i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI LÊ LÂN NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN BỌ PHẤN HỌ ALEYRODIDAE, ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI, SINH HỌC, SINH THÁI VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG 2 LOÀI BỌ PHẤN ALEUROCANTHUS SPINIFERUS QUAINTANCE, ALEUROCANTHUS WOGLUMI ASHBY HẠI TRÊN CÂY BƯỞI DIỄN TẠI HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP Chuyên ngành : BẢO VỆ THỰC VẬT Mã số : 62 62 01 12 Người hướng dẫn khoa học : 1. GS.TS. HÀ QUANG HÙNG 2. PGS.TS. TRẦN ĐÌNH CHIẾN HÀ NỘI - 2013 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Hà nội, ngày tháng năm 2013 Tác giả luận án LÊ LÂN ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Với tất cả tấm lòng mình, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn chân thành, sâu sắc đến GS.TS. Hà Quang Hùng, PGS.TS. Trần Đình Chiến những người đã trực tiếp, tận tình hướng dẫn và tạo mọ i điều kiện cho tôi trong suốt thời gian học tập, thực hiện đề tài nghiên cứu và hoàn chỉnh luận án này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy cô giáo trong Ban Giám hiệu, Ban Quản lý đào tạo, Khoa Nông học, Bộ môn Côn trùng Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận án. Đồng thời, tôi cũng xin cảm ơn Ban lãnh đạo và bà con nông dân xã Minh Khai, huyện Từ Liêm; xã Đa Tố n, huyện Gia Lâm, Hà Nội và xã Văn Giang, Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình điều tra nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới tất cả bạn bè, người thân và gia đình đã động viên, góp ý và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luân án này! Hà nội, ngày tháng năm 2013 Tác giả luận án LÊ LÂN iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN i LỜI CẢM ƠN ii MỤC LỤC iii DANH MỤC BẢNG vi DANH MỤC HÌNH ix DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT xiii MỞ ĐẦU 1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI 1 2. MỤC ĐÍCH, YÊU CẦU CỦA ĐỀ TÀI 4 Mục đích 4 Yêu cầu 4 3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN 4 Ý nghĩa khoa học của đề tài 4 Ý nghĩa thực tiễn của đề tài 4 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI 5 Đối tượng nghiên cứu 5 Phạm vi nghiên cứu 5 5. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI 5 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 6 1.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 6 1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC 9 1.2.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài 9 1.2.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước 30 Chương 2 ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN, VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 42 2.1. ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU 42 iv 2.2. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU 42 2.3. VẬT LIỆU VÀ DỤNG CỤ NGHIÊN CỨU 42 2.4. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 43 2.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 44 2.5.1. Phương pháp điều tra thành phần và mức độ phổ biến của bọ phấn hại cây bưởi Diễn và thiên địch của chúng tại vùng nghiên cứu 44 2.5.2. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm hình thái, sinh học và sinh thái học của các loài bọ phấn chính (Aleurocanthus spiniferus Quaintance, Aleurocanthus woglumi Ashby) 46 2.5.3. Xây dựng và thực hiện biện pháp phối hợp phòng chống hiệu quả bọ phấn hại cây bưởi Diễn 50 2.5.4. Các chỉ tiêu theo dõi 54 2.5.5. Phương pháp tính toán số liệu 55 Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 57 3.1. THÀNH PHẦN BỌ PHẤN HẠI CÂY BƯỞI DIỄN TẠI HÀ NỘI 57 3.2. