ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT ---------- TIỂU LUẬN KINH TẾ CÔNG Đề tài: THÔNG TIN BẤT CÂN XỨNG VÀ TÁC ĐỘNG CỦA NÓ ĐỐI VỚI THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM GVHD : TS. Nguyễn Văn Ngãi Thực hiện : Lê Thúy Hằng Hoàng Thị Xuân TP. Hồ Chí Minh, tháng 7 năm 2011 MỤC LỤC Trang Mở đầu 1 Chương 1: Thông tin bất cân xứng .2 1.1 Khái niệm 2 1.2 Tính phi hiệu quả của thị trường do thông tin không cân xứng .2 1.3 Nguyên nhân và hậu quả của tin bất cân xứng 2 1.3.1 Đặc điểm bí ẩn và sự lựa chọn ngược .2 1.3.2 Hành động bí ẩn và rủi ro đạo đức 3 1.4 Giải pháp khắc phục tình trạng thông tin bất cân xứng .4 1.4.1 Giải pháp tư nhân 4 1.4.2 Giải pháp của chính phủ 4 Chương 2: Tác động của tình trạng thông tin bất cân xứng trên thị trường chứng khoán Việt Nam 5 2.1 Tác động của tình trạng thông tin bất cân xứng trên thị trường chứng khoán .5 2.1.1 Sự lựa chọn ngược .5 2.1.2 Rủi ro đạo đức .5 2.2 Biểu hiện của tình trạng thông tin bất cân xứng trên thị trường chứng khoán Việt Nam 6 2.2.1 Thông tin bất cân xứng giữa doanh nghiệp và nhà đầu tư .6 2.2.2 Thông tin bất cân xứng giữa các nhà đầu tư 6 2.2.3 Thông tin bất cân xứng được gây ra bởi bên thứ ba trong giao dịch .7 Chương 3: Một số giải pháp nhằm hạn chế tình trạng thông tin bất cân xứng trên thị trường chứng khoán Việt .8 3.1 Giải pháp tư nhân 8 3.2 Giải pháp của Chính phủ .8 Kết luận 9 Danh mục tài liệu tham khảo TIỂU LUẬN KINH TẾ CÔNG GVHD: TS.NGUYỄN VĂN NGÃI MỞ ĐẦU i. Lý do chọn đề tài Những năm gần đây, để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững, thị trường chứng khoán Việt Nam đã không ngừng lớn mạnh. Tuy nhiên, sự phát triển của thị trường cũng mang trong nó nhiều rủi ro khó kiểm soát. Và một trong những rủi ro mang tính bản chất của thị trường đó chính là rủi ro về chênh lệch thông tin xảy ra trong quá trình giao dịch, tác động của nó, theo một kịch bản bi quan nhất, chính là gây ra một cuộc khủng hoảng niềm tin vào thị trường, dẫn đến nguy cơ thị trường có thể bị sụp đổ bất cứ lúc nào. Nhận biết rủi ro, hiểu thấu đáo về nó để từ đây xây dựng được những dự báo, biện pháp phòng ngừa hiệu quả, đó chính là những điều thôi thúc nhóm nghiên cứu thực hiện đề tài: “Thông tin bất cân xứng và tác động của nó đối với thị trường chứng khoán Việt Nam”. ii. Kết cấu bài luận Ngoài phần mở đầu và kết luận, bài luận gồm 3 chương: Chương 1: Thông tin bất cân xứng Chương 2: Tác động của tình trạng thông tin bất cân xứng trên thị trường chứng khoán Việt Nam Chương 3: Một số giải pháp nhằm hạn chế tình trạng thông tin bất cân xứng trên thị trường chứng khoán Việt Nam Trang 1 TIỂU LUẬN KINH TẾ CÔNG GVHD: TS.NGUYỄN VĂN NGÃI CHƯƠNG 1: THÔNG TIN BẤT CÂN XỨNG I.1 Khái niệm Thông tin bất cân xứng là tình trạng trong một giao dịch, một bên có thông tin đầy đủ và tốt hơn so với bên còn lại. I.2 Tính phi hiệu quả của thị trường do thông tin không cân xứng Đồ thị 1.1 minh họa tổn