Tình hình buôn bán qua biên giới Việt Trung . Lời nói đầu Việt Nam và Trung Quốc là hai nớc láng giềng "núi liền núi, sông liền sông". Việt Nam có chung biên giới đờng bộ với Trung Quốc dài 1353km, trải dài qua 6 tỉnh miền núi phía Bắc là Quảng Ninh, Lạng Sơn, Lào Cai, Lai Châu, Hà Giang, Cao Bằng. Quan hệ ngoại giao, kinh tế, văn hoá, thơng mại đã hình thành từ rất lâu, nh một tất yếu khách quan. Đối với nhân dân hai nớc, quan hệ láng giềng, quan hệ giao lu văn hoá và thơng mại đã trở thành một quan hệ truyền thống bền vững. Những biến động chính trị xã hội trong lịch sử có thể đã ảnh hởng tiêu cực nhng cha bao giờ làm triệt tiêu hoàn toàn mối quan hệ giữa nhân dân hai nớc.Vào những năm giữa thế kỷ XX, cả hai nớc cùng bớc vào công cuộc xã hội chủ nghĩa thì quan hệ trao đổi hàng hoá ngày càng đợc tăng c- ờng, mặc dù trao đổi hàng hoá lúc đó cha tuân thủ đúng thông lệ thơng mại quốc tế mà mang ý nghĩa hỗ trợ nhau là chính. Trong quá trình đổi mới, Đảng ta đã thực hiện chủ trơng đa phơng hoá, đa dạng hoá quan hệ kinh tế đối ngoại, chủ động hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế, trớc hết là hội nhập thơng mại và đầu t. Năm 1991, hai nớc tiến hành bình thờng hoá quan hệ. Từ đó quan hệ buôn bán đã bớc vào giai đoạn mới - phát triển nhanh và ổn định. Hoạt động kinh doanh hàng hóa nhất là ở khu vực biên giới hai nớc diễn ra sôi động phong phú với cơ chế kinh doanh phù hợp dần với các quy định của thơng mại quốc tế. Dới tác động của nhiều nhân tố mà buôn bán qua biên giới hai nớc ngày càng phát triển với nhiều hình thức đa dạng: chính ngạch, tiểu ngạch, buôn bán của c dân biên giới, tạm nhập tái xuất, quá cảnh kho ngoại quan và thực sự đã trở thành một nét đặc trng trong quan hệ buôn bán Việt-Trung. Tuy nhiên, ngày 11/12/2001, Trung Quốc đã gia nhập WTO, sức mạnh kinh tế của Trung Quốc nh đợc chắp thêm cánh. Giờ đây không chỉ tại Trung Quốc mà trên toàn thế giới đặc biệt là các đối tác quan trọng nh Nhật, Mỹ, EU ngời ta náo nức chuẩn bị khai thác những mặt tích cực đồng thời đối phó với những tác Vũ Hồ Ninh 1 Tình hình buôn bán qua biên giới Việt Trung . động bất lợi xuất phát từ sự kiện này. Vậy đối với Việt Nam thì thế nào? Tình hình buôn bán giữa hai nớc nói chung và buôn bán biên giới nói riêng có chịu những tác động gì không?. Đây cũng chính là những nội dung mà khoá luận muốn đề cập đến. 1.Mục đích nghiên cứu của khoá luận Đánh giá việc Trung Quốc gia nhập WTO với những tác động không nhỏ đến thơng mại thế giới và Việt Nam. Xem xét thực trạng quan hệ ngoại thơng nói chung và quan hệ buôn bán qua biên giới Việt-Trung nói riêng từ khi bình thờng hoá quan hệ đến nay và những tác động của nó tới các tỉnh phía Bắc cũng nh cả nớc, từ đó rút ra nhận xét về triển vọng trong thời gian tới cùng một số biện pháp cụ thể nhằm thúc đẩy quan hệ này. 2. Phơng pháp nghiên cứu Đi từ lý luận tới thực tế, trớc mỗi vấn đề tiến hành nghiên cứu môi trờng hoàn cảnh, sau đó đánh giá thực trạng, những mặt tích cực và tiêu cực, nguyên nhân của