CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC GIÁO DỤC CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA CHO SINH VIÊN
Một số khái niệm cơ bản
1.1.1 Khái niệm văn hoá truyền thống
Từ khi thành lập đất nước cho đến nay, dân tộc Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn lịch sử, trong đó đã xây dựng và phát triển một nền văn hóa đa dạng và phong phú.
Văn hóa là sự biến đổi tự nhiên do con người tạo ra, bao gồm kỹ thuật, kinh tế và hình thành lối sống, thái độ của con người đối với vũ trụ, thiên nhiên và xã hội Nó thể hiện vai trò của con người trong vũ trụ thông qua hệ thống chuẩn mực, giá trị, biểu tượng và quan niệm, từ đó tạo nên phong cách diễn đạt tri thức và nghệ thuật của nhân loại.
Văn hóa là hệ thống các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua lịch sử Nó không chỉ là sản phẩm cao nhất của tự nhiên mà còn là biểu hiện đặc sắc nhất của con người Văn hóa thấm nhuần vào mọi lĩnh vực hoạt động, phản ánh trình độ cá nhân, xã hội, và nền văn minh của quốc gia cũng như nhân loại.
Mỗi dân tộc, bất kể trình độ văn minh, đều sở hữu văn hóa đặc trưng riêng Hệ thống giá trị này là sự kết tinh những điều tốt đẹp nhất qua nhiều thời đại, tạo nên bản sắc riêng của mỗi dân tộc Giá trị văn hóa truyền thống được truyền lại cho thế hệ sau, trở thành động lực nội sinh quan trọng cho sự phát triển của đất nước.
Trong quá trình xây dựng xã hội chủ nghĩa, việc bảo tồn và phát triển văn hóa truyền thống Việt Nam là rất cần thiết Văn hóa Việt Nam, như nhiều nền văn hóa khác, bao gồm cả những giá trị tích cực và tiêu cực Khi nói đến việc kế thừa truyền thống, chúng ta thường nhấn mạnh đến việc gìn giữ những giá trị tinh hoa Mỗi dân tộc, mỗi miền đất nước đều có những truyền thống quý báu cần bảo tồn, như lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, lòng hiếu khách và tình yêu quê hương đất nước.
Vậy văn hóa truyền thống là gì? Có nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này
Giá trị truyền thống, theo giáo sư Trần Văn Giàu, được hiểu là những điều tốt, nhưng không phải mọi điều tốt đều được coi là giá trị; chỉ những điều tốt cơ bản, phổ biến và có tác dụng tích cực cho đạo đức, hướng dẫn nhận định, đánh giá và dẫn dắt hành động của một dân tộc mới đầy đủ ý nghĩa của khái niệm “giá trị truyền thống”.
GS.TS Trần Ngọc Thêm định nghĩa truyền thống văn hóa là những giá trị ổn định, phản ánh kinh nghiệm tập thể của cộng đồng Những giá trị này được thể hiện qua các khuôn mẫu xã hội, được tích lũy và tái tạo qua không gian, đồng thời được cố định hóa dưới dạng phong tục tập quán, nghi lễ, luật pháp và dư luận.
Truyền thống văn hóa là khái niệm phản ánh những thành tựu của con người, được tích lũy qua quá trình tìm hiểu và thực hiện Nó không chỉ là di sản văn hóa được truyền lại mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về cuộc sống, thể hiện sự hài hòa và trí tuệ của nhân loại.
Theo TS Trần Nguyên Việt, truyền thống văn hóa được xem là một phần ổn định của ý thức xã hội, lặp đi lặp lại trong quá trình hình thành và phát triển các nền văn hóa tinh thần và vật chất Nó mang lại giá trị nhất định cho từng nhóm người, giai cấp, cộng đồng và xã hội nói chung.
Văn hóa truyền thống được định nghĩa là những yếu tố ổn định, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, thể hiện trí tuệ của con người qua lối sống hàng ngày, bao gồm phong tục tập quán, luật pháp và dư luận.