thất xã hội do thông tin không cân xứng gây ra Nếu thông tin hoàn hảo, thì đường cầu thị trường là D 0 với sản lượng tối ưu là Q 0 và giá cân bằng tại P 0 . Tuy nhiên, do thông tin bất cân xứng nên cá nhân chỉ sẵn sàng mua một lượng trên đường cầu D 1 . Cân bằng mới lúc này tại điểm A với sản lượng Q 1 và giá P 1 . Diện tích ABC là tổn thất phúc lợi xã hội do việc tiêu dùng dưới mức hiệu quả gây ra. I.3 Nguyên nhân và hậu quả của tin bất cân xứng I.3.1 Đặc điểm bí ẩn và sự lựa chọn ngược Đặc điểm bí ẩn tức một hàng hóa có nhiều đặc điểm mà chỉ người bán biết được rõ và nhiều hơn người mua. Ví dụ trên thị trường xe cũ, người bán hiểu đặc điểm của xe nhiều hơn người mua. Đặc điểm bí ẩn dẫn tới sự lực chọn ngược Đồ thị 1.2 minh họa sự lựa chọn nghịch trên thị trường ô tô cũ Trang 2 S A B C Q 0 Q 1 P 1 P 0 D 0 D 1 TIỂU LUẬN KINH TẾ CÔNG GVHD: TS.NGUYỄN VĂN NGÃI Trong hình 1.2a và 1.2b, S H và D H là đường cung và đường cầu của xe chất lượng cao; S L và D L là đường cung và đường cầu của xe chất lượng thấp. Giá thị trường của xe chất lượng cao là 10.000 USD, của xe chất lượng thấp là 5.000 USD và mỗi loại có 50.000 chiếc xe được bán. Vì có tình trạng bất vân xứng thông tin, người bán biết rõ về chất lượng xe hơn người mua nên người mua sẽ coi mọi chiếc xe đều có chất lượng trung bình. Cầu về loại xe có chất lượng trung bình là đường D M nằm dưới đường D H và cao hơn D L . Do mức giá người mua đưa ra ở mức trung bình, nên người bán xe chất lượng cao sẽ ít đi và nhiều xe chất lượng thấp sẽ được bán ra. Quá trình tiếp tục điều chỉnh cho đến khi cầu thị trường trùng D L . Khi người mua bắt đầu nhận ra hầu hết các loại xe được bán là xe chất lượng thấp, cầu của họ sẽ thay đổi là D LM , tức là các loại xe được đem bán chỉ có chất lượng từ thấp đến trung bình. Cơ cấu các loại xe sẽ tiếp tục thay đổi nghiêng về phía loại chất lượng thấp cho đến khi chỉ có xe chất lượng thấp được bán. Như vậy, tình trạng bất cân xứng thông tin khiến hàng hóa chất lượng thấp sẽ loại bỏ hàng hóa chất lượng cao ra khỏi thị trường. I.3.2 Hành động bí ẩn và rủi ro đạo đức Hành động bí ẩn hay hành động được che giấu, ví dụ người lao động hiểu rõ hành động của họ hơn người sử dụng lao động. Trang 3 $10.000 50.00025.000 50.000 75.000 $5.000 S H D H D M D LM D L S L D M D LM D L TIỂU LUẬN KINH TẾ CÔNG GVHD: TS.NGUYỄN VĂN NGÃI Hành động bí ẩn dẫn đến rủi ro đạo đức, đó là hành động phi đạo đức vì lợi ích cá nhân. Rủi ro đạo đức là tình trạng cá nhân hay tổ chức không còn động cơ để cố gắng hay hành động một cách hợp lý như trước khi giao dịch xảy ra. I.4 Giải pháp khắc phục tình trạng thông tin bất cân xứng 1.4.1 Giải pháp tư nhân - Người mua thu thập thông tin - Người bán phát tín hiệu chứng minh uy tín của công ty, của sản phẩm thông qua danh tiếng, thương hiệu, cấp giấy bảo hành. Đối với thị trường lao động phát tín hiệu bằng bằng cấp. - Sản xuất và bán thông tin: các công ty độc lập thu