nó. Khoá luận có sử dụng phơng pháp tổng hợp, phân tích, kết hợp kết quả thống kê và vận dụng lý luận để làm sáng tỏ vấn đề. 3.Phạm vi nghiên cứu Đề tài này giới hạn trong khoảng thời gian từ khi hai nớc bình thờng hoá quan hệ cho đến nay, cụ thể từ năm 1991 đến khi Trung Quốc gia nhập WTO và từ đó đến nay. Đối tợng nghiên cứu của khoá luận là quan hệ buôn bán đợc tiến hành qua đờng biên giới và những tác động của nó. 4. Kết cấu của khoá luận Gồm 3 chơng Chơng 1: Trung Quốc gia nhập WTO và những tác động tới tình hình thơng mại quốc tế Chơng 2 : Buôn bán qua biên giới Việt-Trung từ khi bình thờng hoá quan hệ cho đến trớc khi Trung Quốc gia nhập WTO Vũ Hồ Ninh 2 Tình hình buôn bán qua biên giới Việt Trung . Chơng 3 : Triển vọng và các biện pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển buôn bán qua biên giới hai nớc Nh vậy, khoá luận đã nêu lên đợc Về mặt lý luận: chỉ ra những nguyên nhân khách quan và chủ quan dẫn đến việc mở cửa cho buôn bán biên giới với Trung Quốc. Về mặt thực tiễn: đánh giá thực trạng cũng nh vai trò của quan hệ buôn bán Việt-Trung trong tình hình hiện nay. Vũ Hồ Ninh 3 Tình hình buôn bán qua biên giới Việt Trung . Chơng I Trung Quốc gia nhập WTO và những tác động tới tình hình thơng mại quốc tế I . Quá trình gia nhập WTO của Trung Quốc và những tác động tới Trung Quốc Thành tích kinh tế của Trung Quốc trong hai thập niên vừa qua thật đáng chú ý. Kể từ năm 1979, tổng giá trị thơng mại hàng năm của Trung Quốc liên tục tăng. Tính đến nay tổng giá trị thơng mại của Trung Quốc đã tăng 17 lần, đạt 360 tỷ đô la Mỹ (USD). Đồng thời, hàng hoá do Trung Quốc sản xuất ngày càng đợc cải tiến về chất lợng và đã xuất khẩu sang hơn 200 nớc trên thế giới. Các nhà quan sát cho rằng đây chỉ là bớc đầu của sự "trỗi dậy" của nền kinh tế Trung Quốc. Ngày 17/9/2001, tại cuộc họp ở Geneva, 800 trang tài liệu công nhận Trung Quốc trở thành thành viên chính thức của WTO đã đợc ký kết. Sự kiện trên đã kết thúc cuộc chạy đua 15 năm ròng vào WTO của đất nớc chiếm gần 1/4 dân số thế giới này và mở ra cho nền kinh tế Trung Quốc những cơ hội và thách thức mới. 1. Quá trình gia nhập WTO của Trung Quốc Trung Quốc vốn đã từng là thành viên của GATT- Hiệp định chung về Thuế quan và Mậu dịch - nhng đã rút khỏi GATT vào năm 1950. Tuy nhiên, kể từ khi chính thức đa ra vấn đề khôi phục địa vị nớc ký kết GATT vào tháng 7/1986, Trung Quốc đã không ngừng cố gắng trong thời gian này vì mục đích gia nhập WTO. Cụ thể, vào đầu năm 1993, Trung Quốc đã giảm thuế đối với 3.371 mặt hàng nhập khẩu và xoá bỏ thuế nhập khẩu đối với 367 mặt hàng. Vì vậy mức thuế nhập khẩu bình quân của Trung Quốc đã giảm đi 7,3%. Trong cuộc họp của Diễn đàn hợp tác Kinh tế Châu á- Thái Bình Dơng năm 1995, Chủ tịch Giang Trạch Dân của Trung Quốc đã cam kết cắt giảm hơn nữa mức thuế nhập khẩu trung bình (ít nhất là 30%) trong năm 1996. Theo Tổng cục Hải quan của Trung Quốc thì cố gắng gần đây của nớc này trong việc tự do hoá thơng mại Vũ Hồ Ninh 4 Tình hình buôn bán qua biên giới