1.1.1.2 Tính chất của văn hoá truyền thống
Văn hóa truyền thống có những đặc điểm cơ bản, trong đó tính giá trị là yếu tố quan trọng Nó không chỉ là một phần thiết yếu của cuộc sống mà còn góp phần phát triển xã hội Văn hóa truyền thống xác định chuẩn mực và thước đo cho hành vi đạo đức, cũng như quan hệ ứng xử giữa các cá nhân trong cộng đồng, giai cấp, quốc gia hay dân tộc Giá trị văn hóa truyền thống của mỗi dân tộc phản ánh những nguyên lý đạo đức mà con người qua các thời đại sử dụng để phân biệt đúng sai, từ đó định hướng cho các hoạt động nhằm xây dựng cuộc sống tự do và tiến bộ.
Văn hóa Việt Nam có tính lưu truyền mạnh mẽ, được hình thành và phát triển qua hàng nghìn năm lịch sử Những giá trị như chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa nhân văn và ý thức cộng đồng đã được chuyển giao qua nhiều thế hệ, từ đó tạo nên một hệ giá trị mới cho dân tộc Sự gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống không chỉ góp phần bảo tồn bản sắc dân tộc mà còn nâng cao ý thức cộng đồng trong xã hội hiện đại.
Tính ổn định của văn hóa truyền thống được thể hiện qua những giá trị đã được gạn đục và khẳng định qua nhiều thế hệ, trở thành chân, thiện, mỹ được lịch sử công nhận Nó là một hệ giá trị quan trọng trong văn hóa dân tộc, đóng vai trò như một thành tố ổn định trong ý thức xã hội Văn hóa truyền thống không chỉ là những giá trị tinh thần mà còn được cố định hóa thành các hình thức nghệ thuật, phong tục tập quán, nghi lễ, dư luận xã hội và pháp luật.
Tính ổn định, giá trị và lưu truyền đã hình thành nên bản sắc văn hóa Việt Nam Trong những cuộc chiến lịch sử, dân tộc Việt Nam đã khám phá sức mạnh to lớn từ các giá trị văn hóa truyền thống Những tài sản vô hình này chính là nguồn lực quý giá, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước.
1.1.1.3 Vai trò của giá trị văn hoá truyền thống trong việc giáo dục đạo đức cho sinh viên hiện nay
Công tác giáo dục truyền thống văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển đạo đức, nhân cách của học sinh Trong bối cảnh đất nước hội nhập quốc tế sâu rộng, việc giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh, sinh viên càng trở nên cần thiết và có ý nghĩa sâu sắc.
Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và chính sách của Đảng và Nhà nước ta về vấn đề giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống
và chính sách của Đảng và Nhà nước ta về vấn đề giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống
1.2.1 Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống
Theo quan điểm duy vật lịch sử của C.Mác, sản xuất vật chất là yếu tố quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội và lịch sử nhân loại Ông cũng nhấn mạnh vai trò quan trọng của văn hóa, coi nó là nền tảng tinh thần ảnh hưởng đến sự vận động và phát triển của xã hội.
C.Mác coi văn hóa là toàn bộ những thành quả được tạo ra nhờ hoạt động lao động sáng tạo của con người - hoạt động sản xuất vật chất và tái sản xuất ra đời sống hiện thực của con người
Theo quan niệm của C.Mác, văn hóa phản ánh tính đặc thù của hoạt động con người và sự phát triển của họ trong thế giới Văn hóa chỉ xuất hiện khi con người nhận thức rõ về đời sống xã hội, hoạt động tự do và sáng tạo, nhằm cải tạo tự nhiên cho sự tồn tại và phát triển của chính mình Điều này cho thấy văn hóa thể hiện sự tự ý thức về vai trò độc lập, khả năng và năng lực sáng tạo của con người trong việc biến đổi tự nhiên.
