DẪN LUẬN
Lí do chọn đề tài
Ninh Thuận, vùng đất khô hạn với nắng gió, nổi bật với cộng đồng dân tộc Chăm đông đúc Là người con của dân tộc Chăm, tôi tự hào về di sản văn hóa và những thành tựu mà dân tộc mình đã đạt được từ quá khứ đến hiện tại, đặc biệt là trong bối cảnh theo đạo Bà La Môn.
Vương quốc Champa, dù chỉ tồn tại trong thời gian ngắn, đã để lại dấu ấn lịch sử vinh quang và được ghi chép trong sách vở cho nhiều thế hệ sau Trong suốt thời kỳ phát triển, người Chăm đã phát triển một nền văn hóa độc đáo và xây dựng nhiều công trình kiến trúc đặc sắc, thể hiện bản sắc riêng biệt của họ.
Người Chăm đã để lại nhiều công trình kiến trúc độc đáo, nhưng hiện nay, nhiều công trình đã bị lãng quên theo thời gian Chỉ còn lại một số ít công trình còn nguyên vẹn, không bị xuống cấp hay mất đi các di tích trong quần thể kiến trúc của họ.
Vương quốc Champa đã để lại cho thế hệ sau một di sản văn hóa phong phú với nhiều di tích đền tháp quý giá, trong đó nổi bật là tháp Po Klong Garai tại tỉnh Ninh Thuận Ngôi tháp này được nhiều nhà nghiên cứu lịch sử và nghệ thuật đánh giá cao về vẻ đẹp và sự nguyên vẹn, mặc dù đã trải qua thời gian dài và chịu ảnh hưởng từ con người, chiến tranh và thời tiết.
Là một người Chăm theo đạo Bà La Môn, tôi có một chút hiểu biết về lịch sử dân tộc, nhưng về tháp Po Klong Garai, tôi vẫn chưa nắm rõ Khi chuẩn bị kết thúc thời sinh viên tại Đại Học Thủ Dầu Một chuyên ngành sư phạm lịch sử, tôi đã chọn đề tài liên quan đến dân tộc và quê hương mình, đó là tìm hiểu về “Lịch Sử Kiến Trúc Và Giá Trị Văn Hóa Của Tháp Po Klong Garai (tỉnh Ninh Thuận)”.
Từ khi tôi ra đời, tháp Po Klong Garai đã hiện hữu, và khi tôi trưởng thành, nó vẫn vững chãi trên ngọn đồi Trầu Tôi đã nghe, biết và nhiều lần ghé thăm nơi này, nhưng mỗi lần đều để lại trong tôi những ấn tượng sâu sắc.
Tháp Po Klong Garai khiến tôi suy nghĩ về cách thức xây dựng của tổ tiên, với kiến trúc độc đáo mà không phải nơi nào cũng có Tôi đã từng hỏi mẹ về cách tạo ra những tháp hùng vĩ này, và mẹ cho biết cha ông đã sử dụng gạch đỏ và một loại nhựa từ cây (tên cây mẹ không nhớ) để kết dính Tuy nhiên, loại cây đó hiện đã không còn, và ngay cả các nhà nghiên cứu cũng vẫn chưa xác định được chất liệu mà người Chăm xưa đã sử dụng để gắn kết các viên gạch, khiến câu hỏi này vẫn còn bỏ ngỏ.
Sự tò mò đã thúc đẩy tôi tìm hiểu về tháp Po Klong Garai, bao gồm cách xây dựng, tên gọi và ý nghĩa của tháp Hằng năm, vào tháng 7 âm lịch, người Chăm theo đạo Bà La Môn tổ chức lễ hội Kate, được coi là lễ hội lớn nhất của họ, tương tự như Tết Nguyên Đán của người Việt Lễ hội diễn ra tại các đền tháp, trong đó tháp Po Klong Garai là điểm đến phổ biến để dâng lễ vật và cầu nguyện cho năm mới bình an Nhiều thanh niên từ khắp nơi tụ hội, mặc trang phục truyền thống, thể hiện nét văn hóa độc đáo của người Chăm tại Ninh Thuận Để bảo tồn giá trị văn hóa này, vào ngày 19-10-2017, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận "Lễ hội Katê của người Chăm tỉnh Ninh Thuận" là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Tháp Po Klong Garai, một danh lam thắng cảnh và quần thể kiến trúc độc đáo, là biểu tượng văn hóa lâu đời của người Chăm Ninh Thuận Đây không chỉ là niềm tự hào của người Chăm và người dân Ninh Thuận, mà còn mang trong mình sứ mệnh thiêng liêng, phục vụ như nơi thờ cúng các vị anh hùng và là điểm gửi gắm nguyện vọng của gia đình trong các dịp lễ hội.
Lễ hội Kate diễn ra tại tháp Po Klong Garai, nơi vẫn giữ gìn được giá trị văn hóa lâu đời của người Chăm Dù trải qua thời gian, tháp vẫn kiên cường đứng vững, trở thành điểm đến tâm linh cho con cháu người Chăm theo đạo Bà La Môn trong dịp Tết đến xuân về.
