Bộ GIáO DụC Và ĐàO TạO trờng Đại học Vinh khoa sinh häc - Ngun C«ng TØnh ln văn tốt nghiệp cử nhân s phạm ngành sinh học Vinh - 2004 trờng Đại học Vinh khoa sinh häc - Luân văn tốt nghiệp cử nhân s phạm sinh học Sinh viên thực : Nguyễn Công Tỉnh Lớp : 41A - Khoa Sinh học Giáo viên hớng dẫn: Ths Ngô Thị Bê Vinh - 2004 mục lục Trang Mở đầu Tính cấp thiết đề tài Mục đích nghiên cứu Chơng Tổng quan Lịch sử nghiên cứu Cơ sở khoa học đề tài Sơ lợc điều kiện tự nhiên xà hội vùng nghiên cứu Chơng Đối tợng, nội dung, phơng pháp nghiên cứu Địa điểm thời gian nghiên cứu Đối tợng nghiên cứu Nội dung nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu Phơng pháp nghiên cứu Phơng tiện nghiên cứu Chơng Kết nghiên cứu bàn luận A Thực trạng cận thị học đờng B Cận thị học đờng với số yếu tố có liên quan Cận thị học đờng với yếu tố di truyền thể trạng Mối quan hệ cận thị học đờng với yếu tố hoạt động sống, áp lực học tập môi trờng 2.1 Cận thị học đờng với số thói quen hoạt động sống 2.2 Mối quan hệ cận thị học đờng với áp lực học tập 2.3 Mối quan hệ cận thị học đờng với điều kiện sở vật chất học tập 2.4 Mối quan hệ cận thị học đờng với chế độ chiếu sáng Kết luận kiến nghị Kết luận Kiến nghị Tài liệu tham kh¶o 1 2 15 16 16 16 16 17 17 29 20 20 27 27 30 30 32 35 38 42 42 43 44 Những chữ viết tắt đề tài 10 11 12 HS: học sinh HSCT: học sinh cận thị CTHĐ: cận thị học đờng GD-ĐT: giáo dục đào tạo TH: trung häc THCS: trung häc c¬ së THPT: trung häc phỉ thông TP: thành phố GVCN: giáo viên chủ nhiệm NXB: nhà xuất NST: nhiễm sắc thể AND: Axit Desoxiribo Nucleic Mở đầu Lý chọn đề tài Đảng Nhà nớc ta quan tâm đến nghiệp trồng ngời, giáo dục đào tạo đợc xem quốc sách hàng đầu Mục tiêu giáo dục Việt Nam đào tạo ngời phát triển toàn diện Thế nhng, đứng trớc thực tế bệnh cận thị học đờng (CTHĐ) gia tăng nhanh chóng, không sớm tìm đợc biện pháp phù hợp để ngăn chặn đẩy lùi kịp thời bệnh CTHĐ gây hậu không lờng, năm giác quan ngời thị giác giác quan quan trọng nhất.Theo nhiều tài liệu cho biết thị giác đảm nhiệm thu nhận phân tích 80% lợng thông tin tất giác quan Để nói lên tầm quan trọng quan phân tích thị giác phơng ngôn có câu Đôi mắt ngọc, đôi tay vàngĐôi mắt ngọc, đôi tay vàng, đôi mắt quý nh ngọc, mà có lẽ quý ngọc nhiều tìm thấy dễ dàng viên ngọc đẹp, nhng khoa học kỹ thuật tiên tiến giới cha có khả ghép toàn mắt sống lành lặn để thay mắt mù Một em bé lúc lọt lòng đà bị mù bẩm sinh hai bàn tay với tới tất vật xung quanh gần nh xa, mắt cần thiết cho sống hàng ngày, cho học tập, công tác lao động sản xuất nh lao động nghệ thuật bảo vệ tổ quốc Đà có nhiều tác giả nớc quan tâm nghiên cứu bệnh cận thị sớm nhiều góc độ khác nhau, nhng tiến hành nghiên