NỘI DUNG
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG
PHƯƠNG PHÁP ĐÀM THOẠI TRONG DẠY HỌC MÔN CHÍNH TRỊ
HỆ TRUNG HỌC CHUYÊN NGHIỆP THEO HƯỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG
1.1 Tính tất yếu khách quan của việc sử dụng phương pháp đàm thoại trong dạy học môn Chính trị hệ Trung học chuyên nghiệp
1.1.1 Phương pháp đàm thoại trong dạy học
Phương pháp đàm thoại là một trong những cách tiếp cận dạy học hiện đại, nhằm khuyến khích tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh Việc đổi mới phương pháp dạy học này đang thu hút sự chú ý của nhiều tác giả cả trong và ngoài nước.
Phương pháp đàm thoại, được phát triển từ triết học cổ đại, đặc biệt là từ Xôcrat - nhà triết học Hy Lạp thế kỷ IV trước Công nguyên, thường sử dụng nghệ thuật tranh luận để diễn đạt quan điểm triết học của ông.
Tư tưởng triết học của Xôcrat, mặc dù còn nhiều hạn chế, đã để lại cho nhân loại một phương pháp tranh luận và đối thoại, đóng góp quan trọng cho sự phát triển trí tuệ tư duy Vào thế kỷ XVII ở Châu Âu, lý luận giáo dục của J.A Comenxki (1529) tiếp tục phát huy những giá trị này, thúc đẩy việc hình thành tư duy phản biện và sáng tạo trong giáo dục.
Bài viết nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khuyến khích học sinh chủ động trong quá trình học tập Giáo dục không chỉ nhằm phát triển năng lực nhạy cảm và khả năng phán đoán mà còn góp phần hình thành nhân cách Do đó, cần tìm ra phương pháp giúp giáo viên giảm bớt lượng kiến thức truyền đạt, để học sinh có cơ hội học hỏi và khám phá nhiều hơn.
Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng phương pháp đàm thoại trong dạy học môn Chính trị hệ Trung học chuyên nghiệp theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh ở Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An
Tính tất yếu khách quan của việc sử dụng phương pháp đàm thoại trong dạy học môn Chính trị hệ Trung học chuyên nghiệp
1.1.1 Phương pháp đàm thoại trong dạy học
1.1.1.1 Khái niệm phương pháp đàm thoại Đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực chủ động và sáng tạo của học sinh đang là một vấn đề được quan tâm của nhiều tác giả trong và ngoài nước
Phương pháp đàm thoại, kế thừa từ triết học cổ đại, đặc biệt là từ Xôcrat - nhà triết học Hy Lạp thế kỷ IV trước Công nguyên, thường được áp dụng nghệ thuật “tranh luận” để thể hiện quan điểm triết học.
Tư tưởng triết học của Xôcrat, mặc dù còn nhiều hạn chế, đã để lại cho nhân loại một phương pháp tranh luận và đối thoại, góp phần phát triển trí tuệ tư duy Ở Châu Âu thế kỷ XVII, lý luận giáo dục của J.A Comenxki (1529) tiếp tục kế thừa và phát triển những giá trị này, nhấn mạnh tầm quan trọng của giáo dục trong việc hình thành tư duy phản biện và khả năng giao tiếp hiệu quả.
Năm 1670, tư tưởng giáo dục đã nhấn mạnh vai trò chủ động của học sinh, với mục đích phát triển năng lực nhạy cảm, khả năng phán đoán và nhân cách Điều quan trọng là tìm ra phương pháp giúp giáo viên giảm bớt thời gian giảng dạy, trong khi học sinh có thể học hỏi nhiều hơn.
Mỗi phương pháp dạy học đều có ưu điểm và nhược điểm riêng, phù hợp với từng loại bài học và tiết dạy cụ thể Trong số các phương pháp dạy học, phương pháp đàm thoại nổi bật nhờ khả năng kích thích tính tích cực của học sinh, giúp các em tiếp thu và lĩnh hội kiến thức một cách hiệu quả nhất.
Theo Phùng Văn Bộ trong cuốn "Lý luận dạy học môn Giáo dục công dân ở Trường phổ thông trung học", đàm thoại được định nghĩa là phương pháp dạy học qua hệ thống câu hỏi gợi ý từ giáo viên, giúp học sinh trả lời dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
Phạm Viết Vượng trong cuốn Giáo dục học định nghĩa phương pháp đàm thoại (vấn đáp) là quá trình hỏi và đáp, trong đó giáo viên tổ chức hoạt động học tập cho học sinh thông qua việc sử dụng hệ thống câu hỏi và câu trả lời.