Tháp Po Klong Garai, một biểu tượng văn hóa độc đáo tại Ninh Thuận, đang chịu ảnh hưởng của thời gian và sự xuống cấp trong kiến trúc Sự hội nhập văn hóa hiện nay đặt ra câu hỏi về việc bảo tồn những giá trị văn hóa từ xa xưa của tháp Do đó, cần có định hướng rõ ràng để bảo vệ và gìn giữ lối kiến trúc cũng như giá trị văn hóa của tháp Po Klong Garai.
Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trong quá trình tìm kiếm tài liệu cho đề tài này, tôi nhận thấy nhiều nhà sử học quan tâm đến các ngôi đền tháp Champa, nổi bật với kiến trúc độc đáo và nghệ thuật điêu khắc đặc sắc Những ngôi đền tháp này không chỉ thu hút các nhà nghiên cứu trong nước mà còn cả các chuyên gia quốc tế Tháp Po Klong Garai, một trong những công trình tiêu biểu, đã được nhiều tác giả, bao gồm Ngô Văn Doanh và Lê Đình Phụng, nghiên cứu và viết về.
Trong cuốn sách “Đền tháp Champa - Bí ẩn xây dựng” của tác giả Trần Bá Việt, ông không chỉ giới thiệu lịch sử và thực trạng của các kiến trúc Champa, mà còn nghiên cứu sâu về kỹ thuật xây dựng nền móng, kiến trúc và điêu khắc của các ngôi đền Tác giả cũng đề xuất một số định hướng quan trọng cho việc bảo tồn lối kiến trúc và các giá trị văn hóa của di sản này.
Bên cạnh đó còn có cuốn sách của tác giả Ngô văn Doanh “Tháp cổ
Cuốn sách "Champa huyền thoại và sự thật" cung cấp cái nhìn sâu sắc về vua Po Klong Garai và những truyền thuyết liên quan đến ông Tác giả cũng khắc họa lối kiến trúc độc đáo của tháp Po Klong Garai, một biểu tượng huyền thoại của nền văn hóa Champa Bên cạnh việc khám phá các khía cạnh lịch sử, cuốn sách còn làm nổi bật giá trị văn hóa và nghệ thuật của tháp này.
Trong cuốn sách này, tác giả khám phá nhiều tháp cổ khác nhau, đặc biệt nhấn mạnh đến khu di tích đền tháp Mỹ Sơn, một biểu tượng văn hóa quan trọng.
Còn đối với cuốn “Tìm hiểu lịch sử kiến trúc tháp Champa” của tác giả
Lê Đình Phụng đã viết một cuốn sách mô tả chi tiết về kiến trúc của tháp Po Klong Garai, bao gồm phân kiến trúc, kỹ thuật xây dựng, vật liệu và cách làm móng Ông cũng nghiên cứu kỹ thuật xây dựng của người Chăm để đảm bảo việc trùng tu tháp diễn ra đúng cách, nhằm khôi phục lại vẻ đẹp của công trình sau thời gian xuống cấp.
Trong cuốn sách “Đối thoại với nền văn minh cổ Champa”, tác giả Lê Đình Phụng thể hiện niềm đam mê sâu sắc với văn hóa Champa, bất chấp những khó khăn gặp phải Những kiến trúc và tượng điêu khắc tuyệt đẹp của nền văn minh này đã truyền cảm hứng cho ông tiếp tục khám phá Cuốn sách giúp độc giả hiểu rõ hơn về ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến Champa, từ tín ngưỡng, tôn giáo cho đến kiến trúc Điều này tạo nên sự độc đáo cho tháp Champa, đặc biệt là tháp Pô Klong Garai, phản ánh rõ nét kỹ thuật xây dựng và bản sắc văn hóa của người Chăm.
Ngoài các cuốn sách chuyên sâu về kiến trúc của Tháp Po Klong Garai, còn nhiều bài báo và tạp chí nhỏ khám phá những bí ẩn và kỹ thuật xây dựng độc đáo của người Chăm Các ấn phẩm như tạp chí khảo cổ học và tạp chí xưa và nay cũng đề cập đến tháp Po Klong Garai ở Ninh Thuận, mặc dù chỉ cung cấp thông tin hạn chế về lịch sử và kỹ thuật xây dựng Những tài liệu này góp phần giúp độc giả có cái nhìn tổng quan về nhóm tháp Po Klong Garai.
Tháp Po Klong Garai không chỉ nổi bật với kiến trúc độc đáo mà còn mang trong mình những giá trị văn hóa sâu sắc Lễ hội Kate, diễn ra tại tháp, thu hút đông đảo người tham gia, không chỉ từ cộng đồng người Chăm mà còn có cả người Việt và du khách quốc tế.
Nhiều bài báo đã viết về các nghi thức lễ hội, khung cảnh tại tháp, và các tu sĩ thực hiện lễ nghi Các tờ báo văn hóa, báo trang trí, cùng nhiều website du lịch cũng đề cập đến không khí của lễ hội này.