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI, SINH HỌC, SINH THÁI HỌC CỦA HAI LOÀI BỌ PHẤN Aleurocanthus spiniferus Quaintance VÀ Aleurocanthus woglumi Ashby 67 3.2.1. Đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái học của bọ phấn Aleurocanthus spiniferus Quaintance. 67 3.2.2. Đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái học của bọ phấn Aleurocanthus woglumi Ashby. 89 3.3. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI, SINH HỌC CỦA ONG KÝ SINH Encarsia opulenta Silvestri 109 v 3.3.1. Đặc điểm hình thái của ong ký sinh Encarsia opulenta Silvestri. 109 3.3.2. Đặc điểm sinh học của ong ký sinh Encarsia opulenta Silvestri. 114 3.4. BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG BỌ PHẤN Aleurocanthus spiniferus VÀ Aleurocanthus woglumi 118 3.4.1. Biện pháp hóa học 118 3.4.2. Biện pháp sinh học 126 3.4.3. Xây dựng mô hình biện pháp phòng chống bọ phấn trên cây bưởi Diễn 128 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 134 KẾT LUẬN 134 ĐỀ NGHỊ 135 TÀI LIỆU THAM KHẢO 137 PHỤ LỤC 146 vi DANH MỤC BẢNG STT Tên bảng Trang 1.1: Diễn biến diện tích trồng, năng suất và sản lượng cây có múi trên thế giới giai đoạn 2007-2009 7 3.1: Thành phần bọ phấn hại trên cây bưởi Diễn tại Hà Nội, 2007 - 2009 57 3.2: Kích thước các pha phát dục của bọ phấn Aleurocanthus spiniferus trên cây bưởi Diễn năm 2008 - 2009 tại Hà Nội 72 3.3: Thời gian phát dục pha trứng bọ phấn Aleurocanthus spiniferus 74 3.4: Thời gian phát dục sâu non tuổi 1 bọ phấn Aleurocanthus spiniferus 75 3.5: Thời gian phát dục sâu non tuổi 2 của bọ phấn Aleurocanthus spiniferus 76 3.6: Thời gian phát dục sâu non tuổi 3 của bọ phấn Aleurocanthus spiniferus 77 3.7: Thời gian phát dục pha nhộng giả của bọ phấn Aleurocanthus spiniferus 78 3.8: Vòng đời và đời của bọ phấn Aleurocanthus spiniferus 79 3.9: Khả năng đẻ trứng của bọ phấn Aleurocanthus spiniferus 81 3.10: Tỷ lệ trứng nở của bọ phấn Aleurocanthus spiniferus 82 3.16: Kích thước các pha phát dục của bọ phấn Aleurocanthus woglumi Ashby trên cây bưởi Diễn năm 2008 - 2009 tại Hà Nội 93 3.17: Thời gian phát dục pha trứng bọ phấn Aleurocanthus woglumi 94 3.18: Thời gian phát dục sâu non tuổi 1 của bọ phấn Aleurocanthus woglumi 95 3.19: Thời gian phát dục sâu non tuổi 2 của bọ phấn Aleurocanthus woglumi 96 vii 3.20: Thời gian phát dục sâu non tuổi 3 của bọ phấn Aleurocanthus woglumi 97 3.21: Thời gian phát dục của pha nhộng giả của bọ phấn Aleurocanthus woglumi 98 3.22: Vòng đời và đời của bọ phấn Aleurocanthus woglumi 99 3.23: Khả năng đẻ trứng của bọ phấn Aleurocanthus woglumi 101 3.24: Tỷ lệ trứng nở của bọ phấn Aleurocanthus woglumi 102 3.30: Kích thước cơ thể của ong ký sinh Encarsia Opulenta 114 3.31: Vòng đời của ong Encarsia opulenta Silvestri ký sinh trên bọ phấn trong phòng thí nghiệm. 116 3.32: Tỷ lệ ký sinh của ong ký sinh Encarsia opulenta trên bọ phấn Aleurocanthus spiniferus trong phòng thí nghiệm 117 3.33: Hiệu lực của thuốc BVTV với sâu non tuổi 3 của bọ phấn Aleurocanthus spiniferus trong phòng thí nghiệm 119 3.34: Diễn biến mật độ sâu non tuổi 3 bọ phấn Aleurocanthus spiniferus còn sống trong phòng thí nghiệm 119 3.35: Hiệu lực của thuốc BVTV với pha nhộng giả của bọ phấn Aleurocanthus spiniferus trong phòng thí nghiệm. 