GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
CƠ SỞ LÝ LUẬN LIÊN QUAN TRỰC TIẾP ĐẾN SKKN
1 PHÂN TÍCH KẾT QUẢ LĨNH HỘI SAU HAI ĐỢT TẬP HUẤN ĐỔI MỚI CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG
Bộ GD&ĐT đã thực hiện Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội nhằm đổi mới chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông, tập trung vào phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, đồng thời giảm tải và gắn liền với thực tiễn Chương trình giáo dục mới khuyến khích phương pháp giáo dục tích cực, tăng cường hoạt động ngoại khóa và trải nghiệm cho học sinh, đồng thời chuyển hướng kiểm tra đánh giá từ việc nặng về kiến thức sang việc phát triển phẩm chất và năng lực Để hỗ trợ quá trình này, Bộ đã tổ chức hai đợt tập huấn, trong đó đợt 1 tập trung vào tài liệu bồi dưỡng chuyên đề chương trình giáo dục phổ thông mới và định hướng phát triển Các nhóm phương pháp dạy học tích cực đã được hình thành với nhiều hình thức tổ chức đa dạng, nhằm nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực học sinh Nội dung này là rất quan trọng trong việc chuẩn bị cho xu hướng đổi mới sách giáo khoa tích hợp ba môn Lý, Hóa, Sinh thành một môn học.
Chương trình "Khoa học tự nhiên THCS" tập trung vào việc phát triển nội dung thảo luận và hoạt động nhóm, phù hợp với định hướng đổi mới phương pháp dạy học Mục tiêu là phát huy năng lực và thái độ tích cực của học sinh, đồng thời phản ánh quan điểm giáo dục hiện đại Đợt 2 của chương trình sẽ tiến hành tập huấn cho giáo viên dựa trên tài liệu bồi dưỡng về việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới cho môn khoa học tự nhiên ở cấp trung học cơ sở.
Chuyên đề 2.26 có thời gian thực hiện là 10 tiết, bao gồm 5 tiết lý thuyết, 4 tiết thực hành và 1 tiết kiểm tra Đối tượng tham gia bồi dưỡng là giáo viên dạy các môn Khoa học tự nhiên tại cấp THCS ở thành phố Hà Nội.
2 PHÂN TÍCH NỘI DUNG CHƯƠNG TRÌNH SINH HỌC 7 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
2.1 Vị trí của chương trình sinh học 7 trong chương trình sinh học THCS
- Là phần tiếp theo của sinh học 6
- Cung cấp những kiến thức cơ bản phổ thông tương đối hoàn chỉnh về thế giới động vật theo định hướng phát huy năng lực học sinh”
Bài viết được biên soạn từ góc nhìn sinh thái và tiến hóa, giúp học sinh nhận thức rõ ràng về mối liên hệ chặt chẽ giữa thế giới động vật và môi trường sống của chúng Điều này tạo nền tảng kiến thức vững chắc cho các môn học tiếp theo.
2.2 Mục tiêu của môn động vật trong chương trình sinh học 7
- Kiến thức: Về hình thái, cấu tạo, chức năng sống, kiến thức phân loại, kiến thức tiến hoá và tầm quan trọng thực tiễn
Kỹ năng phát triển tư duy “hình tượng cụ thể-quy nạp” là nền tảng để hình thành các kỹ năng quan sát, thu thập và xử lý thông tin Qua đó, người học có khả năng giải phẫu và vận dụng kiến thức đã học để giải thích các hiện tượng trong thực tế một cách hiệu quả.
2.3 Mục tiêu hình thành thái độ, hành vi trong chương trình sinh học 7:
Hình thành niềm tin khoa học, có ý thức, thói quen bảo vệ động vật và môi trường sống của chúng
2.4 Phân tích định hướng 10 phương pháp dạy học tích cực có hoạt động nhóm phù hợp với sinh học 7 – (Nội dung chi tiết phần phụ lục)
- PP dạy học tích cực số 1: Kỹ thuật “Các mảnh ghép” (Jigsaw)
- Phương pháp dạy học số 2: Kỹ thuật khăn phủ bàn (Khăn trải bàn)
- PP dạy học số 3: Kỹ thuật “Động não” hay “Công não” (Brainstorming)
- Phương pháp dạy học tích cực số 4: Kĩ thuật “Bể cá”
- Hình thức dạy học tích cực số 5: Kĩ thuật “Tia chớp”
- Phương pháp dạy học số 6: Kỹ thuật “XYZ” ( Kỹ thuật 365)
- Phương pháp giảng dạy tích cực số 7: Kỹ thuật “Lược đồ tư duy” hay “
- PP dạy học tích cực số 8: Kỹ thuật “Chia sẻ nhóm đôi” (Think, Pair, Share)
- Phương pháp dạy học số 9: Kỹ thuật Kipling ( 5W1H)
- Phương pháp dạy học tích cực số 10: Kỹ thuật KWL (KWLH)
Bài viết này nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới phương pháp giảng dạy môn Sinh học 7, nhằm xác định rõ vị trí, mục tiêu, và sự hình thành kiến thức, phẩm chất, cũng như năng lực cho học sinh Sau mười lăm năm giảng dạy, tôi đã nhận thấy những thay đổi tích cực trong quá trình học tập của học sinh.