Mục tiêu nghiên cứu
Đề tài “Lịch Sử Kiến Trúc Và Giá Trị Văn Hóa Của Tháp Po Klong Garai ( tỉnh Ninh Thuận)”.hướng tới những mục tiêu như sau:
- Tìm hiểu lối kiến trúc độc đáo của tháp Po Klong Garai tại Ninh Thuận
- Tìm hiểu những giá trị văn hóa của tháp Pô Klong Garai đối với những người Chăm nói riêng và đối với người dân Ninh Thuận nói chung
- Cần có những định hướng bảo tồn nào trong việc bảo vệ di tích quốc gia đặc biệt.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: lịch sử kiến trúc và giá trị văn hóa của tháp Po
Klong Garai (tỉnh Ninh Thuận)
+ Về không gian: tháp Po Klong Garai tọa lạc tại phường 8 thuộc phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang – Tháp Chàm Ninh Thuận
+ Về thời gian: từ thế kỉ XIII đến 2020
Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp lịch sử: tra cứu tài liệu để tìm hiểu về lịch sử hình thành, lối kiến trúc và giá trị văn hóa của tháp Po Klong Garai
Phương pháp phỏng vấn sẽ tập trung vào việc đặt ra các câu hỏi liên quan đến lịch sử kiến trúc của tháp Po Klong Garai, đồng thời khám phá cảm xúc và suy nghĩ của người Chăm cũng như cư dân Ninh Thuận về những giá trị văn hóa mà tháp này mang lại.
Vào ngày 16/10/2020, tôi đã thực hiện phương pháp điền dã tại tháp Po Klong Garai ở Ninh Thuận, nơi diễn ra lễ hội Kate Tại đây, tôi đã có cơ hội gặp gỡ bác Thiên Sản, một người Chăm sống tại Ninh Thuận, người đã canh giữ tháp trong suốt 5 năm qua.
Phương pháp logic kết hợp chặt chẽ với phương pháp lịch sử, giúp làm rõ và chính xác hơn nội dung trong nghiên cứu Đây là cơ sở để hiểu rõ hơn về lịch sử hình thành, quần thể kiến trúc và giá trị văn hóa của tháp Po Klong Garai.
- Ngoài ra, trong bài báo cáo này còn sử dụng một số phương pháp như: phân tích, so sánh, thống kê để làm rõ nội dung của đề tài.
Đóng góp của đề tài
Tháp Po Klong Garai đã thu hút sự chú ý của nhiều tác giả và nhà nghiên cứu qua hàng loạt bài viết và sách vở Các tác phẩm này không chỉ làm rõ lối kiến trúc độc đáo của tháp mà còn nhấn mạnh giá trị nghệ thuật điêu khắc tinh xảo, tạo nên dấu ấn riêng biệt Bên cạnh đó, những câu hỏi về phương pháp xây dựng ngôi đền tháp này cũng được đặt ra, mở ra nhiều khía cạnh thú vị để khám phá.
Tôi nghiên cứu về ngôi đền tháp Po Klong Garai nhằm đóng góp vào việc tìm hiểu văn hóa của dân tộc Chăm Bài viết sẽ làm rõ giá trị văn hóa của tháp đối với người Chăm Ninh Thuận và cả cộng đồng địa phương Qua đó, tôi mong muốn cung cấp tư liệu mới cho những ai đam mê khám phá kiến trúc và văn hóa của tháp Po Klong Garai.
Bố cục đề tài
Ngoài phần dẫn luận và phần kết luận, nội dung của đề tài được chia làm 3 chương:
CHƯƠNG 1: LỊCH SỬ KIẾN TRÚC CỦA THÁP PO KLONG GARAI
Chương một của bài viết tập trung vào việc khám phá vị trí địa lý và cảnh quan của tháp, đồng thời giới thiệu truyền thuyết liên quan đến tên gọi của tháp Bài viết cũng trình bày lịch sử xây dựng tháp và các di tích trong quần thể kiến trúc tháp, cùng với bố cục và kỹ thuật xây dựng của từng di tích trong quần thể này.
CHƯƠNG 2: GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA THÁP POKLONGARAI
Tháp Po Klong là biểu tượng văn hóa quan trọng của người Chăm và mang giá trị lịch sử sâu sắc đối với tỉnh Ninh Thuận Không chỉ là nơi thờ cúng, tháp còn thể hiện nghệ thuật kiến trúc độc đáo và phong tục tập quán của cộng đồng Chăm Đối với người dân Ninh Thuận, tháp Po Klong không chỉ là di sản văn hóa mà còn là niềm tự hào, gắn liền với bản sắc dân tộc và lịch sử phát triển của vùng đất này.
Tháp Po Klong Garai không chỉ là biểu tượng văn hóa mà còn là chỗ dựa tinh thần cho người dân địa phương Lễ hội Kate được tổ chức hàng năm tại đây, góp phần gắn kết các dân tộc và tạo nên nét đặc trưng riêng, thu hút đông đảo du khách và những người yêu thích kiến trúc.
CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG BẢO TỒN KIẾN TRÚC VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA THÁP POKLONGGARAI
Chương này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn lối kiến trúc cổ và các giá trị văn hóa tại tháp, nhằm giữ gìn những di sản quý báu mà người Chăm đã gìn giữ từ xa xưa Cần hạn chế những hành động có thể làm biến đổi các giá trị văn hóa này để bảo vệ di sản cho các thế hệ tương lai.
LỊCH SỬ KIẾN TRÚC CỦA THÁP PO KLONG GIARAI8 1.1 Quá trình hình thành quần thể kiến trúc tháp Po Klong Garai
Cảnh quan địa lý
Tháp Po Klong Garai, còn được biết đến với tên gọi Tháp Chàm, là cụm tháp đẹp và nguyên vẹn nhất còn sót lại tại Ninh Thuận, Việt Nam.