thập và sản xuất thông tin, phân biệt khỏi công ty tốt và công ty xấu sau đó bán thông tin cho người cần. 1.4.2 Giải pháp của chính phủ - Cấp giấy phép chứng nhận trước hoạt động gồm giấy phép chứng nhận tư cách pháp nhân; chứng nhận chất lượng sản phẩm… - Kiểm tra, kiểm soát trong quá trình hoạt động. - Thiết lập các thể chế, xây dựng khung pháp lý để có biện pháp chế tài, xử phạt. - Chính phủ tham gia vào việc cung cấp thông tin. - Thành lập hiệp hội bảo vệ người tiêu dùng. Trang 4 TIỂU LUẬN KINH TẾ CÔNG GVHD: TS.NGUYỄN VĂN NGÃI CHƯƠNG 2: TÁC ĐỘNG CỦA TÌNH TRẠNG THÔNG TIN BẤT CÂN XỨNG TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM 2.1 Tác động của tình trạng thông tin bất cân xứng trên thị trường chứng khoán 2.1.1 Sự lựa chọn ngược Thị trường chứng khoán là thị trường đặc biệt nhạy cảm với sự thay đổi của thông tin. Do mỗi bên tham gia vào thị trường này đều mong muốn tối đa hóa lợi ích của mình, nên các nhà đầu tư luôn mong muốn một suất sinh lời cao nhất với số tiền mà họ đã bỏ ra. Tuy nhiên, do có tình trạng bất đối xứng thông tin, nên khi nhà đầu tư muốn mua cổ phiếu công ty, họ không thể phân biệt được công ty nào là công ty tốt với suất sinh lời cao, rủi ro thấp với công ty xấu với lợi nhuận thấp và rủi ro cao. Trong trường hợp này, nhà đầu tư chỉ sẵn lòng chi trả với mức giá thể hiện chất lượng trung bình của các công ty phát hành chứng khoán trên thị trường – mức giá ở khoảng giữa công ty tốt và công ty xấu. Nếu người chủ hay người quả trị công ty tốt biết rõ hơn nhà đầu tư và biết rằng công ty của họ bị đánh giá thấp hơn giá trị thực tế, họ sẽ không muốn bán cổ phiếu của mình với mức giá mà nhà đầu tư đề nghị. Những công ty sẵn sàng bán ra chứng khoán có thể là những công ty “xấu” (bởi vì chứng khoán của họ có giá trị thấp hơn giá trị thực tế). Tuy nhiên nhà đầu tư cũng không muốn giữ chứng khoán của các công ty tồi và do đó nhà đầu tư quyết định tốt nhất là không mua chứng khoán nữa. Kết quả là thị trường chứng khoán sẽ không hoạt động hiệu quả được nữa do có rất ít giao dịch được thực hiện để tạo luồng luân chuyển vốn cho các doanh nghiệp. 2.1.2 Rủi ro đạo đức Hiện nay, không ít tổ chức phát hành, doanh nghiệp niêm yết đưa ra các dự án để huy động vốn trên thị trường chứng khoán nhưng sau đó các tổ chức này không tập trung để mở rộng sản xuất kinh doanh mà lại đầu tư trở lại vào chứng khoán, góp phần tạo nên bong bóng thị trường và rủi ro mất vốn khi thị trường sụt giảm. Điều này khiến nhà đầu tư mất niềm tin vào công ty và không muốn nắm giữ cổ phiếu. Trang 5 TIỂU LUẬN KINH TẾ CÔNG GVHD: TS.NGUYỄN VĂN NGÃI 2.2 Biểu hiện của tình trạng thông tin bất cân xứng trên thị trường chứng khoán Việt Nam. 2.2.1 Thông tin bất cân xứng giữa doanh nghiệp và nhà đầu tư Thông tin về doanh nghiệp niêm yết là điều quan trọng hàng đầu để nhà đầu tư (NĐT) chọn cho mình những cổ phiếu tốt. Tuy nhiên, việc công bố thông tin trên TTCK Việt Nam vẫn còn