cứu bệnh cận thị học đờng Thanh Hoá cha có đề cập đến Vì định thực đề tài "Điều tra bệnh cận thị học đờng số yếu tố có liên quan số vùng thuộc tỉnh Thanh Hoá" nhằm góp phần nhỏ bé vào công tác điều tra bệnh cận thị học đờng, nguyên nhân hớng khắc phục Mục đích nghiên cứu: Bớc đầu làm quen với công tác nghiên cứu khoa học, góp phần điều tra thực trạng CTHĐ nay, từ tìm nguyên nhân hớng khắc phục Chơng TổNG QUAN Lợc sử nghiên cứu Cận thị có lẽ đà xuất từ lâu CTHĐ ®· xt hiƯn tõ rÊt sím Tuy nhiªn, sù quan tâm nghiên cứu cận thị phải đến thành tựu vật lý học cho đời thấu kính phân kỳ khắc phục đợc suy giảm thị lực nhìn xa mắt ngời CTHĐ bắt đầu gia tăng nhanh chóng vào đầu kỷ XX nhanh vào thập kỷ gần 1.1 Trên giới: Trên giới đà có nhiều tác giả quan tâm đề cập đến vấn đề cận thị đà có công trình nghiên cứu bệnh cận thị nói chung bệnh CTHĐ nói riêng nhiều góc độ khác nh điều tra thực tiễn cận thị, tìm hiểu nguyên nhân gây cận thị, phơng pháp phòng chữa cận thị Về thực tiễn cận thị ngời ta đà khảo sát thống kê đợc có quốc gia, dân tộc, chủng tộc ngời có tỷ lệ mắc cận thị cao nh giống ngời Anh đu Châu á, Nhật Bản, Trung Quốc, Đài Loan, Hồng Kông, Xingapo, Đức bên cạnh lại bên cạnh lại có quốc gia, dân tộc, chủng tộc ngời có tỷ lệ cận thị thấp nh ngời Anh điêng Mêhicô ngời bị cận thị; Dân tộc Palinegrit Châu Phi tû lƯ cËn thÞ rÊt thÊp (0,14 %) [15],[20],[23] Nguyên nhân gây bệnh cận thị ngời ta đà đề cập đến nhân tố nh: cận thị di truyền (cận thị bẩm sinh), tợng di truyền ẩn tích với cận thị; thói quen xấu gây cận thị nh nhìn gần đọc, viết, đọc viết nơi thiếu ánh sáng, ngồi học không t thế, nằm đọc sách, tàu xe đọc sách, chơi điện tử nhiều, áp lực sống với gánh nặng học tập vở, điều kiện vật chất trờng học góc học tập nhà cha đảm bảo nh bàn ghế không phù hợp, bảng bị loá, lớp đông [2],[4],[5],[6],[7],[10],[15], [17], [18],[19],[20], [23] Trơng MÃo Niên, Hà Khánh Hoa, Vơng Hồng đà tổng hợp công trình nghiên cứu nớc kinh nghiệm thân đà tổng hợp sách "Phòng chữa bệnh cận thị" Các tác giả đà tổng hợp nhiều vấn đề thành 100 mục, vấn đề đợc đề cập đến là: hệ thống quang học mắt, định nghĩa mắt cận thị triệu chứng biểu hiện, phân loại mắt cận thị, phơng pháp khám phát ,phòng ngừa chữa trị cận thị, nguyên nhân dẫn đến cận thị [20] Những nguyên nhân dẫn đến cận thị mà nhiều tác giả đà đề cập nêu : cận thị di truyền, nguyên nhân tuyệt đại phận trờng hợp bị cận thị nặng, cận thị phát sinh trình sống thói quen xấu hoạt động điều kiện môi trờng không tốt Loại cận thị thờng có độ số cận thị nhẹ không di truyền đợc Tuyệt đại phận cận thị học đờng thuộc loại cận thị nµy [1], [2],[4], [6], [7], [15], [17], [18], [19], [20], [23] Về phân loại cận thị: Có nhiều tác giả đà quan tâm, nghiên cứu phân loại cận thị Có nhiều cách phân loại cách phân loại dựa vài tiêu chí, chẳng hạn: 1) Phân loại theo thành phần chiết quang ngời ta chia làm loại: cận thị trục mắt cận thị chiết quang; 2) Phân loại theo tiến trình phát triển bệnh biến hoá bệnh lý ngời ta phân làm loại: cận thị đơn cận thị bệnh lý; 3) Phân loại theo mức độ cận thị ngời ta chia làm loại là: cận thị nhẹ, cận thị trung bình, cận thị nặng cận thị siêu nặng; 4) Phân loại theo động thái chiết quang (tức theo tác dụng điều tiết) gây hay không chia làm lọai cận thị thật cận thị giả [15],[20],[23] Triệu chứng biểu cận thị có nhiều nh thị lực nhìn xa mắt giảm cách rõ rệt (thờng dới 8/10), thị lực nhìn gần mắt cao ổn định; mắt thờng hay bị nhức mỏi, đau; mắt theo dõi vật chuyển động nhanh nh vận động nhanh khó khăn (nhất cận thị nặng) Mắt cận thị nặng thờng bị bong giác mạc thờng có đờng kính trớc sau cầu mắt lớn; trờng hợp cận thị đơn phát sinh trình sống thờng rối loạn điều tiết mắt, thờng có độ số cận thị nhỏ Thị lực nhìn xa mắt cận thị đợc phục hồi đeo kính phân kỳ với độ số phù hợp chữa trị phơng pháp khác [3],[4],[5],[9],[10],[15],[17],[18], [19],[20],[23] Khám phát cận thị, ngời ta đà đa nhiều phơng pháp khác chủ quan khách quan, kết hợp hai Ngời ta đà thống đợc tiêu chí khám phát cận thị nh sau: 1) Thị lực nhìn xa 5m dới 8/10; 2) Thị lực qua kính lỗ tăng; 3) Loại trừ nguyên nhân giảm thị lực tổn thơng thực thể bán cầu trớc bán cầu sau nhÃn cầu [3],[20],[23] Để khám thị lực ngời ta đà đa nhiều loại trang thiết bị khác phù hợp với đối tợng mục đích nh bảng đo thị lực Landotl; bảng đo thị lực chữ E; bảng đo thị lực hình ảnh; máy nghiệm quang; máy khúc xạ điện tử; bên cạnh lại[3],[20],[23] Phơng pháp chữa cận thị: phơng pháp chữa cận thị giới có loại phơng pháp chủ yếu sau: 1) Đeo kính phổ thông - ngời bị cận đeo kính phân kỳ với độ số phù hợp để điều chỉnh thị lực mắt; 2)Đeo kính ẩn hình; 3) Mổ chữa cận thị bao gồm phơng pháp cụ thể: Mổ mở giác mạc chùm tia lade chuẩn phân tử; mổ mở giác mạc kiểu phóng xạ; mổ mài giác mạc mổ mắt kính mặt giác mạc; mổ gia cố hậu củng mạc; 4) Chữa cận thị trung y; 5) Chữa cận thị châm cứu xoa bóp; 6) Chữa cận thị liệu pháp nhìn sơng mù; 7) Chữa cận thị dùng thuốc (uống nhỏ) [3],[20],[23] Về phơng pháp phòng bệnh cận thị, số nớc đà có chơng trình triển khai phòng chống cận thị học đờng nh Trung Quốc, Nhật Bản, Xingapo, Đức bên cạnh lại nhng hiệu cha cao [20],[23] Ngoài ra, nhận thấy hầu hết tài liệu viết giải phẫu sinh lý ngời, giải phẫu sinh lý thị giác, hỏi đáp sinh lý ngời nhiều tác giả nhiều nớc khác có đề cập đến bệnh cận thị góc độ góc độ khác [4],[5],[13],[14],[16] 1.2 ë ViÖt Nam