BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM KHOA SAU ĐẠI HỌC  THỊ TRƯỜNG TIỀN TỆ VIỆT NAM THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP GVHD : PGS-TS Vũ Thị Minh Hằng Lớp : Cao học K19 đêm 1 Nhóm 4 : Lâm Quốc Thành (Trưởng nhóm) Phan Vũ Hoàng Yến Phạm Minh Bằng Nguyễn Huy Cảnh Phạm Thái Bình Dương Huỳnh Thị Trung Hiếu Lê Lâm Hương Giang Nguyễn Hữu Trinh Phan Vũ Hoàng Anh Nguyễn Quốc Thành TPHCM, tháng 2/2010 T HỊ T R Ư Ờ N G T I Ề N T Ệ V I Ệ T N A M – T HỰ C T RẠ N G VÀ G I Ả I P H Á P MỤC LỤC Lời mở đầu 4 Phần 1: Cơ sở lý luận 6 1. Khái niệm thị trường tiền tệ 6 2. Các loại thị trường tiền tệ 6 2.1. Phân loại theo cơ cấu tổ chức .6 2.2. Phân loại theo đối tượng tham gia: 7 3. Các chủ thể tham gia thị trường tiền tệ .8 4. Các nghiệp vụ trên thị trường tiền tệ 8 4.1. Nghiệp vụ vay và cho vay vốn ngắn hạn: .8 4.2. Nghiệp vụ mua bán giấy tờ có giá ngắn hạn: .9 1. Nhận định chung về thị trường tiền tệ Việt Nam trong 2 năm 2008 và 2009 10 1.1. Năm 2008 10 1.2. Năm 2009 11 2. Một số hạn chế của thị trường tiền tệ Viêt Nam .11 2.1. Hạn chế về công cụ giao dịch, loại nghiệp vụ trên thị trường .11 2.2. Hạn chế về thành viên tham gia thị trường .12 2.3. Hạn chế về lãi suất trên thị trường tiền tệ .12 2.4. Thanh toán bằng tiền mặt phổ biến .12 3. Thị trường liên ngân hàng .13 3.1. Kết quả đạt được .13 3.2. Những bất cập, tồn tại và hạn chế 17 4. Về nghiệp vụ thị trường mở (TTM) 18 4.1. Kết quả đạt được .19 4.2. Một số hạn chế, bất cập 20 5. Về thị trường đấu thầu tín phiếu kho bạc nhà nước 20 5.1. Kết quả đạt được .21 5.2. Một số hạn chế, bất cập 22 6. Thị trường hối đoái .22 6.1. Kết quả đạt được .23 6.2. Một số hạn chế, bất cập 24 1. Mục tiêu, định hướng .26 1.1. Mục tiêu 26 1.2. Định hướng .26 2. Giải pháp chung cho thị trường tiền tệ Việt Nam 27 . GVHD Vũ Thị Minh Hằng Nhóm 4 K19 Đêm 1 Trang 2 T HỊ T R Ư Ờ N G T I Ề N T Ệ V I Ệ T N A M – T HỰ C T RẠ N G VÀ G I Ả I P H Á P 2.1. Trong ngắn hạn (năm 2010) 27 2.2. Trong dài hạn (2010—2015) .27 2.2.1. Tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý cho sự phát triển của TTTT .27 2.2.2. Thực hiện giải pháp nhằm nâng cao vai trò điều tiết, hướng dẫn thị trường của NHNN .28 2.2.3. Tăng cường năng lực quản lý và sử dụng vốn, năng lực kinh doanh của các tổ chức tín dụng- các thành viên chủ yếu của thị trường .29 2.3. Thị trường liên ngân hàng .29 2.4. Nghiệp vụ thị trường mở 30 2.4.1. Bổ sung thêm hàng hoá giao dịch trên thị trường mở 30 2.4.2. Đa dạng hoá các kỳ hạn giao dịch và tiến tới giao dịch nhiều kỳ hạn trong một phiên .30 2.4.3. Tăng tần suất giao dịch trên thị trường mở, tiến tới giao dịch 02 phiên/ngày 31 2.4.4. Hoàn thiện các quy định lưu ký giấy