nhiều tồn tại. Cụ thể: Thứ nhất, thông tin thiếu chính xác, không trung thực. Điều này thể hiện qua sự chênh lệch giữa báo cáo tài chính (BCTC) trước và sau kiểm toán của doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp sau kiểm toán có mức lợi nhuận giảm mạnh; có doanh nghiệp giấu lãi; có trường hợp báo cáo sau kiểm toán cho thấy kết quả kinh doanh của công ty từ lãi chuyển sang lỗ; trường hợp công ty cung cấp thông tin không đúng thực tế về các hợp đồng giá trị lớn, kinh doanh lòng vòng, tạo doanh thu ảo nhằm chào bán cổ phiếu ra công chúng; trường hợp công ty đăng ký mua cổ phiếu quỹ nhưng sau đó không mua hoặc không mua được số lượng… Thứ hai, thông tin không được cập nhật thường xuyên trên các website của công ty, công bố thông tin chậm trễ ảnh hưởng đến việc ra quyết định của NĐT. Thứ ba, thông tin về vấn đề sử dụng vốn sau khi huy động thường không thực hiện như đã ghi trong kế hoạch và không được công khai minh bạch. Thứ tư, cố tình làm rõ những thông tin chưa hoặc không được phép công khai cho một số đối tượng để làm giá cổ phiếu của công ty niêm yết. 2.2.2 Thông tin bất cân xứng giữa các nhà đầu tư Trên TTCK Việt Nam hiện nay, tình trạng giao dịch nội gián, tình trạng làm giá, thao túng giá xảy ra khá phổ biến. Nó được thực hiện bởi các đại gia nhiều tiền, vốn lớn với sự giúp sức của một số công ty chứng khoán, môi giới và truyền thông. Thứ nhất, tình trạng “giao dịch nội gián” tức là một tổ chức hay cá nhân mua bán chứng khoán biết được thông tin nội bộ (xấu hoặc tốt) về doanh nghiệp phát hành có thể ảnh hưởng đến giá chứng khoán trong khi thông tin này chưa được công bố ra công chúng. Và dĩ nhiên những người có được thông tin này thường là những người có quan hệ đặc biệt với Trang 6 TIỂU LUẬN KINH TẾ CÔNG GVHD: TS.NGUYỄN VĂN NGÃI doanh nghiệp. Tình trạng này khiến cho thị trường phát triển một cách không lành mạnh và ảnh hưởng xấu đến tâm lý nhà đầu tư. Thứ hai, tình trạng một hoặc một nhóm NĐT lớn với sự giúp sức của các công ty chứng khoán, thực hiện hành vi đặt và hủy lệnh mua (bán) trong cùng một phiên, tạo cung cầu ảo trên thị trường để dễ dàng trục lợi từ việc biến động giá cổ phiếu. Thứ ba, tình trạng mua bán thông tin hỗ trợ với sự phối hợp chặt chẽ giữa NĐT lớn, CTCK và truyền thông nhằm thao túng giá cổ phiếu theo hướng có lợi cho họ. Trong trường hợp này, mỗi khi giá cổ phiếu giảm, ngay lập tức sẽ có thông tin hỗ trợ được công bố nhịp nhàng nhằm nâng đỡ giá khiến cho guồng quay tăng giá không bị trật khớp. 2.2.3 Thông tin bất cân xứng được gây ra bởi bên thứ ba trong giao dịch Bên thứ ba trong giao dịch ở đây có thể là công ty chứng khoán, môi giới và truyền thông. Các đơn vị này vì mục tiêu lợi nhuận riêng của họ mà cung cấp thông tin sai lệch làm ảnh hưởng đến giá chứng khoán. Thứ nhất, môi giới của công ty chứng khoán lợi dụng sự tín nhiệm của NĐT, đưa ra các thông tin để khuyến khích giao dịch nhiều, nhờ vậy họ sẽ thu được