Việt Trung . bao gồm cả việc giảm thuế đối với 4.994 mặt hàng nhập khẩu đã đa mức thuế nhập khẩu trung bình xuống 23,2%. Trung Quốc cũng xoá bỏ hạn ngạch, giấy phép và những biện pháp quản chế nhập khẩu khác đối với 176 mặt hàng, hay hơn 30% số mặt hàng đang nằm dới sự quản chế này [16,63]. Mặc dù đã liên tục cắt giảm hàng rào thuế quan, nhng mức độ bảo hộ của Trung Quốc vẫn đợc đánh giá là quá cao so với điều kiện đặt ra của tổ chức WTO. Sau 8 vòng đàm phán thơng mại đa phơng, mức thuế quan đối với các n- ớc phát triển trong WTO đã giảm từ 40% năm 1948 xuống 4,7% năm 1995, trong khi con số này của các nớc đang phát triển là 15% [16,63]. Chính vì vậy, để có thể trở thành thành viên chính thức của WTO, Trung Quốc đã phải cải cách hơn nữa cơ chế thơng mại của mình thông qua việc cắt giảm thuế quan, xoá bỏ những hàng rào phi thuế quan đối với cả thơng mại hàng hoá, thơng mại dịch vụ, hay nới lỏng những quản chế về đầu t . Trải qua quá trình đàm phán lâu dài và gian khổ nh vậy, việc Trung Quốc đ- ợc chính thức gia nhập WTO ngày 17/9/2001 tại Geneva có thể coi là một sự kiện lịch sử và cũng là một thành công lớn của Trung Quốc. 2. Những cơ hội và thách thức khi Trung Quốc gia nhập WTO Cũng nh tất cả các nớc khác, để khỏi bị gạt ra ngoài lề của sự phát triển kinh tế quốc tế, Trung Quốc cần phải tham gia vào quá trình toàn cầu hoá. Mong muốn này đã đợc ông Thạch Quảng Sinh- Bộ trởng Bộ Ngoại thơng Trung Quốc khẳng định:"Việc gia nhập WTO là cần thiết cho công cuộc cải cách và mở cửa của Trung Quốc và cũng cần thiết cho sự phát triển của mậu dịch quốc tế và một trật tự kinh tế quốc tế mới" [44,40]. Hơn nữa, sau khi Hồng Kông -một thành viên chính thức của WTO- đợc trao trả về Trung Quốc, nếu Trung Quốc không tham gia vào WTO, sự hoà nhập giữa hai nền kinh tế Hồng Kông - đã vận hành theo thể chế thơng mại toàn cầu- và Trung Quốc - cha theo những thể chế đó - sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Do đó, việc Trung Quốc gia nhập WTO là một đòi hỏi tất yếu khách quan. Vũ Hồ Ninh 5 Tình hình buôn bán qua biên giới Việt Trung . Gia nhập WTO, nền kinh tế Trung Quốc sẽ bớc vào một thời kỳ mới: thời kỳ hợp tác, phân công lao động quốc tế và hoà nhập vào nền kinh tế thế giới một cách toàn diện. Trung Quốc sẽ có điều kiện đón nhận những cơ hội mới đồng thời cũng phải đơng đầu với nhiều khó khăn thử thách mới. 2.1 Những cơ hội khi Trung Quốc gia nhập WTO Tham gia vào WTO Trung Quốc sẽ khắc phục đợc tình trạng bị phân biệt đối xử trong buôn bán quốc tế, đợc tiếp cận với nhiều thị trờng mới và có thêm nhiều bạn hàng để phát triển hoạt động kinh doanh. Điều này đã tạo ra rất nhiều thuận lợi cho Trung Quốc . Thứ nhất, mở rộng thị phần của Trung Quốc trên trờng quốc tế và thúc đẩy thơng mại phát triển. Với yêu cầu giảm dần và tiến tới xoá bỏ hàng rào thuế quan và phi thuế quan (hạn ngạch) của WTO, ngoại thơng của Trung Quốc sẽ có điều kiện phát triển mạnh mẽ. Hiện nay 90% kim ngạch ngoại thơng của Trung Quốc là với các thành viên của WTO. Gia