121 3.36: Diễn biến mật độ nhộng giả bọ phấn Aleurocanthus spiniferus còn sống trong phòng thí nghiệm 121 3.37: Hiệu lực của các loại thuốc bảo vệ thực vật với nhộng giả của bọ phấn Aleurocanthus spiniferus hại bưởi Diễn tại Từ Liêm - Hà Nội 125 3.38: Tỷ lệ ký sinh của ong ký sinh Encarsia opulenta trên nhộng giả bọ phấn Aleurocanthus spiniferus tại Từ Liêm, Hà Nội 126 3.39: Lượng phân bón cho cây trong công thức CT1 129 viii 3.40: Lượng phân bón cho cây (trong công thức CT1) sau khi thu hoạch 129 3.11: Diễn biến mật độ của bọ phấn Aleurocanthus spiniferus trên cây bưởi Diễn trong thời gian 2008-2009 ở Từ Liêm, Hà Nội 148 3.12: Diễn biến mật độ bọ phấn Aleurocanthus spiniferus trên cây bưởi Diễn trong thời gian 2009-2010 ở Từ Liêm, Hà Nội 149 3.13: Mật độ bọ phấn Aleurocanthus spiniferus trên bưởi Diễn và bưởi Đoan Hùng năm 2009 tại Gia Lâm, Hà Nội 150 3.14: Diễn biến mật độ bọ phấn Aleurocanthus spiniferus dưới ảnh hưởng của kỹ thuật trồng thuần bưởi Diễn và xen canh năm 2009 tại Gia Lâm, Hà Nội 151 3.15: Mật độ bọ phấn Aleurocanthus spiniferus trên bưởi Diễn dưới ảnh hưởng của tuổi cây năm 2009 tại Từ Liêm, Hà Nội 152 3.25: Diễn biến mật độ của bọ phấn Aleurocanthus woglumi trên cây bưởi Diễn trong thời gian 2008-2009 ở Từ Liêm, Hà Nội 153 3.26: Diễn biến mật độ bọ phấn Aleurocanthus woglumi trên cây bưởi Diễn trong thời gian 2009-2010 ở Từ Liêm, Hà Nội 154 3.27: Diễn biến mật độ bọ phấn Aleurocanthus woglumi trên bưởi Diễn và bưởi Đoan Hùng năm 2009 tại Gia Lâm, Hà Nội 155 3.28: Diễn biến mật độ bọ phấn Aleurocanthus woglumi dưới ảnh hưởng của kỹ thuật trồng thuần bưởi Diễn và xen canh năm 2009 tại Gia Lâm, Hà Nội 156 3.29: Diễn biến mật độ bọ phấn Aleurocanthus woglumi trên bưởi Diễn dưới ảnh hưởng của tuổi cây năm 2009 tại Từ Liêm, Hà Nội 157 ix DANH MỤC HÌNH STT Tên hình Trang 1.1: Bản đồ phân bố Bọ phấn đen viền trắng (Aleurocanthus spiniferus Quaintance) 11 1.2: Bản đồ phân bố bọ phấn đen (Aleurocanthus woglumi Ashby) 12 1.3: Sơ đồ cấu tạo hình thái mặt lưng và mặt bụng của pha nhộng giả bọ phấn 16 2.1: Cấu tạo kẹp nuôi sâu 43 3.10: Trứng bọ phấn Aleurocanthus spiniferus Quaintance 68 3.11: Ổ trứng bọ phấn Aleurocanthus spiniferus Quaintance đẻ không theo hàng lối 68 3.12: Sâu non tuổi 1 Aleurocanthus spiniferus Quaintance có chân 69 3.13: Sâu non tuổi 1 Aleurocanthus spiniferus Quaintance hình thành diềm trắng 69 3.14: Sâu non tuổi 2 Aleurocanthus spiniferus Quaintance 70 3.15: Sâu non tuổi 3 Aleurocanthus spiniferus Quaintance 70 3.16: Nhộng giả bọ phấn Aleurocanthus spiniferus Quaintance 71 3.17: Trưởng thành Aleurocanthus spiniferus Quaintance 71 3.18: Trưởng thành đực (nhỏ) và cái (to) Aleurocanthus spiniferus Quaintance 72 3.19: Diễn biến mật độ bọ phấn Aleurocanthus spiniferus trên cây bưởi Diễn trong thời gian 2008-2009 ở Từ Liêm, Hà Nội 83 [...]... pháp phòng chống 2 loài bọ phấn Aleurocanthus spiniferus Quaintance, Aleurocanthus woglumi Ashby hại trên cây bưởi Diễn tại Hà Nội 4 2 MỤC ĐÍCH, YÊU CẦU CỦA ĐỀ TÀI Mục đích Trên cơ sở điều tra xác định thành phần bọ phấn hại và thiên địch của chúng trên cây bưởi Diễn, nghiên cứu đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái học của loài chủ yếu, xây dựng và thực hiện biện pháp phòng chống bọ phấn hại cây. .. Phạm vi nghiên cứu - Xác định thành phần bọ phấn hại trên cây bưởi Diễn ở Hà Nội; - Nghiên cứu đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái học của hai loài Aleurocanthus spiniferus Quaintance và Aleurocanthus woglumi Ashby; - Đặc điểm hình thái, sinh học của loài ong ký sinh Encarsia opulenta Silvestri ký sinh bọ phấn - Khảo nghiệm một