tờ có giá tại Ngân hàng Nhà nước .32 2.4.5. Cải tiến, nâng cấp và hoàn thiện hạ tầng công nghệ cho thị trường mở .32 2.4.6. Nâng cao năng lực cán bộ xây dựng và điều hành nghiệp vụ thị trường mở 33 2.4.7. Mở rộng các thành viên thị trường mở 34 2.5. Đấu thầu tín phiếu kho bạc nhà nước .35 2.6. Thị trường hối đoái .35 2.6.1. Nâng cao vị thế của VND 35 2.6.2. Tạo môi trường đầu tư trong nước có khả năng hấp thụ số ngoại tệ có trong dân .35 2.6.3. Giải pháp cho vấn đề găm giữ USD 36 2.6.4. Các giải pháp khác 37 GVHD Vũ Thị Minh Hằng Nhóm 4 K19 Đêm 1 Trang 3 T HỊ T R Ư Ờ N G T I Ề N T Ệ V I Ệ T N A M – T HỰ C T RẠ N G VÀ G I Ả I P H Á P LỜI M Ở ĐẦU Trong năm 2008 – 2009, cơn sóng thần tài chính “trăm năm có một” đã để lại cho bức tranh kinh tế thế giới những dấu ấn khó phai mờ. Từ khi bùng nổ khủng hoảng tài chính, các nền kinh tế lớn trên thế giới lần lượt rơi vào suy thoái, đặc biệt tình trạng “rơi tự do” của kinh tế Mỹ. Kéo theo đó là sự co hẹp quá mức của thị trường tín dụng, giá cả hàng hóa giảm sút, nhu cầu tiệu thụ bị thu hẹp, cung cầu bị kiềm chế một cách đáng kể. Dù bị suy yếu nhiều sau hơn thời gian chống chọi với suy giảm tăng trưởng và bất ổn vĩ mô nghiêm trọng, nền kinh tế nước ta nói chung và thị trường tiền tệ nói riêng vẫn tỏ ra có một năng lực chống đỡ kỳ lạ trước tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng toàn cầu tầm cỡ “trăm năm có một”. Xuất phát từ những lý do trên, nhóm học viên cao học lớp đêm 1 – khóa 19, chọn đề tài: “Thị trường tiền tệ Việt Nam – thực trạng và giải pháp” làm chủ đề nghiên cứu của nhóm. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là: • Đánh giá thực trạng những kết quả đạt được và những hạn chế trong quá trình hình thành và phát triển thị trường tiền tệ Việt Nam trong năm qua (7/1995 -7/2009); • Xác định nguyên nhân của những tồn tại, yếu kém của thị trường tiền tệ Việt Nam hiện nay; • Đưa ra mục tiêu, định hướng và giải pháp thực hiện phát triển thị trường tiền tệ Việt Nam từ nay đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2015. Phương pháp nghiên cứu, thu thập dữ liệu: Nhóm sử dụng phương pháp phân tích định tính dựa trên cơ sở nguồn dữ liệu thứ cấp thu thập từ tài liệu tạp chí chuyên ngành và báo cáo thống kê chuyên ngành ngân hàng. . GVHD Vũ Thị Minh Hằng Nhóm 4 K19 Đêm 1 Trang 4 T HỊ T R Ư Ờ N G T I Ề N T Ệ V I Ệ T N A M – T HỰ C T RẠ N G VÀ G I Ả I P H Á P Cấu trúc bài viết: ngoài phần mở đầu và phần kết luận bài viết gồm 3 phần: • Phần 1: Cơ sở lý thuyết: Phần này nêu và phân tích một số khái niệm cơ bản về thị trường tiền tệ; • Phần 2: Thực trạng thị trường tiền tệ Việt Nam: Phần này tập trung đánh giá những kết quả đạt được và tồn tại, hạn chế