Phương pháp dạy học theo hoạt động nhóm không chỉ phù hợp mà còn cần thiết cho học sinh lớp 7, đặc biệt trong việc nâng cao chất lượng học tập môn sinh học Phương pháp này giúp phát huy năng lực của học sinh, mang lại hiệu quả cao trong quá trình học.
THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ THƯỜNG GẶP CỦA GIÁO VIÊN ĐỨNG LỚP
Nguyên tắc chung để tổ chức hoạt động nhóm thành công bao gồm việc xác định trình tự tổ chức hợp lý và lựa chọn đơn vị kiến thức phù hợp Thời gian hoạt động nhóm cần được cân nhắc để đảm bảo hiệu quả, đặc biệt là đối với học sinh Đây là những câu hỏi thường gặp của giáo viên nhằm phát huy năng lực học sinh trong giờ dạy Trong bài viết này, tôi sẽ chia sẻ những giải pháp đã được áp dụng trong quá trình giảng dạy môn sinh học, với hy vọng nhận được ý kiến đóng góp từ đồng nghiệp để nâng cao giá trị thực tiễn của SKKN này.
7 mà tôi đang giảng dạy.
CÁCH THỨC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM VÀ MỨC ĐỘ TÍCH CỰC
1 Xác định rõ mục tiêu kiến thức, ý thức, thái độ, kỹ năng cần đạt được và năng lực cá nhân của mỗi nhóm tham gia? a) Mục tiêu kiến thức: Cần bán sát vào yêu cầu nội dung kiến thức cần đạt được của bài học trong hoạt động nhóm Để thiết kế câu hỏi thảo luận dựa trên nền tảng kiến thức học sinh đã có hoặc dựa trên các tài liệu tranh ảnh, mô hình, bảng biểu, mà học sinh chuẩn bị nghiên cứu học tập Một trong những việc rất quan trọng là phải
“PHÂN LOẠI KIẾN THỨC TRONG CHƯƠNG TRÌNH SGK SINH 7”
Đặc điểm đời sống, tập tính của động vật
Đặc điểm cấu tạo thích nghi với đời sống
Đặc điểm cấu tạo trong, kĩ năng thực hành, quan sát, giải phẫu
Sự tiến hoá về tổ chức cơ thể, sinh sản, sự phát triển của giới động vật
Kiến thức về đa dạng sinh học, vai trò của động vật đối với đời sống
Thiết kế tổ chức dạy và học phù hợp thông qua hoạt động nhóm không chỉ mang lại nhiều kết quả giáo dục hữu ích mà còn phát huy năng lực chuyên môn cá nhân của học sinh.
- Giảm được khoảng cách kiến thức giữa các học sinh trong lớp
- Giải quyết được nhiều nội dung, vấn đề khó để học sinh chiếm lĩnh kiến thức b) Yêu cầu cần đạt về phẩm chất thái độ đối với học sinh:
- Bao gồm những phẩm chất: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm
Giáo dục học sinh về phẩm chất tự tin, trung thực và khách quan là rất quan trọng Học sinh cần phát triển tình yêu thiên nhiên và tôn trọng các quy luật của tự nhiên Qua đó, các em sẽ biết cách ứng xử phù hợp với thế giới tự nhiên, góp phần vào sự phát triển bền vững.
Giúp học sinh nhận thức và trân trọng giá trị của thiên nhiên, khuyến khích họ giữ gìn và bảo vệ môi trường Qua đó, hình thành thái độ và hành vi tôn trọng các quy định bảo vệ thiên nhiên, đồng thời kích thích sự hứng thú trong việc khám phá thế giới tự nhiên Học sinh cũng được khuyến khích vận dụng kiến thức để bảo vệ môi trường của quê hương và đất nước.
Giáo dục học sinh cần tập trung vào việc phát triển tình yêu lao động và ý chí vượt khó Đồng thời, cần nâng cao ý thức bảo vệ và giữ gìn sức khỏe cho bản thân, gia đình và cộng đồng.
