lý thuyết này có sự phân chia rõ ràng, nhưng chúng cũng tương tác và bổ sung cho nhau trong việc giải thích các mục tiêu chiến lược của Mỹ Bối cảnh quốc tế và khu vực sau khủng hoảng tài chính 2008, cùng với những lợi ích và đặc điểm nổi bật của ASEAN, đã tạo ra những điều kiện thuận lợi cho các tính toán chiến lược của Mỹ trong giai đoạn này.
Lý thuyết 4P đã giúp Mỹ xác định các chiến lược cụ thể đối với ASEAN Về quyền lực, Mỹ tận dụng vị trí địa chính trị của các quốc gia ASEAN để củng cố lực lượng hải quân trên biển Đông, đối phó với thách thức từ Trung Quốc và các thực thể phi nhà nước Về thịnh vượng, Mỹ tìm kiếm thị trường mới thông qua TPP và xây dựng quan hệ chiến lược với ASEAN như một thị trường thay thế nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc Về hòa bình, các cơ chế của ASEAN như ARF và EAS sẽ hỗ trợ Mỹ trong việc thuyết phục Triều Tiên từ bỏ vũ khí hạt nhân Cuối cùng, một nền dân chủ vững mạnh tại ASEAN sẽ đảm bảo hơn cho các mục tiêu về quyền lực, thịnh vượng và hòa bình của Mỹ trong khu vực.
Phân tích mối quan hệ giữa Mỹ và ASEAN qua hai nhiệm kỳ tổng thống Obama và Trump cho thấy những tác động tích cực và tiêu cực Tác động tích cực bao trùm nhiều lĩnh vực như chính trị, kinh tế, quân sự và an ninh, trong khi niềm tin giữa hai bên giảm sút dưới thời Trump, đặc biệt là về nhân quyền Tuy nhiên, ASEAN vẫn giữ vai trò quan trọng trong chiến lược của Mỹ Để nâng cao quan hệ với Mỹ và ASEAN, Việt Nam cần tuân thủ chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, thúc đẩy vị trí trung tâm của ASEAN trong khu vực, đồng thời thận trọng trước các tính toán chiến lược của các cường quốc như Mỹ và Trung Quốc trong bối cảnh cạnh tranh hiện nay.
Mỹ đang thực hiện những tính toán chiến lược chặt chẽ đối với ASEAN, mở rộng trên nhiều lĩnh vực cụ thể Mặc dù dưới thời Tổng thống Trump, sự chặt chẽ này có thể đã giảm sút so với thời kỳ Tổng thống Obama, nhưng trong tương lai, Mỹ cần tích cực thúc đẩy quan hệ với ASEAN để đạt được các mục tiêu lợi ích song trùng tại khu vực, đặc biệt trước những biến động khó lường của tình hình thế giới và khu vực.
3 Bảng 1: Top 10 các mặt hàng xuất khẩu của Mỹ và Trung Quốc năm 2019 (Nguồn: World Top’s Export by Daniel Workman)
Quốc gia Top 10 mặt hàng xuất khẩu Tỉ trọng USD (%)
Mỹ Máy móc bao gồm máy tính US$205.9 billion
(12.5% of total exports) Nhiên liệu khoáng bao gồm dầu $199.7 billion (12.1%) Máy móc, thiết bị điện $173.2 billion (10.5%) Máy bay, tàu vũ trụ $136 billion (8.3%)
Bộ máy quang, kỹ thuật, y tế $90.8 billion (5.5%)
Nhựa, đồ nhựa $64.9 billion (3.9%) Đá quý, kim loại quý $59.6 billion (3.6%)
Hóa chất hữu cơ $39.3 billion (2.4%)
Máy móc, thiết bịđiện US$671 billion (26.9% of total exports) Máy móc bao gồm máy tính $417 billion (16.7%)
Nội thất, giường, ánh sáng, bảng hiệu
Ngành công nghiệp bộ máy quang, kỹ thuật và y tế đạt giá trị 73 tỷ USD, chiếm 2,9% tổng kim ngạch xuất khẩu Ngành quần áo đan hoặc móc cùng các phụ kiện có giá trị 71,4 tỷ USD, cũng chiếm 2,9% Các sản phẩm từ sắt hoặc thép đạt 69,6 tỷ USD, tương đương 2,8% Ngoài ra, quần áo và phụ kiện không đan hoặc móc cũng đóng góp vào nền kinh tế.