trong quá trình hình thành và phát triển thị trường tiền tệ Việt Nam giai đoạn 7/1995 – 7/2009. Trong đó, tập trung vào các nghiệp vụ thị trường chủ yếu: thị trường liên ngân hàng, thị trường mở, thị trường đấu thầu trái phiếu chính phủ và thị trường hối đoái. • Phần 3: Mục tiêu, định hướng và giải pháp phát triển thị trường tiền tệ Việt Nam từ nay đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2015: Phần này đưa ra các mục tiêu, định hướng và giải pháp phát triển thị trường tiền tệ Việt Nam cần hoàn thiện đến năm 2010 và định hướng phát triển đến năm 2015. Những người tham gia bài viết này gồm: 1. Lâm Quốc Thành (Trưởng nhóm) 2. Phan Vũ Hoàng Yến 3. Phạm Minh Bằng 4. Nguyễn Huy Cảnh 5. Phạm Thái Bình Dương 6. Huỳnh Thị Trung Hiếu 7. Lê Lâm Hương Giang 8. Nguyễn Hữu Trinh 9. Phan Vũ Hoàng Anh 10. Nguyễn Quốc Thành GVHD Vũ Thị Minh Hằng Nhóm 4 K19 Đêm 1 Trang 5 T HỊ T R Ư Ờ N G T I Ề N T Ệ V I Ệ T N A M – T HỰ C T RẠ N G VÀ G I Ả I P H Á P Ph ầ n 1 : CƠ SỞ LÝ LUẬN 1. Khái ni m th tr ng ti n tệ ị ườ ề ệ “Thị trường tiền tệ là thị trường mua bán các loại giấy tờ có giá ngắn hạn có kỳ hạn dưới một năm, là nơi đáp ứng nhu cầu vốn ngắn hạn cho nền kinh tế” (Sử Đình Thành và Vũ Thị Minh Hằng, 2006: 488). Ở nước ta, thị trường tiền tệ mới hình thành, công cụ giao dịch trên thị trường tiền tệ còn ít nên luật pháp cho phép các giấy tờ có giá dài hạn được phép giao dịch trên thị trường tiền tệ. Theo điều 9, luật sửa đổi một số điều của Luật Ngân hàng Nhà nước (2003) định nghĩa: “Thị trường tiền tệ là thị trường vốn ngắn hạn, nơi mua, bán ngắn hạn các giấy tờ có giá, bao gồm tín phiếu kho bạc, tín phiếu Ngân hàng Nhà nước, chứng chỉ tiền gửi và các giấy tờ có giá khác”. 2. Các lo i th tr ng ti n tạ ị ườ ề ệ Thị trường tiền tệ được phân loại căn cứ vào cách thức tổ chức hoặc loại công cụ. 2.1. Phân lo i theo c c u t ch cạ ơ ấ ổ ứ Thị trường tiền tệ bao gồm: • Thị trường tiền tệ cổ điển: là thị trường vay vốn ngắn hạn giữa các tổ chức tín dụng (TCTD) đặt dưới sự quản lý của ngân hàng trung ương (NHTW). Hàng ngày, tại đây hình thành lãi suất chỉ đạo thị trường tiền tệ, như: lãi suất LIBOR trên thị trường tiền tệ London (London Inter Banking Offered rate), lãi suất PIBOR trên thị trường tiền tệ Paris (Paris Inter Banking Offered rate), SIBOR (thị trường tiền tệ Singapore)… • Thị trường tiền tệ mới: đây là thị trường các trái phiếu ngắn hạn, cơ cấu của nó gồm 2 cấp:  Thị trường tiền tệ sơ cấp: là thị trường tiền tệ chuyên phát hành các loại trái phiếu ngắn hạn lần đầu. . GVHD Vũ Thị Minh Hằng Nhóm 4 K19 Đêm 1 Trang 6 T HỊ T R Ư Ờ N G T I Ề N T Ệ V I Ệ T N A M – T HỰ C T RẠ N G VÀ G I Ả I P H Á P  Thị trường tiền tệ thứ cấp: là thị trường tiền tệ tổ chức mua bán lại các trái phiếu đã phát hành ở thị trường sơ cấp.  