Nhóm tháp Po Klong Garai tọa lạc trên ngọn đồi Trầu, thuộc phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận, cách trung tâm thành phố khoảng 7km về phía Tây Bắc.
Quần thể kiến trúc này thể hiện bản sắc văn hóa Chăm, được xây dựng vào cuối thế kỷ 13 và đầu thế kỷ 14 dưới triều đại vua Shihavaman (hay còn gọi là Chế Mân) Công trình thờ vua Po Klong Garai (1151 – 1205), người đã đóng góp lớn trong việc xây dựng hệ thống dẫn thủy cho nhân dân Panduranga, vùng đất ngày nay là Phan Rang.
Hiện nay,đây là một nhóm tháp gồm có 3 loại tháp: tháp Cổng,tháp Chính và tháp Hỏa (Lửa)
Tháp Cổng, với hai cửa thông nhau theo trục Đông – Tây, là nơi ra vào và tiếp đón khách của các vua xưa Kiến trúc mái vòm độc đáo của tháp tạo nên sự ấn tượng, mặc dù cổng không có nhiều họa tiết nổi bật.
Tháp Chính có cửa chính hướng Đông, được trang trí bằng mái vòm và mặt trụ đá khắc chữ Chăm cổ Trên cửa còn có điêu khắc hình ảnh thần Siva đang múa Bên trong tháp thờ vị vua có nhiều công lao trong việc cai trị đất nước, biểu trưng bằng hình ảnh Mukha – Linga.
Tháp Hỏa (Lửa) tọa lạc ở phía Nam, nổi bật với kiến trúc đặc trưng của những ngôi nhà truyền thống dân tộc Chăm Với hai mái cong hình chiếc thuyền, tháp này có nét tương đồng với mái nhà rông của người dân tộc Tây Nguyên Đây không chỉ là nơi bảo quản long bào và cúng tế của các tu sĩ mà còn lưu giữ các vật dụng cần thiết của vua Champa xưa.
Dưới chân tháp, bảo tàng văn hóa Chăm lưu giữ nhiều hiện vật quý giá của người Chăm xưa, bao gồm trang phục của các vị vua và trang phục thường ngày của cộng đồng Bảo tàng còn tái hiện cuộc sống của dân tộc Chăm trong quá khứ, mang đến cái nhìn sâu sắc về văn hóa và lịch sử của họ.
Hàng rào gạch bao quanh nhóm tháp không chỉ là một công trình kiến trúc mà còn là minh chứng cho sự bền bỉ của những viên gạch đỏ qua bao biến cố lịch sử và sự bào mòn của thời gian Dù trải qua nhiều thăng trầm, hàng rào này vẫn giữ nguyên vẻ đẹp vốn có, đóng vai trò như một lớp bảo vệ chắc chắn trước sự tàn phá của chiến tranh.
Ninh Thuận nổi bật với vị trí đặc biệt, thu hút du khách đến tham quan và tìm hiểu về kiến trúc độc đáo của tháp Po Klong Garai Với nghệ thuật điêu khắc tinh xảo và độc đáo, tháp đã được Bộ Văn hóa công nhận là di tích quốc gia vào năm 1979 và được Thủ tướng xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt, khẳng định giá trị văn hóa lịch sử của công trình.
Truyền thuyết Núi Trầu
Tháp Po Klong Garai gắn liền với truyền thuyết về một vị vua mắc bệnh lách hủi bán trầu, trị vì từ năm 1151 đến 1205 Ngọn đồi nơi tháp tọa lạc được gọi là Cơk Bala, tức là hòn núi lá trầu, mang trong mình câu chuyện huyền bí về vị vua này.
Ngày xưa, tại Ninh Thuận, có một cặp vợ chồng già người Chăm không có con Một ngày nọ, khi ông đi qua bến dâu gần đập Nha Trinh, ông phát hiện một cái bọc trôi trên sông Khi mở bọc ra, ông thấy một bé gái xinh xắn bên trong Vợ chồng ông vui mừng khôn xiết và quyết định đưa bé gái về nuôi.
Sau nhiều năm, cô gái đã trưởng thành và thường theo bố mẹ vào rừng kiếm củi Một ngày nắng gắt, cô cảm thấy khát nước nhưng không tìm thấy nguồn nước trong khu rừng Mặc dù bố khuyên cô nên trở về nhà uống nước, nhưng cơn khát quá mạnh khiến cô quyết định lén lút đi tìm nước Sau một quãng đường dài, cô phát hiện một tảng đá lớn với một vũng nước trong vắt ở giữa Vui mừng, cô cúi xuống vục nước uống và cảm nhận sự tươi mát.
10 cô tìm thấy cô thì vũng nước đó dần cạn đi,ba người cho rằng đấy là điềm lạ nên đã vội vàng quay về nhà [10, tr.176]
Cô gái tự nhiên thụ thai và sinh ra một đứa trẻ xấu xí, nhưng ông bà vẫn yêu thương và chăm sóc cháu, đặt tên cho cháu là Pô Ong Khi 7 tuổi, Pô Ong chăn bò cho nhà vua, hàng ngày đều được ăn no và trở về chuồng đầy đủ Một hôm, vì mải chơi, Pô Ong để lạc mất một con bò Khi trèo lên cây cao để tìm bò, Pô Ong phát hiện con bò bị cột trong một ngôi nhà lớn, và sau khi xuống cây, Pô Ong bất ngờ biến thành một con rồng, nhìn Pô Ong với sự kính cẩn.