nhập WTO, xuất khẩu của Trung Quốc đặc biệt là xuất khẩu hàng dệt may sẽ nhanh chóng chiếm lĩnh thị trờng thế giới. Hàng dệt may đợc coi là một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Trung Quốc. Kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này hiện nay chiếm tới 1/4 tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc. Hiện nay ngành này chịu nhiều hạn chế của hàng rào thuế quan và hạn ngạch nhập khẩu của phơng Tây. Với hiệp định về hàng dệt may ATC của WTO thì đến năm 2005 mọi hạn chế về hàng dệt may sẽ đợc huỷ bỏ. Dự kiến kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này sẽ tăng gấp đôi mức hiện nay và đạt 70 tỷ USD vào năm 2005. Bên cạnh việc mở rộng xuất khẩu hàng hoá trong nớc, Trung Quốc còn tận dụng đợc cơ hội từ việc nhập khẩu hàng hoá nớc ngoài. Bằng cách lựa chọn nhập khẩu những hàng hoá có kỹ thuật cao, những công nghệ mới nhất, Trung Quốc có thể nhanh chóng phát triển những ngành có kỹ thuật cao, những ngành mũi nhọn của đất nớc tạo điều kiện rút ngắn thời gian và nhanh chóng đuổi kịp các nớc phát triển trên thế giới . Vũ Hồ Ninh 6 Tình hình buôn bán qua biên giới Việt Trung . Các công ty sản xuất trong nớc có đầu vào là hàng nhập khẩu sẽ có nhiều cơ hội lựa chọn với giá rẻ hơn. Hàng hoá của các công ty này sẽ có khả năng cạnh tranh cao trên thị trờng trong nớc và quốc tế. Thí dụ, hãng Aton Thợng Hải, một hãng sản xuất các hệ thống kiểm tra tự động trên các dây truyền sản xuất phải nhập từ 3 đến 5 triệu USD linh kiện hàng năm. Nếu Trung Quốc gia nhập WTO, thuế nhập khẩu sẽ giảm từ 12% xuống còn 7% và hãng này sẽ tiết kiệm đợc mỗi năm từ 15.000 đến 20.000 USD. Thứ hai, thu hút vốn, công nghệ mới và kinh nghiệm quản lý kinh tế thông qua đầu t. Tuy thu nhập của ngời Trung Quốc còn thấp nhng với số dân 1,3 tỷ ngời (chiếm 1/5 dân số thế giới) và mức sống ngày càng đợc nâng cao, Trung Quốc là một thị trờng khổng lồ đầy hứa hẹn. Chuẩn bị gia nhập WTO, Chính phủ Trung Quốc đã và sẽ thực thi những chính sách thuế u đãi đối với đầu t để tạo ra môi trờng đầu t thuận lợi nhằm thu hút đầu t nớc ngoài. Trung Quốc đã phê chuẩn chính sách mới áp dụng từ ngày 1/1/2001 và kéo dài trong 3 năm. Lĩnh vực đợc hởng chính sách thuế u đãi gồm nguyên liệu mới, điện tử vi mạch .Những liên doanh cung cấp công nghệ mới cho Trung Quốc hoặc xuất khẩu 70% sản lợng của họ có thể đợc giảm thuế xuống còn 10%. Sản phẩm công nghệ và thông tin hiện nay chịu mức thuế suất là 13,3%/năm nhng đến năm 2005, Trung Quốc sẽ bỏ thứ thuế đánh vào sản phẩm này. Với môi trờng đầu t hấp dẫn nh vậy, Trung Quốc sẽ thu hút đợc các nhà đầu t nớc ngoài. Hiện nay, trong số 500 công ty đa quốc gia lớn nhất thế giới có tới trên 200 công ty đã đầu t vào Trung Quốc. Đầu t trực tiếp là loại đầu t gắn liền với các kỹ năng về kỹ thuật, quản lý và lực lợng lao động có tay nghề cao. Mở cửa đối với đầu t trực tiếp sẽ giúp cho Trung Quốc nhanh chóng bắt kịp với các nớc công nghiệp tiên tiến. Ngoài ra, Trung Quốc còn quan tâm đến việc hớng vốn đầu t nớc ngoài