số biện pháp trong quản lý tổng hợp hai loài bọ phấn hại bưởi Diễn tại. .. biện pháp phòng chống bọ phấn hại cây bưởi Diễn tại Hà Nội đạt hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường 3 Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN Ý nghĩa khoa học của đề tài - Bổ sung thành phần loài bọ phấn và phạm vi ký chủ của chúng trên cây có múi; - Bổ sung đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái học của hai loài bọ phấn Aleurocanthus spiniferus Quaintance và Aleurocanthus woglumi Ashby hại cây bưởi Diễn tại. .. cây bưởi diễn ở vùng nghiên cứu đạt hiệu quả kinh tế Yêu cầu Thu thập, xác định được thành phần bọ phấn hại cây bưởi Diễn tại Hà Nội Nghiên cứu được đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái học của hai loài bọ phấn chủ yếu (Aleurocanthus spiniferus Quaintance và Aleurocanthus woglumi Ashby) hại bưởi Diễn ở Hà Nội và loài ong ký sinh Encarsia opulenta Silvestri ký sinh trên bọ phấn Có kết quả xây dựng và. .. vùng nghiên cứu 5 NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI - Bổ sung đặc điểm sinh học, sinh thái học của 2 loài bọ phấn chính Aleurocanthus spiniferus Quaintance; Aleurocanthus woglumi Ashby hại trên cây bưởi Diễn và vai trò của loài ong ký sinh Encarsia opulenta Silvestri tại Hà Nội - Xây dựng biện pháp phòng chống hai loài bọ phấn Aleurocanthus spiniferus Quaintance; Aleurocanthus woglumi Ashby hại trên cây bưởi. .. bằng sinh thái và giảm giá trị thương phẩm Nhằm tăng năng suất, giá trị thương phẩm của cây bưởi Diễn và góp phần hạn chế tác hại của bọ phấn đen viền trắng Aleurocanthus spiniferus Quaitance và bọ phấn đen Aleurocanthus woglumi Ashby, đồng thời khắc phục nhược điểm trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: Nghiên cứu thành phần bọ phấn họ Aleyrodidae, đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái và biện. ..x 3 .20 : Diễn biến mật độ bọ phấn Aleurocanthus spiniferus trên cây bưởi Diễn trong thời gian 20 09 -20 10 ở Từ Liêm, Hà Nội 86 3 .21 : Mật độ bọ phấn Aleurocanthus spiniferus trên bưởi Diễn và bưởi Đoan Hùng năm 20 09 tại Gia Lâm, Hà Nội 86 3 .22 : Mật độ bọ phấn Aleurocanthus spiniferus dưới ảnh hưởng của kỹ thuật trồng thuần bưởi Diễn và xen canh năm 20 09 tại Gia Lâm, Hà Nội 88 3 .23 : Mật độ bọ phấn Aleurocanthus. .. woglumi Ashby 92 3.30: Trưởng thành đực bọ phấn Aleurocanthus woglumi Ashby 92 3.31: Trưởng thành cái bọ phấn Aleurocanthus woglumi Ashby 93 3. 32: Diễn biến mật độ bọ phấn Aleurocanthus woglumi trên cây bưởi Diễn trong trong thời gian 20 08 -20 09 ở Từ Liêm, Hà Nội 104 3.33: Diễn biến mật độ bọ phấn Aleurocanthus woglumi trên cây bưởi Diễn trong thời gian 20 09 -20 10 ở Từ Liêm, Hà Nội 105 3.34: Diễn biến... chống bọ phấn - Xây dựng biện pháp phòng chống bọ phấn theo hướng quản lý tổng hợp đạt hiệu quả kinh tế và môi trường; 5 4 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu là hai loài bọ phấn (Aleurocanthus spiniferus Quaintance, Aleurocanthus woglumi Ashby) hại trên bưởi Diễn - Loài ong Encarsia opulenta Silvestri ký sinh trên bọ phấn chính hại bưởi Diễn tại Hà Nội. .. 3.34: Diễn biến mật độ bọ phấn Aleurocanthus woglumi trên bưởi Diễn và bưởi Đoan Hùng năm 20 09 tại Gia Lâm, Hà Nội 106 xi 3.35: Mật độ bọ phấn Aleurocanthus woglumi dưới ảnh hưởng của kỹ thuật trồng thuần bưởi Diễn và xen canh năm 20 09 tại Gia Lâm, Hà Nội 107 3.36: Diễn biến mật độ bọ phấn Aleurocanthus woglumi trên bưởi Diễn dưới ảnh hưởng của tuổi cây năm 20 09 tại Từ Liêm, Hà Nội 108 3.37: Encarsia