Thị trường mở (Openmarket operation): là thị trường mua bán các loại chứng khoán nhà nước ngắn hạn như: tín phiếu kho bạc, trái phiếu chính phủ, . nhằm điều tiết cung cầu tiền tệ trong nền kinh tế. Tức thông qua thị trường mở, NHTW có thể làm cho “tiền dự trữ” của các ngân hàng thương mại (viết tắt NHTM) tăng lên hoặc giảm xuống, từ đó tác động đến khả năng cung cấp tín dụng của NHTM làm ảnh hưởng đến khối lượng tiền tệ của nền kinh tế. 2.2. Phân lo i theo i t ng tham giaạ đố ượ : Thị trường tiền tệ bao gồm: • Thị trường tín dụng ngắn hạn giữa các NHTM (hay thị trường liên ngân hàng – Interbank): Thị trường này dưới sự điều hành của NHTW nhằm mục đích điều tiết vốn trong hệ thống NHTM đồng thời tạo điều kiện cho NHTW thực hiện vai trò là người cho vay cuối cùng. • Thị trường các công nợ ngắn hạn như: tín phiếu kho bạc, thương phiếu, kỳ phiếu ngân hàng, chứng chỉ tiền gửi, các khế ước cho vay, … bao gồm cả thị trường phát hành và thị trường lưu thông, thị trường này biểu hiện cho sự phát triển thị trường tiền tệ. • Thị trường hối đoái: là thị trường giao dịch các loại ngọai tệ và các phương tiện thanh tóan có giá trị ngoại tệ, là một bộ phận quan trọng trong kết cấu thị trường tiền tệ. Thị trường ngọai hối mang đặc trưng là tính quốc tế cao, hoạt động của nó đáp ứng những nhu cầu về thương mại, đầu tư ngắn hạn trên bình diện quốc tế, đặc biệt là tạo điều kiện can thiệp của NHTW nhằm đảm bảo sức mua đối ngoại của đồng tiền quốc gia. Công cụ hoạt động thị trường hối đoái, gồm: hợp đồng giao ngay (Spot), hợp đồng hoán đổi (Swap), hợp đồng kỳ hạn (Forward), hợp đồng quyền chọn (Option)…. nhờ đó đáp ứng được phần lớn nhu cầu ngoại tệ cho các đơn vị, tổ chức và làm cho thị trường ngoại hối trở nên nhộn nhịp hơn. GVHD Vũ Thị Minh Hằng Nhóm 4 K19 Đêm 1 Trang 7 T HỊ T R Ư Ờ N G T I Ề N T Ệ V I Ệ T N A M – T HỰ C T RẠ N G VÀ G I Ả I P H Á P 3. Các ch th tham gia th tr ng ti n tủ ể ị ườ ề ệ Trong quá trình phát triển của thị trường tiền tệ, thị trường liên ngân hàng là hình thức sơ khai của thị trường tiền tệ hoạt động với mục đích cân đối, điều hòa vốn giữa các NHTM với các TCTD nhằm khai thông khả năng thanh toán cho các TCTD. Vì vậy, nếu xét theo chiều ngang, thị trường tiền tệ biểu hiện quan hệ điều tiết vốn giữa các NHTM, các TCTD. Còn nếu xét theo chiều dọc, thị trường tiền tệ biểu hiện mối quan hệ giữa NHTW và NHTM qua con đường tái chiết khấu, trong đó lãi suất tái chiết khấu là một công cụ linh hoạt để NHTW điều tiết vĩ mô nền kinh tế trong quá trình thực thi chính sách tiền tệ.