ë ViÖt Nam, cËn thị từ lâu đà đợc nhiều ngời quan tâm đà có số tác giả có công trình nghiên cứu mức độ định góc độ khác Tuy nhiên, cha có công trình nghiên cứu cận thị mang tính chuyên sâu diện rộng Việt Nam đà bớc tiến hành khắc phục chữa trị cận thị phơng pháp khác nh đeo kính phổ thông khắc phục suy giảm thị lực nhìn xa, chữa cận thị châm cứu xoa bóp, chữa cận thị trung y, chữa cận thị mổ mắt bên cạnh lại số địa phơng đà bắt đầu triển khai chơng trình phòng chống cận thị học đờng nh Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, bên cạnh lại [1] Một số công trình nghiên cứu: Ngô Thị Hoà (1964) đà tiến hành điều tra CTHĐ đà thu đợc kết là: Tiểu học 2,1% học sinh cận thị (HSCT), Trung học sở (THCS) 4,2 % học sinh (HS) cận thị, Trung học phổ thông (THPT) 9,6 % HS cận thị Đoàn Cao Minh (1975) đà tiến hành điều tra cận thị học đờng thu đợc kết quả: Tiểu học 0,4 % HS cận thÞ, THCS 1,61% HS cËn thÞ, THPT 8,12% HS cËn thị [21] Nguyễn Xuân Trờng (1975) đà tổng hợp sè tµi liƯu vµ ngoµi níc cïng kinh nghiƯm kết tích luỹ nhiều năm công tác bên chuyên khoa mắt đà biên soạn sách "Sử dụng kính đeo mẵt" để phổ biến rộng rÃi nhân dân Tác giả đà đa định nghĩa mắt cận thị số chứng trạng hay gặp, phân loại cận thị, hình thái tiến triển cận thị, sử dụng kính khôi phục thị lực mắt cận thị, số biện pháp phòng chữa bệnh cận thị, số thói quen xấu dẫn đến cận thị, số nguyên nhân gây cận thị [24] Nguyễn Xuân Nguyên, Phan Dẫn, Hoàng Phi Loan đà tiến hành tìm hiểu mắt đà biên soạn sách "Bảo vệ sáng đôi mắt" để phổ biến rộng rÃi nhân dân Các tác giả đà đề cập đến số vấn đề cận thị nh: định nghĩa cận thị, thực trạng cận thị học đờng, số yếu tố gây cận thị, số phơng pháp phòng ngừa cận thị [17] Trần Văn Dần (1978) đà tiến hành điều tra cận thị học đờng thu đợc kết quả: Tiểu häc 2,3% HS cËn thÞ, THCS 3,9% HS cËn thÞ, THPT 8,7% HS cận thị; Phạm Năng Cờng quan tâm nghiên cứu sinh lý học phát triển vệ sinh học đờng quan tâm đến cận thị cận thị học đờng đà tổng hợp biên soạn "Sổ tay vệ sinh học đờng" tác giả đà đề cập đến khái niệm cận thị, cận thị học đờng, thực trạng cận thị học đờng, số nguyên nhân dẫn đến cận thị, số biện pháp khắc phục cận thị, phòng ngừa cận thị bên cạnh lại[6] Nguyễn Xuân Nguyên, Phan Dẫn, Thái Thọ nghiên cứu quan phân tích thị giác nhiều năm, trải nghiệm thân đà tổng hợp biên soạn sách "Giải phẫu mắt ứng dụng lâm sàng sinh lý thị giác" Trong có đề cập đến vấn đề cận thị, nguyên nhân gây cận thị số biện pháp khắc phục phòng ngừa [18] Đỗ Hồng Ngọc bị cận thị từ nhỏ, nên đà sớm quan tâm đến bệnh cận thị, làm bác sĩ ông đà tìm hiểu, nghiên cứu đặc điểm bệnh tuổi học trò ông đà tổng hợp thành tài liệu "Bệnh tuổi học trò" Ông