Pô Ong nhờ một người lớn dẫn đi xin bò từ một thầy tu, người có một cô con gái xinh đẹp Khi thấy Pô Ong với vẻ ngoài không mấy hấp dẫn, cô gái đã yêu cầu cha mình trả bò và đuổi anh đi Tuy nhiên, thầy tu nhận thấy nhiều điều đặc biệt ở Pô Ong và hứa sẽ chọn ngày tốt để gả con gái cho cậu.
Pô Ong kết thân với Pô Klong Chanh và cùng nhau buôn trầu, họ thường nghỉ ngơi tại một chỗ và thay phiên nhau về nhà lấy cơm Một hôm, khi Pô Klong Chanh trở về, anh thấy Pô Ong đang ngủ và một con rồng đang liếm vết ghẻ lở trên cơ thể của Pô Ong Nhờ sự xuất hiện của con rồng, các vết ghẻ lở trên người Pô Ong biến mất Khi tỉnh dậy, Pô Ong đã chia sẻ gói xôi với Pô Klong Chanh.
Một hôm, vị thầy tu nhớ đến anh chàng chăn bò với cơ thể đầy ghẻ lỡ và quyết định kết thân Pô Ong, người chăn bò, đã nhận con gái của thầy tu làm vợ Không lâu sau, nhà vua qua đời mà không có hoàng tử kế vị Bất ngờ, con voi trắng của hoàng cung chạy đến nơi Pô Ong ở, quỳ xuống và mời anh Nghĩ rằng con voi có điều gì cầu xin, Pô Ong đã trèo lên lưng voi, và con voi lập tức đứng dậy, chạy về hướng kinh thành Khi đến Sông Đà Rằng, con voi dừng lại để uống nước.
Pô Ong chạy trốn, không thấy Pô Ong, con voi cứ mãi rống lên để tìm được
Pô Ong, trong một tình huống bất đắc dĩ, đã phải trèo lên lưng để được chở đi Hình ảnh này khiến dân chúng vui mừng và họ đã rủ nhau theo sau thành một hàng dài Khi đến kinh thành, Pô Ong được phong làm vua, nhưng không phải ai cũng đồng tình với điều đó.
Sau khi rời bỏ cuộc sống chăn bò, ông quyết định đi tu, nhưng không lâu sau, đất nước phải đối mặt với hàng loạt thiên tai và dịch bệnh nghiêm trọng.
Vì thế, quan lại và dân chúng đã lên núi rước vua về Từ đó, dân chúng gọi ông là Pô Klong Garai [10,tr.178]
Po Klong Garai là một vị vua kiệt xuất, nổi bật với khả năng dẫn thủy nhập điền, biến những vùng đất khô cạn thành những cánh đồng tươi tốt Nhờ vào những đóng góp của ông, đời sống của người dân đã được cải thiện, mang lại sự ấm no và thịnh vượng cho cộng đồng.
Trong một lần xâm chiếm lãnh thổ Chiêm Thành, người Khơme đã thách đấu với Po Klong Garai để xây tháp Nếu Po Klong Garai thắng, người Khơme sẽ phải rút quân, ngược lại nếu thua, họ sẽ chiếm đất Tự tin vào số lượng và khả năng xây dựng của mình, người Khơme nhận lời thách Tuy nhiên, Po Klong Garai đã khéo léo sử dụng tre và giấy để dựng tháp giả trong đêm Sáng hôm sau, khi người Khơme thức dậy và thấy những tháp này, họ đã phải chấp nhận thua cuộc và rút quân về nước.
Sau khi hoàn thành nhiệm vụ mang lại ấm no cho dân, vua Pô Klaung Garai đã hóa thân về trời và trở thành vị thần che chở cho nhân dân Để tri ân, dân chúng đã tạc tượng ngài và thờ trong ngôi tháp mà chính ngài xây dựng trong cuộc thi tài với Pô Dam, từ đó ngôi tháp mang tên ngài - tháp Po Klong Garai.
Truyền thuyết về vua Po Klong Garai và tháp Po Klong Garai của người Chăm, mặc dù mang tính hoang đường, vẫn chứa đựng những yếu tố lịch sử quan trọng Các di tích như đập nước Nha Trinh, núi Trầu và ngôi tháp Po Klong Garai là những chứng tích vật chất có thật, khẳng định sự tồn tại của câu chuyện này.
Kiến giải lịch sử
Quần thể kiến trúc tháp Po Klong Garai, được xây dựng vào cuối thế kỉ XIII và đầu thế kỉ XIV, mang tên vị vua Chế Mân (1151-1205) theo sử sách Việt Nam Công trình này được hoàn thành dưới triều đại của vua Jaya Shimhavarman III trong khoảng thời gian thế kỉ XIII-XIV.