\ Ngày nay, quy mô họat động của thị trường tiền tệ được mở rộng về phạm vi điều tiết vốn, theo đó các chủ thể tham gia trên thị trường đa dạng hơn. Các chủ thể tham gia trên thị trường tiền tệ bao gồm: • Chủ thể cung ứng nguồn vốn như: NHTW, NHTM, các TCTD khác… Việc đầu tư nguồn vốn ngắn hạn trên thị trường này có độ rủi ro thấp, do trong thời gian ngắn giá cả chứng khoán biến động không đáng kể. • Chủ thể có nhu cầu về vốn như: NHTM, các đơn vị kinh tế khác, kho bạc nhà nước . Thông qua thị trường tiền tệ, các chủ thể này có thể thu hút được nguồn vốn ngắn hạn dễ dàng và chi phí thấp. • Chủ thể trung gian môi giới, vừa đi vay và vừa cho vay như: NHTM, Công ty chuyên môi giới. 4. Các nghi p v trên th tr ng ti n tệ ụ ị ườ ề ệ 4.1. Nghi p v vay và cho vay v n ng n h n: ệ ụ ố ắ ạ Nghiệp vụ này diễn ra chủ yếu giữa các NHTM, xuất phát từ họat động kinh doanh tiền tệ, tại một thời điểm nhất định một số NHTM tạm thời thừa vốn trong khi đó một số NHTM khác rơi vào tình trạng thiếu vốn tạm thời. Do đó để đảm bảo cho khả năng thanh toán, quan hệ điều tiết vốn giữa các NHTM diễn ra thông qua các hình thức sau: • Cho vay bằng tiền mặt: Khi NHTM thiếu hụt vốn tạm thời, có thể đi vay tại một NHTM khác đang thừa vốn tạm thời tại thời điểm đó để đảm bảo . GVHD Vũ Thị Minh Hằng Nhóm 4 K19 Đêm 1 Trang 8 T HỊ T R Ư Ờ N G T I Ề N T Ệ V I Ệ T N A M – T HỰ C T RẠ N G VÀ G I Ả I P H Á P khả năng thanh toán. Giao dịch liên ngân hàng chủ yếu dưới hình thức tín chấp hoặc đảm bảo bằng số dư tiền gửi đối ứng tại ngân hàng cho vay…; Thời hạn cho vay rất ngắn: hàng ngày (qua đêm), định kỳ 1 tuần, 2 tuần, tháng… • Cho vay dưới hình thức cầm cố hoặc chiết khấu các chứng từ có giá: Khi có nhu cầu lớn về vốn, các NHTM đã vay các TCTD khác nhưng vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu thì NHTW có thể hỗ trợ bằng các nghiệp vụ sau:  Tái chiết khấu chứng từ có giá: NHTW sẽ nhận chiết khấu lại những chứng từ có giá mà trước đây NHTM đã chiết khấu cho khách hàng.  Bảo chứng lại: NHTW sẽ cho NHTM vay vốn trên cơ sở cầm cố các chứng từ có giá mà trước đây NHTM đã nhận cầm cố từ khách hàng. 4.2. Nghi p v mua bán gi y t có giá ng n h n: ệ ụ ấ ờ ắ ạ Công cụ chủ yếu của nghiệp vụ này là các loại trái phiếu ngắn hạn được phát hành từ thị trường tiền tệ sơ cấp và bán lại ở thị trường thứ cấp. Nghiệp vụ này phát sinh trong trường hợp một số chủ thể kinh tế cần bổ sung vốn bằng tiền của mình nên phát hành một lượng trái phiếu ngắn hạn ra thị trường, trong khi một số chủ thế khác đang muốn sinh lợi cho khoản vốn nhàn rỗi của mình bằng con đường kinh doanh trên thị trường tiền tệ, họ sẽ mua bán trái phiếu ngắn hạn. Ở nghiệp vụ này, ngoài trái phiếu ngắn hạn thì còn có kỳ phiếu thương mại, khế ước nợ, kỳ phiếu ngân hàng, các