Theo C.Mác, con người là chủ thể sáng tạo văn hóa, sử dụng văn hóa để phát triển năng lực cá nhân và cải tạo tự nhiên Qua đó, con người ngày càng nhận thức rõ hơn về sức mạnh xã hội của lao động và khả năng sáng tạo độc đáo của mình Hoạt động sáng tạo này không chỉ tái sản xuất giới tự nhiên mà còn xây dựng môi trường sống theo quy luật của cái đẹp Nhờ vào sự phát triển này, con người xác định được ranh giới giữa hoạt động sống của mình và loài vật Văn hóa, do đó, thể hiện sự giải phóng con người khỏi sự ràng buộc của thế giới tự nhiên.
Theo C.Mác, văn hoá không chỉ phản ánh sức mạnh xã hội từ hoạt động lao động sản xuất của con người, mà còn là nguồn gốc hình thành sự phong phú và đa dạng trong cuộc sống Hoạt động này tạo ra mối quan hệ giữa con người với thế giới tự nhiên và giữa con người với nhau trong cộng đồng xã hội, từ đó định hình nên văn hoá.
C.Mác cho rằng văn hoá là lĩnh vực hoạt động giúp con người tái sản xuất và phát triển bản thân như một thực thể xã hội Nó bao gồm việc tạo ra hệ thống giá trị định hướng cho sự phát triển ý thức và hành vi trong cộng đồng Mỗi nền văn hoá trở thành một hệ thống biểu tượng, trong đó các khuôn mẫu ứng xử xã hội được hình thành Đồng thời, văn hoá cũng là hoạt động tạo ra các thể chế giữ gìn, lưu truyền và phổ biến những giá trị cao đẹp, trở thành tài sản chung của cộng đồng và hình thành nên truyền thống văn hoá của xã hội.
Theo C.Mác, văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần của xã hội và lịch sử nhân loại, mà còn có ảnh hưởng sâu sắc đến tiến trình phát triển lịch sử và xã hội.
Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã kế thừa quan điểm của C.Mác về văn hóa, xây dựng đường lối văn hóa coi văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, từ đó góp phần quan trọng vào việc xây dựng và củng cố đất nước.
1.2.2 Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc
Trong Nghị quyết kỷ niệm 100 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, UNESCO đã nhấn mạnh sự đóng góp quan trọng của Người trong lĩnh vực văn hóa, giáo dục và nghệ thuật, thể hiện truyền thống hàng nghìn năm của nhân dân Việt Nam Tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ phản ánh khát vọng khẳng định bản sắc dân tộc mà còn thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau giữa các dân tộc.
Tư tưởng văn hóa của Hồ Chí Minh là một phần quan trọng trong hệ thống tư tưởng của ông, được xây dựng trên nền tảng chủ nghĩa nhân văn tiến bộ Những tư tưởng này định hướng cho các hoạt động văn hóa nhằm hướng tới cái đúng, cái tốt và cái đẹp trong xã hội.
Trong hệ tư tưởng Hồ Chí Minh, văn hoá giữ vị trí quan trọng, được xem là mục đích, phương tiện và nền tảng cho cuộc đấu tranh giải phóng và xây dựng đất nước Hồ Chí Minh luôn đặt quyền con người và vấn đề con người làm trung tâm trong mọi quan hệ, từ kinh tế đến chính trị Ông lựa chọn giải pháp kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại để đạt được độc lập dân tộc, đồng thời chú trọng đến các giá trị văn hoá Với nền văn hoá phát triển và chủ nghĩa yêu nước mạnh mẽ, Hồ Chí Minh đã dựa trên chủ nghĩa nhân văn chân chính để đấu tranh cho quyền dân tộc, từ đó thúc đẩy sự phát triển các giá trị về quyền dân tộc.