Po Klong Garai được đồng hóa với thần Shiva thể hiện tín ngưỡng thể hiện tín ngưỡng thờ Thần-vua của Champa vào thế kỉ XIV
Nhóm tháp Po Klong Garai là công trình kiến trúc tháp Champa cuối cùng và hoàn chỉnh nhất, nổi bật với bệ thờ Yony-Linga còn nguyên vẹn bên trong Trên Linga, hình ảnh Mukalinga được khắc họa, tượng trưng cho vua Po Klong Garai hóa thân vào biểu tượng thờ thần Shiva theo truyền thuyết.
Theo tác giả Lê Đình Phụng, nhóm tháp Po Klong Garai được xây dựng vào giữa thế kỉ XIV dưới triều đại vua Chế Anam (1318-1342), phản ánh điều kiện kinh tế xã hội của Champa thời bấy giờ Ông chỉ ra rằng niên đại xây dựng tháp (thế kỉ XII-XIV) có mối liên hệ chặt chẽ với vị vua được thờ là Po Klong Garai.
Vương triều Vijaya, tồn tại từ năm 1000 đến năm 1471, có 36 đời vua, nhưng trong thế kỷ XIV không ghi nhận vua Po Klong Garai Nghiên cứu các hiện vật từ "sưu tập các kho báu của vua Chăm" cho thấy hai kho tại Tịnh Mỹ và Phước Đông (Ninh Thuận) được cho là đồ thờ của đền Po Klong Garai, nhưng các hiện vật này lại có niên đại vào thế kỷ XVII Điều này chứng tỏ rằng niên đại của nhóm tháp Po Klong Garai không thể thuộc về thế kỷ XVII và ngược lại.
Thế kỷ XVII là thời kỳ phát triển mạnh mẽ của người Chăm tại Nam Trung Bộ, đặc biệt là Ninh Thuận và Bình Thuận, nơi họ xây dựng nhiều công trình kiến trúc và thủy lợi góp phần vào sự phát triển kinh tế Trong thời gian này, các vật dụng hoàng gia cũng được chế tác và mua sắm phù hợp với điều kiện xã hội Theo Lê Đình Phụng, khi kinh tế xã hội của Champa phục hồi, người Chăm đã thờ vua Po Rome trong một đền tháp thờ thần Shiva, đánh dấu một hiện tượng văn hóa quan trọng vào giữa thế kỷ XVII tại Ninh Thuận.
1.2 KHẢO TẢ QUẦN THỂ KIẾN TRÚC CỦA THÁP PO KLONG GARAI
Nhóm tháp Po Klong Garai là một quần thể kiến trúc lịch sử bao gồm nhiều công trình như tháp Chính, tháp Cổng, tháp thờ thần Hỏa và tháp kho, tất cả đều có niên đại và thời gian xây dựng đồng nhất Đây không chỉ là nơi thờ phượng mà còn thể hiện giá trị nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc hoàn mỹ với các phù điêu như Thần Siva, tượng Bò Thần Nandin và tượng vua Vì những giá trị đó, công trình đã được Bộ Văn hóa Thông tin công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa Quốc gia.
Những kiến trúc này mang những đặc trưng :
Mặt bằng kiến trúc gồm hình vuông và hình chữ nhật theo truyền thống các kiến trúc tháp Champa
Tháp chính cao 20m50, nhiều tầng, với tầng trên thu nhỏ dần cho đến đỉnh là một trụ đá nhọn biểu tượng cho Linga Các góc tháp được trang trí bằng các trụ vuông nhỏ và tượng thú bằng đá cùng hình ngọn lửa bằng gạch nung Tháp có một cửa chính hướng Đông với mái vòm và hai trụ đá lớn có khắc chữ Chăm cổ Trên cửa chính là phù điêu thần Siva múa với sáu tay, trong khi ba cửa giả ở hướng Nam, Bắc và Tây có trụ ốp gạch lồi lõm, mỗi cửa giả đều có tượng thần trong tư thế thiền.
Tại cửa vào, bên trái có tượng bò thần Nandin bằng đá, đầu hướng vào tháp Bên trong tháp, có Yoni dài 1m47 và ngang 0m94, trên Yoni đặt Linga tròn, với chân dung vua Po Klong Garai được chạm khắc trên trụ Linga Ngoài ra, có một sảnh nối sân để cúng tế bằng một tầng cấp.
Tháp cổng, cao 8m56, nằm thẳng về phía Đông và có hai cửa thông nhau theo hướng Đông - Tây, được xây dựng theo nguyên tắc thu nhỏ dần.
Phía Nam giữa hai tháp trên là tháp thờ Thần Lửa, cao 9m31 Tháp có 3 cửa thông nhau 3 hướng Đông,Bắc và Nam,riêng phía Nam là cửa sổ Chức
GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA THÁP POKLONGIARAI
Giá trị văn hóa của Tháp Po Klong trong văn hóa của người Chăm
Tháp Po Klong Garai không chỉ là biểu tượng văn hóa mà còn là chỗ dựa tinh thần cho cộng đồng địa phương Lễ hội Kate hàng năm tại tháp góp phần gắn kết các dân tộc, tạo nên sự độc đáo và thu hút du khách, đặc biệt là những người yêu thích kiến trúc của tháp.