lọai thư tín dụng…. Và đặc biệt là họat động của thị trường mở - thực hiện việc mua bán ngắn hạn dưới 1 năm các giấy tờ có giá trị như tín phiếu, trái phiếu kho bạc. Thông qua nghiệp vụ này, NHTW điều tiết cung cầu về tiền tệ: tùy theo mục tiêu từng thời kỳ mà NHTW bơm tiền hay rút bớt tiền ra khỏi lưu thông. Phần 2 : THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG TIỀN TỆ VIỆT NAM GVHD Vũ Thị Minh Hằng Nhóm 4 K19 Đêm 1 Trang 9 T HỊ T R Ư Ờ N G T I Ề N T Ệ V I Ệ T N A M – T HỰ C T RẠ N G VÀ G I Ả I P H Á P 1. Nh n nh chung v th tr ng ti n t Vi t Nam trong 2 n m 2008 và 2009ậ đị ề ị ườ ề ệ ệ ă 1.1. N m 2008ă Một đặc trưng nổi bật nhất trên thị trường tiền tệ 5 tháng đầu năm 2008 là khan hiếm VND, lãi suất tiền gửi VND liên ngân hàng tăng dữ dội, có thời điểm lên tới 30 - 40%/năm, đẩy các ngân hàng thương mại vào cuộc chạy đua lãi suất vô cùng khốc liệt. Hầu hết các ngân hàng thương mại khi đó hoạt động rất khó khăn, một vài ngân hàng nhỏ bị tê liệt. Việc cho vay mới tại các ngân hàng gần như bị đình chỉ. Công việc chính của các ngân hàng lúc đó là bằng mọi cách để cân đối thanh khoản. Chưa nói đến chuyện lời lãi ở các ngân hàng, mà khả năng vỡ nợ ở một số ngân hàng, khiến nhiều người liên tưởng đến hiệu ứng “domino” cho cả hệ thống là khó tránh khỏi. Cùng với ngân hàng, doanh nghiệp là lực lượng kinh tế hứng chịu hậu quả nặng nề nhất. Trước tình hình đó, ngày 16/5/2008, Ngân hàng Nhà nước ban hành Quyết định số 16/QĐ - NHNN, áp dụng cơ chế lãi suất thị trường bao gồm lãi suất huy động - cho vay không được vượt quá 150% của lãi suất cơ bản, được Ngân hàng Nhà nước công bố từng thời kỳ. Về sau, cơ quan này cũng “nhốt” cả lãi suất trên thị trường liên ngân hàng vào cùng “rọ” này. Sự ra đời của quyết định trên cũng chấm dứt cơ chế lãi suất thỏa thuận trong hoạt động tín dụng thương mại bằng VND tại Quyết định 546/2002/QĐ - NHNN ngày 30/5/2002 mà chính ngành ngân hàng đã dày công xây dựng hàng chục năm ròng. Việc điều hành linh hoạt lãi suất cơ bản, vừa là công cụ điều tiết thị trường, vừa là động thái phát tín hiệu về chủ trương của Chính phủ và giải pháp điều hành chính sách tiền tệ của NHNN là "thắt chặt" hay "nới lỏng" tiền tệ, đã và đang trở thành một chỉ số kinh tế quan trọng trên thị trường tài chính, tiền tệ, được các doanh nghiệp, người dân, các nhà đầu tư trong và ngoài nước, các NHTM quan tâm, theo dõi, dự báo và có phản ứng khá nhanh nhạy, tích cực về hoạt động đầu tư, tiết kiệm và tiêu dùng. Kết quả này có ý nghĩa rất quan trọng, thể hiện được vai trò và những tác động tích cực của chính sách tiền tệ đối với việc kiềm chế lạm phát và điều tiết kinh tế vĩ mô. . GVHD Vũ Thị Minh Hằng Nhóm 4 K19 Đêm 1 Trang 10