Tư tưởng văn hóa của Hồ Chí Minh bao gồm một hệ thống quan điểm phong phú về thế giới quan triết học, xã hội và ý thức xã hội, cũng như mối quan hệ giữa cá nhân và cộng đồng, truyền thống và hiện tại, dân tộc và quốc tế Nó đề cập đến bản chất xã hội, đặc trưng thẩm mỹ của văn hóa và các giải pháp xây dựng nền văn hóa mới Tư tưởng này không chỉ có giá trị lý luận mà còn thực tiễn, đóng góp quan trọng vào quá trình chuyển đổi từ nền văn hóa truyền thống sang nền văn hóa Việt Nam hiện đại, hài hòa giữa truyền thống và đổi mới.
Hồ Chí Minh, với sự thấm nhuần sâu sắc chủ nghĩa Mác - Lênin và tinh hoa văn hóa thế giới, cùng các giá trị văn hóa dân tộc, đã nhận ra vai trò quan trọng của văn hóa trong sự phát triển của đất nước thông qua việc tham gia vào các hoạt động thực tiễn phong phú của nhân dân.
Văn hóa được định nghĩa là tổng thể các sáng tạo và phát minh của con người trong nhiều lĩnh vực như ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, tôn giáo, pháp luật, khoa học, văn học và nghệ thuật Nó bao gồm cả những công cụ phục vụ cho sinh hoạt hàng ngày như ăn, mặc, ở và các phương thức sử dụng Như vậy, văn hóa không chỉ là sự tổng hợp của các phương thức sinh hoạt mà còn là biểu hiện của con người nhằm đáp ứng nhu cầu sống và yêu cầu sinh tồn.
Hồ Chí Minh nhấn mạnh tầm quan trọng của văn hóa trong công cuộc kiến thiết đất nước, coi nó ngang hàng với chính trị, kinh tế và xã hội Ông khẳng định rằng văn hóa là đời sống tinh thần của xã hội, thuộc kiến trúc thượng tầng, và các yếu tố này có mối quan hệ biện chứng, tương tác mật thiết với nhau Quan điểm này được Bác nêu ra sau Cách mạng Tháng Tám, thể hiện sự cần thiết phải đồng thời phát triển cả bốn lĩnh vực để xây dựng một xã hội vững mạnh.
Vì thế, trong công cuộc xây dựng đất nước, cả bốn vấn đề này đều phải được coi trọng như nhau
Những giá trị văn hoá truyền thống dân tộc Việt Nam cần giáo dục cho sinh viên hiện nay
Lịch sử hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước đã hình thành nên truyền thống dân tộc Việt Nam, với văn hóa và bản lĩnh sáng tạo là linh hồn của dân tộc Việt Nam tự hào về di sản văn hóa phong phú và lâu đời, phản ánh sức sống mãnh liệt và giá trị chân chính của con người Việt.
Thiện và mỹ được coi là những giá trị phổ quát trong văn hóa, thể hiện qua các quan niệm, tư tưởng và triết lý truyền thống Những giá trị này không chỉ phản ánh đạo đức và cách ứng xử mà còn khắc họa diện mạo tinh thần, tâm hồn và tình cảm của một dân tộc.
Mỗi dân tộc và cộng đồng xã hội đều hình thành truyền thống trong quá trình tồn tại và phát triển, bất kể có ý thức hay không Truyền thống được xem là giá trị tinh thần, hình thành từ hoạt động và quan hệ ứng xử, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác Những giá trị này được mọi người nhận thức, thừa nhận và tự giác thực hiện, điều chỉnh theo dư luận của cộng đồng và xã hội.
Trong quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước, việc phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc Việt Nam là rất cần thiết Con người Việt Nam chính là sản phẩm của nền văn hóa này, với bản sắc truyền thống bao gồm những giá trị bền vững được hình thành qua hàng ngàn năm lịch sử Những giá trị này bao gồm lòng yêu nước, tự tôn dân tộc, tinh thần cộng đồng, lòng nhân ái, đức tính cần cù sáng tạo trong lao động, và sự hy sinh vì độc lập dân tộc và hạnh phúc của nhân dân Tất cả những yếu tố này góp phần tạo nên một lối sống giản dị và tế nhị trong cư xử của người Việt.