ĐỊNH HƯỚNG BẢO TỒN KIẾN TRÚC VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA THÁP POKLONGGIARAI
Định hướng bảo tồn kiến trúc của Tháp Poklong Giarai
Kiến trúc của các ngôi đền tháp Champa, đặc biệt là tháp Po Klong Garai, sở hữu giá trị toàn cầu nổi bật.
Tháp Po Klong Garai, một biểu tượng văn hóa và tín ngưỡng của người Chăm, là một trong những ngôi đền tháp Champa hiếm hoi còn giữ được hình dáng nguyên vẹn tại Việt Nam sau hàng nghìn năm lịch sử và những tác động tiêu cực từ chiến tranh và môi trường Để bảo tồn di tích này, cần áp dụng phương án bảo tồn linh hoạt dựa trên các Hiến chương Công ước Quốc tế, đảm bảo giữ gìn nguyên gốc và giá trị chân thực của di tích, đồng thời phù hợp với truyền thống văn hóa địa phương Việc tu bổ và chống xuống cấp cho tháp Po Klong Garai cần được thực hiện thông qua nghiên cứu và đánh giá toàn diện các giá trị di tích gốc, tôn trọng và bảo vệ các thành tố nguyên gốc, hạn chế tối đa việc thay thế bằng vật liệu mới Giải pháp ưu tiên hàng đầu là bảo quản, gia cố và tu bổ di tích để gìn giữ giá trị văn hóa quý báu này.
Trong quá trình tu bổ và chống xuống cấp di tích, cần ưu tiên sử dụng các quy trình và kỹ thuật thi công truyền thống, cùng với chất liệu và vật liệu phù hợp Việc này đòi hỏi phải nghiên cứu tư liệu và khảo sát hiện trạng của di tích, xây dựng dự án và thiết kế kỹ thuật, đồng thời cần có sự giám sát của các chuyên gia trong quá trình thi công.
- Giá trị nguyên gốc của vật liệu di tích và giá trị chân thực cỉa các nguồn tư liệu là những tiêu chí đặc biệt quan trọng
Việc khoanh vùng bảo vệ di tích là cần thiết để đáp ứng yêu cầu bảo tồn các di tích và môi trường xung quanh Điều này bao gồm việc xác định khu vực tổng thể của di tích nhằm đảm bảo sự an toàn và giữ gìn giá trị văn hóa.
Ưu tiên sử dụng vật liệu và kỹ thuật xây dựng truyền thống trong quá trình tu bổ giúp tránh xung đột về chất liệu, hạn chế hậu quả từ sự không tương thích của vật liệu, đồng thời bảo tồn giá trị của di tích quốc gia đặc biệt.
Cần triển khai các giải pháp kỹ thuật dựa trên kết quả nghiên cứu di tích, bao gồm khảo sát, phân tích và thí nghiệm vật liệu cấu trúc nền móng cùng với kỹ thuật xây dựng.
- Đối với tổng thể kiến trúc việc quy hoạch cần phải phản ánh đúng về hình ảnh, bố cục không gian của khu di tích như vốn có [14, tr.301]
Để bảo tồn tháp Po Klong Garai, cần thực hiện các biện pháp như gia cường nền móng và chống lún cho nhóm tháp, chống mối cho nền đất và khối xây, làm sạch các mặt tường tháp, diệt cây cỏ, nấm mốc và các tác nhân gây hại khác Đồng thời, cần gia cố các vết nứt, neo cố các khối xây dựng bị sạt lở, bảo quản các khối xây bằng gạch đá, và tái định vị các thành phần rơi vỡ dựa trên kết quả khảo cổ.
Phát huy giá trị văn hóa của tháp Po Klong Garai
Để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của tháp Po Klong Garai, cần thực hiện các biện pháp cụ thể nhằm ngăn chặn việc lợi dụng di tích này cho mục đích cá nhân.
Vào sáng ngày 19-10-2017, tại tháp Po Klong Garai, tỉnh Ninh Thuận, đã diễn ra Lễ công bố và đón nhận Bằng chứng nhận “Lễ hội Katê của người Chăm tỉnh Ninh Thuận” là di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, nhằm bảo tồn các giá trị văn hóa Sự kiện có sự tham dự của ngài Parvathaneni Harish, Đại sứ Ấn Độ tại Việt Nam, cùng đông đảo đồng bào Chăm.
Tại buổi lễ, đại diện Cục Di sản văn hóa đã công bố Quyết định của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch, công nhận “Lễ hội Katê của người Chăm tỉnh Ninh Thuận” là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.
Lễ hội Kate của người Chăm tại tháp Po Klong Garai, Ninh Thuận, được công nhận là di sản phi vật thể quốc gia, giúp bảo tồn các giá trị văn hóa độc đáo trước sự xâm nhập của văn hóa nước ngoài Việc xây dựng bảo tàng văn hóa dưới chân tháp không chỉ giới thiệu các giá trị văn hóa mà còn nâng cao nhận thức cộng đồng Tuy nhiên, quản lý tại tháp cần nghiêm ngặt hơn về trang phục và hành vi của du khách, vì nhiều người vô tình hoặc cố ý có những hành động không phù hợp, như mang nhang vào tháp, ăn mặc hở hang hay viết bậy lên tháp Gần đây, việc tổ chức tiệc tùng tại khuôn viên tháp đã gây bức xúc cho cộng đồng và các chức sắc theo đạo Bà La Môn, cho thấy cần có biện pháp bảo vệ và tôn trọng không gian văn hóa thiêng liêng này.