$66.8 billion (2.7%) Đồ chơi, trò chơi $62.8 billion (2.5%)
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1 Mỹ Anh 2018 “Sông Mekong Trong Các Tính Toán Địa Chính Trị Của Trung Quốc.” October 8, 2018 http://nghiencuubiendong.vn/tin-quoc-te- tong-hop/7045-song-mekong-trong-cac-tinh-toan-a-chinh-tr-ca-trung-quc
2 Phạm ThịThanh Bình, and Vũ Nhật Quang 2020 “Tạp chí cộng sản.” Tạp chí Cộng sản 2020 http://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/the-gioi-van-de-su- kien?p_p_auth=eGKNSac7&p_p_idI&p_p_lifecycle=1&p_p_state=n ormal&p_p_mode=view&_49_struts_action=%2Fmy_sites%2Fview&_4 9_groupId 182&_49_privateLayoutse
3 Bruce W Jentleson 2004 Chính Sách Đối Ngoại Hoa Kỳ: Động Cơ
Của Sự Lựa Chọn Trong Thế Kỷ XXI là một tác phẩm quan trọng, do Linh Lam, Yên Hương, Diệu Hương, Ngọc Uyển, Cẩm Tú, Hải Yến và Minh Nguyệt dịch, được xuất bản bởi Chính trị Quốc gia tại Hà Nội vào năm 2004 Tác phẩm này khám phá những thách thức và cơ hội mà con người phải đối mặt trong thế kỷ XXI, nhấn mạnh vai trò của sự lựa chọn trong việc định hình tương lai.
4 “Các vòng đàm phán sáu bên về vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên.” 2010 Nhân dân 2010 /thegioi/item/6446402-.html
5 “Đổi Mới & Phát Triển | Reform and Development.” n.d Accessed May
30, 2020 http://www.doimoi.org/detailsnews/1013/352/nhung-net-moi- trong-boi-canh-quoc-te-lien-quan-mat-thiet-den-nuoc-ta.html
6 Gilpin 1987 “Ba Tư Tưởng về Kinh Tế Chính Trị.” In Biên dịch:
Hoàng Thanh Hằng/ Hiệu đính: Lê Hồng Hiệp, (Dự án Nghiên cứu Quốc tế, 2016)
Hoa Kỳ và ASEAN đã thiết lập một quan hệ đối tác bền vững, thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc thúc đẩy hợp tác đa phương Đại sứ quán và Tổng Lãnh sự quán Hoa Kỳ tại Việt Nam nhấn mạnh tầm quan trọng của mối quan hệ này trong việc phát triển kinh tế và an ninh khu vực Thông qua sự hợp tác chặt chẽ, cả hai bên hướng đến việc giải quyết các thách thức toàn cầu và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân trong khu vực Thông tin chi tiết có thể được tìm thấy trên trang web chính thức của Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam.
8 Lê Thị Thúy, Hiền 2020 “ASEAN trong chính sách đối ngoại của Mỹ dưới thời tổng thống Donald Trump.” Tạp chí Cộng sản March 21,
2020 http://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/tin-binh- luan?p_p_auth=I29aPO89&p_p_idI&p_p_lifecycle=1&p_p_state=no rmal&p_p_mode=view&_49_struts_action=%2Fmy_sites%2Fview&_49 _groupId 182&_49_privateLayoutse
9 Lê Hồng Hiệp, Author 2015 “Hòa Bình Nhờ Dân Chủ (Democratic Peace).” Nghiên Cứu Quốc Tế (blog) July 10, 2015 http://nghiencuuquocte.org/2015/07/11/hoa-binh-nho-dan-chu- democratic-peace/
10 Lê Linh Lan 2004 Về Chiến Lược an Ninh Của Mỹ Hiện Nay Hà Nội, Chính trị Quốc gia, 2004
11 Đặng Đình Quý 2019 Chủ Nghĩa Đa Phương Trên Thế Giới và Đối Ngoại Đa Phương Của Việt Nam
12 Trần Thị Quỳnh Nga 2017 “Đông Nam Á Trong Chính Sách Châu Á – Thái Bình Dương Của Mỹ Từ 1991 Đến 2012.”
13 Đỗ Thị Thủy 2018 Chính Trị Quốc Tế Hiện Đại, Học Viện Ngoại Giao Khoa Chính Trị Quốc Tế và Ngoại Giao Lao Động Xã hội, 2018
Thủy Điện Mê Kông đang gây ra nhiều tranh cãi về lợi ích và thiệt hại cho cộng đồng và môi trường Bài viết từ Trung Tâm Con Người và Thiên Nhiên phân tích ai là người hưởng lợi và ai phải gánh chịu hậu quả từ các dự án thủy điện này Việc khai thác nguồn năng lượng từ sông Mê Kông không chỉ ảnh hưởng đến sinh kế của người dân địa phương mà còn tác động đến hệ sinh thái toàn khu vực Cần có những giải pháp bền vững để bảo vệ cả con người lẫn thiên nhiên trong bối cảnh phát triển năng lượng.
15 “TPP-Economic-Benefits-Fact-Sheet.Pdf.” n.d Accessed May 30, 2020 https://ustr.gov/sites/default/files/TPP-Economic-Benefits-Fact-
16 “Thông tin cơ bản: Sáng kiến Minh bạch Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương | Đại sứ quán và Tổng Lãnh sự quán Hoa Kỳ tại Việt Nam.”
Vào ngày 4 tháng 11 năm 2019, Đại sứ quán và Tổng Lãnh sự quán Hoa Kỳ tại Việt Nam đã công bố thông tin cơ bản về sáng kiến Minh bạch Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương Thông tin chi tiết có thể được tìm thấy tại trang web chính thức của họ: [vn.usembassy.gov](https://vn.usembassy.gov/vi/thong-tin-co-ban-sang-kien-minh-bach-an-do-duong-thai-binh-duong/).