Gây hứng thú cho học sinh hoàn thành hoạt động học cũng như mục tiêu của giáo dục theo định hướng phát huy năng lực học sinh”
- Phát huy vai trò chủ động lĩnh hội kiến thức của học sinh
- Phát huy tinh thần hợp tác, thảo luận nhóm
- Phát huy tinh thần đoàn kết giúp đỡ nhau trong học tập
- Xây dựng được thói quen làm việc tốt
Hoạt động học cần được thiết kế dựa trên nhu cầu của người học, đồng thời giáo viên cũng cần có sự hứng thú trong việc tổ chức dạy Việc xác định các nhóm năng lực và kỹ năng cần đạt được là rất quan trọng trong quá trình này.
- Năng lực tự chủ và tự học:
Phương pháp giáo dục hiện đại khuyến khích học sinh phát triển khả năng tự học và tự khám phá, giúp các em chiếm lĩnh kiến thức khoa học Năng lực tự chủ và tự học được hình thành thông qua các hoạt động thực hành, làm dự án và thiết kế các hoạt động thực nghiệm, cả trong phòng thí nghiệm lẫn ngoài thực địa Đặc biệt, việc tổ chức các hoạt động tìm tòi khám phá thế giới tự nhiên đóng vai trò quan trọng trong quá trình này.
- Năng lực giao tiếp và hợp tác:
Năng lực giao tiếp và hợp tác được hình thành qua các hoạt động như quan sát, xây dựng giả thuyết khoa học, lập kế hoạch kiểm chứng và thu thập dữ liệu Những kỹ năng này thường xuyên được rèn luyện trong quá trình dạy học môn Khoa học tự nhiên, nơi học sinh thực hiện các dự án học tập, bài thực hành và hoạt động trải nghiệm theo nhóm Trong các hoạt động này, học sinh làm việc theo nhóm, mỗi thành viên đảm nhận phần khác nhau của nhiệm vụ, từ đó trao đổi, trình bày và chia sẻ ý tưởng học tập.
- Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo:
Giải quyết vấn đề và sáng tạo là hoạt động quan trọng trong việc khám phá thế giới tự nhiên Năng lực này được thể hiện qua việc tổ chức cho học sinh đề xuất vấn đề, nêu giả thuyết và lập kế hoạch, nhằm phát huy khả năng tự học Chương trình giáo dục khoa học tự nhiên nhấn mạnh việc tìm tòi khám phá từ cấp tiểu học đến trung học phổ thông, được thực hiện qua các nội dung dạy học, bài thực hành và hoạt động trải nghiệm từ đơn giản đến phức tạp.
Những biểu hiện của nhóm các kỹ năng:
1 Đề xuất vấn đề; Đặt câu hỏi cho vấn đề
Dựa trên tri thức và kinh nghiệm hiện có, tôi đề xuất một vấn đề nghiên cứu cụ thể và sẽ mô tả nó bằng ngôn ngữ của riêng mình Qua việc phân tích đơn giản, tôi sẽ đánh giá tính phù hợp của vấn đề này để xem xét khả năng nghiên cứu sâu hơn trong tương lai.
– Nhận ra được nghiên cứu khoa học bắt đầu từ vấn đề
– Đặt ra các câu hỏi liên quan đến vấn đề
2 Đưa ra phán đoán và xây dựng giả thuyết
– Nêu được vai trò quan trọng của phán đoán và đề xuất giả thuyết trong nghiên cứu khoa học
– Đưa ra phán đoán và giả thuyết cho vấn đề nghiên cứu
3 Lập kế hoạch thực hiện
Để đảm bảo hiệu quả trong nghiên cứu, cần bám sát mục tiêu và điều kiện đã đề ra, thiết kế ý tưởng nghiên cứu một cách chặt chẽ Việc lựa chọn phương pháp nghiên cứu phù hợp, như quan sát, thực nghiệm, điều tra hay phỏng vấn, là rất quan trọng Cuối cùng, lập kế hoạch thực hiện chi tiết sẽ giúp quá trình nghiên cứu diễn ra suôn sẻ và đạt được kết quả mong muốn.
4 Thực hiện kế hoạch – Thu thập sự kiện và chứng cứ: quan sát, ghi chép, thu thập dữ liệu, làm thí nghiệm
– Phân tích dữ liệu nhằm chứng minh hay bác bỏ giả thuyết
– Rút ra kết luận về vấn đề thực tiễn và đánh giá
– Nêu được nghiên cứu khoa học cần có sự kiện và chứng cứ
– Lựa chọn được thông tin có liên quan đến vấn đề trong nhiều nguồn thông tin
Tiến hành quan sát, so sánh, đo đếm và thí nghiệm giúp thu thập dữ liệu chính xác Qua việc phân tích và xử lý các sự kiện cùng số liệu đã thu được, chúng ta có thể nhận diện những sai sót và chênh lệch, từ đó cải thiện quy trình nghiên cứu.