phí hoa hồng cao. Thứ hai, công ty chứng khoán móc ngoặc với một số NĐT lớn tham gia làm giá chứng khoán bằng việc hỗ trợ họ đặt và hủy lệnh mua (bán) trong cùng một phiên, ưu tiên những lệnh của khách hàng lớn để thu các khoản phí. Trường hợp bộ phận tự doanh kết hợp với bộ phận phân tích của các công ty chứng khoán đưa ra các nhận định, khuyến nghị có lợi cho các cổ phiếu bộ phận tự doanh đang nắm giữ để đẩy giá các cổ phiếu này. Thứ ba, các phương tiện truyền thông, đôi khi vì chạy theo thời gian mà họ đã không kiểm chứng tính xác thực của các thông tin được đăng, và chính những bản tin sai lệch ấy lại có tác động rất lớn đến tâm lý của nhà đầu tư và đến ngay cả bản thân các doanh nghiệp niêm yết liên quan. Như vậy, thông tin bất cân xứng tạo nên cái nhìn méo mó về đầu tư chứng khoán và làm sói mòn niềm tin của nhà đầu tư vào thị trường, làm cho thị trường chứng khoán Việt Nam có nguy cơ rơi vào khủng hoảng, do đó cần phải có những giải pháp kịp thời khắc phục tình trạng này. Trang 7 TIỂU LUẬN KINH TẾ CÔNG GVHD: TS.NGUYỄN VĂN NGÃI CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HẠN CHẾ TÌNH TRẠNG THÔNG TIN BẤT CÂN XỨNG TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM 3.1 Giải pháp tư nhân Các công ty niêm yết cần phải phát tín hiệu cho nhà đầu tư thấy rằng mình là một công ty tốt bằng việc chia cổ tức cho cổ đông. Nhà đầu tư phải trang bị cho mình kiến thức cần thiết và nâng cao khả năng phân tích kỹ thuật của mình bằng cách tham gia các khóa học về phân tích. Các NĐT có thể liên kết với nhau để tạo ra sức mạnh lớn hơn bằng cách tham gia vào các quỹ đầu tư, quỹ hỗ tương…Đặc biệt, NĐT cần phải cẩn thận, sàng lọc kỹ khi tiếp nhận các luồng thông tin từ các kênh không chính thức để tránh bị lợi dụng. Nên phát triển các công ty trung gian chuyên làm nhiệm vụ thu thập, phân loại và kiểm chứng thông tin, góp phần làm cho thông tin trên thị trường đầy đủ hơn, trung thực hơn. 3.2 Giải pháp của Chính phủ Chính phủ cần hoàn thiện Luật chứng khoán, ban hành các quy định về nguyên tắc công bố thông tin, quy định về chất luợng thông tin được công bố. Đồng thời, Chính phủ cũng cần phải thành lập các cơ quan giám sát chuyên nghiệp nhằm kịp thời phát hiện các sai phạm cũng như đưa ra các biện pháp chế tài nghiêm khắc xử lý các trường hợp vi phạm. Chính phủ cần có biện pháp xử lý nghiêm khắc với các cá nhân, tổ chức đưa ra những thông tin sai lệch, tin đồn thất thiệt; xử lý nghiêm khắc các công ty chứng khoán, nhân viên môi giới có hành vi vi phạm đạo đức nghề nghiệp,vi phạm nguyên tắc hoạt động của thị trường chứng khoán. Trang 8 . 2: TÁC ĐỘNG CỦA TÌNH TRẠNG THÔNG TIN BẤT CÂN XỨNG TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM 2.1 Tác động của tình trạng thông tin bất cân xứng trên thị trường. hiện của tình trạng thông tin bất cân xứng trên thị trường chứng khoán Việt Nam. 2.2.1 Thông tin bất cân xứng giữa doanh nghiệp và nhà đầu tư Thông tin