cho các khu vực kém phát triển. Tạo cho nền kinh tế phát triển đồng đều hơn. Vũ Hồ Ninh 7 Tình hình buôn bán qua biên giới Việt Trung . Thứ ba, nâng cao khả năng cạnh tranh và tính hiệu quả trong nền kinh tế đồng thời tạo ra môi trờng cạnh tranh bình đẳng cho các doanh nghiệp. Yêu cầu tự do hoá thơng mại của WTO sẽ tạo điều kiện cho hàng hóa của các nớc thành viên dễ dàng thâm nhập vào thị trờng Trung Quốc. Điều này gây sức ép buộc hàng hóa và các doanh nghiệp Trung Quốc phải chấp nhận mức độ cạnh tranh khốc kiệt. Cạnh tranh khốc liệt đặt các doanh nghiệp đứng trớc hai con đờng hoặc phá sản hoặc tự vơn lên. Thí dụ, trong ngành sản xuất máy vi tính, việc xuất hiện những sản phẩm máy vi tính tối tân của nớc ngoài trên thị trờng Trung Quốc đã làm thức tỉnh ngành này. Hãng sản xuất máy vi tính lớn nhất Legende thông qua việc làm đại lý cho một số hãng nớc ngoài nh Toshiba, IBM, Microsoft .đã tăng cờng đầu t, cải tiến chất lợng và đã trở thành một hãng mạnh trên thị trờng châu á. Bên cạnh đó Trung Quốc còn khuyến khích cạnh tranh lành mạnh, xóa bỏ các u đãi dành cho doanh nghiệp Nhà nớc, tiến tới xoá bỏ hoàn toàn sự phân biệt đối xử các doanh nghiệp trong và ngoài nớc. Tạo ra môi trờng cạnh tranh bình đẳng cho tất cả các doanh nghiệp, lấy cạnh tranh là một trong những động lực chính để khuyến khích đổi mới công nghệ và nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hoá và doanh nghiệp Trung Quốc cả trên thị trờng nội địa và quốc tế. Thứ t, Thúc đẩy nhanh hơn nữa quá trình cải cách ở trong nớc. Tham gia vào WTO là tham gia vào một sân chơi rộng rãi nhất mà hầu hết các luật chơi đợc đặt ra ở mức cao, theo tiêu chuẩn của các nớc có trình độ phát triển kinh tế cao. Để hội nhập đợc với WTO, Trung Quốc đã thúc đẩy mạnh mẽ công cuộc đổi mới kinh tế xã hội, hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách, thúc đẩy cải cách kinh tế theo hớng tự do hoá và dần dần xoá bỏ bảo hộ về thuế quan, tạo môi trờng kinh tế vĩ mô ổn định và tăng trởng vững vàng, nhanh chóng. Thứ năm, tạo cơ hội việc làm và đem lại lợi ích cho ngời lao động Vũ Hồ Ninh 8 Tình hình buôn bán qua biên giới Việt Trung . Theo dự tính của một số tổ chức quốc tế, Trung Quốc gia nhập WTO, GDP hàng năm sẽ tăng thêm 3%, tơng đơng với 30 tỷ USD và hơn 10 triệu cơ hội việc làm, có thể giải quyết đợc phần nào số lao động d thừa hiện nay. Mặt khác, việc hạ thấp thuế, mở cửa thị trờng sẽ nâng cao sức mua của ngời lao động. 2.2 Những thử thách khi Trung Quốc gia nhập WTO Trung Quốc là một nớc đang phát triển nên trình độ kỹ thuật, trình độ quản lý .có sự chênh lệch rất lớn so với các nớc phát triển. Tham gia vào WTO, Trung Quốc hoàn toàn phải tuân thủ theo các nguyên tắc của tổ chức này. Do đó, sẽ xuất hiện một loạt những vấn đề cần phải giải quyết. Thứ nhất, nguồn thu ngân sách Nhà nớc bị giảm mạnh. Quy định không phân biệt đối xử và chế độ tối huệ quốc của WTO buộc Trung Quốc phải cắt giảm thuế quan. Trong thực tế, thuế nhập khẩu không những là nguồn thu ngân sách chủ yếu mà còn