– Nhận thức được giải thích khoa học cần dựa trên cơ sở sự kiện kinh nghiệm, vận dụng tri thức khoa học và suy đoán khoa học
Thiết lập mối liên hệ giữa sự kiện và tri thức khoa học giúp chúng ta nhận diện những hiện tượng không phù hợp với kết quả dự đoán Qua đó, chúng ta có thể đưa ra những giải thích hợp lý cho những sự không nhất quán này.
– Đánh giá độ tin cậy của số liệu, biết được sai lệch theo định hướng phát huy năng lực học sinh”
Kĩ năng Biểu hiện trong thực nghiệm là không tránh được, biết giảm thiểu sai sót trong thực nghiệm
– Thu thập thông tin tư liệu từ nhiều kênh, so sánh với nghiên cứu của mình, đề ra khuyến nghị cụ thể để cải tiến phương pháp nghiên cứu
5 Viết, trình bày báo cáo và thảo luận
– Sử dụng ngôn ngữ, văn tự, hình vẽ, biểu bảng để biểu đạt quá trình và kết quả nghiên cứu, biết viết báo cáo nghiên cứu giản đơn
– Khéo hợp tác với đối tác, biết lắng nghe và tôn trọng quan điểm, ý kiến đánh giá do người khác đưa ra và biết trao đổi ý kiến
6 Ra quyết định và đề xuất ý kiến
Quyết định xử lí cho vấn đề Đề xuất phương pháp, biện pháp, kế hoạch mới cho vấn đề thực tiễn
2 Phân tích cơ sở vật chất hạ tầng, chuẩn bị của giao viên, học sinh:
Sự chuẩn bị chu đáo của học sinh và giáo viên đóng vai trò quyết định đến thành công của hoạt động nhóm Điều này bao gồm việc chuẩn bị cơ sở vật chất, hạ tầng, kiến thức và mẫu vật, cùng với thái độ và hành vi của cả thầy và trò, đều rất quan trọng trong quá trình làm việc nhóm hiệu quả.
Công tác đôn đốc, nhắc nhở, kiểm tra, giám sát, tư vấn và hỗ trợ của giáo viên đối với học sinh là rất quan trọng và cần diễn ra thường xuyên, liên tục.
3 Phân tích vị trí, trọng số đơn vị kiến thức, thời gian cho hoạt động nhóm:
HIỆU QUẢ CỦA SKKN
Sau 15 năm dạy Sinh học lớp 7, tôi đã chú ý tăng cường sử dụng phương pháp hoạt động nhóm và áp dụng cho các lớp 7 Trường THCS Lệ Chi và đạt được kết quả như sau:
- Huy động được hầu hết học sinh tham gia vào hoạt động nhóm
- Học sinh phát huy được năng lực của mình, bộc lộ khả năng suy luận, phán đoán, tư duy logic, trình bày, giải thích, lập luận một vấn đề
- Kỹ năng sử dụng đồ dùng dạy học ngày càng được củng cố
- Không khí của tiết học trở nên sôi nổi hơn nhưng không quá gây mất trật tự mà học sinh vẫn nắm được bài
- Thông qua hoạt động nhóm mà các em thân thiết, hiểu, đoàn kết và giúp đỡ nhau nhiều hơn
Tổ chức hoạt động nhóm thông qua thí nghiệm và thực hành giúp học sinh giảm bớt khó khăn trong việc tiếp thu kiến thức.
- Thông qua hoạt động nhóm các em thấy nhớ kiến thức nhiều và hiểu sâu hơn
Học sinh có ý thức học tập và chuẩn bị bài ở nhà một cách chu đáo sẽ tích cực hỗ trợ giáo viên trong việc chuẩn bị đồ dùng trước giờ lên lớp Điều này không chỉ tạo động lực cho giáo viên mà còn góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy.
Khi khảo sát nguyện vọng của học sinh, đa số các em bày tỏ sự yêu thích nghiên cứu và làm việc nhóm Hoạt động nhóm giúp các em dễ dàng ghi nhớ hiện tượng, từ đó củng cố kiến thức một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn.
Kết quả khảo sát 2 năm dạy môn Sinh học 7 ở trường THCS Lệ Chi -Huyện Gia Lâm - Hà Nội theo định hướng phát huy năng lực học sinh”
Năm học Lớp SL Điểm 0-1,9 Điểm 2-3,4 Điểm 3.5-4.9 Điểm 5-6.4 Điểm 6.5-7.9 Điểm 8-10 Điểm 0-4,9 Điểm 5-10
SL % SL % SL % SL % SL % SL % SL % SL % 2017-
Bảng tổng hợp kết quả đạt được
Năm học 2018-2019 Kết quả đạt được
7 Điểm dưới trung bình 45 21 Giảm:53,3%
8 Điểm trên trung bình 114 142 Tăng: 19,7% theo định hướng phát huy năng lực học sinh”