Tác giả Nguyễn Ngọc Quang trong cuốn Lý luận dạy học đại cương,
Đàm thoại thực chất là một phương pháp giáo dục hiệu quả, trong đó giáo viên đặt ra một loạt câu hỏi để học sinh lần lượt trả lời, đồng thời tạo điều kiện cho việc trao đổi và tranh luận giữa học sinh và giáo viên Qua hình thức hỏi - đáp này, học sinh có thể lĩnh hội sâu sắc nội dung bài học dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
Phương pháp đàm thoại là cách tổ chức dạy học thông qua việc xây dựng hệ thống câu hỏi nhằm kích thích nhu cầu khám phá và phát hiện của người học, từ đó thu hút họ vào hoạt động nhận thức.
Từ những cách hiểu trên đã thể hiện rất rõ bản chất của phương pháp đàm thoại là:
Phương pháp đàm thoại là một cách tiếp cận giáo dục quan trọng, trong đó giáo viên và học sinh tương tác thông qua các câu hỏi Vai trò của giáo viên là hướng dẫn và định hướng, ảnh hưởng quyết định đến chất lượng tiếp thu kiến thức của học sinh.
Phương pháp đàm thoại giúp khái quát hóa quá trình tư duy thông qua hệ thống câu hỏi và lời đáp, từ đó người học không chỉ tiếp thu nội dung kiến thức mà còn rèn luyện phương pháp nhận thức và cách diễn đạt tư tưởng bằng ngôn ngữ nói.
Trong phương pháp đàm thoại, giáo viên đóng vai trò tổ chức, trong khi học sinh là những người khám phá Qua sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh sẽ cảm thấy như mình tự tìm ra chân lý sau mỗi buổi đàm thoại, từ đó tạo ra niềm vui trong quá trình nhận thức.
Phương pháp đàm thoại hạt nhân yêu cầu xây dựng hệ thống câu hỏi hiệu quả từ giáo viên, nhằm tổ chức và điều hướng hoạt động học tập của học sinh Việc áp dụng đúng cách phương pháp này sẽ giúp nâng cao hiệu quả dạy học và hỗ trợ quá trình nhận thức của học sinh với nội dung bài học.
1.1.1.2 Các hình thức và cách tổ chức hoạt động của học sinh trong dạy học bằng phương pháp đàm thoại a Các hình thức đàm thoại
Phương pháp đàm thoại trong dạy học có nhiều hình thức khác nhau, và dựa trên hoạt động nhận thức của học sinh trong chương trình môn Chính trị tại Trường CĐSP Nghệ An, chúng tôi nhận thấy một số hình thức đàm thoại chủ yếu mang lại hiệu quả cao cho bài học.
Hình thức giáo dục này yêu cầu học sinh nhớ lại kiến thức đã học và trả lời câu hỏi dựa vào trí nhớ mà không cần suy luận Mặc dù không được đánh giá cao về mặt sư phạm, nhưng trong môn Chính trị hệ THCN tại Trường CĐSP Nghệ An, giáo viên nên áp dụng hình thức đàm thoại để tạo sự liên kết giữa các phần, bài học Việc này giúp xây dựng tính logic giữa các nội dung, từ đó nâng cao sự hiểu biết toàn diện về chương trình môn học.
Thực trạng dạy học môn Chính trị hệ Trung học chuyên nghiệp ở Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An
ở Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An
1.2.1 Đặc điểm, tình hình chung của Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An
Sau nhiều năm đổi mới, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trên mọi lĩnh vực Để tiến vào thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Đảng khẳng định giáo dục là quốc sách hàng đầu và cần phát triển mạnh mẽ Tuy nhiên, để sự nghiệp giáo dục phát triển bền vững, việc nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ giáo viên là điều cần thiết.
Để nâng cao chất lượng đào tạo và bồi dưỡng giáo viên tại Nghệ An, Tỉnh uỷ và UBND tỉnh đã quyết định hợp nhất các Trường Sư phạm trong tỉnh Ngày 18/6/2001, UBND tỉnh Nghệ An ban hành Quyết định số 1886/QĐ-UB, chính thức sát nhập Trường THSP Nghệ An vào Trường CĐSP Nghệ An, tạo thành Trường CĐSP Nghệ An.
Trải qua hơn 50 năm phát triển, tập thể cán bộ, giáo viên, công nhân viên và học sinh, sinh viên của trường đã nỗ lực không ngừng, vượt qua khó khăn để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, tạo nên những trang sử tự hào cho nhà trường.
Trường hiện có cơ sở vật chất khang trang với hơn 3500 sinh viên hệ chính quy và gần 400 cán bộ, giáo viên, đảm bảo chất lượng đào tạo đồng đều với nhiều trình độ khác nhau Đội ngũ giáo viên khoa Lý luận Chính trị gồm 22 người, trong đó có 1 NCS, 10 Thạc sỹ, 5 giáo viên đang học cao học và 6 giáo viên trình độ đại học Tuy nhiên, đội ngũ này không đồng đều về độ tuổi, với 1/3 giáo viên trung và cao tuổi, trong khi phần còn lại là những giáo viên trẻ về cả tuổi đời lẫn tuổi nghề, trong đó có 6 giáo viên giảng dạy môn Chính trị hệ THCN.