là công cụ bảo hộ nền sản xuất cha đủ sức cạnh tranh. Dự tính, nếu Trung Quốc gia nhập WTO thì mức thuế nhập khẩu sẽ giảm từ 23% xuống còn 10% đối với sản phẩm công nghiệp vào năm 2005 [44,44]. Thuế giảm dẫn đến thu ngân sách giảm, mức độ bảo hộ cho sản xuất trong nớc giảm. Để đảm bảo cho nguồn thu ngân sách không bị giảm sút, các sắc thuế trong nớc lại phải điều chỉnh lại, làm ảnh hởng đến mặt bằng giá của một số mặt hàng và mặt bằng giá chung của nền kinh tế. Thứ hai, các doanh nghiệp Trung Quốc phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt cha từng có. Cạnh tranh một mặt khuyến khích các doanh nghiệp vơn lên. Mặt khác, cạnh tranh cũng khiến cho các doanh nghiệp trong nớc lâm vào tình trạng khó khăn, đặc biệt là ngành công nghiệp non trẻ hoặc các ngành công nghiệp chủ đạo của nền kinh tế. Trong thực tế, điều kiện cạnh tranh thay đổi có thể làm mất thị tr- ờng trong nớc và giảm sút trong xuất khẩu dẫn đến thâm hụt cán cân thanh toán. Vũ Hồ Ninh 9 Tình hình buôn bán qua biên giới Việt Trung . Hiện nay, thuế bình quân của Trung Quốc chỉ còn 8,9% thậm chí Mỹ còn yêu cầu mức thuế bình quân hàng công nghiệp giảm còn 6,9%. Điều này càng gây khó khăn cho ngành công nghiệp của Trung Quốc [44,44]. Ngành xe hơi sẽ là ngành chịu ảnh hởng đầu tiên. Do bỏ bảo hộ thuế quan cũng nh phi thuế quan, giá thành của sản phẩm tăng lên làm giảm khả năng cạnh tranh của hàng này trên thị trờng. Các doanh nghiệp có quy mô nhỏ sẽ có tác động rất lớn. Ngành nông nghiệp, sau khi gia nhập WTO, bảo hộ mậu dịch về nông sản sẽ giảm, u thế nông sản thấp không còn nữa. Việc giảm và từ bỏ trợ cấp xuất khẩu sẽ làm tăng giá nông sản nói chung và giá lúa mì sẽ tăng hơn 5%. Hiện nay giá lơng thực của Trung Quốc đã cao hơn so với thị trờng thế giới. Hơn nữa, thị tr- ờng nông sản trong nớc bị ảnh hởng vì hàng nông sản thế giới giá thấp tràn vào, gây khó khăn cho việc tiêu thụ hàng cùng loại của Trung Quốc. Một số ngành mới phát triển thậm chí còn đứng trớc nguy cơ sống còn, các doanh nghiệp làm ăn không có hiệu quả bị phá sản hàng loạt. Thứ ba, Trung Quốc phải chấp nhận các chuẩn mực quốc tế trong kinh doanh. Do phải chấp nhận thể chế quốc tế trong các tranh chấp và thừa nhận các chuẩn mực quốc tế trong luật pháp quốc gia. Tất cả các văn bản luật và điều lệ không phù hợp với những quy định quốc tế đều phải đợc sửa đổi. Trong quá trình thực hiện, nếu có vi phạm phải tuân theo các quy định quốc tế. Vừa qua Trung Quốc đã vi phạm hiệp định thực hiện quyền sở hữu trí tuệ ký kết năm 1995. Một số nhà máy đã sao chép bất hợp pháp phần mềm máy tính, âm nhạc, phim ảnh, sách báo ớc tính thiệt hại lên tới 1,8 tỷ USD. Trung Quốc đã phải cam kết đóng cửa nhà máy sản xuất bất hợp pháp đó [44,45]. Ngoài ra, gia nhập WTO cũng có nghĩa là Trung Quốc sẽ phải mở cửa không chỉ thị trờng hàng hoá mà còn phải từng bớc mở cửa thị trờng tiền tệ nh ngân hàng, chứng khoán, ngoại hối. Những biến động của các thị trờng này sẽ gây tác động mạnh đến ngành ngân hàng của Trung Quốc. Vũ Hồ Ninh 10