đà đề cập đến số vấn đề cận thị nh định nghĩa mắt cận thị , số nguyên nhân gây cận thị, số thói quen xấu gây cận thị, thực trạng cận thị học đờng, cách khắc phục cận thị [19] Nguyễn Thị Kim Cúc trờng Đại Học Ngoại Thơng đà nghiên cứu hệ thống tập thể dục thể thao sinh viên mắc bệnh cận thị [21] Đào Ngọc Phong, Lê Thị Kim Dung cộng đà tiến hành khảo sát cận thị học đờng số trờng Hà Nội trờng thuộc Quận Hoàn Kiếm huyện Sóc Sơn đà thu đợc kết quả: Tiểu häc 11,3% häc sinh cËn thÞ, THCS 23,3% HS cËn thị, THPT 29,3% HS cận thị, mối quan hệ CTHĐ với sở vật chất trờng học, mối quan hệ cận thị áp lực học tập, mối quan hệ cận thị với số thói quen xấu học sinh; so sánh cận thị trờng khác nhau, cấp lớp khác khu vực khác [21] Bộ y tế Bộ giáo dục đà phối hợp với triển khai nghiên cứu biên soạn số tài liệu y tế học đờng để triển khai trờng học nhân dân nh "Sổ tay y tế học đờng", "Sổ tay thùc hµnh y tÕ trêng häc", "VƯ sinh häc đờng" có đề cập đến cận thị CTHĐ nhiều góc độ, đồng thời đà tiến hành triển khai số công trình nghiên cứu cận thị học đờng Hà Nội TP Hồ Chí Minh [1;6;8] Hồ Thị Hờng (2002) đà tiến hành nghiên cứu cận thị học đờng số trờng thµnh Vinh, NghƯ An cïng mét sè u tè gây cận thị [12] Chuyên mục "Tiêu điểm cuối tuần" với tiêu đề "Đợc chữ mắc bệnh" đà đề cập: theo khảo sát viện vệ sinh y tế công cộng Thành phố Hồ Chí Minh trêng (2 trêng tiĨu häc vµ trêng THCS vïng ven Thµnh Hå ChÝ Minh) víi 2300 häc sinh có tới 26,4% học sinh bị tật khúc xạ mắt, có trờng tới 40% Nghiên cứu vụ giáo dục thể chất khoa y tế công cộng -Đại học y Hà Nội thực gần khảo sát 634 học sinh từ tiểu học đến THPT quận Hoàn Kiếm huyện Sóc Sơn Hà Nội có tới 21,8% HS bị cận thị, THCS 23% học sinh cận thị, THPT 30% học sinh cận thị Theo điều tra vấn Thể Uyên trờng chuyên, trờng ®iĨm Thµnh Hå ChÝ Minh cã tíi 90% häc sinh bị cận thị Phi Duy Tiến, trởng phòng đạo tuyến bệnh viện mắt Thành phố Hồ Chí Minh, thành viên chơng trình khảo sát trờng điểm, trờng chuyên thành phố Hồ Chí Minh vấn đề thị giác HS có 4300/5000 HS bị tật khúc xạ mắt; Trờng chuyên C-QI- Thành Hå ChÝ Minh cã líp 38/40 häc sinh bÞ cận thị; Theo ông Huỳnh Công Minh phó giám đốc sở GD - ĐT kiêm trởng ban y tế học ®êng TP Hå ChÝ Minh th× hiƯn ®ang triĨn khai dự án phòng chống cận thị học đờng, bớc tiếp tục khảo sát cận thị học đờng số trờng thuộc TP Hồ Chí Minh [1] Cơ sở khoa học đề tài 2.1 Cơ sở lý thuyết Đại Cơng Sinh học đại (đặc biệt di truyền học sinh học phân tử) đà chứng minh đặc điểm , tính chất, tính trạng bên cạnh lại thể sinh vật có sở vật chất nó, thông tin di truyền đợc mà hoá Axít Nucleic Đối với thể ngời vậy, ngời bình thờng có vốn vật chất di truyền đặc trng cho loài NST 2n = 46 Trong