Trường CĐSP Nghệ An có nhiệm vụ quan trọng trong việc đào tạo và bồi dưỡng giáo viên cho các cấp học từ mầm non đến THCS, góp phần phát triển giáo dục tỉnh Nghệ An Trong bối cảnh kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, nhà trường nỗ lực xây dựng thành trung tâm sư phạm chất lượng, đáp ứng nhu cầu đào tạo giáo viên và mở rộng ngành nghề đào tạo phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội Để đạt được mục tiêu này, trường đã tập trung vào các hoạt động chuyên môn và nghiên cứu khoa học, đồng thời thực hiện đổi mới mạnh mẽ trong phương pháp giảng dạy theo chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo Nhà trường khuyến khích giáo viên soạn giáo án và áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại, được đông đảo giáo viên các Khoa hưởng ứng.
Tổ chuyên môn đã tích cực hưởng ứng phong trào thi đua học hỏi lẫn nhau giữa các giáo viên, góp phần nâng cao chất lượng giờ lên lớp và tạo chuyển biến tích cực trong dạy và học Nhiệm vụ nghiên cứu khoa học của cán bộ, giáo viên đã tập trung vào việc áp dụng các phương pháp dạy học liên quan đến chương trình sách giáo khoa mới ở bậc phổ thông Trường đã tổ chức thành công hội thảo khoa học liên trường ĐHSP, CĐSP với chủ đề đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, sinh viên Bên cạnh đó, trường cũng phát hành các thông báo khoa học định kỳ và đăng tải các nghiên cứu, bài viết, sáng kiến kinh nghiệm của cán bộ, giáo viên về việc áp dụng các phương pháp dạy học.
Tại Trường CĐSP Nghệ An, việc áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại gặp nhiều khó khăn, với số lượng bài soạn và giờ học theo hướng này còn hạn chế Hầu hết các môn học, bao gồm môn Chính trị hệ THCN, vẫn chủ yếu sử dụng phương pháp thuyết trình độc thoại, dẫn đến tình trạng học sinh học tập thụ động, thiếu tính tích cực và sáng tạo Mặc dù một số giáo viên đã cố gắng sử dụng công nghệ hiện đại, nhưng hiệu quả vẫn chưa đạt yêu cầu, ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo và hiệu quả dạy học trong nhà trường.
Dạy học môn Chính trị trong hệ Trung cấp nghề (THCN) tại Trường CĐSP Nghệ An phản ánh tình trạng chung của giáo dục hiện nay Khảo sát thực trạng cho thấy nhiều vấn đề cần được cải thiện để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập môn này.
1.2.2 Thực trạng dạy học môn Chính trị hệ Trung học chuyên nghiệp ở Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An
1.2.2.1 Thực trạng giảng dạy môn Chính trị hệ Trung học chuyên nghiệp ở Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An
Chúng tôi đã tiến hành khảo sát thực trạng giảng dạy môn Chính trị tại hệ Trung học Chuyên nghiệp (THCN) bằng cách sử dụng phiếu điều tra cho 252 học sinh năm thứ nhất (K16 THMN) thuộc khoa Giáo dục mầm non, Trường CĐSP Nghệ An.
Trong giảng dạy môn Chính trị hệ THCN, giáo viên đã nỗ lực truyền thụ kiến thức lý luận cho học sinh, nhưng chủ yếu chỉ dừng lại ở mức độ cơ bản (92,1%) Mặc dù đây là yêu cầu cần thiết, nhưng việc giúp học sinh mở rộng và liên hệ lý thuyết với thực tiễn đời sống xã hội vẫn còn hạn chế Theo khảo sát, 86,7% học sinh cho rằng giáo viên chủ yếu giảng lý thuyết, chỉ 37,5% cảm thấy có sự liên hệ với thực tiễn Điều này làm tăng tính trừu tượng và khô khan của môn học, dẫn đến giảm hứng thú học tập Hơn nữa, chỉ 52,1% học sinh nhận thấy giáo viên mở rộng kiến thức Chính trị Một số giáo viên cho rằng khối lượng tri thức đã quá nặng, khiến việc nâng cao kiến thức trở nên khó khăn Do đó, việc cải tiến phương pháp dạy học, đặc biệt là áp dụng phương pháp đàm thoại, có thể giúp cải thiện tình hình này.