Quản lý tháp Po Klong Garai đang bộc lộ nhiều lỗ hổng, cho thấy rằng mặc dù tháp đã được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt, nhưng những cá nhân trong ban quản lý lại vô tình để du khách tự do ăn mặc và hành động không phù hợp với giá trị văn hóa của nơi này.
Tháp Po Klong Garai hiện vẫn còn nguyên vẹn, nhưng đang chịu ảnh hưởng của thời tiết khắc nghiệt và tác động của con người, dẫn đến tình trạng xuống cấp không thể tránh khỏi Do đó, cần có những định hướng cụ thể trong việc quản lý và bảo tồn tháp để giữ gìn nét độc đáo của nó Việc khảo sát, đánh giá và tìm hiểu kỹ lưỡng về kỹ thuật xây dựng của tháp là rất cần thiết để đảm bảo sự bền vững trong tương lai.
Có 30 vật liệu được sử dụng để xây dựng tháp, trong đó việc bảo tồn kiến trúc của tháp là rất quan trọng Đồng thời, cần duy trì các yếu tố nghệ thuật độc đáo như hình ảnh thần Shiva đang múa và tượng bò thần Nadin.
Việc định hướng phát huy giá trị văn hóa tại tháp Po Klong Garai là rất cần thiết, bao gồm việc ban quản lý cần quy định rõ ràng cho du khách tham quan Cần hạn chế các hành động vô ý thức có thể làm ảnh hưởng đến hình tượng của tháp, nơi linh thiêng được người Chăm tại Ninh Thuận tôn thờ Bảo vệ và gìn giữ di tích này không chỉ là trách nhiệm mà còn giúp Ninh Thuận thu hút nhiều khách du lịch hơn, đồng thời bảo tồn những giá trị văn hóa xưa, góp phần làm phong phú thêm nền văn hóa đất nước.
KẾT LUẬN
Văn hóa Chăm gắn liền với những tháp Chăm kiên cố, thể hiện sự bền bỉ trước thiên nhiên khắc nghiệt Nghệ thuật kiến trúc Champa là một phần quan trọng trong di sản kiến trúc Việt Nam Tuy nhiên, qua thời gian, số lượng tháp Chăm còn lại hiện nay không nhiều và nhiều trong số đó đang trong tình trạng hư hỏng, xuống cấp nghiêm trọng.
Ninh Thuận, còn được biết đến là tiểu vương quốc Panduranga, nổi bật với nhiều di tích cổ của người Chăm, trong đó tháp Po Klong Garai là ngôi đền tháp còn nguyên vẹn nhất Dù trải qua thời gian và ảnh hưởng của điều kiện kinh tế xã hội, tháp Po Klong Garai vẫn giữ lại ba kiến trúc chính: tháp Chính (nơi thờ vua Po Klong Garai), tháp Cổng (đón khách và tạo không gian tĩnh tâm trước khi vào tháp Chính), và tháp thờ thần Hỏa (nơi an nghỉ và lưu giữ đồ vật cho nghi lễ cổ xưa) Mỗi kiến trúc không chỉ mang chức năng riêng mà còn thể hiện lối kiến trúc và kỹ thuật xây dựng độc đáo của người Chăm.
Tháp Po Klong Garai không chỉ nổi bật với kiến trúc độc đáo của người Chăm mà còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa từ xa xưa Nơi đây thu hút sự chú ý không chỉ bởi vẻ đẹp hoàn mỹ mà còn bởi các lễ hội đặc sắc, đặc biệt là lễ hội Kate, nơi người Chăm từ khắp Ninh Thuận tập trung để tưởng nhớ công lao của các vị vua và cầu mong một năm mới bình an Mỗi gia đình mang đến những lễ vật cúng khác nhau, nhưng đều chung một ý nguyện Các nghi thức trong lễ hội vẫn giữ được nét truyền thống, tạo nên sự độc đáo và giá trị văn hóa đặc biệt tại tháp Po Klong Garai, được người dân Ninh Thuận trân trọng và gìn giữ.
Trước sự tác động của thời gian và điều kiện thời tiết khắc nghiệt, tháp Po Klong Garai đang trải qua sự xuống cấp không thể tránh khỏi Do đó, việc bảo tồn và phục hồi di tích này là vô cùng cần thiết để giữ gìn giá trị văn hóa và lịch sử của nó.
Bảo tồn 32 di tích quốc gia và di sản kiến trúc Champa cổ là nhiệm vụ quan trọng không chỉ cho Việt Nam mà còn cho nhân loại Việc bảo tồn cần tuân thủ kỹ thuật xây dựng truyền thống, sử dụng chất liệu phù hợp để giữ nguyên giá trị văn hóa và điêu khắc của di tích Đặc biệt, tháp Po Klong Garai cần có định hướng bảo tồn rõ ràng, đồng thời phát huy các giá trị văn hóa thông qua việc duy trì lễ hội truyền thống và hạn chế lợi dụng di tích cho mục đích cá nhân Các quy định về trang phục và ứng xử khi tham quan cũng rất cần thiết, góp phần bảo vệ vẻ đẹp và giá trị văn hóa của tháp.