Nghị quyết của Bộ Chính trị đã nhấn mạnh rằng những giá trị văn hóa truyền thống bền vững của dân tộc Việt Nam bao gồm lòng yêu nước mãnh liệt, ý thức cộng đồng sâu sắc, đạo lý thương người như thể thương thân và đức tính cần cù.
Truyền thống không chỉ là những giá trị văn hoá và tinh thần tốt đẹp như lòng yêu nước, tính cần cù, óc sáng tạo, mà còn bao gồm sự hài hước, trọng nhân nghĩa, kính thầy và ham học Những giá trị này đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố và phát triển quan hệ xã hội, tạo ra sức mạnh giúp con người vượt qua khó khăn, từ đó thúc đẩy sự phát triển xã hội và hoàn thiện nhân cách.
Truyền thống được hình thành tự nhiên qua thời gian và hoạt động xã hội, như "truyền thống yêu nước" trong cuộc đấu tranh chống ngoại xâm để bảo vệ Tổ quốc "Truyền thống cần cù" phát triển từ nỗ lực lao động chống lại thiên nhiên nhằm duy trì nòi giống và xây dựng đất nước Truyền thống "tôn sư trọng đạo" bắt nguồn từ nhân nghĩa, với nguyên tắc sống là "tiên học lễ, hậu học văn" và "nhất tự vi sư, bán tự vi sư", thể hiện mối quan hệ tôn trọng với thầy giáo và cộng đồng.
Giá trị truyền thống tốt đẹp cần được bảo tồn và phát triển, trở thành yêu cầu tự nhiên trong đời sống mà không cần sự giám sát của pháp luật, mà được điều chỉnh bởi dư luận xã hội Giáo dục truyền thống đóng vai trò quan trọng trong việc xác định và duy trì các giá trị này, đồng thời xây dựng các truyền thống mới phù hợp với sự phát triển của xã hội.
Truyền thống văn hóa dân tộc Việt Nam đã trở thành nếp nghĩ và giá trị đạo đức trong cuộc sống của mỗi người dân Đây là di sản tinh thần quan trọng mà tổ tiên để lại, cần được bảo tồn, phát huy và phát triển trong bối cảnh lịch sử mới Đặc biệt, nó cần được truyền tải đến thế hệ trẻ, thanh niên, sinh viên, những người đang tích cực đổi mới và phát triển đất nước.
Giáo dục luôn là ưu tiên hàng đầu của Đảng và Nhà nước Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay Việc giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trở nên quan trọng hơn bao giờ hết, vì các giá trị văn hóa phi vật thể là tài sản quý giá, thể hiện bản sắc riêng của mỗi quốc gia Để xây dựng và phát triển đất nước, bên cạnh kinh tế, chính trị và xã hội, văn hóa cũng đóng vai trò thiết yếu Các nhà kinh điển Mác xít đã nhấn mạnh tầm quan trọng của văn hóa trong sự phát triển của xã hội.
Hồ Chí Minh đã xây dựng một hệ thống vấn đề về văn hoá, phản ánh sự quan tâm của Đảng ta đối với lĩnh vực này trong quá trình lãnh đạo đất nước Mục tiêu giáo dục tại Việt Nam là phát triển con người toàn diện, bao gồm cả "đức" và "tài", với sự chú trọng đến thể lực và trí lực Hiện nay, giáo dục GTVHTT được thực hiện qua nhiều phương pháp, trong đó hoạt động ngoại khóa (HĐNK) là một biện pháp hiệu quả, giúp học sinh, sinh viên (HSSV) bù đắp những thiếu hụt thực tiễn mà giờ học chính khóa không thể cung cấp Tham gia HĐNK không chỉ là một yếu tố quan trọng trong việc hình thành nhân cách của HSSV mà còn cần được đánh giá thực tiễn tại Trường Cao đẳng Văn hoá Nghệ thuật Nghệ An.