Bảng 1.1: Đánh giá của học sinh về mức độ vận dụng các phương pháp dạy học của giáo viên
TT Các phương pháp giảng dạy cụ thể
Thỉnh thoảng Không bao giờ
2 PP vấn đáp (đàm thoại) 51 28,5 20,5
(Phiếu điều tra học sinh THSP Khoa Giáo dục mầm non, năm học 2009 - 2010)
Kết quả khảo sát cho thấy, phương pháp vấn đáp (đàm thoại) là phương pháp phổ biến nhất trong dạy học môn Chính trị hệ THCN, với 51% học sinh cho rằng giáo viên thường xuyên sử dụng Trong khi đó, phương pháp hoạt động nhóm và phương pháp nêu vấn đề không được sử dụng thường xuyên, đạt mức 0% Phương pháp thuyết trình có tỉ lệ sử dụng 87,1%, và phương pháp trực quan chỉ đạt 8% Điều này cho thấy giáo viên vẫn ưa chuộng các phương pháp dạy học truyền thống Ngoài ra, tỷ lệ học sinh cho biết giáo viên thỉnh thoảng sử dụng phương pháp thuyết trình, nêu vấn đề, hoạt động nhóm và trực quan lần lượt là 12,9%, 62%, 65% và 40,7% Đặc biệt, có 20,5% học sinh cho rằng giáo viên không bao giờ sử dụng phương pháp vấn đáp, 35% với phương pháp hoạt động nhóm, 38% với phương pháp nêu vấn đề và 51,3% với phương pháp trực quan Tuy nhiên, 25,5% học sinh cho biết giáo viên có sử dụng các phương pháp dạy học khác để truyền đạt kiến thức, có thể là sự kết hợp giữa một vài phương pháp hoặc sử dụng phương pháp khác ngoài những phương pháp đã nêu.
Kết quả điều tra về phương pháp dạy học môn Chính trị hệ THCN cho thấy, phần lớn giáo viên vẫn chủ yếu sử dụng phương pháp vấn đáp (đàm thoại) trong các giờ lên lớp Mặc dù có một số phương pháp khác được áp dụng, nhưng chúng vẫn chưa phổ biến và thường chỉ dừng lại ở các phương pháp quen thuộc Qua các cuộc trao đổi với giáo viên, hầu hết đều nhận định rằng phương pháp vấn đáp đã trở thành thói quen, và nhiều giáo viên còn khẳng định đây là phương pháp hiệu quả nhất trong việc giảng dạy môn Lý luận nói chung và môn Chính trị hệ THCN nói riêng.
Qua kết quả điều tra học sinh và tìm hiểu giáo viên, phương pháp vấn đáp vẫn phổ biến trong dạy học môn Chính trị hệ THCN tại trường CĐSP Nghệ An Mặc dù đã có một số bài viết và trao đổi về vấn đề này, hình thức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh trong môn Chính trị hệ THCN vẫn chưa có sự đổi mới.
Bảng 1.2: Về hình thức kiểm tra, đánh giá
TT Hình thức kiểm tra, đánh giá
2 Thi vấn đáp (đàm thoại) 100
(Bảng thống kê của phòng Đào tạo - Khoa học - Công nghệ, năm học 2009 - 2010)
Tại Trường CĐSP Nghệ An, hình thức thi viết chủ yếu được sử dụng để đánh giá kết quả học tập các môn khoa học Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, đặc biệt là môn Chính trị hệ THCN Các hình thức kiểm tra khác như vấn đáp và trắc nghiệm gần như không được áp dụng, dẫn đến việc không khuyến khích học sinh sáng tạo và mở rộng kiến thức Học sinh chủ yếu tập trung vào việc học để thi, điều này đã ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình học tập và khả năng vận dụng tri thức vào thực tiễn cuộc sống.
1.2.2.2 Thực trạng học tập môn Chính trị hệ Trung học chuyên nghiệp ở Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An
Trường CĐSP Nghệ An tuyển sinh chủ yếu qua hình thức xét tuyển điểm thi cao đẳng, với đa số thí sinh là những người không đậu nguyện vọng 1, dẫn đến chất lượng đầu vào thấp Điều này ảnh hưởng đến toàn diện chất lượng học sinh, đặc biệt là nhận thức của họ về tầm quan trọng của môn Chính trị hệ THCN.
Bảng 1.3: Đánh giá của học sinh về tầm quan trọng của môn Chính trị hệ THCN
TT Đánh giá về tầm quan trọng của môn Chính trị hệ THCN Tỷ lệ (%)
1 Tính thiết thực của môn học 55,6
2 Mức độ cần thiết của môn học 61,3
3 Mức độ kiến thức (độ khó) 73
4 Mức độ hứng thú (có hứng thú) 21,5
(Phiếu điều tra học sinh THSP Khoa Giáo dục mầm non, năm học 2009 - 2010)