trình sinh trởng phát triển từ hợp tử thai nhi trẻ sơ sinh trởng thành già chết hình thành đặc điểm, tính chất, tính trạng thể phù hợp với vốn vật chất di truyền hoạt động thể điều kiện môi trờng Cơ quan phân tích thị giác ngời Cấu trúc, chức hoạt động sinh lý đợc tiền định hệ thống thông tin di truyền đợc lu giữ mà hoá ADN Cùng cới sinh trởng phát triển thể mắt ngời đợc hình thành, phát dục thành dục dần Theo nhiều tài liệu cho biết, mắt bình thờng thành thục trớc tuổi 17 [18] Trong qúa trình phát dục thành thục mắt hình thành đặc điểm, tính trạng phù hợp với vốn vật chất di truyền hoạt động sống điều kiện môi trờng Nếu tất diễn cách bình thờng cho ta mắt thị, có ®iỊu g× ®ã bÊt b×nh thêng th× cã thĨ dÉn đến hình thành mắt phiếm thị nh cận thị chẳng hạn Với cách tiếp cận nhận thấy cận thị loại bệnh mắt phát sinh hình thành gen gây cận thị quy định (cận thị bẩm sinh) có khả di truyền đợc; mức phản ứng hệ gen với môi trờng sống dới hoạt động thể gây điều kiện cụ thể định (một tợng thờng biến) không di truyền đợc.Ta tóm tắt theo sơ đồng sau đây: Mắt phát triển bình thờng mắt thị Hoạt động Kiểu gen Trong Môi trờng Môi trờng Mắt phát triển không bình thờng mắt phiếm thị Hoạt động (có thể cận thị) Hoạt động môi trờng trờng hợp thuận lợi Hoạt động môi trờng trờng hợp bất thuận lợi 2.1.1 Đại cơng cấu trúc chức mắt [10],[18] a) Cấu trúc: * Cầu mắt (Bullus oculi) Cầu mắt phần cấu tạo mắt nằm lọt xơng ổ mắt bao gồm phần sau: - Màng sợi (Tunica fibrosa bulbi) màng sợi lớp màng để bảo vệ cầu mắt Màng sợi bao gồm:màng cứng, bao bọc xung quanh phía sau cầu mắt, chiếm 4/5 diện tích cầu mắt, giác mạc màng suốt nằm phía trớc cầu mắt, chiếm 1/5 diện tích cầu mắt - Màng mặch (Tunica vasculosa bulbi) Màng mạch lớp nằm phía màng sợi, chứa mạch máu, nuôi dỡng cho mắt.Trong cấu trúc màng mạch mi với thể mi nối với thuỷ tinh thể dây chằng Zill có chức điều tiết tiêu cự thuỷ tinh thể.Thuộc màng mạch có màng mống mắt nằm phía trớc thể thuỷ tinh - Võng mạc (Retina) Võng mạc lớp nằm tiếp giáp với thuỷ dịch tiếp giáp với màng mạch Võng mạc bao gồm nhiỊu líp: 10 ... cứu bệnh cận thị học đờng Thanh Hoá cha có đề cập đến Vì định thực đề tài "Điều tra bệnh cận thị học đờng số yếu tố có liên quan số vùng thuộc tỉnh Thanh Hoá" nhằm góp phần nhỏ bé vào công tác điều. .. Thực trạng cận thị học đờng B Cận thị học đờng với số yếu tố có liên quan Cận thị học đờng với yếu tố di truyền thể trạng Mối quan hệ cận thị học đờng với yếu tố hoạt động sống, áp lực học tập môi... đến số vấn đề cận thị nh: định nghĩa cận thị, thực trạng cận thị học đờng, số yếu tố gây cận thị, số phơng pháp phòng ngừa cận thị [17] Trần Văn Dần (1978) đà tiến hành điều tra cận thị học đờng